नेपाःया न्हापांगु राष्ट्रिय धून राजमतिया मे खः । सन् १८५० जनवरीपाखे जंगबहादुर बेलायत भ्रमण वंबलय्‌ तक्क नेपाःया थःगु राष्ट्रिय धून मदुनि । अबलय्‌ तक्क राष्ट्रिय धून हे मदुगु ल्याखं अबलय्‌ तक्क जुजु महाराजतय्‌सं राष्ट्रिय धून थाकाः सलामि कायेगु मयाः धैगु सीदु । भ्रमण वनेन्ह्यः नं अन थुकथं सलामि बी धैगु नं मस्यूगु हे खनेदु । जब अन थ्यंकाः सलामि बीत राष्ट्रिय धूनया खँ जुल जंगबहादुरयात आपद जुल । अबलय्‌ थःलिसें ब्वना यंकूपिं उस्ताद संगीतकःमिपिन्सं राजमति मेयात सर्वसहमतिं अनुमोदन यात । अथे जुयाः भ्रमण ज्वःछि थ्व हे मेया धून हायेकाः सलामी ब्यूगु खः । थुकिं छु सी दु धाःसा उगु बखतय्‌ थ्व म्ये तसकं लोकंह्वाः, अथे जुयाः जंगबहादुरं थुकियात हे राष्ट्रिय धूनकथं थाय्‌ बिल ।

नेपालय् तबलायात लोकंह्वाकादीपिं नांजाःपिं मू तबला वादक थुकथं दु–उस्ताद बद्री तण्डुकार, संगीत शिरोमणि यज्ञराज शर्मा, वाद्य शिरोमणि उस्ताद गणेशलाल श्रेष्ठ, पण्डित कालीप्रसाद शरिया शर्मा, पण्डित शम्भुप्रसाद मिश्र, उस्ताद गणेशराज वन्त, पण्डित सत्य नारायण चौधरी, पण्डित रामहरि गुरुङ्ग, उस्ताद केशव नारायण ताम्राकार, पण्डित महेन्द्र लाखे, पण्डित प्रेमचन्द्र ओझैया, पण्डित रविन लाल श्रेष्ठ, पण्डित होमनाथ उपाध्याय, पण्डित डंकनदास चौधरी ।
न्हापांम्ह मिसा तबला वादक…………………… खः ।

चर्या बाय्‌ चचा प्याखं विश्वय्‌ गनं नं मदुगु नेपाःया मौलिक शास्त्रीय प्याखं खः । थ्व प्याखनय्‌ बौद्ध धर्मया तन्त्र साधनाकथं तप्यंक देव देवीनाप स्वापू दु । थ्व प्याखनं धार्मिक, सांस्कृतिक, परम्परागत, संस्कार, ध्यान भावना, आध्यात्मिकता, भक्तिरस, मानसिकता, शारीरिकता नापनापं मनय्‌ शान्ति स्थापना यानाच्वंगु दु 
त्रिभंगय्‌ च्वनाः लाश्य व ताण्डवय्‌ समावेश जुयाः भावपूर्ण मुद्रा ज्यानाः सम्पूर्ण अंग प्रत्यंगयात परिचालन यानाः आध्यात्मिक भावना व भक्तिरसं पूर्ण यानाः गुम्ह द्यः देवीपिनिगु प्याखं ल्हुइगु खः व हे द्यः देवीपिनिगु ध्यान भावनायात थःके निहित यानाः भगवान ईश्वरपिं हे धइ थें जुयाः ल्हुइगु प्याखं चचा प्याखं खः । थ्व प्याखं ल्हुइबलय्‌ द्यः देवीपिन्सं गथे वसः पुनातइ अले तिसा व अलंकार गथे पुनातइ अथे हे यानाः फतिंफतले ज्वःलाक्क पुनेमाः ।

चचा प्याखंया मुद्रा

चचा प्याखनय्‌ मुद्रा धयागु ल्हाःतं मुद्रा ज्यायेगु खः । थीथी चचा प्याखनय्‌ थीथी हस्तमुद्रा दै । चचा मेया दुने गुलिनं खँग्वःत दयाच्वनी व फुक्क खँग्वःयात अर्थपूर्ण हस्तमुद्रां ज्यानाः प्याखं हुली । चर्या यायेबलय्‌ थीथी असंयुक्त हस्तमुद्रा धायेबलय्‌ छपा ल्हातिं जक मुद्रा ज्याइसा संयुक्त हस्तमुद्रा धायेबलय्‌ निका ल्हातिं थीथी मुद्रा ज्यानाः नृत्य याइ । गथेकि श्रीमुद्रा, वरद मुद्रा, अभयमुद्रा, भूमिस्पर्शमुद्रा, पद्मकमल मुद्रा, चतुर्मुखि मुद्रा आदि ।
चचा प्याखं छगू पुजा खः । चचा प्याखंया नापनापं थीथी पुजाभाव व पुजाविधि याना वनेमाः । गथेकि चचा प्याखं यायेबलय्‌ दकलय्‌ न्हापां गुरुवन्दना यायेमाः । थ्व भावना पुजा खः । अले पञ्चोपचार पुजा नं यायेमाः । थ्वयां लिपा आमिश पुजा याइ । गथेकि पुष्प, धूप गन्ध, नैवैद्य, रसया नापनापं अक्षेता, सिन्हः, सिसाफुसा, सादुरु, घ्यःकस्ति, मरि, दक्षिणा इत्यादि तयाः पुजा यायेमाः । थ्व धुंकाः षोडशलाश्य पुजा याइ ।

षट्पारमिता व चर्यानृत्यया तिसा
चर्या नृत्यय्‌ दुने भेषभूषा व अलंकारया थःगु हे महत्व दु । थीथी देव देवीकथंया वसः व तिसा पुने माः । चर्या नृत्यय्‌ खुगू प्रकारया तिसा मतिसें मगाः । थ्व खुताजि तिसाया अर्थ षट्पारमिताया प्रतीक खः । थ्व षट्पारमिता धयागु दान पारमिता, शील पारमिता, क्षान्ति पारमिता, वीर्य पारमिता, ध्यान पारमिता व प्रज्ञा पारमिता खः । थुकिया प्रतीक तिसा कन्थि, मौ, कर्णकुण्डल, जबी, मुकूट व दृष्टि खः ।

चर्या प्याखंया षोडशलाश्य
चर्या प्याखनय्‌ झिंखुगू मुद्रा ज्यानाः भावना पुजा यायेगुयात षोडशलाश्य धाइ ।
१) ॐ् बज्र विणे हु
२) ॐबज्र बम्से त्राम्‌
३) ॐ बज्र मृदंगे ह्रिं
४) ॐ बज्र मूरुजे आः
५) ॐ बज्र लाश्ये हुं
६) ॐ बज्र माले त्राम्
७) ॐ बज्र गीते ह्रिं
८) ॐ बज्र नृत्ये आ
९) ॐ बज्र पुष्पे हुँ
१०) ॐ बज्र धूपे त्राम्
११) ॐ बज्रावलोकिते हिं्र
१२) ॐ बज्र गन्धे आ
१३) ॐ बज्र दर्पणे हुँ
१४) ॐ रसबजे्र त्राम्
१५) ॐ स्पर्शबज्रे ह्रिं
१६) ॐ धर्मधातु गर्भे आ
थ्व षोडशलाश्यया १६गू हस्तमुद्रा जुल ।

चर्या प्याखंया पदासन
चचा प्याखनय्‌ तुति संकाः प्याखंपाः कायेगुयात पदाशन धाइ । थुकी च्याथी मू तुतिं प्याखंपाः कायेगु दु । गथेकि–
१) समपद आशन
२) बज्र पद आशन
३) मण्डला पद आशन
४) त्रिभंग पद आशन
५) प्रत्यालीढ पद आशन
६) आलीढ पद आशन
७) नमामि पद आशन
थुकी नं आली व काली अथे धयागु प्रत्यालीढ पद निक्वः कायेगु याइ । आलीढ पद नं निक्वः कायेगु याइ ।

डिस्क व म्येचाः धुंकाः जनमानसय्‌ तसकं लोकंह्वाःगु न्हू प्रविधिया सि.डी. चाः नं खः । थुकी आपालं म्ये तयेज्यूगु व ल्ह्ययेज्या यानाः तयेगु सःया गुणस्तर मस्यनीगुलिं थुकिया प्रचलन अप्वया वन । दंक म्ह्व इलय्‌ नं याकनं पिथने ज्यूगुलिं लिपा म्येचाःया पलेसा थ्व सिडिं बजारय्‌ थाय्‌ काल । सिडी वयेधुंकाः म्येचाःया बजाः मदया वनसा सिडी थौंतक्कं छ्यलाय्‌ वयाच्वंगु दनि । थुकी म्ये जक मखु प्याखंत अले फुक्क कथंया फाइलत तयेज्यू । थ्व हे प्रविधिइ म्युजिक भिडियो, भिडियो संकिपा, दबू प्याखंया संकिपात आपालं पिदंगु दु ।

चर्या नृत्य नेपाल डिभिडि
येँया बज्र कला कुञ्जं पिथंगु चर्या नृत्य नेपाल नांया डिभिडि चालय्‌ चर्या प्याखं गुरु चन्द्रमान मुनिकारया स्यनाय्‌ गुपु चर्या म्ये व उकिया प्याखं दुथ्याः । थ्व डिभिडि चालय्‌ महामञ्जुश्री, कुमारी, बज्रयोगिनी, कालभैरव, अमोघसिद्धि आर्यतारा, भैरव काली, पञ्चबुद्ध, महिषासुर भगवती, लाखय्‌ चर्या प्याखंया भिडियो दु ।

ड्रम्स अफ नेपाल सिडि
ख्वपया बज्र रेकर्डसं पिथंगु ड्रम्स अफ नेपाल सिडि चालय्‌ ख्वपया धिमय्‌ थानातःगु धून दुथ्याका तःगु दु । नेवाः परम्परागत संगीतय्‌ तसकं लोकंह्वाःगु बाजं धिमय्‌ व उकिया गुहालि बाजाया धून थ्व सिडि चालय्‌ न्यनेदु । थुकी द्यः ल्हायेगुनिसें थीथी तालया १५ गू ट्रयाकय्‌ धिमय्‌या धून दु ।

नासः सिडि
सन् २००४ पाखे पिहांवःगु नासः सिडि चालय्‌ परम्परागत नेवाः कलाकारपिन्सं थीथी नेवाः धूनय्‌ नेवाः बाजं थानातःगु दु ।
बिजेश्वरी येँया होटल बज्रय्‌ वाःपतिकं नेवाः बाजं व नेवाः धून थाना क्यनेगु झ्वलय्‌ रेकर्डिंग यानातःगु थ्व सिडिइ मुक्कं झिंच्यापु नेवाः परम्परागत म्ये दुथ्याः । थुकी बाँसुरी व बय्‌ पुयाः खिं, क्वंचाखिं, पछिमा, दबदब, नगरा, दमोखिं, मगःखिं, धाः, नाय्‌खिं, धिमय्‌, ताः, बभू, भुस्याः, छुस्याः, कँय्‌पुइ, प्वंगा नेवाः बाजंया सः न्यनेदु । थुकी थीथी दापा म्ये, भजन, ऋतुम्ये आदि धून दुथ्याका तःगु दु ।

न्हूजः न्हिला म्युजिक भिडियो डिभिडि
ह्वाइड फेदर व लूजः सिंहया न्ह्यब्वया न्हूजः न्हिला डिभिडि चालय्‌ न्हूगु पुलांगु लोकंह्वाःगु नेवाः आधुनिक म्येया म्युजिक भिडियो दुथ्याः । मुक्कं ८ पु म्येया म्युजिक भिडियो दुगु थ्व डिभिडि चालय्‌ द्वारिका लाल जोशीया का न्हिं मैंंचा व मदनकृष्ण श्रेष्ठया सापारु खुन्हु म्येय्‌ न्हूपिं प्याखंम्वःत तयाः म्युजिक भिडियो दयेकातःगु दु ।

चाकःलिं झीपिं म्युजिक भिडियो डिभिडि
यलया मांभाय्‌ धुकू व ससुद्यः प्रोडक्सनं पिथंगु चाकःलिं झीपिं डिभिडि चालय्‌ मुक्कं च्यापु आधुनिक नेवाः म्येया म्युजिक भिडियो दु । जीवनलाल मास्के, रत्नशोभा महर्जन, ललिता मानन्धर, अमरराज शर्मा, सुरेश प्रधान, दिपा महर्जन व नलिना चित्रकारया सलय्‌ दुगु म्येया म्युजिक भिडियो थुकी दुथ्याः ।

न्हापांगु सिडी म्येचाः
ने.सं.१११७ स पिदंगु न्हापांगु सिडीचाः ‘झी मदनकृष्ण’ खः । यशोदा श्रेष्ठं पिथनादीगु थुगु म्येचालय्‌ फुक्क म्ये हालादीम्ह मदनकृष्ण श्रेष्ठ खः । थुकी वय्‌कःया न्हापा पिदने धुकूगु लोकंह्वाःगु च्यापु म्येयात हाकनं न्हूकथं रेकर्ड यानाः पिथंगु खः । नगेन्द्र हाडां फुक्क म्येय्‌ लसय्‌ हनादीगु खःसा मदनकृष्ण व नगेन्द्रं च्वयादीगु खः । एरेन्जर यमन श्रेष्ठं यानादीगु थुगु म्येचालय्‌ दुथ्याःगु म्ये–
– मरु गनेद्यःया देगलय्‌ गजू मदु ……..च्वमि ः नगेन्द्र हाडा
– सापारुखुन्हु येँ, यल व ख्वप देसय्‌ वँय्‌ प्यां वल……..च्वमि ः मदनकृष्ण श्रेष्ठ
– ला छकू वयेकः समय्‌बजि वल वल पुलुकिसि……..च्वमि ः नगेन्द्र हाडा
– नारान द्यइथाय्‌ भ्वय्‌ नयां लप्ते फसं पुइकल……..च्वमि ः नगेन्द्र हाडा
– असनय्‌ खः ल्वाकूबलय्‌ चतांमरिं कयेका हयाः……..च्वमि ः नगेन्द्र हाडा
– कृष्ण थ्व भवसागरं पार तरे यानाब्यु……..च्वमि ः नगेन्द्र हाडा
– छःपिं जक कालि मखु जिमि कलाः नं खः कालि……..च्वमि ः नगेन्द्र हाडा
– द्रुप्प बम बम भोला……च्वमि ः मदनकृष्ण श्रेष्ठ

छापाय्‌ नेवाः संगीत
नेवाः संगीतयात कयाः ल्याःचाः तयेगु ज्यामजूसां थीथी पत्रिकाय्‌ इलय्‌ ब्यलय्‌ नेवाः संगीत सम्बन्धि च्वसुत पिदनेगु याः । न्हापा कविकेशरी चित्तधर ‘हृदय’जुं डिस्क रेकर्डय्‌ पिदंगु नेवाःम्येया बारे च्वसुत च्वयादीगु दु । अथेहे दरशा नेवाःमिं (दयारत्न शाक्य) थीथी डिस्क रेकर्डया नेवाःम्येया बारे च्वसु च्वयादीगु दु ।
ने.सं. १०९९ लिपा म्येचाः कथहं पिदनेगु यात । उकिया जानकारी व सूचना पत्रपत्रिकाय्‌ खने दयावल । ने .संं १११४÷१५ निसें म्येचाः पिदनीगु अप्वया वःगु खनेदुसा ज्याझ्वः यानाः म्येचाः पितब्वज्या यायेगु नं जुयावःगु खः । अले थुकिया प्रचारप्रसार नं उतिकं हे जुयावःगु खः । अथे खःसां नेवाः संगीतया बारे पूवंक छुं नं पिदंगु खने मदु ।
अलःमा नं सिमा धाः थें ने.सं.११०९ सिल्लां पिदंगु इनाप तपंपौस शान्तराज शाक्यं अबलय्‌ तक्क पिदंगु मध्यय्‌ थःम्हं मुनागु पीच्याचाः म्येचाःया पूवंक ल्याःचाः न्ह्यब्वया दीगु खः । नेवाः म्ये संगीतयात कयाः थुकथं ल्याःचाः न्ह्यब्वःगु हे थ्व न्हापांखुसी खः । थुगु च्वसुइ वय्‌कलं म्येचाःया ब्वथला, म्येया ल्याःलिसें हालामि, च्वमि, लय्‌ चिनामि, पिकाकया धलः हे न्ह्यब्वया दीगु खः । पीच्याचाः म्येचालय्‌ ४११ पु म्ये दुगु, मिजं हालामि ७२म्ह मिसा हालामि ३३ म्ह दुगु जक मखु सुनां ग्वःपु म्ये हाल, च्वल व संगीत तल धैगुया तकं ल्याःचाः न्ह्यब्वया तःगु दु ।
न्हापा डिस्क रेकर्डय्‌ दुगु, दबुली हालातःगु म्येत मुनाः सफू नं पिदनाच्वंगु दु । थजाःगु सफू ब्यक्तिं, संस्थागत रुपं नं पिथंगु दु ।
म्येया धेंधेंबल्लाः कासा याइपिं व संगीत सम्मेलन यानाः अन न्ह्यब्वःगु म्ये मुना संस्थागत रुपं म्ये सफू पिदंगु नं आपालं दु । दबुली हाःगु व डिस्क रेकर्डय्‌ दुगु म्ये मुनाः ने.सं. १०७६ निसें सफू पिदंगु खनेदु । लिपा जुजुं म्ये जक मखु म्येया स्वरलिपि कर्डनापं न्ह्यथना तःगु सफू पिदंगु दु ।