प्रत्यक्ष नासःद्यःया न्ह्यःने स्यनेकने यायेत किसली तयाः संगीत स्यनेत थःगु त्वाःया नासःदेगःया नासःद्यःयात विधिपूर्वक आखाछेँय् सालाहयेगुयात नासः सालेगु धाइ ।

प्याखं (अभिनय व नृत्य) व संगीतया गुरुकथं नेवाः कलाकःमि व साधकतय्सं हनाबना तइम्ह द्यः नासःद्यः खः । बाजं व प्याखंया परम्परा दुगु दक्व धया थें नेवाः बस्तिया लँ, चुक, ननिइ व बहाः बही दुने नासःद्यः पलिस्था यानातःगु दु । नेवाः सभ्यताय् नासःद्यः यक्व भ्यलय्पुनाच्वंगु दसुकथं थीथी थाय्या नां नासःद्यःया नामं छुनातःगु दु । येँय् नासःननि नांया छगू ननि दुसा लाय्कू दुने नासःदेगः दुगु चुकयात नासःचुक धाइ । अथे हे ख्वपया छगू त्वाःया नां हे नासःद्यःया नामं नासःमना दु ।
नासःद्यः गुरु, नाथ, नित्यनाथ, नृत्यनाथ, निहिस्तेनाथ, नाट्येश्वर, नाट्येश्वरी आदि थीथी नामं लोकंह्वाः । नेवाःतय् मूल नासःद्यः नुवाकोट जिल्लाया कविलासय् दु । सुविधाया निंतिं कविलासयाम्ह नासःद्यःयात थःथःगु त्वालय् तःधंगु चीधंगु देगलय् सालातइ । येँ दुनेया पुलांगु बस्ती जक ४८ गू थासय् नासःद्यः स्वनातःगु दु ।
नासःद्यःया देगः बँ स्वयां थाहा वयेक फःदयेकाः पलिस्था यानातइ । गनं गनं नासः देगलय् गणेश, कुमार व हनुमान नं पलिस्था यानातःगु दइ । नासःद्यः देगलय् उप्वः थें नासःद्यःया मूर्ति दइ मखु । बरु अंगलय् ताःहाकः स्वकुंलाःगु स्वंगू बालाप्वाः दयेकातइ । दुर्लभ जूसां नासःद्यःया मूर्ति मदुगु धाःसा मखु । जुजु प्रताप मल्लया पालय् दयेकातःगु नासः देगःकथं लोकंह्वाःगु येँ मरुत्वाःया कवीन्द्रपुरय् भिंmच्यापा ल्हाः दुम्ह नासःद्यः व नन्दि भिन्दिया ल्वहंया मूर्ति स्वनातःगु दु । तर, उगु मूर्ति बां सीमदयेक स्यनाच्वंगु दु ।
येँ भिन्द्यःत्वाःया नासः देगलय् दुगु सिँया त्वलनय् कियातःगु नासःद्यः व नन्दि भिन्दिया मूर्ति बांलाक सीदु । यल लाय्कूया भिन्द्यः देगःया छगू त्वलनय् नं नासःद्यःया मूर्ति कियातःगु दु । थुगु मूर्तित स्वयेबलय् नासःद्यःया स्वरुपय् यक्व विविधता दु । समानताया रुपय् नासःद्यःयात निपानिसें भिंmच्यापातक ल्हातं त्रिशूल व डमरुलिसें थीथी ज्वँसा ज्वनाः अद्र्धपर्यङ्क मुद्राय् प्याखंपाः कयाः ल्ह्वनातःगु जवगु तुति देय्पागु ल्हातं थियाच्वंम्ह क्यनातःगु दु ।
यक्व दाफाम्येय् नं नासःद्यःयागु रुपया वर्णन यानातःगु दु । गथेकि– नवरसया स्वामि, कपू थें तुयूम्ह, म्ह छम्हं बिभू बुलातःम्ह, कपालय् छगः नापं स्वंगः मिखा दुम्ह, छ्यनय् जटा हिनातःम्ह, जटाय् तिमिला छुनातःम्ह, हेरामोति माणिक्य थुनातःगु लुँयागु मतू पुयातःम्ह, न्हाय्पनय् कुण्डल सुयातःम्ह, गःपतय् व ल्हाःतुतिइ तिसा थें बि हिनातःम्ह, मनूछ्यंया माः क्वखाना तःम्ह, जँय् धुँया छ्यंगू हिनातःम्ह, जोगीया भेष जुयाच्वंम्ह, गौरी मुलय् तयातःम्ह, थुसा वाहन गयाच्वंम्ह, नन्दि भिन्दि पासा कयातःम्ह, जवंखवं गणेश व कुमार साथ यानाजुइम्ह, मसानय् बास याइम्ह, ख्याः कवं परिजनकथं दुम्ह, मृदंग व ताः थानाः प्याखं हुलाच्वंम्ह ।
अथेहे नासःद्यःयात जवया बाम्ह कपू थें तुयूम्ह व खवया बाम्ह सिन्दूर थें ह्याउँम्ह धकाः अद्र्धनारीश्वरया रुपकथं नं वर्णन यानातःगु दु । नासःद्यःयात बौद्ध दर्शनकथं करुणामयया १०८ रुप मध्यय् नृत्यनाथ लोकेश्वर व नृत्येश्वर लोकेश्वरया नामं दुथ्याकातःगु दु । व थेंतुं पद्मनृत्येश्वर लोकेश्वरयात बौद्ध कलाकार व साधकतय्सं नासःद्यःया थाय् बियातःगु दु ।

नासःपुजाबलय् नासःद्यः (बालाप्वाः) त्वपुइगु विशेष धकिंयात नासःधकिं धाइ । तुयूगु कापःया नासःधकिनय् कवंछ्यं व क्वस्वःगु पलेस्वां दुगु छझ्वः झल्लरया क्वसं कनाच्वंगु स्वंगः मिखा स्वथाय्, उकिया क्वसं स्वपु त्रिशूल, दथुया स्वंगः मिखाक्वसं अभय बाय् मयूर मुद्राया निपा ल्हाः, आदि च्वयातःगु दइ । नासःधकिं नासःपुजाया ज्वलंकथं पुंतय्सं च्वइगु खः । , तयाः संगीत प्याखं स्यनीबलय् आखाछेँय् नासःधकिं हे नासःद्यःया प्रतीक जुइ । स्यनेज्या क्वचालकि नासः लित तयेगु धकाः व नासःधकिं हाकनं नासः देगलय् विधिपूर्वक छायेयंकी ।

नासःद्यःयात याइगु विशेष पुजायात नासःपुजा धाइ । बाजं खलःतसें गुथि स्वनाः म्ह्वतिं नं दच्छिया छक्वः नासःपुजा याइ । थ्व बाहेक प्याखं संगीतया छुं ज्याझ्वः बाय् स्यनेज्या न्ह्याकेन्ह्यः आइतबार बाय् बसुबारया दिनय् नासःपुजा यायेमाः । नासःद्यःयात अय्लाः, थ्वँ, खाखेँय्, ला, बजि, घासा आदि तयाः भ्वय्ब्व छाये ज्यू । नासःपुजाय् परम्पराकथं मेय्, दुगु, ग्वंगः, हँय् आदिया हि म्हुकाः बलि बीगु नं चलन दु । गुलिखे नासःदेगःया अंगलय् अथे नासःपुजापतिकं बलि ब्यूम्ह मेय्या निपुं न्यकू तानातइ ।

नेपालभाषाया संकिपा ‘निपाः ख्वाःपाः’ आर. के. प्रोदक्शनया पाखें निर्माण जूगु खः । ने.सं.११०७ दँय्‌ प्रदर्शन जूगु थुगु संकिपाया निर्देशक श्यामकृष्ण श्रेष्ठ व किरणलाल श्रेष्ठ अले कलाकारपिं किरणलाल श्रेष्ठ, तुलसी डंगोल, मोहनकृष्ण श्रेष्ठ, सुलोचना मानन्धर, शबनम रन्जित व श्यामकृष्ण श्रेष्ठ खः । थुकी श्यामकृष्ण श्रेष्ठ व किरणलाल श्रेष्ठया बाखं, छायाँकार राजभाई सुवाल व एम एस माइकल, संगीतकार गोविन्द ह्युमत खः । थुगु संकिपाय्‌– सुं नं मनूया खनेदुगु ख्वाः व सुलाच्वंगु ख्वाः नापं यानाः निपाः ख्वाः दयेयः धकाः क्यनातःगु दु ।

निर्मला श्रेष्ठ नेपाःया नेवाः व खस संगीत ख्यलय्‌ नांजाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०७५ कछलाथ्वः पुन्हि, बुधबारखुन्हु येँया त्यःरया घवाननी जूगु खः । थ्वय्‌कः अबु बत्सलाल श्रेष्ठ व मां झुमादेबी श्रेष्ठया प्यम्हम्ह म्ह्याय्‌ खः ।
मचाइलंनिसें रेडियोय्‌ म्ये न्यन्यं थ्वय्‌कःया संगीत ख्यलय्‌ नुगः क्वसाःगु खः । मचाबलय्‌ त्वाःबहालय्‌ च्वंपिनिगु इनापय्‌ हिन्दी म्ये अले दबुली नं नेवाः लोकम्ये हालाजुइम्ह थ्वय्‌कःयात छन्हु म्ये हालेत नाचघरय्‌ यंकल । अन छगू ज्याझ्वलय्‌ बसन्त श्रेष्ठनापं सिलु म्ये हालादीगु खः । मिस्त लिबाःन्ह्यबाः मदयेक पिहां वने मज्यू धाइगु इलय्‌ छेँय्‌ मसीक म्ये हाः जुइमाःगु उबलय्या अवस्थाय्‌ गुबलें म्ये रेकर्डया निंतिं चच्छि हे पिने नं च्वनेमालीगु जुयाच्वन । प्याखं हुलेगु नं मंदुम्ह थ्वय्‌कलं उबलय्‌ दबुली आपालं लोक, ऋतु व भजन नेवाःम्ये हालादीगु दु । वय्‌कलं हालादीगु म्येया दकलय्‌ न्हापांगु म्येचाः ‘नेपालभाषा म्ये’ (ने.सं. ११००) खः । थुकी वय्‌कःया निपु म्ये ‘का न्हंै मैंचा मंसीर मैन्हास’ (द्वारिकालाल जोशीलिसें, च्वमि व लय्‌ द्वारिकालाल जोशी) व ‘सितला माजु स्वहुने प्रजाया गथिन जुल हवाल’ दुथ्याः । अनं लिपा पिदंगु ‘निमन्त्रणा’ (ने.सं. ११०६) म्येहना प्याखनय्‌ ‘वासवदत्ता’ भूमिकाया झिपुं मल्याक म्ये हालादीगु दु । दुर्गालाल श्रेष्ठया ‘बिहांचुलि’ म्येहना प्याखनय्‌ नं वय्‌कलं म्ये हालादीगु दु । अले ने.सं.११०९ स पिदंगु ‘म्येयागु उपहार’ म्येचालय्‌ फुक्क म्ये थःम्हं हे हालादिल । थुगु
म्येचाःया म्ये दुर्गालाल श्रेष्ठ व ध्रुबकृष्ण दीपं च्वयादीगु व वरिष्ठ संगीत सर्जक अम्बर गुरुङ्गं लसय्‌ हनादीगु खः ।
न्हापा झ्वःछेँया प्रकाश पुस्तकालया ग्वसालय्‌ जूगु सांगीतिक ज्याझ्वलय्‌ हालेत दुर्गालाल श्रेष्ठया म्येय्‌ थ्वय्‌कलं अम्बर गुरुङ्गयात लय्‌ तयेकादिल । उगु म्ये खः ‘म्वाःल हुँ वनेसा थुलि खँ न्यनाहुँ’ । न्हू लसय्‌ हनाः हालादीगु थ्व हे वय्‌कःया न्हापांगु नेवाःम्ये खः । थ्वय्‌कलं नास खलः, जन नाट्य परिषद व लेकाली समूहय्‌ नं आवद्ध जुयादीगु दु । थ्वय्‌कलं दकलय्‌ न्हापां मोहनकुमार श्रेष्ठपाखेंं शास्त्रीय संगीतया ज्ञान कयादीगु खः । लिपा संगीत महाविद्यालयपाखें रामप्रसाद राय, चन्द्रराज शर्मा व रंगराव कादम्बरीपाखें नं संगीतया ज्ञान कयादिल । संगीत ख्यलय्‌ दुहां वयेःधुंकाः थ्वय्‌कलं नाचघरं, नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठान, त्रिभुवन विश्वविद्यालयया अर्न्तगत शिक्षा समितिइ ज्या यानाः हानं नाचघर हे लिहां झाल । नाचघरं ब्यूगु अवकासया विरुद्ध मुद्दा तयाः त्याकाः नारायणगोपाल गुरुवाचार्य जि.एम. जूगु इलय्‌ वय्‌कः हानं अन लिथ्यंगु खः । थ्व हे झ्वलय्‌ वय्‌कः थःगु प्रतिभा ब्वयेत सांगीतिक ज्याझ्वःपाखें निकः स्वकः जापान थ्यंकादिल । लिसें मेमेगु देसय्‌ थ्यंक वनाः थःगु प्रतिभा ब्वयादीगु दु ।
वि.सं. २०२२ सालय्‌ रेडियो नेपालय्‌ म्ये हालेगु ज्या न्ह्याकादीम्ह उबलय्‌ वय्‌कलं नारायणगोपालया म्ये ‘कुञ्जमा गुन्जियो स्वर कोयलीको’ हालाः स्वरपरीक्षा ताःलाका दीगु खः । लिपा नेपालभाषा ज्याझ्वः ‘जीवन दबुली’ नं आपालं नेवाःम्ये हालादीगु दु । अन वय्‌कलं शिवशंकर मानन्धर, नातिकाजी श्रेष्ठ व हुतराज शर्माया संगीतय्‌ म्ये हालेगु यानादीगु खः । तता उर्मिला श्रेष्ठ व जिचादाजु हिरण्य भोजपुरे दुथ्याःगु लेकाली समूहया नं थ्वय्‌कः दुजः खः । थुबलय्‌ हे हालादीगु लोकंह्वाःगु म्ये मध्यय्‌ ‘रनबन घुमी बनबन डुली काफल पाक्यो’ व ‘नखेल्नु जुवा तर तास’ खः । थ्व पुचलं नं वय्‌कःयात म्येहालामिकथं म्हसीका बीत आपालं ग्वहालि जूवंगु खः । लिपा वरिष्ठ संगीत सर्जक अम्बर गुरुङ्गलिसें स्वापू ब्यायेधुंकाः वय्‌कःया संगीतय्‌ आपालं लोकंह्वाःगु म्ये हालादीगु दु । थ्वय्‌कलं स्वसःपुं मल्याक म्ये हाला दीधुंकूगु दु ।
वि.सं. २०५१ सालपाखे थ्वय्‌कः अमेरिकाया कोलोराडोय्‌ च्वं झाल । अथे जुयाः वय्‌कः म्ये संगीत ख्यलं तापाये माःगु जक मखु नेपालपाखें छुं नं कथंया मान सम्मानत काये मखन । तर वि.सं. २०७४ पाखे अमेरिका, कोलोराडोया अन्तराष्ट्रिय नेपाली साहित्य समाजलिसें मेमेगु संघसंस्थां हनेगु ज्या धाःसा जूगु दु । नीनिदँ लिपा वि.सं.२०७४ सालय्‌ नेपाः वयाः हाकनं अन हे लिहां झाल । याकः जीवन हना च्वनादीम्ह थ्वय्‌कःया गुलि नं म्ये ल्यनाच्वंगु दु उकिं हे वय्‌कःया म्हसीका ल्यंकेत कुगाः ।

ल्यासे मय्‌जु बांलाः, बेइमान यायेमते न्हां’ थें ज्याःगु अतिकं लोकंह्वाःगु म्येय्‌ सः बियादीम्ह म्येहालामि नीरा श्रेष्ठया जन्म येँया त्यःरय्‌ जूगु खः ।

अबु साहिँला शाक्य व मां न्हूच्छेमाया शाक्यया कोखं ने.सं. १०९२ अनलाथ्वः पारु, सुक्रबारखुन्हु यलया इकुननिइ वय्‌कःया जन्म जूगु खः ।
नेपालभाषाया लोकं अतिकं ययेकूगु म्ये ‘स्वयेगु मन जुल रे’ च्वयादीम्ह भाजु नील शाक्य बहुप्रतिभां जाःम्ह ब्यक्ति खः । थुगु म्येलिसें ‘छं मुसुहुं न्हिलाः स्वःसा’, ‘वय्‌गु छं बचं बियाः’, ‘दाइचा छ ला’, ‘सितिं वनी न्हां’, ‘जिगु बैसं धाल’, ‘वा वःगु स्व रे स्व रे’ म्ये च्वयादीम्ह शाक्यं उदीतनारायणया सलय्‌ न्हापांगु नेपालभाषाया म्ये ‘माया रे रत्न’, ‘थौंकन्हय्या ल्यासेत’, ‘यंकि यंकि जिन्दगी बरु’, ‘तिकिझ्याः प्वालं जः ज्वयाः वः थें’, लिसेंया ६५ पु नेपालभाषा म्येय्‌ संगीत तयादीगु दु । ‘अय्‌लाः अय्‌लाः’, ‘गल्ली दुने’, ‘यज्यूया नामय्‌’, ‘बागलाया स्वां’ लिसें ‘ल्हाः हुस्लुं प्वाः फुस्लुं’ संकिपाया टाइटल म्ये लिसें १६ पु नेपालभाषा म्ये वय्‌कलं हालादीगु दु । ख्वताबजि, धौबजि टेलिप्याखनय्‌ लय्‌ तयेगु लिसें अभिनय यानादीम्ह वय्‌कलं ‘पानवति’, ‘पटाचारा’ संकिपाय्‌ अभिनय यानादीगु दु । यल महानगरपालिका १६ वडा कलाकार समितिया दुजःकथं स्थानीय तहय्‌ कला विकासया निंतिं सक्रिय जुया च्वनादीम्ह शाक्यं खय्‌ भाय्या ३० पु सिबें अप्वः म्येय्‌ संगीत तयादीगु दु ।
वय्‌कलं ‘स्वयेगु मन जुल रे’ म्येया निंतिं २०५६ सालय्‌ न्यू ट्यालेन्ट अवार्डय्‌ उत्कृष्ट म्येच्वमिया सिरपाः त्याकादीगु दुसा संगीत ख्यलय्‌ २५ दँ योगदान यानादीगुलिं २०७३ सालय्‌ लाय्‌कू राजभाइ प्रतिभा पुरस्कार द्यछाःगु खः ।

नेपाःया न्हापांगु राष्ट्रिय धून राजमतिया मे खः । सन् १८५० जनवरीपाखे जंगबहादुर बेलायत भ्रमण वंबलय्‌ तक्क नेपाःया थःगु राष्ट्रिय धून मदुनि । अबलय्‌ तक्क राष्ट्रिय धून हे मदुगु ल्याखं अबलय्‌ तक्क जुजु महाराजतय्‌सं राष्ट्रिय धून थाकाः सलामि कायेगु मयाः धैगु सीदु । भ्रमण वनेन्ह्यः नं अन थुकथं सलामि बी धैगु नं मस्यूगु हे खनेदु । जब अन थ्यंकाः सलामि बीत राष्ट्रिय धूनया खँ जुल जंगबहादुरयात आपद जुल । अबलय्‌ थःलिसें ब्वना यंकूपिं उस्ताद संगीतकःमिपिन्सं राजमति मेयात सर्वसहमतिं अनुमोदन यात । अथे जुयाः भ्रमण ज्वःछि थ्व हे मेया धून हायेकाः सलामी ब्यूगु खः । थुकिं छु सी दु धाःसा उगु बखतय्‌ थ्व म्ये तसकं लोकंह्वाः, अथे जुयाः जंगबहादुरं थुकियात हे राष्ट्रिय धूनकथं थाय्‌ बिल ।

नेपालय् तबलायात लोकंह्वाकादीपिं नांजाःपिं मू तबला वादक थुकथं दु–उस्ताद बद्री तण्डुकार, संगीत शिरोमणि यज्ञराज शर्मा, वाद्य शिरोमणि उस्ताद गणेशलाल श्रेष्ठ, पण्डित कालीप्रसाद शरिया शर्मा, पण्डित शम्भुप्रसाद मिश्र, उस्ताद गणेशराज वन्त, पण्डित सत्य नारायण चौधरी, पण्डित रामहरि गुरुङ्ग, उस्ताद केशव नारायण ताम्राकार, पण्डित महेन्द्र लाखे, पण्डित प्रेमचन्द्र ओझैया, पण्डित रविन लाल श्रेष्ठ, पण्डित होमनाथ उपाध्याय, पण्डित डंकनदास चौधरी ।
न्हापांम्ह मिसा तबला वादक…………………… खः ।