पिवांचा ।

आःतक लुयावःकथं नेपालभाषाया गजल च्वयादीम्ह न्हापांम्ह मानलाल मास्के धाइ । गजल विधा नेपालय्‌ नं उतिकं हे लोकंह्वाः । न्हापांगुु गजल म्ये सुनां हाल धैगु गनं ल्याःचाः जुयाच्वंगु मदु । तर गजल मुना म्येचाः ‘भचा भचा’ कथं न्हापांम्ह कमल क्षेत्री खः । कमल क्षेत्रीजुं रेडियो नेपालया ‘जीवन दबू’ली नं गजल हालादीगु सीदु ।

गणेश साय्‌मि कलाकारिता ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याका वयाच्वंम्ह छम्ह कलाकार व निर्देशक खः । विशेष यानाः दबू प्याखं, ख्यालः, संकिपा ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह गणेश सायमिया जन्म ने.सं.१०६५ दँया कतिं पुन्हिखुन्हु जूगु खः । येँया थँहितिइ जन्म जूम्ह गणेश सायमिया अबुया नां पन्चनारायण मानन्धर व मांया नां कृष्णदेवी मानन्धर खः । थँबहीया जे पि हाइस्कुलय्‌ आखः ब्वनाः अबलय्‌या अण्डर मेट्रिकतक ब्वनाः आखः ब्वनेगु त्वःतूम्ह खः । वि.सं.२०२२ सालय्‌ तत्कालिन सरकारं रेडियो नेपालं नेपालभाषाया समाचार चीकूगुलिं जूगु आन्दोलनय्‌ सहभागी जूम्ह खः । नेवाःतय्‌गु मंकाः संस्था नेपालभाषा मंका खलः पलिस्था यायेगुली संस्थापक दुजः जुयाः ज्या यानादीम्ह गणेश साय्‌मि भाषिक आन्दोलनया छम्ह सक्रिय अभियन्ता नं खः । वि.सं.२०१८ सालया बुद्ध जयन्तिया लसताय्‌ स्वयम्भुया आनन्दकुटि विद्यापिठय्‌ जूगु छगू ज्याझ्वलय्‌ दकलय्‌ न्हापां छपु ख्यालः ज्वनाः दंझाःगु खःने.सं. १०९२ दँय्‌ नबिन चित्रकार, मदनकृष्ण श्रेष्ठ, श्रीराम श्रेष्ठपिं जानाः पलिस्था याःगु मुनासःपाखें ग्वसाः ग्वःगु ख्यालः कासाय्‌ श्रीकृष्ण अणुया निर्देशनय्‌ ‘तांतिंग्वःजा’ नांयागु ख्यालः म्हितादीगु खः । वयां लिपा श्रीकृष्ण अणुया हे निर्देशनय्‌ ‘खिखांमुगः’ म्हिता दिलसा पद्मरत्न तुलाधरं च्वःगु ‘ह्वाइट मार्केट’या निर्देशन यानाः निर्देशनपाखे पलाः न्ह्याकादिल । हाछिकाः मैंया ब्याहाः, मन्त्रीया ख्वबिं प्याःगु सः, जिं लातकि, सरदारयन छेँय्‌ बजेट भाषण, सनां गुथि लिसेंया आपालं ख्यालःया निर्देशन यानादीगुया नापनापं अभिनय नं यानादीगु दु । टेलिफिल्म ‘तंबैंक’ व ‘१२ बजे’या लिसें छुं छुं फिल्मय्‌ नं म्हितादिल । मुनासःया च्याकःगु ख्यालःकासाय्‌ ‘सनां गुथि’पाखें न्हाप सिरपाः, ‘तांतिंग्वःजा’ ख्यालकं न्हाप सिरपाः त्याकेत ताःलागु दु । वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलःया संस्थापनया ईनिसें आःतक नं नेपालभाषा मंकाः खलःलिसे स्वापू दुम्ह व्यक्तित्व खः ।

गणेश साय्‌मि कलाकारिता ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याका वयाच्वंम्ह छम्ह कलाकार व निर्देशक खः । विशेष यानाः दबू प्याखं, ख्यालः, संकिपा ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह गणेश सायमिया जन्म ने.सं.१०६५ दँया कतिं पुन्हिखुन्हु जूगु खः । येँया थँहितिइ जन्म जूम्ह गणेश सायमिया अबुया नां पन्चनारायण मानन्धर व मांया नां कृष्णदेवी मानन्धर खः । थँबहीया जे पि हाइस्कुलय्‌ आखः ब्वनाः अबलय्‌या अण्डर मेट्रिकतक ब्वनाः आखः ब्वनेगु त्वःतूम्ह खः । वि.सं.२०२२ सालय्‌ तत्कालिन सरकारं रेडियो नेपालं नेपालभाषाया समाचार चीकूगुलिं जूगु आन्दोलनय्‌ सहभागी जूम्ह खः । नेवाःतय्‌गु मंकाः संस्था नेपालभाषा मंका खलः पलिस्था यायेगुली संस्थापक दुजः जुयाः ज्या यानादीम्ह गणेश साय्‌मि भाषिक आन्दोलनया छम्ह सक्रिय अभियन्ता नं खः । वि.सं.२०१८ सालया बुद्ध जयन्तिया लसताय्‌ स्वयम्भुया आनन्दकुटि विद्यापिठय्‌ जूगु छगू ज्याझ्वलय्‌ दकलय्‌ न्हापां छपु ख्यालः ज्वनाः दंझाःगु खः ।
ने.सं. १०९२ दँय्‌ नबिन चित्रकार, मदनकृष्ण श्रेष्ठ, श्रीराम श्रेष्ठपिं जानाः पलिस्था याःगु मुनासःपाखें ग्वसाः ग्वःगु ख्यालः कासाय्‌ श्रीकृष्ण अणुया निर्देशनय्‌ ‘तांतिंग्वःजा’ नांयागु ख्यालः म्हितादीगु खः । वयां लिपा श्रीकृष्ण अणुया हे निर्देशनय्‌ ‘खिखांमुगः’ म्हिता दिलसा पद्मरत्न तुलाधरं च्वःगु ‘ह्वाइट मार्केट’या निर्देशन यानाः निर्देशनपाखे पलाः न्ह्याकादिल । हाछिकाः मैंया ब्याहाः, मन्त्रीया ख्वबिं प्याःगु सः, जिं लातकि, सरदारयन छेँय्‌ बजेट भाषण, सनां गुथि लिसेंया आपालं ख्यालःया निर्देशन यानादीगुया नापनापं अभिनय नं यानादीगु दु । टेलिफिल्म ‘तंबैंक’ व ‘१२ बजे’या लिसें छुं छुं फिल्मय्‌ नं म्हितादिल । मुनासःया च्याकःगु ख्यालःकासाय्‌ ‘सनां गुथि’पाखें न्हाप सिरपाः, ‘तांतिंग्वःजा’ ख्यालकं न्हाप सिरपाः त्याकेत ताःलागु दु । वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलःया संस्थापनया ईनिसें आःतक नं नेपालभाषा मंकाः खलःलिसे स्वापू दुम्ह व्यक्तित्व खः ।

गणेशप्रसाद श्रेष्ठ नेवाः व खस भाय्या भक्ति, राष्ट्रियलिसें बाल संगीत ख्यलय्‌ अतिकं नांजाःम्ह संगीत सर्जक खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०५५ प्वहेलाथ्वः द्वादसि, बुधबारखुन्हु येँया यतखा त्वालय्‌ अबु पूर्णप्रसाद श्रेष्ठ व मां लक्ष्मी श्रेष्ठया क्वखं जूगु खः । थ्वय्‌कःया कलाःलिसें निम्ह काय्‌ व छम्ह म्ह्याय्‌ दु ।
संगीत यःम्ह थ्वय्‌कः मचाइलंनिसें थ्व ख्यलय्‌ दुहां झाःम्ह खः । थ्वय्‌कः वि.सं. २०३१ सालय्‌ भारतया इलाहाबादया प्रयाग संगीत समितिपाखें संगीत विशारद यानादीम्ह खः । थ्वय्‌कलं राष्ट्रिय प्रज्ञा प्रतिष्ठानय्‌ लजगाः नं यानादीगु खः । लिपा रेडियो नेपाल व राष्ट्रिय नाचघरय्‌ नं संगीत निर्देशक जुयाः ज्या यानादीगु खः । थ्वय्‌कःया खस भाषाय्‌ भजन व मचा म्येलिसें आपालं म्येचाःत पिदंगु दु ।
वय्‌कलं स्वर सम्राट नारायण गोपालनिसें कयाः आःया नांजाःपिं गायक गायिकापिन्त म्ये हायेकादीगु दु । वय्‌कःया गुरु उस्ताद साहिंला खः । थ्वय्‌कःया झीगु नेवाः संगीत ख्यलय्‌ उलि म्येत खने मदु । ने.सं. ११०८ स क्यनेज्या जूगु नेपालभाषालिसें जनजातिपाखेंया दकलय्‌ न्हापांगु संकिपा ‘सिलु’या थ्वय्‌कः लय्‌चिनामि खः । थुकी वय्‌कलं लसय्‌ हनादीगु प्यपुति म्ये दुथ्याना च्वंगु दु । थ्व हे ने.सं. १११९ स पिदंगु ‘मुखू’ म्येचालय्‌ छपु थःम्हं हे च्वयाः लसय्‌ हनाः हालातःगु दु । म्येया बोल ‘गथे यानाः ल्वःमंके जिं छंगु हिसि ख्वाल रे’ खः । अथेहे छुं ला न्ह्यः जक थ्वय्‌कःया लसय्‌ दुगु छपु म्ये भिडियो युट्युबय्‌ पिदंगु दु । उगु भिडियोया म्ये ‘लजगाः छुं मदु जिके सीक नं’ निरञ्जन श्रेष्ठं च्वयादीगु खःसा सुनिल छ्वय्‌लां हालादीगु खः । थ्व छपु किजापुजा सम्बन्धीया म्ये खः ।
थ्वय्‌कलं थीथी विधाया निद्वलं मल्याकं म्येय्‌ लसय्‌ हनादीगु दु । थ्वय्‌कःया म्ये, प्याखं व संगीत ज्ञान सम्बन्धि ‘राष्ट्रिय बालगीत’, ‘स्वरलिपि’, ‘सप्त संगीत ज्ञान’ व ‘श्रेष्ठ संगीत ज्ञान’ व मेमेगु आपालं सफूत नं पिदंगु दु । अथेहे वय्‌कलं ‘विचलित सपना’ नांया संकिपाय्‌ नं संगीत तयादीगु दु । थःगु जिवंकाःछि थीथी स्कूलय्‌ संगीत प्रशिक्षण बियादीम्ह थ्वय्‌कःयात छिन्नलता गीत पुरस्कारलिसें तःगू हे सम्मान, पुरस्कार ब्यूगु दु । नुगःचुया ल्वचं कयाः थ्वय्‌कः ने.सं. ११३१ तछलागाः अस्तमि, सुक्रबारखुन्हु ७६ दँया बैंसय्‌
मदुगु खः ।

गणेशलाल श्रेष्ठ नेवाः संगीत ख्यःया छम्ह म्ये चिनेगु, लय्‌ तयेगु व हालेगुली ज्वः मदुम्ह वरिष्ठ सर्जक खः । थ्वय्‌कःया जन्म मकवानुपरया भिमफेदीइ ने.सं. १०३१ दिल्लागाः नःमि, बसुबारखुन्हु जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु माधवलाल श्रेष्ठ खःसा मां चन्द्रकुमारी खः । थ्वय्‌कःया निम्ह कलाःपिनिगु नां चन्द्रमाया श्रेष्ठ व नारायणदेबी श्रेष्ठ खः । थ्वय्‌कःया निम्ह काय्‌ व स्वम्ह म्ह्याय्‌पिं दु ।म्ये च्वयेगु, लसय्‌ हनेगु व हालेगु लिसें बाजं थायेगु, अभिनय यायेगुली थ्वय्‌कः प्रखरम्ह उस्ताद नं खः ।
मचाइलंनिसें भिमफेदीया भिंद्यःयाथाय्‌ जुइगु भजनय्‌ वनेगु यायांं हार्मोनियम थायेगु व म्ये हालेगु सयेका दिल । लिपा वय्‌कलं थःम्हं हे नेपालभाषा व खस भाषाया भजन म्येत चिनाः हालेगु यानाः हिन्दी भासं हालेगु प्रथायात न्हंकादिल । थ्वय्‌कलं नेपालभाषालिसें खस नेपाली व तामाङ्ग भासं नं म्ये च्वयेगु, चिनेगुलिसें हालेगु नं यानादी । थ्वय्‌कलं धार्मिक भजन, गजल, सामाजिक व ख्यालिंजाःगु म्येलिसें फुक्क कथंया म्ये चिनादीगु दु । म्ये हालेगु जक मखु दबुली नासलं लीक अभिनय यानाः ख्यालः क्यनीम्ह नं खः । न्हापा स्वनिगलय्‌ झाइबलय्‌ गन गन दाफा भजन जुयाच्वनी, अन अन झायाः थःके दुगु ज्ञान म्येपिन्त नं इनाबीम्ह खः । अले थःगु हे रचनाया म्येत नं स्यना थकीम्ह खः । अथे जुयाः वय्‌कःया गुलिखे स्वरचित भजन व म्येत लोकं हाला जुयाः लोकम्ये थें जुयाच्वंगु दु । थुकिया दसु खः ‘धंग मदुनि भम्चा धंगः मदुनि’ व ‘याकःचा वनेमते राधा’ म्ये खः । मेमेगु नं थौंतक्क नं लोकम्ये कथं हे हालावयाच्वंगु, थ्वयेका च्वंगु म्ये दनि । आपालं भजनय्‌ वयकःया म्येत थौतक्कं थ्वयाच्वंगु दनि । नेवाः म्ये संगीत ख्यलय्‌ थ्वय्‌कःया अतिकं ज्वः मदुगु योगदान दु । कूलछेँ स्वनिगलय्‌ खःसां ब््यापारया निंतिं थ्वय्‌कःया पुस्ता भिमफेदी च्वंझाःगु खः । लिपा वय्‌कलं लजगाःकथं रोपवेय्‌ जागिर नयाः अनंलिपा थःगु पुर्ख्यौलि ब्यापारलिसें कापः थायेगु धरेलु उद्योगतकं चायेका दीगु खः । खस भाषाय्‌ नं च्वयेगुली प्रखरम्ह अले मकवानपुरयाम्ह न्हापांम्ह साहित्यकार थ्वय्‌कःया पिदंगु सफूत– मेरा दुई पुष्पाञ्जली (वि.सं. १९९९), निफ्वः स्वां (ने.सं. १०७७) व लोकंह्वाःगु म्येमुना (ने.सं. १११९) खः । थ्वय्‌कलं च्वयादीगु म्येत मुनाः म्येचाः निफ्वः स्वां (वि.सं. २०५८) पिदंगु दु ।
संगीत साधनां थःगु लजगाय्‌ थःत पानाझाःम्ह थ्वय्‌कः ने.सं. ११०५ अनलाथ्वः सप्तमि, बुधबारखुन्हु मदुगु खः । नेपालभाषा साहित्य व संगीतय्‌ थ्वय्‌कलं यानादीगु योगदानयात च्वछायाः थ्वय्‌कःयात लोक साहित्य परिषदं ने.सं. ११२० स ‘लोककवि’ या उपाधि द्यछाःगु खः । अथे हे वि.सं. २०५६ स नेपालभाषा खलः हेटौंडाय्‌ वय्‌कःया झ्वाता नं पलिस्था याःगु दु ।

उस्ताद गणेशलाल श्रेष्ठ छम्ह च्वमि, लय्‌चिनामि व हालामिलिसें हलिंन्यंक नांदंम्ह शास्त्रीय संगीतज्ञ खः । ने.सं. १०२१ थिंलाथ्वः चर्तुदसि, बुधबारखुन्हु यलया न्याछ्यंगल्लिस थ्वय्‌कःया जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबुया नां प्रेमलाल श्रेष्ठ व मांया नां पद्मकुमारी श्रेष्ठ खः । मचाइलंनिसें अबुया ल्यूल्यू जुजुं संगीतय्‌ नुगः क्वसाःम्ह थ्वय्‌कलं न्हय्‌दँ दुबलय्‌ हे म्ये हालेगु, प्याखं हुलेगु व तबला थाये सयेकादीगु खः ।
मचा इलय्‌ हे तःकै वयाः वय्‌कलं थःगु मिखाया दृष्टि तंकेमाल । वय्‌कः थः अबुलिसें उस्ताद लक्ष्मीदाश जोशी, उस्ताद बालाप्रसादया संगीत प्रशिक्षणं संगीतय्‌ दख्खल दुम्ह खः । लिपा थ्वय्‌कलं संगीत सयेकेया निंतिं झिंछदँति दुबलय्‌ भारतय्‌ वनाः पं. विष्णुनारायण भातखंडे व पं. विष्णुदिगम्बर पलुष्करपिंपाखें शास्त्रीय संगीत सयेका दिल । अनं दच्छिति लिपा कलकत्तां श्री भद्रकालि रेकर्डपाखें ग्रामोफोनया डिस्क चालय्‌ थःगु न्हापांगु म्ये ‘नयेत धन्दा मदु, तियेत धन्दा मदु, प्राणनाथ हेराया अंगू छपाः छिके फ्वना’ रेकर्ड यानादिल । थ्व म्ये वय्‌कलं थःम्हं हे च्वयाः लसय्‌ हनाः हालादीगु खः । अथे हे वय्‌कलं हालादीगु ‘छंगु जिगु पिरती म्येवं गथे सिल य ज्यां’, ‘जि द्यने गल्लियागु क्वथाय्‌ रे’, ‘वयेधुन छंगु चरणय्‌ य मां’ म्ये लुमंके बहःजू ।
स्वयेगु मिखां मखंसां नुगःमिखा त्यल्लाःम्ह थ्वय्‌कलं संसारया न्ह्यागुं बाजं थायेफुम्ह खः । अथेहे झिंखुगः तबला छकलं थायेगु थ्वय्‌कःया बिस्कं कथंया खुबी खः । थ्वय्‌कलं थःगु हे सिर्जनाय्‌ ‘मान्छे तरंग’लिसें हार्मोनियमय्‌ बिस्कं कथंया सः पिकायेफुम्ह नं खः । वि.सं.२०१८ सालपाखें वा मवयाच्वंबलय्‌ शंखमुलय्‌ च्वनाः राग मल्हार हालाः वा वयेकूगु, झंगःपन्छियात थःगु संगीतया सूर सम्मोहनं ल्यूल्यू दक्षिणकाली थ्यंक ब्वनायंकूगुया लिसें आपालं चमत्कारत दु ।
भारतय्‌ झायाः प्रशिक्षण लिपा शास्त्रीय संगीतज्ञ जुयाः नेपाः झायेधुंकाः रेडियो नेपालया स्थापनाकालंनिसें वि.सं. २०२१ सालतक्क संगीत विभागया प्रमुख जुयादिल । रेडियो नेपालं सुथय्‌ ज्याझ्वः न्ह्याकेन्ह्यः थाइगु बिहांचुलि धून थ्वय्‌कःया उत्कृष्ट सिर्जना खः । थ्वय्‌कलं यानादीगु शास्त्रीय संगीत ख्यःया देनयात कयाः वि.सं. २०१६ सालय्‌ न्हापांगु ईन्द्रराज्य लक्ष्मी पुरस्कार व वि.सं.२०१९ सालय्‌ अबलय्या जुजु महेन्द्रपाखें ‘वाद्यशिरोमणि’ उपाधिं विभूषित याःगु खः ।
थ्वय्‌कःया नामं गणेशलाल संगीत प्रतिष्ठानं यलया पुच्वय्‌ थ्वय्‌कःया झ्वाता नीस्वना तःगु दु । अथेहे उगु हे प्रतिष्ठानं ‘वाद्यशिरोमणि गणेशलाल श्रेष्ठ सिरपाः’ नं नीस्वना तःगु दु । जिवंकाछिं शास्त्रीय संगीतय्‌ थःत पानाझाःम्ह थ्वय्‌कःयात ने.सं. १०९० दँय्‌ आचकलिं दाल । थ्व हे दँय्‌ ने.सं. १०९० बछलाथ्वः अस्तमि, बसुबारखुन्हु ६९ दँय्‌ थ्व संसारं तापाना वन । थ्वय्‌कलं नानीमैंया व मेम्ह छम्हलिसें इहिपाः यानादीगु खःसां मस्त धाःसा मदु । हुलाक विभागं थ्वय्‌कःया किपा तयाः न्यातका वंगु हुलाक टिकट नं पिथनातःगु दु ।

लुँमधि भद्रकाली अजिमा मुख्य जुयाः व पचलि भैरव मुख्य जुयाः येँय्‌ हुइकीगु निथी ख्वाःपाः प्याखं तसकं लोकंह्वाःगु ख्वाःपाः पुइगु द्यःप्याखं खः । भैरव व भद्रकालीलिसें थ्व प्याखनय्‌ मेपिं नं झिनिम्ह गंछिं द्यःपिं दइ । येँया मालाकार (गथु) जातियापिन्सं न्ह्याकाच्वंगु जुयाः थ्व प्याखंयात गथुप्याखं नं धायेगु याः । पचलि भैरव तःधं गुथिया नामं न्ह्याइगु थ्व तन्त्र शक्ति दुगु प्याखं न्हापा भिंmनिदँया छचाकलय्‌ प्यदँ अतः गानाः पचलि भैरव, लुँमधि भद्रकाली व चामुण्डा कंकेश्वरीया स्वथिइ प्याखं हुइकीगु खः ।
यक्व न्ह्यः तन्त्र शक्तिया हुनिं छगू तःधंगु मभिं जुसेंलि चामुण्डा कंकेश्वरीया प्याखं पिहां मवल । थौंकन्हय्‌ पचलि भैरव व लुँमधि भद्रकालीया नामं निगू प्याखं जक च्यादँ व प्यदँ अतः गाकाः पिहां वयाच्वंगु दु । थुकथं पचलि भैरवया प्याखं पिहां वःगु प्यदँ धुनेव लुँमधि भद्रकाली प्याखं पिकाइ । अथे हे लुँमधि भद्रकालीया प्याखं पिहां वःगु च्यादँ लिपा पचलि भैरवया प्याखं पिदनी । येँय्‌ वँतु त्वाःया मालाकार (गथु)तय्‌त थ्व प्याखं पिकायेत ने.सं ४३५ नां सीके मफुम्ह जुजु, ने.सं. ६०५ जुजु रत्न मल्ल, ने.सं. ६१६ जुजु अमर मल्ल व ने.सं. ९०१ जुजु रणबहादुर शाहं माःगु खर्चया व्यवस्था यानाथकूगु प्रमाण दु ।
झिंनिदँया लुँमधि भद्रकालीया प्याखनय्‌ द्यः दुबिकाः वसःतिसा ज्वँसा व ख्वाःपाः पुयाः मुक्कं ११ म्ह प्याखंम्वः दइ— भैरव, श्री भद्रकाली, वाराही, गणपति, ब्रह्मायणी, रुद्रायणी, कौमारी, नारायणी, ईन्द्रायणी, सिंघिनी, ब्याघ्रिनी, महालक्ष्मी । महालक्ष्मीया ख्वाःपाः तुख्वलय्‌ जक तिया तइ ।
भिंmनिदँया पचलि भैरव बाय्‌ लुँमधि भद्रकालीया प्याखं पिहां वइगु दँय्‌ दिल्लागाः एकादसिकुन्हु जुजुयाथाय्‌ ग्वय्‌दां तः वनेमाः । अनंलि उकुन्हु हे बहनी पचलि भैरवया प्याखं जूसा पचलि भैरवया पीथय्‌ व लुँमधि भद्रकालीया प्याखं जूसा भद्रकाली पीथय्‌ क्वतः तयाः बलि पुजा याइ । पुजा धुनेव मूल गुरुं द्यः जुयाः प्याखं हुलीपिन्त भाला बियाः पजनी याइ । थथे पजनी यायेगु अधिकार खिं, ताः व बभू थाइपिं गुरुपिंके दइ ।
थ्व धुनेव प्याखंम्वः सकसिनं सँ खानाः म्वः ल्हुयाः नीसी यायेमाः । थःथःगु छेँय्‌ हःगु कलः वँतुया नासःद्यःयाथासं कापतं त्वपुयाः झ्वःलिं भद्रकाली पीथय्‌ थःथः द्यःया न्ह्यःने पुजा तयाः साधना याइ । अन साधना याःगु पुजाज्वलं कापतय्‌ प्वःचिना हयाः वँतु नासःद्यःछेँय्‌ खायातइ । गथांमुगः छन्हुन्ह्यः नासःद्यः पलिस्था यानाः दक्वं द्यःपिन्त पञ्चबलि बियाः पुजा याइ ।
थ्व प्याखंया स्यनेज्या गथांमुगःनिसें मोहनिया नःमिकुन्हुतक न्ह्याइ । महालक्ष्मी छम्ह बाहेक मेपिं ११ म्ह सकलें प्याखंम्वःतय्‌सं ख्वाःपाः मपुसे गुरुपाखें प्याखं हुले सयेकेगु याइ । लुँमधि भद्रकालीया प्याखं स्यनेज्या येँय्‌ वँतु त्वाःया भद्रकाली द्यःछेँय्‌ याइसा पचलि भैरवया प्याखं ज्याःबहाःया चपालय्‌ याइ । प्याखं स्यनेगु झ्वलय्‌ नासःद्यः व देवदेवीपिन्त बलि सहित पुजा यायेमाः ।
लुँमधि भद्रकालीया झिंनिदँया प्याखं येँ, यल व ख्वपया थीथी थासय्‌ गुलातक हुइकीगु झ्वलय्‌ दकलय्‌ न्हापा मोहनिया चालंकुन्हु पचलि भैरव बाय्‌ भद्रकाली जुइम्ह प्याखंम्वलं देय्‌या जुजुनाप थःगु खड्ग हिलेगु याइ । थुकियात खड्गसिद्धि धाइ । खड्गसिद्धि धुनेवं कन्हय्‌कुन्हुनिसें थ्व प्याखं येँया भिंद्यःत्वाः, वँतु, वंघः, मखं, असं, क्षत्रपाटी, तेबहाः, केलत्वाः, जनबहाः, तःधंचुक, तःसिबहाः, थँबही, नंसाः, नरः, तोखा, सांग्ला, तुप्या चपलि, गोकर्ण, ख्वपया चाँगु, ईन्द्रायणी, यल लाय्‌कू, ख्वप लाय्‌कू, येँ लाय्‌कू, लाय्‌कूदुने नासःचुुक आदि थासय्‌ हुइकेधुंकाः दकलय्‌ लिपा भलभल अस्तमिकुन्हु जमः बहालय्‌ प्याखं हुइकी । थ्व धुनेव सीजा नकी । सीजा नकेधुनेवं लुँमधि भद्रकालीया भिंmनिदँया प्याखं क्वचाइ ।
सीजा नकेधुनेवं दक्वं प्याखंम्वः जमलं असं, केलत्वाः, वंघः, दुगंबही, तिनिख्यः भद्रकाली, त्रिपुरेश्वर जुयाः कालमोचन तिर्थय्‌ थ्यंकी । अनया दोभानय्‌ स्वेत भैरव जुइम्हेसिनं दक्वं ख्वाःपाःयात मि तयाः च्याका छ्वइसा प्याखंम्वःया वसः दक्वं कुचाकुचा खुनाः तेबहाःया ज्यापुतय्‌त इनाबी । थ्वयां प्यन्हु लिपा प्याखंम्वः जुइपिं सकसिगुं पजनी फुकय्‌ यातकि थ्व प्याखंया सकतां ज्याझ्वः क्वचाइ ।
व थेंतुं भिंmनिदँया पचलि भैरवया प्याखं नं गथांमुगःनिसें मोहनिया नःमिकुन्हुतक स्यनेज्या याइसा चालंकुन्हुनिसें न्ह्याइगु प्याखं थाय्‌थासय्‌ हुइके धुनेव भलभल अस्तमिकुन्हु क्वचायेकी ।

लुँमधि भद्रकाली व पचलि भैरव जुयाः प्याखं हुइम्हलिसे देय्‌या जुजुं थःगु खड्ग हिला काइगुयात खड्गसिद्धि धाइ । खड्गसिद्धिया परम्परायात जुजुं देसय्‌ राज्य यायेत भैरवयाके उजं फ्वनेगु बाय्‌ भैरवया शक्ति लःल्हाना कायेगुकथं कयातःगु दु । पचलि भैरवया प्याखं पिहां वइबलय्‌ जुजुनाप थुकथं खड्गसिद्धि यायेगु चलन दुगुली यक्व दँ लिपा लुँमधि भद्रकालीया नं प्याखं पिहां वयेव भद्रकालीलिसे नं खड्गसिद्धि यायेगु चलन जूगु खः ।
जुजुं मोहनिया चालंकुन्हु पचलि भैरवलिसे मरुसतः न्ह्यःनेया भूतेश्वरय्‌ व लुँमधि भद्रकालीलिसे येँय्‌ मखंत्वाःया सिंहदुवातय्‌ खड्गसिद्धि याइगु खः । जुजुनाप खड्गसिद्धि यायेगु चलनया दकलय्‌ पुलांगु प्रमाण ने.सं. ४३५ सं येँदेसय्‌ थकू जुजु दुगु इलंनिसें न्ह्याःगु खँ लूगु दु । दकलय्‌ लिपा ने.सं. ११२३ य्‌ जुजु ज्ञानेन्द्र वीर विक्रम शाहं खड्गसिद्धि याःगु खः । देसय्‌ गणतन्त्र वयेधुंकाः जुजुया खड्गयात आसनय्‌ तयाः अप्रत्यक्ष रुपं खड्गसिद्धि न्ह्याका वयाच्वंगु दु ।
खड्गसिद्धि याःपिं जुजुपिं पचलि भैरव व लुँमधि भद्रकालीलिसे खड्गसिद्धि याःपिं येँदेय्‌या मल्ल जुजुपिनिगु धलः थुकथं दु– रत्न मल्ल, सिद्धि मल्ल, सवर्सी मल्ल, लक्ष्मीनरसिंह मल्ल, प्रताप मल्ल, पार्थिवेन्द्र मल्ल, भूपालेन्द्र मल्ल, भाष्कर मल्ल, जगतजय मल्ल व जय प्रकाश मल्ल । अथेहे खड्गसिद्धि याःपिं नेपाः देय्‌या शाह जुजुपिनिगु धलः थुकथं दु–
रणबहादुर शाह, गीर्वाणयुद्ध विक्रम शाह, राजेन्द्र विक्रम शाह, सुरेन्द्र विक्रम शाह, त्रैलोक्य विक्रम शाह, पृथ्वी वीर विक्रम शाह, त्रिभुवन वीर विक्रम शाह, महेन्द्र वीर विक्रम शाह, वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह व ज्ञानेन्द्र वीर विक्रम शाह ।

खड्गसिद्धिया ग्वय्‌दां तःवनेगु

झिंनिदँय्‌ छक्वः जुइगु लुँमधि भद्रकालीया प्याखं न्ह्याकेत ग्वय्‌दां तःवनेगु धकाः जुजुयात ब्वंवने माः । प्याखं न्ह्याइगु दँय्‌ दिल्लागाः एकादसिकुन्हु जुजुयाथाय्‌ ग्वय्‌दां तः वनी । थुकिया निंतिं दथुइ खड्ग व महापात्र अले श्री लुमधि भद्रकाली देवीया खड्गसिद्धि व पर्व लाःगु दँ कियातःगु छतोला वहःया पाँय्‌म्वः माः । भद्रकाली देवी कियातःगु पुजाभुइ वहःया पाँय्‌म्वःलिसें सिन्दुर, ग्वःग्वय्‌ न्यगः, पसूका, सिसाबुसा आदि तयाः प्याखंया खिं उजा (खिं गुरुं) जुजुयात लःल्हाइसा जुजुं उगु पुजाभु लःल्हाना कालकि खड्गसिद्धिया निंतिं जुजुं वचन ब्यूगु जुइ ।

लुँमधि देवीया पलिस्था
कलिगत सम्वत ३८३५ पाखे येँ व यलया जुजुपिनि दथुइ हःताः जूबलय्‌ यलया जुजुं नरसिंहया शक्तिया भरय्‌ येँय्‌पाखे यक्व नरसंहार याःगुलिं येँया तान्त्रिक शाश्वत बज्रलिसे सहलह यानाः भद्रकाली अजिमायात भारतया कामरु कामाक्ष पीथं तान्त्रिक साधनाया बलं येँय्‌ हःगु बाखं दु । भद्रकाली अजिमायात लुँमधि अजिमा नं धायेगु याः । थुम्ह अजिमाया पीथ तिंनिख्यःया पश्चिम तुकुचा खुसिसिथया द्वँय्‌ पलिस्था यानातःगु दु ।

पचलि भैरवया पलिस्था
नेपालय्‌ दुपिं खुइप्यम्ह भैरव मध्यय्‌ अष्ट भैरव धकाः च्याम्ह भैरव तसकं लोकंह्वाः । च्याम्ह भैरवय्‌ पचलि भैरव नं दुथ्याः । येँ देय्‌या दक्षिण दिशाया पञ्चलिङ्ग तिर्थया नामं पचलि भैरव धाइम्ह थुम्ह भैरव खास यानाः स्वच्छन्द भैरव खः । आःतक लूगु दसिकथं ने.सं. ३१६ सं दक्षिणेश्वर स्वच्छन्द महाद्यःया पलिस्था याःगु खँ दु ।

गथु प्याखंया बाजं

झिंनिदँया पचलि भैरव व भद्रकालीया प्याखनय्‌ खिं, ताः, बभू, छुस्याः व प्वंगा बाजं छ्यली ।
गथु प्याखनय्‌ भाषा ल्हायेगु
झिंनिदँया पचलि भैरव व भद्रकालीया प्याखनय्‌ बाजंया तालय्‌ छम्हसिनं द्यःपतिं भाषा ल्हाये माः । उबलय्‌ सम्बन्धित द्यवं छ्यं क्वानाच्वनी ।

गर्‍हः ताल १४ मात्राया जुइ । निगू मात्राया न्हय्‌गू विभाग दइ ।,, थायेबलय् १ मात्राय् तिं ३ मात्राय् छु ५ मात्राय् तिं ७ मात्राय् छु ९ मात्राय् तिं ११ मात्राय् तिं १३ मात्राय् छु जुइ । चो निताः व पलेमां छताः स्वातकि गर्‍हः ताल जुइ । दाफा संगीतया थीथी ग्वारा, चालि व चचामेया बज्रयोगिनी लगायतया मे गर्‍हः तालय् लानाच्वंगु खनेदु ।

मात्रा/विभाग :
१ २ ।३ ४ ।५ ६ ।७ ८ ।९ १० ।११ १२ ।१३ १४
तिं छु तिं छु तिं तिं छु

माथंवंगु लँय् प्याखंपाः कयाः तिं तिं न्हुयाः तःक्वः लिसा कयाः थायेज्यूगु धिमय् बोलयात गुँ धाइ ।