म्ये, बाजं व प्याखं

धाः

गुंलाबाजं पुचःया मूबाजं धाः खः । गुंलाबाजं बाहेक ङकूबाजं व नौबाजा पुचलय् नं धाः दुथ्याः । थिमिइ धाःयात ‘गुंलाखिं’ नं धाइ । शाक्यमुनि बुद्धया इलय् कपिलवस्तुपाखे लोकंह्वाःगु बाजं धाः शाक्यतय्‌सं नेपालय् हःगु खः धयागु न्यनेदु । थ्यं मथ्यं ३०–३५ सेमी तःहाकः व २०–२५ सेमी व्यासया दुने फुस्कुलुगु सिँग्वंयात निखेरं ह्वतय् साछ्यंगुलिं भुनाः धाः दयेकी । निखेरं सिथय् पंबालाया चाकय् हिनातःगु छ्यंगूचाःयात जवंखवय् ०.४ सेमी बालागु ख्वातुगु छ्यंगूबालाया तं सायेका तइ ।
मेमेगु नेवाः बाजनय् थें धाःया नं तिसः वइथाय् नासः व घ्वंसः वइथाय् माङ्काः धाइ । दनाः थायेत धाःबाजनय् पतार घानातइ । जव ब्वहलय् पतार दिकाः दनाः धाः थाइबलय् जवपाखे ल्हाःतिं व खवपाखे धाःकथिं थाइ ।
धाः छगः जक मथासे निम्ह, प्यम्ह, खुम्ह, च्याम्ह ज्वःखाकाः पुचलय् थाइ । धाःया ग्वाहालि बाजं भुस्याः खः । येँयाःया लाखे प्याखं हुइकीबलय् व थीथी ख्वाःपाः प्याखनय् नं धाः थायेगु चलन दु । थज्याःगु प्याखनय् उप्वः थें ल्वापुया (युद्ध) लुइ धाः थानातःगु खनेदु ।

धाःकथि
धाः थायेगु सिँयागु कथि हे धाःकथि खः । २–३ सेमी व्यासया थ्यं मथ्यं २५ सेमी तःहाकःगु थ्व कथि च्वका ग्वःलाका तइ । प्वःकापाखे ल्हाः म्हूचिनाः ज्वनेगु धाःकथिं च्वकां धाःया माङ्काःपाखे थाइ ।