मचाम्ह महाद्यः व पार्वती मूप्याखंम्वः जुयाः ग्वल, पशुपति, गुह्येश्वरी व चाबही लागाय्‌ स्वन्हुयंक हुइकीगु परम्परागत नेवाः ख्वाःपाः प्याखं खः– नाङ्गेचा प्याखं । खिंया स्वंगू बोल ‘नाङ’, ‘गे’ व ‘चा’कथं थ्व प्याखंया नां नाङ्गेचा प्याखं जूगु खःसा म्ह बाम्ह नाङ्गा जुयाः हुलीगु प्याखंकथं थुकियात नाङ्गेचा प्याखं धाःगु खः धइगु नं धापू दु । अथे हे महाद्यः जुयाः हुलीगुलिं थ्व प्याखंयात ‘नाङ्गेनाथ नाच’ नं धायेगु याः ।
नाङ्गेचा प्याखं दँय्‌दँसं गुंलागाः पारुनिसें तृतिया तक स्वन्हुयंकं बहनी ग्वल, पशुपति, गुह्येश्वरी व चाःबही लागाय्‌ हुइकी । थ्व प्याखं खिं, ताः, बभू, धाः, नाय्‌खिं भुस्याः, छुस्याःया चो, जति, प्रताल आदि थीथी तालया म्ये व मुहालिया धुुनय्‌ हुइकीगु खः ।
नाङ्गेचा प्याखंया अध्ययन याइपिन्सं थुकी किराँतकालया भेषभुषा खनाच्वंगु दुसा बाजं व म्यें थ्व प्याखंयात मल्लकालयागु धकाः क्यनाच्वंगु दु । ऐतिहासिक प्रमाणकथं शाह जुजु गीर्वाणयुद्ध वीर विक्रम शाहया वि.सं. १८७० या लालमोहरपाखें थ्व प्याखंयात व्यवस्थित याःगु खनेदु । व थें तुं थ्व प्याखंया म्येय्‌ शाह जुजु सुरेन्द्र वीर बिक्रम शाह व पृथ्वी वीर विक्रम शाहया नां वयाच्वंगु दु ।
निम्ह मिजं मस्त महाद्यः व पार्वती जुयाः थ्व प्याखनय्‌ उमिगु प्रेम, विछोड व मिलनया लु क्यनी । महाद्यः जुइम्ह प्याखंम्वलं स्वंगः मिखा, कपालय्‌ स्वध्वः तिलक व हाकुगु ग्वाय्‌ दुगु ह्याउँगु ख्वाःपाः पुइ । नाङ्गा म्हय्‌ वहःया सिखः क्वखानातइसा तुतिइ घंगला न्ह्यानाः तासया सुरुवाः न्ह्यानातइ । व थें तुं पार्वती जुइम्ह प्याखंम्वलं ख्वाःपाः मपुसे छ्यनय्‌ रत्नदुगु लुं सियातःगु मतू पुइ । अथे हे तासया भोतो व जामा सिनाः तुतिइ घंगला न्ह्यानातइ ।
पार्वती थजाःम्ह तिरि दयेकं उखेंथुखें मेपिं मिसा स्वःजुइम्ह महाद्यःयात ख्याये थें गुरु नाट्येश्वरं पार्वती सुचुका बी । थः तिरि पार्वती मखनाः महाद्यः विरहं चांन्हिं सारा संसारय्‌ मालाजुइ । पार्वती मलूगु झोंकय्‌ वँय्‌ थें जुयाः महाद्यवं स्वकुमि मिस्तय्‌त हे पार्वती भाःपाः ह्ययेकः जुइ । सुचुकातःम्ह पार्वती लुसेंलि महाद्यवं आवंनिसें जितः त्वःतावने मते धकाः पार्वतीयात मतिना याइ । महाद्यःया प्याखं धायेवं ताण्डव प्याखंकथं आपाःसिनं थुइकीगु खःसा नं नाङ्गेचा प्याखनय्‌ मचापिं महाद्यः व पार्वतीया ल्वःवनापुगु भाव व अभिनयलिसे श्रृङ्गार रस, हास्य रस, विस्मय रस, करुण रस आदि थीथी रस स्वयेदु । महाद्यः व पार्वतीया आदिप्रेम क्यनातःगु थ्व प्याखनं मिजंपिनिगु उच्छृंखल पहलं छेँ स्यनेयः धइगु शिक्षा बियाच्वंगु दु । तिरि मदुम्ह मिजंया हालत गथे जुइ धकाः पार्वती लुइके मफुम्ह महाद्यःया चाला थ्व प्याखनय्‌ क्यनातःगु दु । शक्ति मदुम्ह शिव व शिव मदुम्ह शक्ति पूर्ण जुइ मखु धकाः नाङ्गेचा प्याखनं शिव व शक्ति मिलन थें तुं मिजं व मिसाया प्रेममय मिलनया महत्व क्यनातःगु दु ।
परम्पराकथं नाङ्गेचा प्याखंया व्ववस्थापन चाःबही चारुमती विहारया बज्रपाणी लोकेश्वर गुथिया शाक्यपिन्सं याना वयाच्वंगु खः । थ्व प्याखंया मूपात्र महाद्यः व पार्वती जुइपिं पशुपति, ग्वल, चाःबही लागाया शाक्य, वैद्य, सङ्गत, डङ्गोल नेवाः जातियापिं जुइ । व थें तुं थ्व प्याखनय्‌ बाजा थाइपिं, म्ये हालीपिं व मुहालि पुइपिं नं जुगि जातियापिं खः । थ्व प्याखंया आर्थिक व्यवस्था पशुपति अमालकोत कचहरीपाखें जुइगु जुयाः प्याखंया वसः, तिसा व बाजंज्वलं दक्वं पशुपति अमालकोत कचहरीया जिम्माय्‌ तइगु खः । थ्व प्याखनय्‌ माःगु मुहालि पुइपिनिगु व्यवस्था पशुपतिनाथ भण्डार तहविलं याइ । न्हिथं श्री पशुपतिनाथया भोग छाइबलय्‌ मुहालि पुइपिं जुगि जातिया कलाकारतय्‌संं हे नाङ्गेचा प्याखनय्‌ मुहालि पू वइगु खः ।
पशुपति विकाष कोष व चारुमती विहार बज्रपाणी लोकेश्वर गुथिया जःपिनि दथुइ कचवं जुयाः थ्व प्याखं छुं दँ दित । वयांलिपा येँ महानगरपालिकाया गुहालिं ११ म्ह दुजः दुगु नाङ्गेचा नाच संरक्षण समिति नीस्वनाः थ्व ऐतिहासिक प्याखं हाकनं न्ह्याःगु दु ।

न्हापांगु न्हि
नाङ्गेचा प्याखं परम्पराकथं गुंलागाः पारुकुन्हुनिसें न्ह्याइ । थ्वकुन्हु बहनी जय वागेश्वरी महासरस्वतीया पुजारिं अन आरति मत च्याकेधुंकाः पशुपति अमालकोत कचहरीया नासःचुकय्‌ नासःपुजा यायेव थ्व प्याखं विधिवतकथं न्ह्याइ । अनंलि थ्व प्याखं जय वागेश्वरी लागा, पशुपतिया नवग्रह न्ह्यःने, भुवनेश्वरी दबू, ख्वपया नवदुर्गा प्याखं हुइकीगु दबुलिइ हुइकेधुंकाः हाकनं अमालकोतया नासःचुकय्‌ द्यः ल्हायेधुनकि न्हापांगु न्हिया नाङ्गेचा प्याखं क्वचाइ ।

निन्हुया न्हि
नाङ्गेचा प्याखंया निन्हुया न्हि गुंलागाः
दुतिया कुन्हु खः । थ्वकुन्हु बहनी अमालकोतया नासःचुकय्‌ द्यः ल्हायेधुनकि पशुपति मूभट्ट व प्यम्ह भट्टपिनि छेँ न्ह्यःने थ्व प्याखं हुइकी । वयां लिपा पशुपति विश्वरुप न्ह्यःने द्यः ल्हानाः गुह्येश्वरी लागाय्‌ थ्व प्याखं पूवंकी ।

नाङ्गेचा प्याखंया लिपांगु न्हि
स्वन्हुयंक हुइकीगु नाङ्गेचा प्याखं लिपांगु न्हि गुंलागाः तृतिया खः । थ्वकुन्हु बहनी अमालकोतया नासःचुकय्‌ द्यः ल्हानाः पिहां वइगु थ्व प्याखं चाःबही मित्रपार्कया दुवातय्‌ पूर्व स्वयाः द्यः ल्हायेधुनकि चाःबहीया ल्वहंसला गनेद्यःया न्ह्यःने हुइकी । व धुनेवं चारुमती विहारया दबुलिइ पूवंक हुइकेधुंकाः हाकनं अमालकोतया नासःचुकय्‌ द्यः ल्हायेधुनकि उगु दँया नाङ्गेचा प्याखं क्वचाइ ।

नाङ्गेचा प्याखं स्यनेज्या
नाङ्गेचा प्याखंया मूप्याखंम्वः महाद्यः व पार्वती ग्वल पशुपति लागाया शाक्य, वैद्य, सङ्गत व डङ्गोल जातिया मिजंमस्त जक जुइ दइ । छक्वः ल्ययाः सयेकूम्ह प्याखंम्वलं खुदँतक प्याखं हुलेमाःगु चलन दु । नाङ्गेचा प्याखंया स्यनेज्या गुंलागाः पारु स्वयाः स्वला न्ह्यःनिसें न्ह्याइ ।
प्याखंम्वः जुइपिन्सं न्हापांगु न्हिखुन्हु
नासःद्यःया नामय्‌ किसली तयाः पुजाज्वलं व समय्‌बजि छाये हयेमाः । उकुन्हु सकसिगुं किसली छायाः नासःद्यः पुज्याये धुनेवं सकसितं प्रसादकथं समय्‌बजि इनी ।
स्वलातक प्याखं स्यनेगु झ्वलय्‌ बसुबारपतिं नासःद्यःयाथाय्‌ समय्‌ तयाः पुजा याः वनेमाः । स्यनेज्या लत्या दतकि बापुजा क्वचालकि तःजिक नासःद्यः पुजा यानाः भ्वय्‌ नयेधुनकि प्याखं स्यनेज्या क्वचाइ ।
महाद्यः

नाङ्गेचा प्याखंया महाद्यः बःचाधीम्ह मिजंमचा खः । महाद्यः जुइम्ह प्याखंम्वलं ह्याउँगु ख्वाःपाः पुइ । थ्व ख्वाःपातय्‌ कपालय्‌ छगः नापं स्वंगः मिखा व स्वध्वः पुण्डरिक दइसा हाकुगु ग्वाय्‌ दइ । छ्यनय्‌ तःहाकःगु च्वामुगु तपुलिं पुइमाःथें तुं तुतिइ घंगला न्ह्यायेमाः । नाङ्गेचा प्याखंया महाद्यवं म्हय्‌ लं मफिसे तासया सुरुवाः न्ह्यानातइ । नारिइ रुमाल चिनातइसा जँय्‌ वहःया झल्लर दुगु हाकुगु कापःया जनिखं चिनातइ । तिसाकथं महाद्यवं जय वागेश्वरी महासरस्वतीया १०८ चाः ह्वनातःगु वहःया सिखः क्वखायेमाः । थ्व सिखःयात छातिइतक थहां वयेक गःपतय्‌ कापतं चिनाः सायेकातइ ।

पार्वती
नाङ्गेचा प्याखं मू प्याखंम्वःकथं पार्वती जुइम्ह मिजंमचां ख्वाःपाः पुइ म्वाः । बरु छ्यनय्‌ रत्न थुनातःगु वहःया मतू पुइ । तासया भोतो व जामा पार्वतीया वसः खःसा जँय्‌ वहःया झल्लर दुगु हाकुगु कापःया जनी दइ । पार्वतिं नं तुतिइ घंगला न्ह्यायेमाः ।

संगीत पक्ष
नाङ्गेचा प्याखं मूलतः खिं, धाः व नाय्‌खिंया बोलय्‌ हुइकीगु खः । लिसें गुहालि बाजंकथं ताः, बभू (झ्यालि), भुस्याः व छुस्याः थाइ । खिंया बोलय्‌ च्वः, जति व प्रताल स्वंगू तालय्‌ प्याखं हुली थें तुं पार्वती तनेधुंकाःया लुइ धाः व नाय्‌खिंया तालय्‌ ताण्डव थें उग्रगु प्याखं हुली । प्याखं हुइकेत चो, जति व प्रताल तालया थीथी म्ये हालेमाः । थ्व म्येया भाय्‌ पुलांगु दापाम्ये थें मैथिली, संस्कृत, पुलांगु नेवाः भाय्‌ आदि ल्वाकज्याःगु खनेदु । थ्व प्याखंया म्येय्‌ शाह जुजुपिं सुरेन्द्र वीर विक्रम व पृथ्वी वीर विक्रमया नां नं दुथ्याना च्वंगु दु । व थें तुं मुहालिया धुनय्‌ बाजं थानाः नं थ्व प्याखंया थीथी लु हुइके माः ।