धाः, नाय्‌खिं, ताः, भुस्याः, छुस्याः, न्यकू, मुहालि, मेमेगु गुहालि बाजं

नेपाल संवत्या झिगूगु ला– गुंलालच्छि नेवाः बौद्धतय् दथुइ यक्व चलनचल्तीइ दुगु परम्परागत नेवाः बाजंया पुचः गुंलाबाजं खः । थ्व पुचःया मूबाजं धाःया नामं गुलिसिनं थ्व बाजंपुचःयात धाःबाजं नं धायेगु याः । स्वनिगः व पिनेया नेवाःबस्तीइ नं गुंला लच्छि सुथन्हापां गुंलाबाजं थानाः थःथःगु लागाया महाचैत्य, बहाः, बही व द्यः चाःहिलेगु चलन दु । गुंला बाहेक मेमेगु धार्मिक व सांस्कृतिक पर्वय् नं गुंलाबाजं थाइ । गथेकि पञ्जरां द्यःया जात्रा, बहीद्यः स्वःवनेगु, न्हूदँ र्‍यालि, ज्याःजंक्व आदि । स्वनिगलय् बुद्घाचार्य, बरे, उराय्, ज्यापु व साय्‌मि जातिं थःथःगु थासय् गुथि स्वनाः गुंलाबाजं न्ह्याकाच्वंगु दु । गुथियार मजुसे व्यावसायिक संगीतकःमिकथं मेया धून पुयेत जुगी (जोगी) व दमाई जातिया नं गुंलाबाजं न्ह्याकेत ग्वाहालि दु । स्वयम्भू वइगु २१ खलः व चाःबहिली छखलः यानाः येँय् मुक्कं २२ खलकं गुंलाबाजं थाः । अथेहे स्वनिगःपिने चित्लाङ्गया निखलः बलामि जातिं नं गुंला लच्छि गुंलाबाजं न्ह्याकाच्वंगु दु । गुंलाबाजं मथाइथाय् यक्व नेवाः बस्तीइ गुंला लच्छि दापा थायेगु चलन नं दु ।
गुंलाबाजंया इतिहास गुलि पुलांगु खः धकाः यकीन मजू । ६५१–६७५ दँ न्ह्यः (इस्वी १४ गूगु शताब्दिपाखे) च्वयातःगु स्वयम्भू पुराणय् गुंलां न्यकू पुयाः बाजं थानाः स्वयम्भू महाचैत्य चाःहिलीगु संस्कृतिया खँ लूगु दु । श्रृङ्गभेरि बौद्ध जातककथं नेवाः बौद्घतय् दथुइ दिवंगतया नामं ङकू पुयाः चैत्य चाःहिलकि पितृ उद्घार जुइ धैगु धार्मिक मान्यता दु । थुगु मान्यताकथं आःतक नं धाः, नाय्‌खिं थानाः ङकू पुयाः चैत्य चाःहिलेगु संस्कृति दनि । ङकू पुयाः चैत्य चाःहिलेगु संस्कृति हे कथंहं गुंलाबाजंया रुपय् विकास जूगु खः धयागु विद्वानपिनि धापू दु ।
मे महासे मेया धून पुयाः थाइगु जुयाः गुंलाबाजं धूनप्रधान जुइ । मेया धून मपुसे नं थीथी बोलय् गुंलाबाजं थाइगु दु । गथेकि ‘द्यः ल्हायेगु’, ‘पाखं थाहां वनेगु’, ‘द्यः चाःहिलेगु’, ‘पाखं कुहां वनेगु’ ‘खुसि छीगु’ आदि मेया धून म्वायेक थाइगु विशेष बोल खः । लँय् वनीबलय् थीथी मेया धून पुयाः बाजं थाइसा ग्वारा मेया धून पुयाः छथासं च्वनाः नं बाजं थाइ । थुकियात ‘ग्वारा गुंलाबाजनय् तालबाजा व सूरबाजा नितां दुथ्याः । गुंलाबाजं पुचःया बाजं थथे दु ।
छ्यंगुलिं भुनातःगु (अवनद्ध) बाजं – धाः, नाय्‌खिं
ल्वाकाः थायेगु धातुया (घन) बाजं – ताः, भुस्याः, छुस्याः
म्हुतुं पुइगु (सुषीर) बाजं – म्वाहालि, बाँसुरी, ङकू
गुंलाबाजं थाइबलय् मेया धून पुइत नेवाः बाजंत म्वाहालि व बाँसुरी बाहेक लिपांगु इलय् विदेशी बाजं ट्रम्पेट व क्वारिनेट नं यक्व प्रचलनय् दु । गुंलाबाजनय् दुथ्याःगु दक्वं बाजंत मेमेगु नेवाः बाजंया पुचलय् नं यक्वं छ्यलाबुलाय् वः । परम्परागत नेवाः संगीत जूसां गुंलाबाजं थायेगुली यक्व ल्याय्‌म्ह ल्यासेतय्‌सं ब्वति काःगु खनेदु ।

गोबिन्द ‘किपू’ छम्ह शिक्षकलिसें प्रगतिशील बिचाः दुम्ह नेपालभाषाया संगीत, नाट्यकःमि व कासामि नं खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०७६ यंलागाः चःह्रे, बुधबारखुन्हु किपूया कुलांछेँ त्वालय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु अष्टमान महर्जन व मां माया महर्जन खः ।
संगीतय्‌ मन क्वसाःम्ह थ्वय्‌कलं मचा इलंनिसें थामय्‌ खापाय्‌ थाथां अबुं न्यानाब्यूगु मादल हे संगीतय्‌ प्रखर जुइगु माध्यम जुयाबिल । थ्वय्‌कलं प्रेम गुर्जुलिसे बेला थायेगु, भजन व लय्‌ तयेगु ज्ञान कयादिल । लिपा ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यपाखें तबला, वस्ताद नारायण तण्डुकार, गोपालनाथ योगी, रामहरी गुरुङ्ग, पूर्णबहादुर थापा, कमला श्रेष्ठपिं पाखें नं संगीतया छुं छुं ज्ञान कयादीसां मूलगुरुकथं कृष्णनारायण श्रेष्ठयात नालादी । थुम्ह गुरुपाखें वय्‌कलं वि.सं. २०२९ सालपाखे शास्त्रीय संगीत सयेकादीगु खः ।
थ्वय्‌कलं झिंखुदँ दुबलय्‌ हे थःम्हं हे संगीत तयाः म्ये हालेगु यानादीगु खः । थ्वय्‌कलं दकलय्‌ न्हापां लसय्‌ हनाः हालादीगु म्ये गणेशलाल ज्यापुयागु खः । थ्वय्‌कलं थःम्ह नं म्ये च्वयेगु यानादीसा मेपिन्त नं हायेकेगु यानादी । थ्वय्‌कःया सलंसःपु म्ये दु । न्हापांगु इलय्‌ मतिना, भजन म्येत सिर्जना यानादीसां लिपा थ्वय्‌कलं प्रतिशीलया म्येत चिनेगु नं यानादिल । थ्वय्‌कःया न्हापांगु म्ये ‘जनताया म्ये’ खः । थ्वय्‌कलं दकलय्‌ बांलाक्क संगीत तयादीगु लसकुस म्ये ‘थौं थ्व दबुली दनाः लसकुस याये जिं’यात कायेगु याः ।
अथेहे वि.सं. २०३३ सालंनिसें रेडियो नेपालय्‌ लजगाः न्ह्याका दिलसा लिपा स्कूलय्‌ नं ब्वंकेगु ज्या यानादिल । वि.सं. २०३७ सालय्‌ रेडियो नेपालया जन्मोत्सवया लसताय्‌ जूगु ज्याझ्वलय्‌ वय्‌कः शास्त्रीय वादनय्‌ न्हाप जुयादीगु खः । थ्वय्‌कः म्ये च्वयेगु, संगीत तयेगु जक मखु, प्याखं च्वयेगु, स्यनेगु व म्हितेगु नं यानादी । थ्वय्‌कलं च्वयादीगु स्यनादीगु प्याखंत आपालं लोकंह्वाः उगु इलय्‌ । वय्‌कःया नांजाःगु प्याखंत मध्यय्‌ ‘जि वँय्‌ मखु’, ‘हलसिं डंगोल रापस’, ‘प्रेमलिला’, ‘समाजया कं’ व चाःहिला प्याखं ‘देखः ल्वाकेगु’ खः ।
थ्वय्‌कः लाल कायेगु (स्वीमिङ्ग) कासाय्‌ नं मन क्वसाःम्ह जक मखु सिरपाः तकं त्याकादीम्ह छम्ह कासामि नं खः । थ्वय्‌कःया तिरि व काय्‌ म्ह्याय्‌पिं दु । ताः इलंनिसें नुगःचुया ल्वचं कयाः थ्वय्‌कः मदुगु खः ।

गोबिन्द ह्यूमत नेवाः संगीत ख्यलय्‌ म्येहालामि व लय्‌चिनामिकथं लोकंह्वाः । थ्वय्‌कःया जन्म वि.सं. २०२२ साल बैसाखं येँया ह्यूमत त्वालय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु ईन्द्रलाल खड्गी व मां द्वारिका खड्गी खः ।
थ्वय्‌कः मचाइलंनिसें म्ये संगीतय्‌ नुगः क्वसाःम्ह खः । थ्वय्‌कःया मां नं छम्ह भजन म्ये हालीम्ह खः । थ्वय्‌कःया मांपाखें हःपाः व तिबलं संगीत ख्यलय्‌ वयेत अःपुल । प्यदँ न्यादँति दुबलय्‌ निसें हे छेँय्‌ च्वनाः सःमसः हार्मोनियम थायेगु यानादीम्ह खः । लिपा थ्वय्‌कलं लक्ष्मीनारायण शाहीयात थः गुरु नालाः हार्मोनियम थायेगु सयेकादीगु खः ।
थ्वय्‌कः दकलय्‌ न्हापां वि.सं. २०३७ निसें संगीत ख्यलय्‌ दुहां झाःगु खः । वय्‌कः ब्रम्हत्वाःया सरस्वती निकेतन मा.वि.इ न्हय्‌गू तगिमय्‌ ब्वनाच्वंबलय्‌ हे थःम्हं संगीत तयाः ज्याझ्वलय्‌ ब्वति कयादीगु खः । ने.सं. १११० पाखे थ्वय्‌कःया आपालं म्येचाःत पिदंगु खनेदु । थ्वय्‌कःया लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय्‌ ‘छिमांया यःम्ह छ याकः म्ह्याय्‌’, ‘मन जिगु वँय्‌ जुल’, ‘दकसिबय्‌ यःम्ह छ छम्ह दु’, खः । थ्वय्‌कलं सलंसःपु नेवाःम्ये सिर्जना यानादीगु दु । उकी लोक, आधुनिक, भजन, मचा म्ये दुथ्याः ।
वि.सं. २०६२ सालपाखें थ्वय्‌कलं थः संगीतय्‌ दुहां वयागु नीन्यादँ क्यंगु लसताय्‌ थः गुरुयात हनेकथं छगू याकः सनिल ज्याझ्वः यानादीगु खः । अथे हे ने.सं. ११४३ सं किपुली थ्वय्‌कःया म्येया याकः सनिल नं यायेधुंकूगु दु । वय्‌कलं लय्‌ तयादीगु म्येचाःत थुकथं दु– वल छंगु किचः ल्यू ल्यू जिगु (ने.सं.१११०), न्हिलाः न्हिलाः हुँ (ने.सं.१११०), ३) लूजः (ने.सं.१११०), कतांमरिचा (ने.सं.१११४), छंगु किपा (ने.सं.१११९), विजय (ने.सं.११२१), वा फय्‌ वःसां (ने.सं.११२२), बच्छि बच्छि (ने.सं.११२२), तिकि नुगःया लसय्‌, तिकि तिकि ।
थ्वय्‌कलं नेवाः जक मखु खस व हिन्दी भाय्या म्येय्‌ नं लय्‌ तयादीगु दु । थ्वय्‌कलं संगीत तयादीगु अले दकलय्‌ न्हापां रेकर्ड जूगु म्ये– छगू नाटक ‘तिनि को हुन्‌’ या निंतिं खः । वय्‌कःया लसय्‌ ने.सं. १११९ स पिदंगु ‘छंगु कपि’ म्येचालय्‌ भारतया संकिपा ख्यलय्‌ नांजाःपिं मोहम्मद अजिज, अनुराधा पोडवाल, जसबिन्दर नरुला, अभिजित, बिनोद राठौरपिन्त नेवाः म्ये हायेकादीगु दु । लिपा ने.सं. ११२२ स पिदंगु ‘वा फय्‌ वःसां’ म्येचालय्‌ कुमार सानुयात नेवाःम्ये हायेकादीगु खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया आपालं भिडियो संकिपाय्‌ नं संगीत बियादीगु दु, उपिं मध्यय्‌ ‘न्हिलाः न्हिलाः हुँ’, ‘चरित्र’, ‘बांलाः मय्‌जु’, ‘पानवति’, ‘सेरिवबञ्जाः’, ‘घोषक’ खः । थ्वय्‌कःया लसय्‌ पिदंगु न्हापांगु म्येचाः ‘वल छंगु किचः ल्यू ल्यू जिगु’ खः । जुनु श्रेष्ठया याकः सलय्‌ पिदंगु थुगु म्येचालय्‌ थ्वय्‌कःया लसय्‌ न्हय्‌पु म्ये दुथ्याः । थ्व हे दँय्‌ नेवाः भिडियो संकिपा ‘न्हिलाः न्हिलाः हुँ’ पिदंगु खः । थ्वय्‌कलं प्यसलं मल्याक म्येय्‌ संगीत तयादीधुंकल ।

उस्ताद गोविन्दलाल नेपाली रंजितया जन्म पाल्पा तानसेनय्‌ वि.सं. १९७१ स जूगु खः । वय्‌कःया अबुजु नं संगीत साधक खः । अबुया हःपालं हे संगीतय्‌ लगे जुयादीगु खः । वय्‌कःया गुरुपिं उस्ताद यज्ञराज शर्मा व भारतया जयपुर निवासी खेमचन्द्र प्रकाश खः । २००८ सालनिसें वय्‌कः रेडियो नेपालया लाइभ म्यूजिकया डाइरेक्टर जुयाः सेवा यानादिल । ‘ख्व जक ख्वख्वं ख्वबि…’ वय्‌कःया लोकंह्वाःगु नेवाः म्ये खः । रेडियो नेपालं सुथ न्हापां प्रशारण जुइगु शंखध्वनीया सृजना नं वय्‌कलं यानादीगु खः । थुकियात नेपालय्‌ दकलय्‌ न्हापांया फ्युजन संगीत अर्थात सम्मिश्रण संगीत धकाः नालातःगु दु । २०४३ सालय्‌ वय्‌कः मदुगु खः ।

गायक गौतमदास मानन्धरया जन्म ने.सं. १०८७ तछलाथ्वः खस्थि, बुधबारखुन्हु अबु तुतुदास मानन्धर व मां अष्टमाया मानन्धरया कोखं जूगु खः । येँया कालिमातिइ च्वनादीम्ह वय्‌कलं वि.सं. २०४० निसें म्ये हालेगु सुरु यानादीगु खः । वय्‌कःया आःतक नेवाः म्ये झिंस्वपु व खस नेपाली झिंन्यापु रेकर्ड जुइधुंकूगु दु । वय्‌कलं नेवाः संकिपाः ‘जामनः गुभाजु’ व आः दयेकाच्वंगु संकिपा ‘तिबः’या निंतिं नं म्ये हालादीगु दु ।

मचाम्ह महाद्यः व पार्वती मूप्याखंम्वः जुयाः ग्वल, पशुपति, गुह्येश्वरी व चाबही लागाय्‌ स्वन्हुयंक हुइकीगु परम्परागत नेवाः ख्वाःपाः प्याखं खः– नाङ्गेचा प्याखं । खिंया स्वंगू बोल ‘नाङ’, ‘गे’ व ‘चा’कथं थ्व प्याखंया नां नाङ्गेचा प्याखं जूगु खःसा म्ह बाम्ह नाङ्गा जुयाः हुलीगु प्याखंकथं थुकियात नाङ्गेचा प्याखं धाःगु खः धइगु नं धापू दु । अथे हे महाद्यः जुयाः हुलीगुलिं थ्व प्याखंयात ‘नाङ्गेनाथ नाच’ नं धायेगु याः ।
नाङ्गेचा प्याखं दँय्‌दँसं गुंलागाः पारुनिसें तृतिया तक स्वन्हुयंकं बहनी ग्वल, पशुपति, गुह्येश्वरी व चाःबही लागाय्‌ हुइकी । थ्व प्याखं खिं, ताः, बभू, धाः, नाय्‌खिं भुस्याः, छुस्याःया चो, जति, प्रताल आदि थीथी तालया म्ये व मुहालिया धुुनय्‌ हुइकीगु खः ।
नाङ्गेचा प्याखंया अध्ययन याइपिन्सं थुकी किराँतकालया भेषभुषा खनाच्वंगु दुसा बाजं व म्यें थ्व प्याखंयात मल्लकालयागु धकाः क्यनाच्वंगु दु । ऐतिहासिक प्रमाणकथं शाह जुजु गीर्वाणयुद्ध वीर विक्रम शाहया वि.सं. १८७० या लालमोहरपाखें थ्व प्याखंयात व्यवस्थित याःगु खनेदु । व थें तुं थ्व प्याखंया म्येय्‌ शाह जुजु सुरेन्द्र वीर बिक्रम शाह व पृथ्वी वीर विक्रम शाहया नां वयाच्वंगु दु ।
निम्ह मिजं मस्त महाद्यः व पार्वती जुयाः थ्व प्याखनय्‌ उमिगु प्रेम, विछोड व मिलनया लु क्यनी । महाद्यः जुइम्ह प्याखंम्वलं स्वंगः मिखा, कपालय्‌ स्वध्वः तिलक व हाकुगु ग्वाय्‌ दुगु ह्याउँगु ख्वाःपाः पुइ । नाङ्गा म्हय्‌ वहःया सिखः क्वखानातइसा तुतिइ घंगला न्ह्यानाः तासया सुरुवाः न्ह्यानातइ । व थें तुं पार्वती जुइम्ह प्याखंम्वलं ख्वाःपाः मपुसे छ्यनय्‌ रत्नदुगु लुं सियातःगु मतू पुइ । अथे हे तासया भोतो व जामा सिनाः तुतिइ घंगला न्ह्यानातइ ।
पार्वती थजाःम्ह तिरि दयेकं उखेंथुखें मेपिं मिसा स्वःजुइम्ह महाद्यःयात ख्याये थें गुरु नाट्येश्वरं पार्वती सुचुका बी । थः तिरि पार्वती मखनाः महाद्यः विरहं चांन्हिं सारा संसारय्‌ मालाजुइ । पार्वती मलूगु झोंकय्‌ वँय्‌ थें जुयाः महाद्यवं स्वकुमि मिस्तय्‌त हे पार्वती भाःपाः ह्ययेकः जुइ । सुचुकातःम्ह पार्वती लुसेंलि महाद्यवं आवंनिसें जितः त्वःतावने मते धकाः पार्वतीयात मतिना याइ । महाद्यःया प्याखं धायेवं ताण्डव प्याखंकथं आपाःसिनं थुइकीगु खःसा नं नाङ्गेचा प्याखनय्‌ मचापिं महाद्यः व पार्वतीया ल्वःवनापुगु भाव व अभिनयलिसे श्रृङ्गार रस, हास्य रस, विस्मय रस, करुण रस आदि थीथी रस स्वयेदु । महाद्यः व पार्वतीया आदिप्रेम क्यनातःगु थ्व प्याखनं मिजंपिनिगु उच्छृंखल पहलं छेँ स्यनेयः धइगु शिक्षा बियाच्वंगु दु । तिरि मदुम्ह मिजंया हालत गथे जुइ धकाः पार्वती लुइके मफुम्ह महाद्यःया चाला थ्व प्याखनय्‌ क्यनातःगु दु । शक्ति मदुम्ह शिव व शिव मदुम्ह शक्ति पूर्ण जुइ मखु धकाः नाङ्गेचा प्याखनं शिव व शक्ति मिलन थें तुं मिजं व मिसाया प्रेममय मिलनया महत्व क्यनातःगु दु ।
परम्पराकथं नाङ्गेचा प्याखंया व्ववस्थापन चाःबही चारुमती विहारया बज्रपाणी लोकेश्वर गुथिया शाक्यपिन्सं याना वयाच्वंगु खः । थ्व प्याखंया मूपात्र महाद्यः व पार्वती जुइपिं पशुपति, ग्वल, चाःबही लागाया शाक्य, वैद्य, सङ्गत, डङ्गोल नेवाः जातियापिं जुइ । व थें तुं थ्व प्याखनय्‌ बाजा थाइपिं, म्ये हालीपिं व मुहालि पुइपिं नं जुगि जातियापिं खः । थ्व प्याखंया आर्थिक व्यवस्था पशुपति अमालकोत कचहरीपाखें जुइगु जुयाः प्याखंया वसः, तिसा व बाजंज्वलं दक्वं पशुपति अमालकोत कचहरीया जिम्माय्‌ तइगु खः । थ्व प्याखनय्‌ माःगु मुहालि पुइपिनिगु व्यवस्था पशुपतिनाथ भण्डार तहविलं याइ । न्हिथं श्री पशुपतिनाथया भोग छाइबलय्‌ मुहालि पुइपिं जुगि जातिया कलाकारतय्‌संं हे नाङ्गेचा प्याखनय्‌ मुहालि पू वइगु खः ।
पशुपति विकाष कोष व चारुमती विहार बज्रपाणी लोकेश्वर गुथिया जःपिनि दथुइ कचवं जुयाः थ्व प्याखं छुं दँ दित । वयांलिपा येँ महानगरपालिकाया गुहालिं ११ म्ह दुजः दुगु नाङ्गेचा नाच संरक्षण समिति नीस्वनाः थ्व ऐतिहासिक प्याखं हाकनं न्ह्याःगु दु ।

न्हापांगु न्हि
नाङ्गेचा प्याखं परम्पराकथं गुंलागाः पारुकुन्हुनिसें न्ह्याइ । थ्वकुन्हु बहनी जय वागेश्वरी महासरस्वतीया पुजारिं अन आरति मत च्याकेधुंकाः पशुपति अमालकोत कचहरीया नासःचुकय्‌ नासःपुजा यायेव थ्व प्याखं विधिवतकथं न्ह्याइ । अनंलि थ्व प्याखं जय वागेश्वरी लागा, पशुपतिया नवग्रह न्ह्यःने, भुवनेश्वरी दबू, ख्वपया नवदुर्गा प्याखं हुइकीगु दबुलिइ हुइकेधुंकाः हाकनं अमालकोतया नासःचुकय्‌ द्यः ल्हायेधुनकि न्हापांगु न्हिया नाङ्गेचा प्याखं क्वचाइ ।

निन्हुया न्हि
नाङ्गेचा प्याखंया निन्हुया न्हि गुंलागाः
दुतिया कुन्हु खः । थ्वकुन्हु बहनी अमालकोतया नासःचुकय्‌ द्यः ल्हायेधुनकि पशुपति मूभट्ट व प्यम्ह भट्टपिनि छेँ न्ह्यःने थ्व प्याखं हुइकी । वयां लिपा पशुपति विश्वरुप न्ह्यःने द्यः ल्हानाः गुह्येश्वरी लागाय्‌ थ्व प्याखं पूवंकी ।

नाङ्गेचा प्याखंया लिपांगु न्हि
स्वन्हुयंक हुइकीगु नाङ्गेचा प्याखं लिपांगु न्हि गुंलागाः तृतिया खः । थ्वकुन्हु बहनी अमालकोतया नासःचुकय्‌ द्यः ल्हानाः पिहां वइगु थ्व प्याखं चाःबही मित्रपार्कया दुवातय्‌ पूर्व स्वयाः द्यः ल्हायेधुनकि चाःबहीया ल्वहंसला गनेद्यःया न्ह्यःने हुइकी । व धुनेवं चारुमती विहारया दबुलिइ पूवंक हुइकेधुंकाः हाकनं अमालकोतया नासःचुकय्‌ द्यः ल्हायेधुनकि उगु दँया नाङ्गेचा प्याखं क्वचाइ ।

नाङ्गेचा प्याखं स्यनेज्या
नाङ्गेचा प्याखंया मूप्याखंम्वः महाद्यः व पार्वती ग्वल पशुपति लागाया शाक्य, वैद्य, सङ्गत व डङ्गोल जातिया मिजंमस्त जक जुइ दइ । छक्वः ल्ययाः सयेकूम्ह प्याखंम्वलं खुदँतक प्याखं हुलेमाःगु चलन दु । नाङ्गेचा प्याखंया स्यनेज्या गुंलागाः पारु स्वयाः स्वला न्ह्यःनिसें न्ह्याइ ।
प्याखंम्वः जुइपिन्सं न्हापांगु न्हिखुन्हु
नासःद्यःया नामय्‌ किसली तयाः पुजाज्वलं व समय्‌बजि छाये हयेमाः । उकुन्हु सकसिगुं किसली छायाः नासःद्यः पुज्याये धुनेवं सकसितं प्रसादकथं समय्‌बजि इनी ।
स्वलातक प्याखं स्यनेगु झ्वलय्‌ बसुबारपतिं नासःद्यःयाथाय्‌ समय्‌ तयाः पुजा याः वनेमाः । स्यनेज्या लत्या दतकि बापुजा क्वचालकि तःजिक नासःद्यः पुजा यानाः भ्वय्‌ नयेधुनकि प्याखं स्यनेज्या क्वचाइ ।
महाद्यः

नाङ्गेचा प्याखंया महाद्यः बःचाधीम्ह मिजंमचा खः । महाद्यः जुइम्ह प्याखंम्वलं ह्याउँगु ख्वाःपाः पुइ । थ्व ख्वाःपातय्‌ कपालय्‌ छगः नापं स्वंगः मिखा व स्वध्वः पुण्डरिक दइसा हाकुगु ग्वाय्‌ दइ । छ्यनय्‌ तःहाकःगु च्वामुगु तपुलिं पुइमाःथें तुं तुतिइ घंगला न्ह्यायेमाः । नाङ्गेचा प्याखंया महाद्यवं म्हय्‌ लं मफिसे तासया सुरुवाः न्ह्यानातइ । नारिइ रुमाल चिनातइसा जँय्‌ वहःया झल्लर दुगु हाकुगु कापःया जनिखं चिनातइ । तिसाकथं महाद्यवं जय वागेश्वरी महासरस्वतीया १०८ चाः ह्वनातःगु वहःया सिखः क्वखायेमाः । थ्व सिखःयात छातिइतक थहां वयेक गःपतय्‌ कापतं चिनाः सायेकातइ ।

पार्वती
नाङ्गेचा प्याखं मू प्याखंम्वःकथं पार्वती जुइम्ह मिजंमचां ख्वाःपाः पुइ म्वाः । बरु छ्यनय्‌ रत्न थुनातःगु वहःया मतू पुइ । तासया भोतो व जामा पार्वतीया वसः खःसा जँय्‌ वहःया झल्लर दुगु हाकुगु कापःया जनी दइ । पार्वतिं नं तुतिइ घंगला न्ह्यायेमाः ।

संगीत पक्ष
नाङ्गेचा प्याखं मूलतः खिं, धाः व नाय्‌खिंया बोलय्‌ हुइकीगु खः । लिसें गुहालि बाजंकथं ताः, बभू (झ्यालि), भुस्याः व छुस्याः थाइ । खिंया बोलय्‌ च्वः, जति व प्रताल स्वंगू तालय्‌ प्याखं हुली थें तुं पार्वती तनेधुंकाःया लुइ धाः व नाय्‌खिंया तालय्‌ ताण्डव थें उग्रगु प्याखं हुली । प्याखं हुइकेत चो, जति व प्रताल तालया थीथी म्ये हालेमाः । थ्व म्येया भाय्‌ पुलांगु दापाम्ये थें मैथिली, संस्कृत, पुलांगु नेवाः भाय्‌ आदि ल्वाकज्याःगु खनेदु । थ्व प्याखंया म्येय्‌ शाह जुजुपिं सुरेन्द्र वीर विक्रम व पृथ्वी वीर विक्रमया नां नं दुथ्याना च्वंगु दु । व थें तुं मुहालिया धुनय्‌ बाजं थानाः नं थ्व प्याखंया थीथी लु हुइके माः ।