नेवाः भजन परम्पराय् भजन क्वचायेके न्ह्यव दकसिबें लिपा आरति मत (स्वप्वाः, न्याप्वाः, न्हय्प्वाः, द्यवा दुगु विशेष कथं तयार यानातःगु मत) च्याकाः हालीगु म्येयात आरति म्ये धाइ ।आरतिम्येनंमेमेगुम्येथेंतुंहेखः, तर आरति म्येय् ‘आरति’ खँग्वः न्ह्यथना च्वनी ।आरतिम्येनंथीथीदेवदेवी (गनेद्यः, महाद्यः, भिंद्यः, भैलः द्यः, करुणामय, कुमारी, हारतीमां, बुद्ध, नारांद्यः, कृष्ण द्यः आदि)या व थीथी ताल (च्वः, जति, प्रताल आदि)व थीथी रागया आपालं दु ।थथे असंख्यः आरति म्ये मध्यय् तिथि वा पर्व न्हि समेत मनन यानाः थौं थुगुआरति हालेगु धकाः हाली, छगू भजनय् छपु हे जक आरति म्ये हाली ।
स्वरया तगिं थहां वनीगु प्रक्रियायात आरोह धाइ । गथेकि– सारेगम, मपध, निसां आदि । छगू स्वर कुहां वयाः निगू स्वर थहांवनीगु प्रक्रिया नं आरोह खः ।
गथेकि– सानि रेसा गरे आदि ।
आर्यम नकःमि नेवाः संकिपाख्यःया छम्ह सक्रिय कलाकःमि खः । आर्यम नकःमिया मूनां महेन्द्रमान नकःमि खः । संकिपाय् अभिनय, निर्देशन, च्वज्याया नापनापं निर्माणया ज्याय् नं ल्हा न्ह्याका वयाच्वंम्ह वय्कः येँया कुसुमबियालाछिइ ने.सं. १०८७ प्वहेलाथ्वः द्वादसि, सोमबारखुन्हु जन्म जूम्ह खः । वय्कःया अबुया नां मंगलमान नकःमि व मांया नां राममाया नकःमि खः । थौंकन्हय् वय्कः ल्हुतिइ च्वनादी । वाणिज्य शाश्त्रय् डिप्लोमा यानातःम्ह आर्यम नकःमिया दकलय् न्हापांगु नेवाः संकिपा ‘सुभाय्’ ने.सं. ११२२ दँय् पिदंगु खः । ‘सुभाय्’ धुंकाः ‘न्याल्लब्यां’, ‘पपू मदुम्ह झङ्गः’, ‘सत्य धरोधर्म’, ‘भिन्तुना’, ‘माया’, ‘तुयूमति’, ‘तिमिला’, ‘सनाखत’ पिदने धुंकुगु संकिपा खः । ‘ड्याड सन’, ‘ड्याड सन व मम’ नांयागु टेलिफिल्मया नापनापं ‘बचं’ नांयागु शर्टफिल्मया निर्देशन यानादीगु दु । उकिया नापनापं ‘हिजो आजका कुरा’, ‘हो कि क्या हो’, ‘माफ गर्नोस म्याडम’ लिसेंया खस नेपाली टेलिफिल्मया च्वज्या व निर्देशनय् नं ज्या यानादीगु दु । वय्कः मुभि एण्ड मोर कम्पनीया संचालक समितिया दुजः, जय हारती मां सिनेमाया दुजः अले नेपालभाषा संकिपा संघया कार्यसमिति दुजः जुयाः ज्या याना च्वनादीम्ह खः ।
नेपाःया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक महत्वं जाःगु ‘लाखे आजु’ संकिपाया नं निर्देशन यानादीम्ह वय्कलं नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय आदिबासी फिल्म फेस्टिभल (वि सं २०६५) य् ‘भिन्तुना’ संकिपाया निंतिं कृटिक्स अवार्ड त्याकादीगु दुसा लहना सूर सम्मान २०७५, नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिकापाखें सम्मान (सन् २००९), सिद्धार्थ बनस्थली इन्स्टिच्यूटपाखें हनापौ (सन् २०२२), दबुलि नेपालपाखें सम्मान, महानगरीय प्रहरी महाशाखापाखें प्रशंसा पत्र, पूर्वान्चल क्षेत्रीय आदिबासी जनजाति चलचित्र उत्सवपाखें सम्मान, नेप्लीज फेशन होमपाखें सम्मान, नकःमि समाजपाखें सम्मान, नेवाः जागरण संकिपा समितिपाखें सम्मान लिसेंया आपालं सम्मान व सिरपाः कयादी धुंकूगु दु । अथे हेतुं नेपाली सेनापाखें ग्वसाः ग्वःगु शर्टफिल्म कासाय् २०७० सालय् ‘माइ प्राइड’या निंतिं ल्यू सिरपाः, २०७१ सालय् ‘द ब्लड’या निंतिं ल्यू सिरपाः, २०७३ सालय् ‘वाटर’या निंतिं हःपाः सिरपाः व २०७५ सालय् ‘समय’या निंतिं हःपाः सिरपाः त्याकादीगु दु ।