फल्चा व देगलय्‌ हालीगु दापा व थीथी भजनया नेवाः परम्परागत सङ्गीत मदिक्क न्ह्यानाच्वंगु हे दनि । व बाहेक थौं स्वयां ५०–६० दँ न्ह्यः आधुनिक नेवाः सङ्गीत विशेष यानाः येँया त्वाः त्वालय्‌ थ्वइगु खः । रेडियो नेपाल बाहेक मेथाय्‌ म्ये हालेगु न्यनेगु थाय्‌ मदुगु इलय्‌ त्वाः त्वालय्‌ जुइगु सङ्गीत सम्मेलन तसकं लोकंह्वाः । न्हूदँ व मेमेगु अवसर लाकाः स्थानीय खलः पुचलं थःगु त्वालय्‌ ग्वसाः ग्वइगु थजाःगु सङ्गीत ज्याझ्वःयात नेवाः सङ्गीत सम्मेलन धायेगु याः । थुकथंया नेवाः सङ्गीत सम्मेलन चकंक थाय्‌ दुथाय्‌ दबू दयेकाः बहनीनिसें चान्हय्‌ लिबाक्क तक न्ह्याइगु खः । लोकंह्वाःपिं म्ये हालामिपिनिगु म्ये न्यनेत उबलय्‌ मनूत बाचा ई तक नं पियाच्वनीगु खः । लोकंह्वाःपिं व न्हूपिं यक्व सङ्गीतकःमिपिन्सं ब्वति काइगु थजाःगु सङ्गीत सम्मेलनं उबलय्‌ यक्व नेवाः म्ये च्वमि, लय्‌ चिनामि व म्ये हालामिपिन्त थःगु सिर्जना ब्वयेगु दबू बिल । गथेकि दुर्गालाल श्रेष्ठ, द्वारिकादास श्रेष्ठ, नगेन्द्र हाडा, भृगुराम श्रेष्ठ, मदनकृष्ण श्रेष्ठ, नारायण गोपाल, प्रेमध्वज प्रधान, द्वारिकालाल जोशी, सत्य नारायण राजभण्डारी, पन्नाकाजी शाक्य, ओमविक्रम विष्ट, जुजुकाजी रञ्जित, योगेश वैद्य व मेमेपिं । थुपिं मध्यय्‌ यक्व सङ्गीतकःमिपिं राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रिय स्तरया कलाकार तकं जुल । बिसं. २०४६ सालया राजनैतिक ह्यूपाःलिसें थथे नेवाः सङ्गीत सम्मेलनया ज्याझ्वः यक्व हे म्ह्व जुयावन । वयां न्ह्यःया कडा प्रशासनया इलय्‌ थथे द्वलंद्वः मनू मुनीगु सम्मेलन याये तसकं थाकुगु ज्या खः ।
नेवाः सङ्गीत सम्मेलन ग्वसाः ग्वयेगुली झ्वःछेँ येँेँया प्रकाश पुस्तकालय लुमंके बहःजू । वयां लिपा ॐबहाः त्वाः येँया ओलम्पस क्लबं नं त्वाः त्वालय्‌ जक मखु तिकस मियाः राष्ट्रिय सभा गृहया दबुलिइ तक नं थजाःगु सम्मेलन यात । उगु इलय्‌ त्वाः त्वाःपतिकं थथे नेवाः सङ्गीत सम्मेलन ग्वसाः ग्वयेत थवंथवय्‌ धें धें बल्लाः हे जुइगु खः । न्यत त्वाःया श्वेत परिवार, प्यूखाया लुमन्ति खलः, न्हूघःया हिमाली परिवार क्लब, छत्रपाटीया चाकलाः दबू आदि खलः पुचःतय्‌सं थःथःगु लागाय्‌ तःक्वः हे सङ्गीत सम्मेलन यात । व थेंतुं येँया थँहिति व कुलांभुलुइ नं नेवाः सङ्गीत सम्मेलन जूगु लुमंपिं यक्वं दनि । आधुनिक नेवाः सङ्गीतया विकासय्‌ त्वाः त्वाःलय्‌ जुइगु थजाःगु नेवाः सङ्गीत सम्मेलनया भूमिका लुमंके बहःजू ।

विश्वय्‌ संगीतयात ताःकालतक ल्यनीकथं न्हूगु प्रविधि डिस्क रेकर्ड वल । सन् १९०२ पाखे भारतय्‌ बेलायतया वाक्स कम्पनीपाखें थ्व प्रविधि दुहां वल । भारतीय म्येया डिस्क रेकर्डत नेपालय्‌ नं बय्‌बय्‌ जुल । यद्यपि थुगु इलय्‌तक नेपालय्‌ सुं नं नागरिकं थःगु छेँय्‌ रेडियो तये मदु, तर सरकारयाके अनुमति (लाइसेन्स) कयाः धनाध्यपिन्सं जक तये खनाच्वंगु खः । उबलय्‌ डिस्क रेकर्ड हायेकेगु ग्रामोफोनया छ्यलामि स्वनिगः तःमिपिं नेवाःत व राणात खः । भारतय्‌ डिस्क रेकर्ड वयेवं उकिया चाकःत न्यनेत ग्रामोफोन नं व हे धनाध्यपिन्सं जक छ्यलेगु यात । लिपा जनमानसं ध्यबाः पुलाः न्यनेगु नं यायेखन । भारतय्‌ उत्पादन जूगु डिस्क रेकर्डया नेपालय्‌ आधिकारिक विक्रेता भद्रकालि हाउस खः । नेपालय्‌ नं भारतीय म्येया डिस्क रेकर्डत लोकं ह्वायेवं भद्रकालि हाउसया हामापिंसं नेपाःयागु थःगु हे भासं डिस्क रेकर्ड पिथनेगु बिचाः यात ।
भारतसिबें नेपाः देय्‌ चीकू व उकिसनं स्वनिगलय्‌ जक लिकुनीगु बजाःयात कयाः कम्पनीयात विश्वास बीत पिथनेगु डिस्कया फुक्क ध्यबा न्हापां ब्यूगु धैगु नं सीदु । भद्रकालि हाउसं नेपाःया भासं डिस्क पिथनेगु साहसिक ज्याया निंतिं छम्ह नेवाःयात ल्यल । उबलय्‌ स्वनिगलय्‌ लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि सेतुरामया सलय्‌ न्हय्‌पू नेवाः व न्हय्‌पू खस भासं यानाः मुक्कं झिंप्यपू म्ये पिथंगु खः । थुकी रेकर्ड जूगु मध्यय्‌ न्हापांगु नेवाःम्ये राजमति कुमति जिके वःसा पिरति खः ।

डिस्क रेकर्डय्‌ नेवाः म्ये हाःम्ह मिजं
डिस्क रेकर्डय्‌ दकलय्‌ न्हापां म्ये हालादीम्ह खः सेतुराम श्रेष्ठ । रेकर्ड जूगु न्हापांगु नेवाःम्ये खः राजमति कुमति जिके वःसा पिरति । थ्वय्‌कलं वि.सं. १९६५ स डिस्क रेकर्डय्‌ म्ये हालादीगु खः । थुकिया निंतिं भद्रकालि हाउसया हामापिनिगु आपालं योगदान दु । सेतुराम श्रेष्ठजु नेवाःम्येलिसें खस म्ये रेकर्डय्‌ हालादीम्ह, संगीत तयादीम्ह न्हापांम्ह नेपाःमि नं खः । थुबलय्‌ थ्वय्‌कलं थीथी म्ये डिस्क रेकर्डय्‌ हालादीगु खः । सेतुरामजुं हालादीगु १४पु नेवाः म्ये दु धाःसां झीगु न्ह्यःने १२ पु जक ल्यं दनि । थ्वय्‌कःयात आदिगायककथं हनातःगु दु । सेतुरामयात झीगु न्ह्यःने आदिगायककथं थनेहःम्ह सुवि शाहजु खः ।
थ्वय्‌कःया कुतलं हे झीसं नेपाःया न्हापांम्ह गायक धकाः सेतुरामयात धायेखंगु खः । शाहजुं सेतुराम श्रेष्ठयात प्रचार यानाबिल । थ्वयां लिपा तिनि सेतुराम, श्रेष्ठ मखु प्रधान खः धकाः प्रचार जुल । तर नं सामाजिक संजालय्‌ सेतुराम श्रेष्ठया नामं हे आपालं जानकारीत ल्यनाच्वंगु दनि ।

डिस्क रेकर्डय्‌ नेवाः म्ये हाःम्ह मिसा
डिस्क रेकर्डय्‌ दकलय्‌ न्हापां म्ये हालादीम्ह मिसा खः मेलवादेवी मानन्धर । थ्वय्‌कलं वि.सं. १९९१ पाखे नेवाःम्ये हालादीगु खः । नेवाः म्ये खः भूकम्प त्रास बियेमते नाथ । थ्वय्‌कलं हालादीगु न्हापांगु म्ये ९० सालया तःभुखाय्‌यात कयाः हालादीगु खः । थ्व म्ये बाहेक मेगु नं वय्‌कःया नेवाः म्ये दु धैगु सीदुसां आःतक्क लुया वःगु मदुनि । थ्वय्‌कः डिस्क रेकर्डय्‌ म्ये हालादीम्ह अले संगीत तयादीम्ह न्हापांम्ह मिसा नं खः । थ्वय्‌कःया नेवाःम्येलिसें खस म्येत नं उतिकं हे लोकं ह्वाः । खय्‌त ला थ्वय्‌कः गुरुङ लामिछाने खः । राणाकालय्‌ दरबार दुने हे उस्ताद भगतकृष्ण मानन्धरलिसें यःत्यः जुयाः ब्याहा यानादीगु खः । थ्वयांलिपा श्रीमती हिनादेबी, मिस राजलक्ष्मीपिं खनेदु । झीथाय्‌ ल्याःचाः तयेगु ज्या मजूगुलिं मेमेपिं गुलि सर्जकत दु धैगु सी मन्त ।

डिस्क रेकर्डय्‌ मचाम्ह म्येहालामि
छापाय्‌ दुकथं डिस्क रेकर्डय्‌ दकलय्‌ न्हापां नेवाःम्ये हाःम्ह धका वाद्यशिरोमणि गणेशलाल श्रेष्ठया नां नं न्ह्यथना तःगु दु । थ्वय्‌कः यलयाम्ह खः । अले मिखां मखंम्ह छम्ह सर्जक खः । थ्वय्‌कः जन्म व रेकर्ड जूगु कथं १३ दँति दुबलय्‌ म्ये रेकर्ड याःगु खनेदु । थ्व ल्याखं धायेगु खःसा थ्वय्‌कः नेपाःया न्हापांम्ह मचा म्येहालामि जक मखु विश्वया हे न्हापांम्ह मचा म्येहालामि जुइफु । तर अबलय्‌ थज्याःगु कीर्तिमानया ल्याःचाः तयेगु ज्या मजूगुलिं अथे जुइ मफुत । थ्वय्‌कःया पिदंगु डिस्क रेकर्ड चाःत मध्यय्‌ छगू थ्वय्‌कःया भिन्चायाके ल्यनाच्वंगु खः । उबलय्‌ ग्रामोफोन सुयाकें मदुगुलिं ल्ह्ययेगु ज्या मजुल ।

डिस्क रेकर्डय्‌ ‘नेपालभाषा’ खँग्वः
छ्यला व याकः सिर्जना
दकलय्‌ न्हापां ‘नेपालभाषा’ खँग्वः छ्यलाः हालातःगु म्ये खः ‘गुलित बांलाः नेपालभाषा’ । थुगु म्ये मा. पूर्णमान शाक्यजुं थःम्हं हे च्वयाः लसय्‌ हनाः हालादीगु खः । थ्व लिसें वय्‌कलं मेमेगु नं आपालं नेवाःम्येत हालादीगु दु । पूर्णमान शाक्यजु छम्ह कुशलम्ह तबला वादक नं खः । लिपा वय्‌कः कलकत्ताय्‌ च्वनाः नेपालं डिस्क रेकर्डय्‌ म्ये भरे यायेत वइपिन्त बाजं संयोजनलिसें माइकया छ्यला ज्या स्यनेगु यानादिल ।

डिस्क रेकर्डय्‌ मेमेपिं नेवाः सर्जकत
वि.सं. १९६५ लिपा आपालं सर्जकतय्‌सं डिस्क रेकर्डय्‌ म्ये भरे याःगु खनेदु । डिस्क रेकर्डय्‌ आपालं नेवाःम्येत रेकर्ड जूगु खःसां झीगु न्ह्यःने म्ह्व हे जक ल्यनाच्वंगु दु । गुलि दु अनुमान याये मफूसां म्ये लुया वःकथं व छापाय्‌ उल्लेख जुयाच्वंगु धलःकथं थ्यं मथ्यं ४० पू ति जक दु । थुकी दुने सेतुराम प्रधान, मा.पूर्णमान शाक्य, उस्ताद साहिँला, उस्ताद बद्री, मेलवादेबी, गणेशलाल श्रेष्ठ व मेमेपिनिगु दु । लिपा रेडियो नेपाल स्थापना धुंकाः नीस्वंगु रत्न रेकडिङ्ग संस्थानपाखें आपालं न्हूपिं सर्जकतय्‌गु डिस्क चाः पिथनेगु ज्या जुल ।

डिस्क रेकर्डय्‌ नेवाः म्ये हाःपिं विदेशीत
डिस्क रेकर्डय्‌ नेवाःम्ये हालादीपिं विदेशीत मिसापिं आपालं खनेदु । थुकिया मू हुनि धयागु उगु इलय्‌ संगीत ख्यलय्‌ म्ह्व जक मिसापिनिगु सहभागिता व लांलां बिकाः भारतया कलकत्ताय्‌ वनेमाःगुलिं खः । थनं वनीपिं सर्जकतय्‌सं अन हे वनाः अन दुपिं मिसा म्येहालामिपिन्त स्यनाः हायेकेगु याःगु खनेदु । थुकी मध्धय्‌ मिसापिं पञ्चबाला दासी, मिस तारा बाइ, मिस प्रभा, मिस चाइना पाताल (चीना पटेल) व मेमेपिं । थुकी मध्यय्‌ वि.सं. १९९० पाखे दकलय्‌ न्हापां म्ये हालादीम्ह मिस पञ्चबाला दासी खः । म्ये खः जिगु मन ब्वयेका काःम्ह व हे मिजं । थ्वय्‌कःया सलय्‌ ४ पु ति म्ये खनेदु ।

झीगु पुलां शास्त्रीय व लोक नेवाः म्येया स्वरवद्ध व लिपिवद्ध उलि जूगु खने मदु । गुरुं शिष्यपिन्त स्यनीगु व शिष्यपिन्सं लाना कयाः हालाः संगीतया संरक्षण जुया वयाच्वंगु खः । लिपिवद्धया विकासया अभावं गुलिखे झीगु म्ये न्हनावने धुंकूगु दु । दाफा भजनया माध्यमं थ्व गुरुशिष्य परम्परां ल्यनाच्वंगु झीगु संगीत थौं वयाः स्वरवद्ध लिपिवद्ध यानाः स्यने व सयेके तसकं अःपुया वःगु दु । थुकिया दसु धैगु हे थौंकन्हय्‌ थासंथासय्‌ स्यनीगु दाफा भजन ल्याय्‌म्हपिनिगु सहभागितां क्यनाच्वंगु दु । पुलांगु लोकम्येतय्‌गु स्वरलिपिया विकास यानाः स्यनेज्या न्ह्याकाहःगु दु ।

नेवाः म्ये व थुकिया रेकर्ड चाःत
वि.सं. १९६५ स्वयां न्ह्यः संगीत धैगु प्रत्यक्ष हालीगु जक खः । संसारय्‌ थथे हालीगु म्येयात ल्ह्ययाः लिपा हानं हानं न्यनेजीक थातं तयेगु प्रविधिया विकास नं जुल । थ्व प्रविधि भारतय्‌ वःगु च्यादँ झिदँया दुने नेपालं नं दुथ्याकेत ताःलात ।
नेपालय्‌ थुगु प्रविधिं संगीत सिर्जना व ताःकालतक ल्यंनीगु कथंया म्ये थायेगु ज्याय्‌ भद्रकालि हाउसया आपालं योगदान दुगु जुल । थुगु हाउसया हामापिं साहु लालबहादुर जोशी व जनकलालया योगदानं नेपाःयात नं विश्वया न्ह्यःने संगीतया माध्यमं म्हसीकेगु उत्तमगु लँपु जुयाबिल । वि.सं. २००७ साल धुंकाः नेपालय्‌ रेडियो स्थापना लिपा संगीत सर्जक थःपिन्सं हे लाय्‌ तयाः भारतय्‌ वनाः नं रेकर्ड यायेगु ज्या न्ह्याकल । उगु रेकर्डत आपालं हे चुल धाःसां स्वनिगलय्‌ हे जक लिकुंगु बजाःया हुनिं गुलिस्यां द्यापं च्वनेमाःगु नं खनेदु । संगीत सर्जकपिन्सं संगीत सेवाय्‌ समर्पणया हुनिं थौंतक्क झीगु न्ह्यःने पुलां संगीत ल्यनाच्वंगु दु । तर विडम्बना छु धाःसा गुलि नं नेवाः संगीतया रकेर्डत पिदन, उकियात सुनां गनं ल्याःचाः तयेगु वा संरक्षण यायेगु ज्या मजू । विदेशी संगीत अन्वेषकतय्‌सं नं थन भरे यानायंकाः लिपा मेचाः सिडीचाःत पिथना तःगु दुसां उकिया नं ल्याःचाः मदु ।

झीगु नेवाःम्येया अन्वेषण यायेत तःम्ह हे विदेशीत नेपाः वःगु दु । तर सु सु गुबलय्‌ वल धैगु सी मदु । उकी मध्यय्‌ लण्डन युनिर्भसिटीया डा. बाक्या नां आपलं थासय्‌ न्ह्यथना तःगु दु । २०१३ साल पाखे नेपाः वःम्ह बाक्या नां कविकेशरी चित्तधर ‘हृदय’जुं आपालं च्वसुइ न्ह्यथना तःगु खनेदु । थुबलय्‌ हे लोकगायक लोकरत्न तुलाधरजुयात न्यय्‌पुं मल्याक म्ये हायेकाः भरे यानायंकूगु खःसा सकलानन्द बज्राचार्यया सलय्‌ नं आपालं म्ये भरे याःगु खः । स्वनिगःया थासंथासय्‌ वनाः म्ये हालामिपिं व भजन खलःया नं आपालं म्ये भरे यानायंकूगु खः ।
थ्व धुंकाः पद्मदेबी मानन्धर (पद्म कादम्बरी) या मचाबलय्‌या लुमन्तिकथं २०१०/११ पाखे छम्ह विदेशी मिसां म्ये हायेकाः भरे यानायंकूगु खः । वया नां मस्यूगु व थःगु देसय्‌ लिहां वनेगु झ्वलय्‌ हवाई दुर्घटनाय्‌ रेकर्डत फुक्क नष्ट जुल । संगीतविद् देबेन भट्टाचार्यं २०३२ सालपाखें द्वारिकालाल जोशी, ईन्द्रलाल श्रेष्ठ, पञ्चनारायणपिन्त म्ये हायेकाः भरे यानायंकाः सिडीचाः पिथंगु दु ।