मुक्ति शाक्य नेपाःया तसकं लोकंह्वाःम्ह रक संगीतकःमि जुयादी । येँ महानगरपालिका वडा ल्याः २१ ज्याःबहालय्‌ ने.सं. १०७९ दिल्लाथ्वः पारु, मंगलबारखुन्हु जन्म जुयादीम्ह वय्‌कः मां पुनमाया शाक्य व अबु भाजुरत्न शाक्यया चीधिम्ह काय्‌ खः । वय्‌कलं मचांनिसें दाजु व दाजुया पासापिंलिसे संगत यायां गितार थाये सयेकादीगु खः । वय्‌कलं ब्लूज व हार्डरक सङ्गीत शैलियात खस नेपाली व नेवाः भाय्‌या म्येय्‌ छ्यलाः न्हूगु सवाः न्ह्यब्वया दीगु दु । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें बीकम तक ब्वनादीम्ह भाजु मुक्ति शाक्य सरकारी लाइसेन्स दुम्ह टुरिष्ट गाइड नं खः । वय्‌कलं भिंmनिदँ तक स्पेनिस भाय्‌या गाइड जुयाः विदेशीतय्‌त नेपाःया थीथी थाय्‌या विशेषता कँकं चाःहीका दीगु दु । भाजु मुक्ति शाक्यं इस्वी सन् १९८२ पाखे थःलिसें पासापिं राजु शाक्य, सुदेश श्रेष्ठ व भानुमान जोशीनाप जानाः दि एलिगेन्स (त्जभ भ्भिनबलअभ० नांगु सांगीतिक पुचः नीस्वनाः थःगु संगीत सिर्जना न्ह्याकादिल । थ्व पुचलं राष्ट्रिय सभागृहया दबुलिइ तःक्वः संगीत न्ह्यब्वःगु खः । सन् १९८७ पाखे वय्‌कलं स्पेनय्‌ ब्लुज संगीत ब्वनाः सयेकाः अनया सांगीतिक पुचःनाप व्यावसायिक रुपं ज्या यानादिल । नेपाः लिहां झायाः छुं दँ टुरिष्ट गाइडया ज्या यायेधुंकाः वय्‌कलं द रिभाइभल नांगु सांगीतिक पुचः नीस्वनाः ज्या न्ह्याकादिल । थ्व द रिभाइभल पुचलं हे नेपालय्‌ दकलय्‌ न्हापां सितिकं रक कन्सर्त याःगु खः । छुं दँ लिपा पुचःया पासापिं विदेश वंगु व उखेथुखे जूगुलिं भाजु मुक्ति शाक्यं सन् १९९५ पाखे ‘मुक्ति एण्ड रिभाइभल’ नांया पुचः नीस्वनाः मदिक्क थःगु हे सङ्गीत सिर्जनाया ज्या न्ह्याका च्वनादीगु दु । थुगु पुचलय्‌ थौंकन्हय्‌ म्येहालामि व गितार थाइम्ह भाजु मुक्ति शाक्य खःसा बेस गितार भाजु रोशन ताम्राकार, म्येम्ह गितार थाइम्ह भाजु सुनित कंसाकार व द्रम थाइम्ह निखिल तुलाधर जुयादी ।
पुचः नीस्वनाः न्हुन्हूगु संगीत सिर्जना यानाः न्यादँतक थाय्‌थासय्‌ कन्सर्ट न्ह्याकेधुंकाः दकलय्‌ न्हापांगु एल्बम सन् २००० य्‌ ‘कलंकिको जाम’ पिदन । स्वदँ लिपा ‘बुझाइ देउ’ नांया एल्बम पिदन । सन् २००७ या ‘देख्दै छु म’ थुगु पुचःया स्वंगूगु एल्बम जुलसा सन् २०१२ स ‘सँधैभरि’ प्यंगूगु एल्बम खः । थ्व पुचःया दकलय्‌ लिपांगु एल्बम सन् २०१९ या ‘स्वतन्त्र’ खः ।
थुगु पुचःयात सन् २००८ या हित्स एफ एम म्यूजिक एवार्डकथं दकलय्‌ बांलाःगु रक संगीत सिर्जना (जब म सम्झन्छु), दकलय्‌ बांलाःगु सः (जब म सम्झन्छु), दकलय्‌ बांलाःगु पुचः प्रस्तुुति, व दँया पप रक एल्बम (देख्दै छु म) यानाः प्यंगू सिरपालं छाय्‌प्यूगु दु । अथे हे सन् २०१३ य्‌ हित्स एफ एमपाखें दकलय्‌ बांलाःगु लय्‌ चिना, दकलय्‌ बांलाःगु सः व दँया पप रक एल्बम (सँधैभरि) या स्वंगू सिरपाः त्याकूगु दु ।
मुक्ति एण्ड रिभाइभल पुचलं देसय्‌ दुने जकमखु भारतया सिक्किम, सिलंग, संयुक्त राज्य अमेरिका, संयुक्त अधिराज्य, अष्टे«लिया, डेनमार्क, दुबइ, जापान, स्वीडेन, नर्वे, हंगकंग आदि देसय्‌ थःगु संगीत न्ह्यब्वये धुंकूगु दु ।

मुहालि (माय्‌लि, म्वाःलि, म्वाहालि, म्वहालि) नेवाः तजिलजिइ मदयेकं मगाःगु म्हुतुं पुइगु पुलांगु नेवाः बाजं खः । च्वकां पुइगु मुहालिया दथुइ दुगु ह्वःयात पतिंचां चायेकेगु तीगु यानाः थीथी सूर पिकाइगु जुयाः थ्व सूरबाजं खः । मे महासे धून पुयाः बाजं थायेमालकि मुहालि माःगु पुलांगु नेवाः परम्परा जुयाच्वन । मुहालि पुइबलय्‌ खिं, करखिं, धाः, धोलक, पछिमा, नगरा आदि तालबाजं थाइ ।
जुगि (कुश्ले, कपाली) जातिं जक पुइगु थ्व बाजं पुलांगु नेवाः प्याखं, द्यःया ख्वाःपाः प्याखं, जात्रा, ततःधंगु उत्सव, पर्वय्‌ मदयेकं मगाः । नौबाजा, गुंलाबाजा व मेमेगु बाजनय्‌ थीथी मेया धून पिकायेत नं मुहालि माः । नेवाः जातिया दिगुपुजाबलय्‌ द्यः यंकेत नं न्ह्यः न्ह्यः मुहालि पुइकाः दिगुपुजा ख्यलय्‌ वनेगु व लिहां वयेत नं अथे हे मुहालि पुइकाः द्यः लित हइगुु खः । व थेंतुं भौमचा लँ स्वः वनेत नं गनं गनं मुहालि पुइकाः बाजा यंकेगु चलन दुगु खः ।
न्हापा तःधंगु पुजा उत्सवय्‌ थःथितिपिन्सं सगं बीबलय्‌ मुहालि पुया च्वनेमाःगु चलन दुगु खः । थुकथं न्ह्यागुं भिंज्याय्‌ पुइमाःगु मुहालियात नेवाः परम्पराय्‌ मंगलकारी बाजंया मान्यता बियातःगु दु ।
न्हापा न्हापा मोहनिया नःलास्वनेखुन्हु निसें नःलास्वांयात मालसिरि न्यंकेगु धकाः जुगीतय्‌सं त्वाःत्वाःलय्‌ न्हिथं मुहालिं मालसिरि धून पूू वयेगु नं चलन दुगु खः । मुहालि पू वःगुया ज्यालाकथं उमिसं थःथगु लागाया छेँखापतिकं दच्छिया छक्वः बालि म्हयेगु चलन दुगु खः । अथेहे मू मू देगलय्‌ सेवा यायेगु धकाः सुथन्हापां मुहालि पू वनेगु ज्याया निंतिं नं सरकारं हे बुँ बिर्ता फ्यानाः उकिया आम्दानिं उमित खान्कि बीगु व्यवस्था दुगु खः । थुगु ल्याखं जुगि जाति व्यावसायिक नेवाः सङ्गीतकःमि जुयाच्वंगु थुइके फु । थौंकन्हय्‌ मुहालि पुइपिं म्ह्व जुयावंलिसे मुहालि पुइगु नं तना वनेत्यंगु दु । ख्वप, थिमि, चित्लाङ् आदि थासय्‌ इलय्‌ ब्यलय्‌ मुहालि पुइगु भचा भचा ल्यं दनिसा येँय्‌ मुहालि पुइगु द हे मन्त धाःसां जीधुंकल ।
मुहालियात स्वंगू ब्वय्‌ ब्वथला दयेका तःगु दइ । मुहालिं सः पिहां वइगु न्ह्यःनेया फ्वः धलौत बाय्‌ (धातु) यागु खःसा म्हुतुं पुइगु च्वकाय्‌ कुल्फिताड तारिमाया हःयागु तुकिं दयेकी । तुकियात क्वात्तुक कां हिनाः लीया साजय्‌ स्वथना तइ । साजयात ली बाय्‌ सिजःया फ्वः दयेकाः मुहालि च्वकाया ह्वतय्‌ दुछ्वया तइ । मुहालिया दथुयागु ब्व सतिसाः सिसौ सिँयागु दयेकी । सिँयागु दथुत्वालय्‌ थाय्‌थासय्‌ ह्वः दइ । म्हुतुं पुयाहःगु फय्‌यात ल्हाःया पतिंचां ह्वः चायेकेगु तीगु यानाः मुहालिं थीथी सूर पिकाइगु खः । मुहालि नेवाः तजिलजिइ लिच्छविकालय्‌ हे दयेधुंकूगु दसु यल हौगलय्‌ मुहालि पुयाच्वंगु ल्वहंया मूर्तिं क्यनाच्वंगु दु । नेवाः समाजय्‌ तःताजि मुहालिया चलन दु । थन तःहाकःनिसें म्हिचाय्‌ स्वथने ज्यूगु चीहाकःगु तक थीथी मुहालि पुइगु चलन खनेदु । गथेकि साधारण मुहालि, पुजा मुहालि, ककीचा मुहालि, भमरा मुहालि, रसन मुहालि, नमोथ मुहालि, गुजराति मुहालि, शहनाई मुहालि, दमाई मुहालि, चाःतू मुहालि, देशी मुहालि आदि । मुहालिया ताजि पतिकं उकिया सूर पाइ ।

मुहालि स्यनेज्या/ जुगि छुयेगु
मुहालिनाप जुगि जातिया संस्कार मचांनिसें हे स्वानाच्वंगु दु । मुहालि पुइगु थ्व जातिया विशेष सीप खःसा न्हापा थ्व उमिगु जीवन हनेगु आम्दानीया छगू आधार खः । थुगु जातिया काय्‌मस्त न्यादँनिसें झिदँ भिंmनिदँ दतकि मुहालि ज्वंकेगु संस्कार यायेमाः । मस्तय्‌त मुहालि पुइगु स्यनेज्यायात ‘नाद बियेगु’, ‘जुगि छुयेगु’, ‘ब्रतबन्ध’ धाइ । मुहालि पुइगु स्यनीबलय्‌ दकलय्‌ न्हापा बारा धून, भिंज्याय्‌ पुइगु धून, पुजा मुहालि निं स्यनी । वयां लिपा छोहरा धून, सगं मुहालि, बलि संकल्प याइबलय्‌यागु धून स्यनी । अनं लिपा “ग्वाराधून, छोधा, द्यःपिनिगु तुतः (विशेष ताल) स्यनेधुंकाः लिगरा धून, पुजा वनाः लिहां वइबलय्‌या धून पुइगु स्यनी । अनं लिपा तिनि मेमेगु धून स्यनी ।

मुहालि पिदनेगु
मुहालि पुइगु स्यनेधुंकाः स्यँमिपिं पिदने माः । पिदनेबलय्‌ थःगु परम्पराकथं चान्हय्‌ नासः द्यःयाथाय्‌ वनाः गुरु पुजा यानाः, मुहालि पिथनीम्हसित स्वां सिन्हः बियाः संग बी । अले नासःद्यःयाथाय्‌ थःम्हं पुइ सयेकागु धून पुइ । अनं वनाः थः कुलद्यः गोरखनाथ द्यःयाथाय्‌ वनाः पुइ । अनं लिपा वयाः थःगु छेँ न्ह्यःने मुहालि पुयाः भिक्षा फ्वनी । वयां लिपा थःथितिपिन्थाय्‌ वनाः मुहालि पुयाः भिक्षा काइ । अले थःगु छेँय्‌ लिहां वयाः थःथिति, दाजुकिजा, जःलाखःलापिन्त भ्वय्‌ नकाः पिदने ज्या सिधयेकी ।
सेवा यायेगु
ततःधंगु मू देगलय्‌ न्हिथं सुथ न्हापां द्यः ख्युंबलय्‌ हे मुहालि पू वनेगुयात ‘सेवा यायेगु’ धाइ ।

सेवा बिर्ता
मूमू देगलय्‌ न्हिथं नसंचा इलय्‌ मुहालि पूवनेगु तुतय्‌ मजुयेके निंतिं मुहालि पुइपिन्त बालि बीत गुथि स्वनाः तयातःगु बिर्ता बुँयात ‘सेवा बिर्ता’ धाइ । न्हापा न्हापा थजाःगु यक्व सेवा बिर्ता सरकारपाखें हे स्वनातःगु खः । सेवा बिर्ताया बुँ म्हासय्‌ जुयावंलिसे खान्कि मदयाः सेवा यायेगु धकाः मुहालि पू वनेगु चलन नं यक्वथाय्‌ तनावने धुंकूगु दु ।

खान्कि
सेवा बिर्ता बुँया आयस्तां मुहालि पुइपिन्त बीगु बालियात ‘खान्कि’ धाइ । छगू खान्किइ ५ पीनिसें १० पी बुँ दइसा छम्ह मुहालि पुइम्हेसिनं ५–६ गू खान्कितक कायेगु याइ ।

सुखावति फिल्म्स प्रोडक्शनपाखें ने.सं.११३४ दँय्‌ निर्माण जूगु संकिपाया निर्माता आर एल महर्जन अले बाखं व निर्देशक सुरेन्द्र तुलाधर खः । थुगु संकिपाया छायाँकार सुमन तण्डुकार खःसा कलाकारकथं आर एल महर्जन, सोहित मानन्धर, आशिष्मा नकःमि, भिन्तुना जोशी, महन्तलाल मल्ल, सुरेन्द्र तुलाधरपिं दुथ्याः । जिन्दगीया मू थःम्हेसिनं हे थुइकेमाः धकाः संकिपाय्‌ ब्वयातःगु दु ।

तग्वःगु धिमे, दकलय् अप्वः सःम्हेसित थाकीगु धिमे । पुजा याइबलय् दकलय् च्वय् तयाः न्हापालाक थुकियात निं पुज्याइ । धिमे क्वकाइबलय् नं थुगुपती न्हापां क्वकायेगु याइ ।

मृदङ भजनयात प्रमुख बाजंकथं व थुकिया सहयोगी वा पासा बाजंकथं झ्यालि, ताः, तिंछु व सुरुबाजा हार्विन (हार्मोनियम) समेत छयलाः याइगु भजनयात हे मृदङ भजन धाइगु खः । थ्व बाजंयात झीगु भासं पच्छिमा वा पछिमा खिंया कथं म्हस्यूगु जुयाः मृदङ भजनयात पछिमा खिं भजनकथं नं म्हस्यू । मृदङ भजनया पद्धति नं मेमेगु भजनया पद्धति नाप खास फरक खने मदु, तर यल करुणामय (बुंगद्यः)या मृदंङ भजनया पद्धतिइ धाःसा (मृदङया बोल, थायेगु पद्धति, म्ये हालेगु पद्धति, झ्यालि ताः तिंछु थानाः ताली खाली क्यनेगु पद्धति) आपालं फरक खंकेफु ।थीथी धार्मिक ग्रन्थ, पुराण आदिइ न्ह्यथना तःकथं थ्व मृदङ बाजं अतिकं पुलांगु, स्वर्गय्‌ देवसभाय्‌ थीथी धार्मिक, मांगालिक उत्सवया इलय्‌ व देवराज इन्द्रया संगीत नृत्यशालाय्‌ सम्भा, तिलोत्तमा, उर्वशी, मनेका आदि अप्सरापिं प्याखं हुइकीगु इलय्‌ जक थाइगु जुयाः थुकियात देब बाजा धकाः नं धाः । थथे हे थ्व बाजं महाद्यःयात नं अतिकं यःगु जुयाः वाद्य एवं संगीत विद्याया शिरोमणि जुयाच्वंम्ह लंकाया जुजु रावणं छगू इलय्‌ कैलाशय्‌ महाद्यःयाथाय्‌ वनाः न्हिथं मृदङ थानाः राग आलाप कयाः म्ये हालाः, प्याखं हुलाः सेवा भक्ति भाव याःवनीगु जुयाच्वन ।
रावणया थज्याःगु भक्ति भाव एवं संगीत, नृत्य वाद्य वादनं प्रभावित जुयाः ताण्डव नृत्य याःगु बाखं आपालं धार्मिक ग्रन्थय्‌ न्ह्यथना तःगु दु ।
छगू पौराणिक बाखं कथं थ्व मृदङ बाजाया निर्माण स्वाती मुनिया परिकल्पना व आग्रह बमोजिम देवशिल्पी स्वयं विश्वकर्मां याःगु खः । दकलय्‌ न्हापांगु मृदङया निर्माण छगू प्रकारया चाय्‌ थीथी नस्वाः वःगु जडिबुटि चुं ल्हुयाः चाय्‌ ल्वाकछ्यानाः ‘हलः’ वा ‘तछ्वः’या आकारय्‌ छखे चित्याः मेखे भतिचा तःचाः यानाः दुने निखें पिचायेक ह्वःखनाः, निखेसं छ्यंगुलिं भुनाः प्वाःतिनाः दयेकूगु जुल । थज्याःगु आदिम पौराणिक बाजंयात मूबाजंकथं थानाः याइगु भजन हे मृदङ भजन खः ।
स्वनिगःया येँ, यल, ख्वप स्वंगुलिं सहरय्‌ व थिमि, बोदे, किपू, तोखा, सक्व, पन्ति, लुभु, जल, थसि, सुनागू आदि नेवाःतय्‌गु ख्वातुगु वस्ति दुगु थासय्‌ नं मृदङ (पछिमा खिं) थानाः भजन यायेगु परम्परा आःतकं ल्यना हे च्वंगु दनि । थज्याःगु मृदङ भजनत मध्यय्‌ यलय्‌ करुणामय (बुंगद्यः)या मृदङ भजन विशेष लोकंह्वाःगु खनेदु ।

मृदङ्ग (पछिमा), ताः, बभू/झ्यालि, हार्मोनियम आदि मेमेगु गुहालि बाजं

मेलवादेबी मानन्धर गुरुङ्ग नेवाः व खस संगीत ख्यःया न्हापांम्ह मिसा म्येहालामि व लय्‌चिनामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म वि.सं. १९५९ सालय्‌ ओखलढुंगाया रुम्जातारय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कः अबु ज्ञानबहादुर लामिछाने गुरुङ्ग व मां सप्तदेबी गुरुङ्गया न्हापांम्ह म्ह्याय्‌ खः । थ्वय्‌कःया इहिपाः येँया तबलावादक वस्ताद भगतकृष्ण मानन्धरलिसें जूगु खः । थ्वय्‌कःपिनि निम्ह काय्‌ व निम्ह म्ह्याय्‌ दुसां लिपा निम्ह म्ह्याय्‌पिं जक ल्यन ।
अद्वितीय व प्रकृतिया वरदानकथं सः दुम्ह थ्वय्‌कः न्यादँति दुबलय्‌ येँ चन्द्र शम्शेरया दरबारय्‌ दुहां वने धुंकाः सांगीतिक जीवन न्ह्याःगु खः । दरबारय्‌ जुइगु सांगीतिक ज्याझ्वःलिसें उस्ताद डुण्डे खाँ, बालाप्रसाद शर्मा व गणपत गुरुपिनिगु ग्वहालिं वय्‌कःया सः झन् थिनावःगु जक मखु शास्त्रीय संगीतय्‌ नं दख्खल दत । थ्वय्‌कःया वास्तविक नां सुनमाया खःसा दरबार थ्यनेधुंकाः तिनि मेलवा नामं म्हस्यूगु खः । सःया हुनिं दरबारय्‌ प्रधानमन्त्रीया यःम्ह जुयाः महिताःतय्‌ षडयन्त्रं यानाः छन्हु थःगु सः तंकेमाल । न्ह्याक्व उपचार यानाः नं वय्‌कःया सः न्हापा थें मजूसां अय्‌ नं कम धाःसा मजू ।
थ्वय्‌कःया दरबारदुने हे वस्ताद भगतकृष्ण मानन्धरलिसें यःत्यः जुल । लिपा चन्द्र शम्शेरया नं यःम्ह थ्वय्‌कः भगतकृष्णया स्वम्हम्ह तिरिकथं बिजेश्वरी च्वं झाल । थः भातःलिसेया कचवं व दरबारया ग्याःचिकुपहलं छन्हु थ्वय्‌कः नेपाः त्वःताः वि.सं. २०८५ पाखे भारतया कलकत्ताय्‌ च्वं झाल । थ्वय्‌कः सिबें न्ह्यः भारतीय बंगाली मिसातय्‌सं जक नेवाः व खसभाय्‌या म्येत हालातःगु खः । थ्वय्‌कलं वि.सं. १९९० सालपाखे थःगु म्येत डिस्क रेकर्ड भरे यानाः नेपाःया नेवाः व खस संगीत ख्यःया न्हापांम्ह मिसा म्येहालामि जुयादिल, लिसें लय्‌ तःम्ह न्हापांम्ह मिसा जुयादिल । थ्वय्‌कःया म्ये दुथ्याःगु डिस्कत लोकंह्वानाः साप हे चुल ।
वि.सं. १९९० या तःभुखाय्‌यात कयाः हालादीगु म्ये ‘भूकम्प त्रास बियेमते नाथ, थथेनं जिमित हायेके गात’ नेपाःया हे न्हापांगु भुखाय्‌ सम्बन्धी म्ये खः । थ्व म्ये डिस्क रेकर्डय्‌ व मिसा सलय्‌ न्हापांगु नेवाःभाय्‌या म्ये नं खः । थुगु म्येया च्वमि सिद्धिरत्न खःसा लसय्‌ हनादीम्ह डम्बरमान खः । थ्व बाहेक नं वय्‌कःया मेगु नेवाःम्ये नं डिस्क रेकर्डय्‌ दु धैगु न्यनेदु । थ्वय्‌कलं नेवाः, खस भाषाय्‌ जक मखु हिन्दी व बंगाली भाषाया नं म्ये हालादीगु दु । थ्वय्‌कःया खस म्ये ‘सवारी मेरो रेलैमा’ व ‘न घरलाई घर कहिन्छ’ लिसें दक्वं म्येत उतिकं हे लोकंह्वाः ।
दुरुत्वंम्ह मचालिसें भारतय्‌ वंम्ह थ्वय्‌कलं न्हूगु जीवन हनेया निंतिं थःगु नां तक्कं सुलभा देवी धकाः हिलादीगु खः । जीवन हनेगु व थः निम्ह म्ह्याय्‌पिं ब्वलंकेया निंतिं थासंथासय्‌ संगीत स्यनेगु ज्या यानादिल । अन हे च्वनाः दुपिं निम्ह म्ह्याय्‌पिनिगु इहिपाः नं यानाबिल । अले कलकत्ताय्‌ थः याकःचा जीवन हनादिल । थीथी थासय्‌ जुइगु संगीत सम्मेलन व साभाय्‌ ब्वति कयाः थ्वय्‌कलं न्यय्‌गुलिं मल्याक मानसम्मान काःगु जक मखु ‘ठुमरीकी रानी’ या पदवी नं कयादीगु दु । थ्व हे झ्वलय्‌ वि.सं. २००६ सालय्‌ छन्हु जा थुइगु झ्वलय्‌ स्टोभ मुयाः थ्वय्‌कःया जीवन अन्त्य जुल । वय्‌कः मदयेधुंकाः वयकःया इच्छाकथं वय्‌कःया संगीतलिसें स्वापू दुगु फुक्क मानपदवी, डिस्क रेकर्ड व बाजंत छ्वयेका छ्वःगुलिं थौं वय्‌कःया बारे यक्व खँ झीसं सीके मफुत ।

ने.सं. १०९५ थिंलागाः चौथि, बुधबारखुन्हु येँया धोबिचौरय्‌ जन्म जूम्ह कलाकार मेलिना मानन्धरया अबुया नां मोहनकुमार मानन्धर खः । मचाबलय्‌निसें कलाकारिता ख्यलय्‌ नुगः क्वसायेका वयाच्वंम्ह मेलिना मानन्धरया धात्थेंगु नां सुनिता खः । मेलिना मानन्धरया दकलय्‌ न्हापांगु नेवाः संकिपा वि.सं. २०६५ स पिदंगु ‘पटाचारा’ खः । वधुंकाः मेलिनां ‘बांलाः मयजु’, ‘धम्मवति’ व ‘कृषा गौतमी’ नापं यानाः मुक्कं प्यंगू नेवाः संकिपा म्हितूगु दु । खस् नेपाली संकिपा ख्यलय्‌ नांजाःम्ह व लोकंह्वाःम्ह मेलिना मानन्धरं ‘छहारी’ संकिपापाखें कलिउड फिल्म अवार्डय्‌ बेस्ट हिरोइन अवार्ड त्याकूगु दुसा नेपाल सरकार चलचित्र विकास बोर्डया ग्वसालय्‌ जूगु राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कारय्‌ वि.सं. २०६५ सालय्‌ ‘पटाचारा’पाखें व वि.सं.२०६६ सालय्‌ ‘बांलाः मय्‌जु’पाखें सर्वाेत्कृष्ट अभिनेत्रीया सिरपाः त्याकूगु दु ।

अबु हिराकाजी शाक्य व मां नानिमाया शाक्यया कोखं ने.सं. १०८४ यंलागाः दसमि, बुधबारखुन्हु यलया सिन्चाहितिइ जन्म जूम्ह मोहन शाक्य २०३९ सालंनिसें संगीत ख्यलय्‌ मदिक्क सक्रिय जुया च्वनादीम्ह खः । वय्‌कःया आशा नकःमिनाप हालादीगु ‘मैंचिया सपलय्‌ च्वंगु स्वाँनं स्वइत स्वइच्वन’, ‘सुराई’, ‘मुसुक्क न्हिलाः जितः छकः स्वये छं मज्यू ला ?’, ‘जिं छता खँ ल्हाये थन छकः स्व’ लिसेंया ज्वःम्ये लोकं ययेकूगु म्ये खः । ३० पु म्ये पिथनादी धुंकूम्ह मोहन शाक्यया न्हय्‌पु भजन म्ये नं थुकी दुथ्याः ।

मोहनलाल बाराही शास्त्रीय संगीत ज्ञातालिसें छम्ह सांगीतिक बाजंया आविष्कारक नं खः । थ्वय्‌कःया जन्म वि.सं. १९८८ दँय्‌ यलय्‌ जूगु खः । ल्याय्‌म्हबलय्‌ संकिपा स्वस्वं म्येसंगीत व शास्त्रीय संगीत ययावःगुलिं थीथी थासय्‌ वनाः भजन न्यनेगु यानादिल । वि.सं. २०१६ सालपाखे येँ नारायणहिति लिक्क एकादसिपतिकं भजन याइथाय्‌ तक्क नं न्यं वनीम्ह जुल । थः नं हालेगु व सयेके मंदुगुलिं संगीत प्रविण नरराज ढकालयात गुरु नालाः शास्त्रीय संगीत सयेकादिल, अथक कुतलं संगीतय्‌ निपुण नं जुल ।
वय्‌कलं रेडियो नेपालय्‌ शास्त्रीय संगीतया प्रस्तुती नं यानादिलसा वि.सं. २०३७ सालं रेडियो नेपालं याःगु शास्त्रीय संगीतय्‌ थ्वय्‌कः न्हाप लात । थ्वय्‌कलं म्ये राग व म्ये जक हालीम्ह मखुसे थःम्हं हे म्ये च्वयाः संगीत नं तइम्ह खः । थ्वय्‌कलं ने.सं. ११११ स झीगु भाषा शास्त्रीय संगीत व सुलाच्वंगु म्येया नामं सफू नं पिथना दीगु दु । थुगु सफुती थःम्हं हे च्वयादीगु पीपु म्येया नोटेशन नापं न्ह्यब्वया दीगु खः ।
थ्वय्‌कलं लिपा लजगाःकथं हार्मोनियमलिसें मेमेगु बाजं ल्ह्वनेज्या न्ह्याकादीगु खः । यलया पट्कोय्‌ थ्वयय्‌कःया पसः । पसलय्‌ वय्‌कः थः जक मखु केहें मोहनलक्ष्मीयात ज्या स्यना तयादीगु खः । थ्वय्‌कः हार्मोनियम दयेकेगु व धुनिङ्ग यायेगुली नामुदम्ह खः । पिने देसय्‌ हामोनियमया सूर मिले यायेत यन्त्रपाखें याइगु खः ।
पाकिस्तानया वरिष्ठ गजलहालामि गुलाम अलि नेपाः वःबलय्‌ ज्वनावःगु हार्मोनियमया सूर स्यन । दयेकेत न्यनेकने याःबलय्‌ थ्वय्‌कःया नां न्ह्यथन । अले गुलाम अलि हार्मोनियम दयेकेत वय्‌कःया पसलय्‌ वल । थम्हं न्यनाभरं यन्त्र म्वायेक हार्मोनियम दयेका ब्यूगुलिं प्रभावित जुयाः थ्वय्‌कःयात गुलाम अलिं प्रशंसा पत्र बिया थकुगु खः ।
थ्वय्‌कः शास्त्रीय संगीतय्‌ व बाजं ल्ह्वने ज्याय्‌ नांजाःम्ह जक मखु न्हूगु बाजंया आविष्कारक नं खः । थ्वय्‌कलं संसारय्‌ गनं मदुगु प्यताजि बाजंया आविष्कार यानादीगु दु । उपिं मध्यय्‌ खः– चतुरंग । थ्व बाजं प्यताजि बाजंया समिश्रण खः । थुकी छम्ह हे मनुखं तानपुरा, तुंगना व म्हुतुं हार्मोनियम पुयाः प्यताजि थायेज्यू । वय्‌कलं थ्व बाजं दयेकेगु ज्या वि.सं. २०२५ निसें न्ह्याकाः प्यदँ बिकाः पूवंकूगु खः । थ्व बाजनय्‌ विदेशं हःगु रीड छगू बाहेक मेगु फुक्क थनयागु हे सामानत छ्यलादीगु खः । थ्व बाजं थानाः न्यंकीबलय्‌ मनूत अजू चाइगु । थ्व बाजंया नां छुनादीम्ह उस्ताद गोबिन्दलाल खः । अथेहे वय्‌कलं आविष्कार याःगु मेगु बाजंत मोहनचन्द्र चंगल व मनरुवा खः । मोहनचन्द्र चंगल चन्द्रमा बांलूगु डम्फु व भ्वाय्‌लिनया समिश्रण खःसा मनरुवा कियाः थायेगु सारंगी विशेष स्वरुप खः, मेगु म्हुतुं पुयाः थायेगु हार्मोनियमया खः ।

वय्‌कलं आविष्कार यानादीगु चतुरंग बाजंया नामं यलय्‌ छगू बुलेटिन नं पिदंगु दु । नेपालभाषा मंका खलः यलया संगीत व नाटक उपसमितिपाखें ने.सं. १११४ स थुगु बुलेटिन पिथंगु खः ।