नातिकाजी श्रेष्ठ जीवंकाछि नेपाली संगीत ख्यलय् थःत पानाझाःम्ह छम्ह च्वमि, लय्चिनामि व हालामिकथं तसकं नांजाःम्ह संगीत नक्षत्र खः । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०४६ प्वहेलाथ्वः दुतिया, बसुबारखुन्हु यलया पूच्वय् जूगु खः । थ्वय्कःया अबु मोहनलाल मलेकु व मां चम्पादेबी मलेकु खः । थ्वय्कःया नां अमृतलाल मलेकु खःसा लिपा तिनि नातिकाजी जूगु खः ।
मचाइलंनिसें पाजुपिन्थाय् ब्वलनाः, म्ये संगीतय् भ्यलेपुनाः थ्वय्कः मचाबलय् हे पाजुबाज्यालिसें पशुपति व गुजेश्वरीया भजनय् वनेगु यायां संगीतय् दुहां झाःम्ह थ्वय्कलं वि.सं.या ४ सालय् नाटकय् नं संगीत तयेगु ज्या न्ह्याकादिल । गुरु तुयुनारायण श्रेष्ठपाखें संगीतया ज्ञान कयादीम्ह थ्वय्कलं निद्वलं मल्याक संगीत सिर्जना यानादीगु दु । वि.सं. २००७ साललिपा नेपाल रेडियो पलिस्थालिसें अन आवद्ध जुयादीम्ह थ्वय्कलं जिवंकाछि नेपाली गीत संगीतया सम्बद्र्धनय् हे थःत पानादिल ।थ्वय्कलं थःम्ह हे निसलं मल्याक म्ये हालादीगु दुसा न्हय्सलं मल्याक म्ये च्वयादीगु दु । थ्वय्कलं संकिपा व नाटकय् नं उतिकं हे संगीत तयादीगु दु । लोक, आधुनिक, राष्ट्रिय, भजनलिसें दक्वं विधाया संगीतय् प्रखरम्ह थ्वय्कलं आपलं सदाबहार म्येत सिर्जना यानादीगु दु । रेडियो नेपालय् उबलय् अप्वः याना हिन्दी म्ये संगीत व उकिया हे लिधंसाय् म्ये सिर्जना याइगु खः । थ्वय्कः झीगु थःगु हे शास्त्रीय, लोक व नेवाःम्येया लिधंसाय् न्हून्हूगु संगीत तरज यानाः थःगु हे बिस्कं पहलं आधुनिक म्ये संगीतया श्रीबृद्धि यानादीम्ह खः ।
नेवाः दबुली थ्वय्कः न्हापांनिसें खनेदुम्ह जक मखु नेवाः सांगीतिक खलः पुचलय् नं उतिकं हे सक्रियम्ह नं खः । थ्वय्कः नासः खलःलिसें मेमेगुली नं आवद्धम्ह खः । थ्वय्कलं नेवाःम्ये ग्वःपु सिर्जना यानादीगु सी मदुसां आपालं म्येत सिर्जना यानादीगु दु । रेडियो नेपालय् व दबुली आपालं म्येहालामिपिन्सं थ्वय्कःया लसय् नेवाः म्येत हालादीगु दु । तर वय्कलं गुलि नं नेवाः म्येय् संगीत तयादीगु खः झीगु न्ह्यःने धाःसा म्ह्व जक ल्यनाच्वंगु दनि ।
वय्ंकःया लुमंके बहःगु थीथी म्ये मध्यय् छुं छुं म्ये थुकथं दु– ‘आहा गजाःगु दिन थौं वःगु’ (सः तारादेबी च्वमि नातिकाजी श्रेष्ठ), ‘थौं थ्व सभाय् जिं छन्त मखं’ (सः प्रेमध्वज प्रधान, च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ), ‘ताः दत मखनागु ल्वः मन ला रत्न’ (मूसः पन्नाकाजी शाक्य च्वमि नातिकाजी श्रेष्ठ), ‘न्हिलाच्वंगु थुगु क्यबचाय् वइन धकाः थें पासा’ (सः पद्मदेबी मानन्धर– न्हापां हालादीम्ह, च्वमि ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य), ‘सँझ्याः व तिकिझ्यालं बांलाःगु येँ देय्यात’ (सः प्रेमध्वज प्रधान, च्वमि राममान तृषित्), ‘मतिनाया मुखूस्वां नं झ्वाल जुयावन हाय’ (सः तारादेबी, च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ), ‘अफसोच जिं छु स्यू हा’ (सः योगेश वैद्य, च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ), ‘नेपाः देश झीगु स्वतन्त्र राष्ट्र’ (च्वमि प्रेमबहादुर कसाः), ‘थ्व समाजया मिखाय् जि’ (सः प्रेमध्वज प्रधान, च्वमि दुर्गालाल), ‘नारायणजु गुँसा सिस रसन बिज्याक’ (ने.सं. १०७६, नासः खलःया ज्याझ्वलय् हालादीगु)
थ्वय्कःयात संगीतशिरोभूषण व गोर्खा दक्षिण बाहु प्रथमलिसें आपालं मान, पदवी व सम्मानं छाय्पियातःगु दु । थ्वय्कःया ‘संगीत शिरोभूषण नातिकाजी’ नामं जीवनी सफू नं पिदंगु दुसा ‘नातिकाजी राष्ट्रिय संगीत सम्मान’ सिरपाः नं नीस्वना तःगु दु । नेपाःया संगीत ख्यलय् गुबलें ल्वःमंके मफैगु म्हसीका ब्वयादीम्ह थ्वय्कः पार्किन्सन ल्वचं कयाः ने.सं. ११२४ कछलाथ्वः नःमि, आइतबारखुन्हु मदुगु खः । हुलाक विभागं थ्वय्कःया किपा तयाः न्यातका वंगु हुलाक टिकट नं पिथंगु दु ।
ने.सं. १०५६ दिल्लागाः दसमिखुन्हु यल चिकंबही त्वालय् मानबहादुर शाक्यया चीधिकःम्ह काय् जुयाः जन्म जूम्ह खः संगीतकार भाजु नानिबाबु शाक्य । थ्वय्कः छेँया प्रतिकूल अबस्थाय् नं नेपालभाषा व नेपाल संगीतया निंतिं थःत पानाच्वंम्ह छम्ह होनहार कलाकार खः । उगु इलय् त्वाःत्वालय् जुइगु खःप्याखनय् गुबलें प्याखंम्वः जुयाः गुबलें म्येहालामि जुयाः पिलूवइम्ह नेपाल संगीतया छम्ह अथक साधक खः । अथे हे थ्वय्कः सायाःया इलय् पिहां वइगु ख्यालःया नं ख्यालःमि खः । नापनापं थीथी खलःपुचःपाखें ग्वसाः ग्वइगु ज्याझ्वलय् व ब्वाला क्लब यलया ग्वसालय् लय् लय्पतिकं जुइगु साहित्य व संगीत मुंज्याय् नं थ्वय्कःया ब्वति दु । लजगाःया रुपय् वय्कलं जाकि, छुचुं, कःनि आदि क्यलेगु कल चले यानादी । ने.सं. ११२६ गुंलागाः नःमि, बसुबारखुन्हु वय्कः मन्त ।
पुलांगु ख्वाःपाः पुयाः हुलीगु द्यः प्याखयन् प्याखं हुइकीगु दबुलिइ प्याखं सुरु यायेन्ह्यः बाजं जक थानाः देववन्दना अर्थात द्यः ल्हायेमाःगु चलन दु । द्यः ल्हाये सिधलकि प्याखनय् पोखिं थायेगु धकाः (यलया काति प्याखनय्) विशेष कथं वाद्यवादन थायेगु चलन दु । पोखिं थायेधुनकि प्याखं हुइके न्ह्यव संगीत
नाट्यया ईश्वर नासःद्यःया म्ये छपु हालेगु परम्परा दु । थुगु इलय् हालीगु नासःद्यःया म्येयात हे नान्दी म्ये धाइगु खः । यलया अतिकं लोकंह्वाःगु कातिप्याखं व मोहनिया नवरथ (नवरात्र) जःछि पिथनीगु (चचा म्येया लसय् पयँताः व तिंछु थानाः अष्टमातृका गणया दक्व देवदेवीपिनिगु) प्याखनय् नं दबुलिइ प्याखं शुरु याये न्ह्यः नासः द्यःया गाछिगाः प्यनाः थथे नान्दि म्ये हालेगु चलन दु ।
गुंलाबाजं पुचलय् धाः धुंकाःया मूबाजं नाय्खिं खः । गुंलाबाजनय् बाहेक थीथी द्यःखः जात्राय् नाय् जातिं थ्व बाजं यक्व थाना वयाच्वंगु दु । व थेंतुं ङकूबाजं व नौबाजाय् नं नाय्खिं दुथ्याः । न्हापा न्हापा सरकारपाखें जनतायात सुचं बीत नाय्खिं थानाः मनू मुंकीगु खः । थथे नाय्खिं थानाः सुचं बीगुयात नाय्खिं च्वयेकेगु धाइ । दुने फुस्कुलुगु सिँग्वंयात निखेरं ह्वतय् साछ्यंगुलिं भुनाः नाय्खिं दयेकी । थ्यं मथ्यं २५ सेमी तःहाकःगु थ्व बाजंया व्यास थ्यं मथ्यं १२ सेमी दइ । जव ब्वहलय् पतार दिकाः जवपाखे माङ्काः लाकाः नाय्खिं कथिं व खवपाखे नासलय् ल्हातिं थाइ । नाय्खिंया ग्वाहालि बाजं छुस्याः खः ।
गुंलाबाजनय् धाः थानाः गौ धइगु विशेष बोलि धुनेवं नाय्खिं नं पाः काइ । धाः मथासे नाय्खिं जक नं थाये ज्यू । गुंलाबाजनय् नाय्खिं थाइबलय् मेया धून ज्वःलाक थीथी तालय् छम्हेस्यां जक थायेगु चलन दुसा जात्राय् थाइबलय् मेया धून मदयेक पुचलं नं थाइ ।
अथेहे येँय् गुलिखे नेवाः जातिया सिथं यंकेत सीबाजं धकाः नाय्खिं व छुस्याः थाकेगु चलन दु । उकिं नाय्खिंयात ‘यमवाद्य’ नं धायेगु याः । गबलें गबलें सीबाजनय् नाय्खिं व छुस्याःलिसे काहा नं पुइका यंकेगु चलन दु । छता हे बाजंं थीथी बाजंपुचलय् व थीथी ज्याय् ब्यागलं ब्यागलं बोल व तालय् थाइगु नेवाः विशेषता नाय्खिँनं क्यनाच्वंगु दु ।
नाय्खिं कथि
नाय्खिं थायेगु २ सेमी व्यासया २० सेमी तःहाकःगु तप्यंगु कथि नाय्खिं कथि खः । थ्व कथि जव ल्हातिं म्हूचिनाः नाय्खिंया माङ्काःपाखे थाइ ।
नाय्खिं, छुस्याः, माःकथं मेमेगु गुहालि बाजं
नारायणगोपाल गुरुवाचार्य नेपालया आधुनिक संगीत ख्यःया ज्वःमदुम्ह संगीत सर्जक खः । थ्वय्कःया जन्म येँया किलागलय् ने.सं. १०५९ यंलागाः खस्थि, बुधबारखुन्हु अबु आशागोपाल गुरुवाचार्य व मां रामदेबी गुरुवाचार्यया कोखं जूगु खः । थ्वय्कःया यःत्यः जुयाः वि.सं.२०२७ सालपाखे दार्जिलिङ्गय् च्वंम्ह पेमला लामालिसें इहिपाः जूगु खः, तर सन्तान धाःसा मदु ।
थ्वय्कःया अबु वरिष्ठ सितारवादक खःसा मचाइलंनिसें अबुलिसें भजन खलकय् ववं तबला थाथां हे संगीतय् दुबिना दिल । अबुया इच्छा शास्त्रीय संगीतकःमि जुइमा धैगु खःसां अथे मजुल । थ्वय्कलं पासापिनिगु संगतय् नं तबला जक थाइम्ह व दुर्गालाल श्रेष्ठया प्याखनय् नं म्हितादीगु दु । वि.सं. २०१६ सालं एस.एल.सि.धुंकाः रेडियो नेपालय् न्हापांगु म्ये ‘स्वर्गकी रानी मायाकी खानी’ हालाः संगीतया ख्यलय् दुहां झाःम्ह खः । जिवंकाछि नेपाःया आधुनिक संगीतया न्हूगु धारया निंतिं थःत पानादिल । थ्वय्कलं सत्यापुं मल्याक खसम्ये हालादीगु दु । फुक्क धै थें लोकंह्वाः, सदाबहार जू । थःत मयःगु म्ये जुलकिं झ्यारर् खुनाबीम्ह थ्वय्कःया सन्कि पहलं हे संगीत ख्यलय् उच्चस्थानय् थ्यंकेत बः जूगु धायेछिं ।
थ्वयकःया नेवाः संगीत ख्यलय् नं आपालं योगदान दु । थ्वय्कलं दकलय् न्हापां दबुली हालादीगु म्ये हे नेवाःम्ये खः । उगु म्ये पासापिनिगु कुतलं वि.सं. २०१२ सालपाखे येँयाःपुन्हिया झ्वलय् भ्याय्चाद्यइथाय् जूगु सांस्कृतिक ज्याझ्वलय् हालादीगु खः । म्येया बोल थुकथं दु– ‘गनं च्वाक्क खंसा मय्जु, केलेहें मिखां स्वये मते न्हां ला’ । थुगु म्येया च्वमि ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य खःसा लसय् हनादीम्ह राममान ‘तृषित’ खः । लिपा ने.सं. १०८० स त्रिचन्द्र कलेजया नेपालभाषा साहित्य पालाया ग्वसालय् जूगु अन्तर कलेज नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् थ्वय्कलं पुचःम्ये नं हालादीगु दु । अथेहे ने.सं. १०९६ चिल्लागाः पन्चमि, सनिबारखुन्हु येँया राष्ट्रिय सभा गृहय् जूगु संगीत पञ्चमि ज्याझ्वलय् नं दुर्गालाल श्रेष्ठया म्ये ‘जीवनय् गबलें छकःसां प्रेम जि यायेनंगु दु’ हालादीगु खः । थ्वसिबें न्ह्यः वि.सं. २०१७ सालपाखे चुनाव प्रचारया नेवाःम्ये नं हालादीगु दु । अथेहे छगू इलय् थःगु सलय् नेवाः म्येचाः पिथनेया निंतिं म्ये आह्वान यानाः छगू पत्रिकाय् सुचं नं पिथना दीगु खः । आःतक्क सीदुकथं थीथी इलय् जूगु ज्याझ्वलय् थ्वय्कलं झिंछपुति नेवाः म्ये हालादीगु दु । उकी मध्यय् निपु म्ये दबुली हालातःगु, निपु म्ये रियाजया झ्वलय् हाःगु व छपु आलाप जक कयातःगु दु । लिपा थुपिं म्येत फुक्कं मेमेपिन्सं हालाः पिथनेज्या जूगु दु । वय्कलं हालादीगु मेमेगु नेवाःम्ये थुकथं दु– ‘झीगु शान झीगु मान झीगु झीत दइ तिनि’ (च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ, लय् नारायणगोपाल, पुचलय् हालादीगु), ‘छं जि यः थें यः जि नं छ’ (च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ, लय् नारायणगोपाल), ‘म्ये हाले जिं, न्ह्यः वयेकि छं’ (च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ), ‘तुयूगु भ्वं जिगु जिन्दगी खः’ (च्वमि गिरिजाप्रसाद जोशी, लय् नारायणगोपाल), ‘दकलय् साःगु अय्लाःया नां’ (च्वमि गिरिजाप्रसाद जोशी, लय् नारायणगोपाल), ‘माय् क्यःम्ह सिन्तलिचिया मिखां ख्वबि हाल यःमां’ (च्वमि बासुपासा), ‘जुइ ला मजुइ ला झंगः ल्हाना खइ ला’ (च्वमि गणेशचरण राय, लय् नगेन्द्र हाडा), ‘बुलुहुं निभाः बिना वनी’ (नेवाःम्येया निंतिं आलाप जक कयाःतःगु लसय् लिपा दुर्गालाल श्रेष्ठजुं म्ये चिनाः सत्यनारायण मानन्धरं हालादीगु) ।
अबुया हे मन तयेत छन्हु भारतया बडौदाय् वनाः शास्त्रीय संगीत सयेकेत झाल । अनयाम्ह छम्ह गुरुं थ्वय्कःया प्रतिभा खनाः संगीतय् भविष्य दुगु खंकूगु खः । कासाय् चेस व फुटबल म्हितेगुलिसें नसा दयेकगु, नयेगु व इतिहास ब्वनेगु सोख दुम्ह थ्वय्कलं थीथी सिरपाः व पदवी कयादीगु दुसा मदयेधुंकाः वि.संं. २०४८ दँय् त्रिशक्तिपट्ट तेश्रोपाखें विभूषित जूगु खः । नेपाली संगीतया नक्षत्र थ्वय्कः नुगःसेँ, जलासेँ व चिनी ल्वय्या हुनिं ने.सं. ११११ थिंलागाः चौथि, बुधबारखुन्हु ५१ दँया बैंसय् मदुगु खः । हुलाक विभागं थ्वय्कःया किपा तयाः वि.सं. २०५१ दँय् नितका वंगु हुलाक टिकट नं पिथंगु दु ।
नारायणबहादुर महर्जन परम्परागत बुट्टा अप्पाया डिजाइनरलिसें प्याखंम्वः व नेवाः संगीत ख्यःया छम्ह सर्जक खः । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०७८ गुंलाथ्वः द्वादसि, मंगलबारखुन्हु यलया छाय्बहालय् जूगु खः । थ्वय्कःमा अबु बाबुलाल महर्जन व मां पार्वती महर्जन खः ।थ्वय्कः मचाबलय् त्वालय् भम्चा काःवनीबलय् म्ये हालेगु व प्याखं हुलेगु यानादीम्ह खः । लिपा
वि.सं. २०४१ पाखेंनिसें गुरु रामकृष्ण शर्मालिसें हार्मोनियम थायेगु सयेकाः थुगु संगीत ख्यलय् दुहां झाःम्ह खः । लिसें बाँसुरीइ एकार महर्जन, खिं बाबुसिं महर्जनपाखें नं सयेकादिल । थ्वय्कलं थःम्हं हे च्वयाः लसय् हनाः दबुली हालादीगु न्हापांगु म्ये ‘गुलि हिसि दुम्ह मय्जु’ खः । थ्वय्कःया पिदंगु म्येत मध्यय् दकलय् लोकंह्वाःगु म्ये ‘तिमिला जः थें च्वंगु ख्वाः छंगु झलझल वइगु’ खः ।
रेडियो नेपालय् दकलय् न्हापां थ्वःगु थ्वय्कलं च्वयाः लसय् हनादीगु म्ये ‘फागुपुन्हिया फागुखुन्हु’ खः । थुगु म्ये फूलबारी ज्याझ्वलय् अनिता महर्जन अमलां हालादीगु खः । थ्वय्कलं थःम्हं हालादीगु नेवाःम्ये झिंखुपुति दुसा लसय् हनाः मेपिन्सं हाःगु नापं यानाः थ्यं मथ्यं न्यय्पुति दु । उकी मध्यय् थःम्हं हालागु न्हय्पु व मेपिन्त हायेकाः खुपु यानाः मुक्कं झिंस्वपु म्येया म्यूजिक भिडियो नं पिदंगु दु । थ्वय्कःया लसय् मुक्कं पीन्हय्पुति दुसा ने.सं. १११३ स ‘तिमिलाया जः’ सि.डी. म्येचाः पिदंगु दु ।
लजगाःकथं थ्वय्कः छम्ह चित्रकार व डिजाइनर नं खः । थ्वय्कलं नारायण आर्टया नामं ज्या न्ह्याका च्वनादीगु दु । अथेहे थ्वय्कलं डिजाइन याःगु परम्परागत अप्पायात नेपाःन्यंकया छेँलिसें देगः, धार्मिक स्थलय् छ्यला वयाच्वंगु दु । थ्वय्कः छम्ह प्याखंम्वः नं खः । थ्वय्कलं नेपालभाषाया आपालं संकिपा व म्यूजिक भिडियोय् थःगु अभिनय ब्वयादीगु दु । लिसें थ्वय्कःया म्येत संकिपाय् नं दुथ्याना च्वंगु दु । लिपा थ्वय्कःया वि.सं. २०३४ सालय् लक्ष्मीमाया महर्जनलिसें इहिपाः जूगु खः । थ्वय्कःया काय् छम्ह व म्ह्याय् निम्ह दु ।
किसली तयाः स्यनेगु धकाः नेवाः संगीत स्यनीबलय् नासःद्यः पुज्यानाः मोहनि फयेमाः । थजाःगु ,यात नासःमोहनि धाइ । मेबलय् नासःपुजा याःसां मोहनि फये मज्यू । गुरुं नासःमोहनि तिकलकि तिनि औपचारीककथं स्यँमि जुइ ।
नासःमोहनि तिनाः छुं विद्या सयेकाच्वंगु बखतय् स्यँमिपिन्सं विशेष नियम पालन यायेमाः । गथेकि सुनानं हाचां गायेके मज्यू, सुयागुं चिप नये मज्यू, थम्हं सयेकागु विद्या आखाछेँदुने बाहेक पिने कने क्यने
मज्यू । स्यनेज्या पूवंका पिदने पुजा सिधलकि
नासःमोहनि तिनातःपिं सकल स्यँमिपिंत मेगु सिन्हः तिकी । थुकियात नासःमोहनि लित तयेगु धाइ ।
अनंनिसें नासःमोहनि तिनातःबलय्या फुक्कं नियम ब्यनी ।
नासःद्यःया थाय्या मोहनि सिन्हः । धिमे पिदनीबलय् मू गुरुं तिकीगु मोहनि सिन्हः । मूगुरुं नासःद्यः पुजा यानाः मोहनि सिन्हः फइ । थुकुन्हु वःलाः सपना लाये धुंकूपि त्वाःया काय्मस्त दक्वं थ्याकाः भ्वय् याइ । नासः मोहनि तीधुंकल धायेव न्हूसिमि मस्तय्त धिमे थाकी । धुँन्या दुगु त्वालय् माः तनाः धुँन्या नं हीकेबी । नासः मोहनि तीधुंकाः लित मतःतले मेपिनिगु चिप नयेगु, स्वाहाने हाचां गायेकेगु आदि याये मज्यूगु नियम दु ।
किसली तयाः संगीत प्याखं स्यनेत आखाछेँय् सालातःम्ह नासःद्यःयात स्यनेज्या क्वचायेव विधिपूर्वक नासःदेगलय् लित तयेयंकेगुयात नासः लित तयेगु धाइ ।