झीगु पुलां शास्त्रीय व लोक नेवाः म्येया स्वरवद्ध व लिपिवद्ध उलि जूगु खने मदु । गुरुं शिष्यपिन्त स्यनीगु व शिष्यपिन्सं लाना कयाः हालाः संगीतया संरक्षण जुया वयाच्वंगु खः । लिपिवद्धया विकासया अभावं गुलिखे झीगु म्ये न्हनावने धुंकूगु दु । दाफा भजनया माध्यमं थ्व गुरुशिष्य परम्परां ल्यनाच्वंगु झीगु संगीत थौं वयाः स्वरवद्ध लिपिवद्ध यानाः स्यने व सयेके तसकं अःपुया वःगु दु । थुकिया दसु धैगु हे थौंकन्हय्‌ थासंथासय्‌ स्यनीगु दाफा भजन ल्याय्‌म्हपिनिगु सहभागितां क्यनाच्वंगु दु । पुलांगु लोकम्येतय्‌गु स्वरलिपिया विकास यानाः स्यनेज्या न्ह्याकाहःगु दु ।

नेवाः म्ये व थुकिया रेकर्ड चाःत
वि.सं. १९६५ स्वयां न्ह्यः संगीत धैगु प्रत्यक्ष हालीगु जक खः । संसारय्‌ थथे हालीगु म्येयात ल्ह्ययाः लिपा हानं हानं न्यनेजीक थातं तयेगु प्रविधिया विकास नं जुल । थ्व प्रविधि भारतय्‌ वःगु च्यादँ झिदँया दुने नेपालं नं दुथ्याकेत ताःलात ।
नेपालय्‌ थुगु प्रविधिं संगीत सिर्जना व ताःकालतक ल्यंनीगु कथंया म्ये थायेगु ज्याय्‌ भद्रकालि हाउसया आपालं योगदान दुगु जुल । थुगु हाउसया हामापिं साहु लालबहादुर जोशी व जनकलालया योगदानं नेपाःयात नं विश्वया न्ह्यःने संगीतया माध्यमं म्हसीकेगु उत्तमगु लँपु जुयाबिल । वि.सं. २००७ साल धुंकाः नेपालय्‌ रेडियो स्थापना लिपा संगीत सर्जक थःपिन्सं हे लाय्‌ तयाः भारतय्‌ वनाः नं रेकर्ड यायेगु ज्या न्ह्याकल । उगु रेकर्डत आपालं हे चुल धाःसां स्वनिगलय्‌ हे जक लिकुंगु बजाःया हुनिं गुलिस्यां द्यापं च्वनेमाःगु नं खनेदु । संगीत सर्जकपिन्सं संगीत सेवाय्‌ समर्पणया हुनिं थौंतक्क झीगु न्ह्यःने पुलां संगीत ल्यनाच्वंगु दु । तर विडम्बना छु धाःसा गुलि नं नेवाः संगीतया रकेर्डत पिदन, उकियात सुनां गनं ल्याःचाः तयेगु वा संरक्षण यायेगु ज्या मजू । विदेशी संगीत अन्वेषकतय्‌सं नं थन भरे यानायंकाः लिपा मेचाः सिडीचाःत पिथना तःगु दुसां उकिया नं ल्याःचाः मदु ।

झीगु नेवाःम्येया अन्वेषण यायेत तःम्ह हे विदेशीत नेपाः वःगु दु । तर सु सु गुबलय्‌ वल धैगु सी मदु । उकी मध्यय्‌ लण्डन युनिर्भसिटीया डा. बाक्या नां आपलं थासय्‌ न्ह्यथना तःगु दु । २०१३ साल पाखे नेपाः वःम्ह बाक्या नां कविकेशरी चित्तधर ‘हृदय’जुं आपालं च्वसुइ न्ह्यथना तःगु खनेदु । थुबलय्‌ हे लोकगायक लोकरत्न तुलाधरजुयात न्यय्‌पुं मल्याक म्ये हायेकाः भरे यानायंकूगु खःसा सकलानन्द बज्राचार्यया सलय्‌ नं आपालं म्ये भरे याःगु खः । स्वनिगःया थासंथासय्‌ वनाः म्ये हालामिपिं व भजन खलःया नं आपालं म्ये भरे यानायंकूगु खः ।
थ्व धुंकाः पद्मदेबी मानन्धर (पद्म कादम्बरी) या मचाबलय्‌या लुमन्तिकथं २०१०/११ पाखे छम्ह विदेशी मिसां म्ये हायेकाः भरे यानायंकूगु खः । वया नां मस्यूगु व थःगु देसय्‌ लिहां वनेगु झ्वलय्‌ हवाई दुर्घटनाय्‌ रेकर्डत फुक्क नष्ट जुल । संगीतविद् देबेन भट्टाचार्यं २०३२ सालपाखें द्वारिकालाल जोशी, ईन्द्रलाल श्रेष्ठ, पञ्चनारायणपिन्त म्ये हायेकाः भरे यानायंकाः सिडीचाः पिथंगु दु ।

परम्परागत नेवाः बाजनय्‌ नौबाजा धायेबलय्‌ गुताजि बाजंया विशेष पुचः धकाः थुइकेफु । थ्व बाजंया पुचःयात नेवाः परम्परागत संगीतय्‌ विशेषकथं कयातःगु दु । यक्व मनू मुनाः तःथी बाजं थायेमाःगु जुयाः थ्व बाजं विशेष अवसरय्‌ जक थाइगु खः । नवबाजा थायेत न्ह्याकेत न्हय्‌दँनिसें न्हय्‌दँ (७–७०) दुपिंतक जायेमाः धाइ । थुकी गुताजि छ्यंगुलिं भुनातःगु तालबाजं दइसा धातुया प्यताजि बाजं दइ । व थेंतुं धूनया गुहालि यायेत स्वथी प्यथी पुइगु बाजं दइ । तालबाजंकथं थीथी गुहालि बाजं ज्वःलाकाः थाइ । नौबाजा व थीथी ङकूया सलं व थाय्‌या मभिंगु शक्ति बिस्युं वनी धइगु धार्मिक विश्वास दु ।
ख्वपया मानन्धरतय्‌सं गुंलाबलय्‌ नौबाजा पिकाइ । उमिसं थीथी बहाः, बही, स्वयम्भु, खास्ति, नमोबुद्ध, सक्व बज्रयोगिनी, च्वबहाः व बुंग करुणामय आदि थाय्‌थासय्‌ नौबाजा सहित तीर्थयात्रा वनेगु यानाच्वंगु दु । व थेंतुं यलय्‌ अनया झिगू त्वालं पालंपाः गुंलागाः दुतिया कुन्हु मतयाः वनेगु झ्वलय्‌ ङकूबाजा नौबाजा धकाः थीथी बाजा थानाः चाःहिलेगु परम्परा दु ।
नौबाजाया गुताजि बाजं थुकथं दु — १) करखिं २) पास्त ३) धाःचा ४) धिमय्‌चा ५) नाय्‌खिं ६) पछिमा ७) धलक ८) कोखिङ ९) नगरा । थुलि मूबाजंयात गुहालिकथं भुछ्याः, सिछ्याः, तं, झ्यालि (बौचा) तालबाजं दइसा धूनया निंतिं प्वंगा, मालिङ, ब्याय्‌चा, क्याप पुइ । नौबाजा पुचलय्‌ दुगु बाजं अलग अलग बाय्‌ मेगु पुचलय्‌ नं थायेगु चलन दु । अथेसां नौबाजा धकाः थाइबलय्‌या महत्व बिस्कं हे खनेदु । गनं गनं दाफा भजन धुंकाः जक नौबाजा थाइ । नौबाजा दुगु दाफा खलःयात नवदाफा खलः धाइ । प्वंगा, मालिङ्ग (मुहालि), ब्याय्‌चा (बय्‌) आदि पुइगु बाजंया धूनय्‌ छसीकथं नौबाजाया थीथी बाजं थाइ । लिपतय्‌ आरति यायेबलय्‌ सकलें दनाः भजन यानागु मन्दलय्‌ स्वचाः चाःहिली ।
थ्व बाजं ख्वपया नेवाःतय्‌सं थीथी जात्रा, नखःचखःबलय्‌ यक्व थाः । नौबाजा खास यानाः छुं छगू निश्चित थासय्‌ च्वनाः थाइगु बाजं खः । थुकिया थीथी बाजं थानाः थीथी कथंया परम्परागत प्याखं नं हुलेगु याइ । गथेकि देवी प्याखं, भैलः प्याखं, जंगली, नागाचा, कवांचा, ख्याः म्हय्‌खा, खिं आदि । नौ बाजंयात स्वंगू पुचलय्‌ ब्वथले छिं ।

मूल नौ बाजा
करखिं, पास्त, धाःचा, धिमय्‌चा, नाय्‌खिं, पछिमा, ढलक, कोखिङ व नगरा बाय्‌ दबदब ।

गुहालि बाजं
तं, सिछ्याः, भुछ्याः, झ्यालि आदि ।

पुइगु बाजं
प्वंगा, मालिङ्ग (मुहालि), ब्याय्‌चा (बय्‌) ख्वपया मानन्धरतय्‌सं थाइगु नौबाजाया धलखय्‌ पास्तः, धोलक, धाः, पछिमा, नगरा, नाय्‌खिं, दबदबचा (डमरु), धिमाय्‌चा व क्वंखिं दइ । थुलि बाजंयात गुहालिकथं तं (ताः), भुछ्याः, सिछ्याः, बौचा, प्वंगा, तिं, धुलु, चतिचा, मुहालि व बय्‌ छ्यली । मानन्धरतय्‌ नौबाजा ज्वनाः स्वनिगःया थीथी बुद्धस्थल, विहार, महाचैत्य आदि थासंथाय्‌ तीर्थयात्रा वनेमाः । यक्व मनू जानाः ताःईतक न्ह्याकेमाःगु व ध्यबा नं यक्व खर्च जुइगु जुयाः नौबाजाया चलन सी मदयेक तना वनेत्यंगु दु ।

करखिङ
थ्व बाजं नौबाजाय्‌ दकलय्‌ न्हापां थाइगु बाजं खः । खास यानाः थ्व बाजं ख्वपया नेवाः समुदायं थाइगु बाजं खः । जवय्‌ कथि व खवय्‌ ल्हातं थाइगु थ्व बाजं नौबाजाया मू आकर्षण नं खः । करखिङ थायेत धूनया निंतिं गुहालि बाजंकथं विशेष यानाः प्वंगा व तालया निंतिं भुस्याः व तं थाइ । थ्व बाजंया द्यःने ङकू तानातइ । थ्व बाजं थातकि थुकिया सलं भूत, पे्रत, राक्षस आदि मभिंपिं बिस्युंवनी धयागु मान्यता दु ।

पास्तः
पास्तः नौबाजा अन्तर्गत निगूगु ल्याखय्‌ लाःगु बाजं खः । तःग्वःगु बाजंया न्ह्यःने चिग्वःगु बाजं धंकाः चिनातइ । थ्व बाजंया गुहालि बाजं प्वंगा, भुस्याः, तं खः । थ्व बाजंया छ्यलाबुला जंगली प्याखनय्‌ नं याइ । युधिस्थिर महाराज पञ्चदान कायेत वंबलय्‌ थाय्‌थासय्‌ प्याखं हुलीबलय्‌ थ्व बाजं थाःगु धाइ । थुकियात येँय्‌ पँय्‌ताः, पस्ताः, क्वताःखिं धाइ ।

धाः
नौबाजनय्‌ स्वंगूगु ल्याखय्‌ धाः नं दुथ्याः । धाःचा खवय्‌ कथिं व जवय्‌ ल्हातं थाइ । थ्व बाजंया गुहालि बाजंया रुपय्‌ भुस्याः, मालिङ्ग (मुहालि) व सिछ्याः दइ । थ्व बाजं न्हापान्हापा ख्वातुगु गुँया लँ जुयाः कविलास वनेबलय्‌ जंगली जनावरतय्‌त ख्यानाछ्वयेत तःसलं थाइ धयागु न्यनेदु । थ्व बाजं थानाः थीथी परम्परागत प्याखं नं हुइकेगु याइ । गथेकि– जंगली, दैत्य, भैलः प्याखं आदि । गुंलाबाजंया मूबाजं नं धाः हे खः ।

धिमय्‌
धिमय्‌चा नौबाजाय्‌ दुथ्याःगु चिग्वःगु धिमय्‌ खः । नौबाजाय्‌ थ्व बाजं प्यंगूगु ल्याखय्‌ लाः । थ्व बाजं थाइबलय्‌ धूनया निंतिं गुहालि बाजंकथं मालिङ पुइसा तालया निंतिं भुस्याः व सिछ्याः थाइ । थौंकन्हय्‌ बाँसुरीया धूनय्‌ नं थ्व बाजं थाइ । थ्व बाजा थानाः धिमय्‌ प्याखं हुली । न्हापा न्हापा प्रजापति समुदायया मनूतय्‌सं ज्यालु वनेगु (भाडा छ्यू वनेगु) धकाः मेमेगु जिल्लाय्‌ वनेगु याइ । अन थ्व बाजं थाःगु बांलानाः लिपा तिनि ख्वपय्‌ नं नौबाजाय्‌ थायेगु चलन वःगु खः धाइ । नौबाजा थायेगु झ्वलय्‌ धिमय्‌चा थायेबलय्‌ लिपतय्‌ प्वंगा नं पुइ ।

नायोखिङ /नाय्‌खिं
नौबाजं अन्तर्गत न्यागूगु ल्याखय्‌ लाःगु बाजं खः नाय्‌खिं । धाः थें जुयाः चीग्वःगु थ्व बाजं जवय्‌ कथिं व खवय्‌ ल्हातिं थाइगु खः । नौबाजाय्‌ नाय्‌खिं थाइबलय्‌ धूनय्‌ गुहालि मालिङ (सहनाइ) पुइसा तालय्‌ सिछ्याः थाइ । थ्व बाजं थानाः ख्वपया परम्परागत प्याखं भैलः प्याखं नं हुइकी । गुंला पर्व लच्छि हनीबलय्‌ गुंलाबाजंया पुचलय्‌ नं दुथ्याःगु नाय्‌खिं थानाः देय्‌ चाःहिलेगु याइ ।

पछिमा
पछिमा बाजं नौबाजं थायेगु झ्वलय्‌ खुगूगु धलखय्‌ लाः । थ्व बाजंया मू विशेषता धयागु खवपाखे छुचुं तयाः थाइसा जवपाखे खौ दइ । थ्व बाजं थाइबलय्‌ गुहालि बाजंया रुपय्‌ मालिङ (मुहालि) व सिछ्याः थाइसा ब्याहा, कय्‌तापुजाय्‌ वनेबलय्‌ बाँसुरीया धूनय्‌ नं पछिमा थाइ ।नौबाजा थायेगु इलय्‌ पछिमा नाप पालंपाः यानाः धोलक नं थाइ । न्हापा न्हापा खास यानाः थ्व बाजं थानाः राधाकृष्ण प्याखं हुलीगु खः । थौंकन्हय्‌ नागचा, देवी, महाकाली, भैलः, जंगल आदि थीथी प्याखं थ्व बाजं थानाः हुलेगु चलन दु । गनं गनं थ्व बाजं थानाः दाफा व मेमेगु भजन हालेगु चलन नं दु ।

धोलक
धोलक नौबाजाया धलखय्‌ न्हय्‌गूगु ल्याखय्‌ थाइ । खास यानाः थ्व बाजं पछिमालिसे पालंपाः थाइगु बाजं खः । थुकिया नं गुहालि बाजंया रुपय्‌ मालिङ्ग, सिछ्याः व भुछ्याः खः । थ्व बाजं थानाः लाखय्‌ प्याखं हुइकेगु चलन दु ।

कोखिङ
थ्व बाजं नौबाजं थायेबलय्‌ च्यागूगु धलखय्‌ लाः । थ्व बाजंया खवपाखे (क्वय्‌) फय्‌प्वाः दइ । कोखिंया मू ग्वाहालि बाजंं ब्याय्‌चा, तं व झ्यालि थाइ । थ्व बाजं थानाः मयुर प्याखं हुइकी ।

नगरा
थ्व बाजं नौबाजा थायेबलय्‌ दकलय्‌ लिपा थाइ । थ्व बाजं निपा ल्हाःतिं निपु कथि ज्वनाः थाइगु खः । नगरा मेबलय्‌ तलेजु भवानीयात सलान/म्वःल्हुकेत, ख्वाः सिलेबलय्‌ व बहनी आरति याइबलय्‌, नित्य पुजा याइबलय्‌ नं थाइ ।
धुलु
अर्नामेय्‌या ङकूया ख्वलय्‌ च्वका ह्वखनाः शंख थें पुइजीक दयेकातःगु बाजंयात ख्वप भ्वँतय धुलु धाइ । मानन्धरतय्‌सं गुंलां नौबाजा पिकाइबलय्‌ धुलु नं पुइमाः । मेथाय्‌ थ्व बाजंयात ङकू बाय्‌ श्रृङ्गभेरि धाइ ।

तिं
दुगु, फै बाय्‌ च्यांग्राया ङकू ख्वलया च्वका ह्वखनाः उकी कूछि (२ फित) हाकःगु पं स्वानाः पुइगु बाजंयात ख्वप भ्वँतय्‌ तिं धाइ । थ्व बाजं मानन्धरतय्‌सं गुंलां नौबाजा पिकाइबलय्‌ पुइमाः । किपुली थुज्वःगु बाजंयात थिकः धाइ । थुगु बाजनं इलय्‌ ब्यलय्‌ बुद्ध व ताराया मन्त्र पुइ ।

चतिचा
दुगु, फै बाय्‌ च्यांग्राया ङकू ख्वलया च्वका ह्वखनाः उकी १ फित हाकःगु पं स्वानाः पुइगु बाजंयात ख्वप भ्वँतय्‌ चतिचा धाइ । थ्व बाजं मानन्धरतय्‌सं गुंलां नौबाजा पिकाइबलय्‌ पुइमाः । थ्व बाजनं इलय्‌ ब्यलय्‌ बुद्ध व ताराया मन्त्र पुइ ।

नौबाजा थाइगु मुख्य पर्व
ख्वपय्‌ नौबाजा विशेष यानाः बिस्काः, मोहनि, सकिमा (सकिमना) पुन्हिबलय्‌ थाइ । अनया मानन्धरतय्‌सं मुख्य यानाः गुंलाज्वःछि थाय्‌थासय्‌ नौबाजा थायेगु याः । गुंलां थाइगु जुयाः ख्वप व भ्वँतय्‌ नौबाजायात गुंलाबाजं नं धायेगु याः ।

नौबाजा थाइपिं मुख्य जाति
ख्वपय्‌ नौबाजा नेवाः दुनेया नं महर्जन व मानन्धर जातियापिंसं न्ह्याका वयाच्वंगु दु । थ्व निगू बाहेक मेगु जातियापिंसं नौबाजा थाःगु मदुनि । नौबाजाया गुहालि बाजं मुहालि व बय्‌चा कपालि जातियापिन्सं पुइ । बरु थुकी दुने लाःगु थीथी बाजा मेपिन्सं नं थासंथाय्‌ थानाच्वंगु दु ।
विशेष यानाः पछिमा, धिमय्‌, धाः व नाय्‌खिं यक्व थासय्‌ मेमेगु हे कथं थायेगु चलन दु । पस्ताः नं येँय्‌ विशेषकथं थायेगु याः ।

नौबाजाया मुख्य थाय्‌ त्वाः
ख्वपय्‌ नौबाजा थाइगु मुख्य त्वाः प्यंगू दु । दत्तात्रय, सूर्यमधि, तौमधि व याछेँ । ख्वपया शिवरात्री गुथि, साःक्वलां आदि व भ्वँतया वांख्यः आदि थीथी त्वाःया मानन्धरतसें नं नौबाजा थायेगु याः ।

नौबाजाया स्यनेकने
नौबाजा माःमाःबलय्‌ स्यनेकने याइगु खः । उकिया निंतिं नं मेमेगु परम्परागत नेवाः बाजं थें हे नासःद्यः, हैमाःद्यः आदि पुजा यानाः विधिपूर्वक स्यनेगु चलन दु । नौबाजकथं थायेगु व थुकी दुथ्याःगु बाजं बिस्कं बिस्कं थायेगु यक्वं पाः । उकिं बाजं थाय्‌ स्यनेकने नं व हे कथं पाइ ।
नौबाजाय्‌ दुथ्याःगु धिमय्‌, धाः, नाय्‌खिं, पछिमा, धोलक आदि बाजं बिस्कं बिस्कं यक्व हे छ्यलाबुला दु । व हे कथं थःत यःगु बाजं बिस्कं बिस्कं यक्वं स्यनेकने जू । तर, नौबाजाकथं पुचलय्‌ दुथ्याइबलय्‌ थ्व बाजंया मेगु हे विशेषता दु ।

नेपाःगालय्‌ दँय्‌दँसं पिहां वइगु थीथी ख्वाःपाःप्याखं मध्यय्‌ न्यतभुलु अजिमाया प्याखं नं छगू महत्वपूर्ण प्याखं खः । थ्व प्याखं दँय्‌दँसं पाहांचःह्रेया बहनी द्यःछें पिहां बिज्यानाः न्यतभुलु अजिमाया देगः न्ह्यःनेया दबुली वयाः चाप्याखं हुइकी । अथेहे कन्हय्‌कुन्हु सुथंनिसें हाकनं सनिलय्‌ तक प्याखं हुइकाः भक्तजनतय्‌गु पुजा फइ । अनंलि प्वःसः कयाः सनिलय्‌ न्यतअजिमाया लिक्क च्वंगु द्यःछेँय्‌ बिज्याकाः प्याखं क्वचायेकी । थुगु प्याखनय्‌ ज्यापु जातिया लिसें उराय्‌ जाति नं दुथ्याना च्वंगु दु । ज्यापु जातियात हाकुजः व उराय्‌ जातियात तुयूजः धायेगु याइ । थ्व प्याखनय्‌ न्यतअजिमा, कुमारी, बाराही, गणेश, महालक्ष्मी, नारायणी, इन्द्रायणी, रुद्रायणी, ब्रम्हायणी, सिंहिनी व ब्याघ्रिनी देवगणया पात्रत दुथ्याइ । दँय्‌दँसं प्याखं हुलीगु जात्राय्‌ देवगण सकलें ज्यापु जातिया मनूत जुइसा १२ दँया विशेष जात्राय्‌ उराय्‌ जातिया महाद्यः पात्रकथं दबुली वइ ।
किंवदन्तीकथं नेपाः देय्या रक्षा यायेत च्याम्ह अजिमाया पलिस्था यानातःगु धाइ । प्याखंया सारकथं उबलय्‌ घण्टासुर दैत्य अजिमाया परिवार नाश यायेगु तातुनाः पृथ्वीइ वयाः सुलाच्वनी । दैत्यतपाखें बचय्‌ जुइत अजिमापिं समेत सुलाच्वने माःगु ई वइ । दैत्यं छम्ह ब्यांचिया सुराकिं अजिमा सुलाच्वंगु थासय्‌ वंगु बखतय्‌ थः हे धलय्‌ दुनाः सी । घण्टासुर सीगु तमं चण्डासुर दैत्य अजिमापिं सकसितं स्याये धकाः वःगु इलय्‌ कुमारी खनेवं व हे नाप मतिना जुइ । चण्डासुर नापया मतिनां ब्यागलं तयेत व देय्या रक्षा यायेत मांम्ह अजिमां कुमारीयात सम्मोहन विद्यां पारंगत यानाबी । कुमारिं चण्डेश्वरीया रुप काइ । निम्हं जानाः दैत्यनाप ल्वाइ । ल्वायेगु झ्वलय्‌ न्यतभुलु अजिमां थःगु तरबार म्ह्याय्‌ चण्डेश्वरीयात बी । चण्डेश्वरिं दैत्यया वध याइ । थुकथं प्याखं क्वचाइ ।

न्यतभुलु अजिमाया झिंनिदँया जात्रा

न्यत अजिमाया प्याखं दँय्‌दँसं पाहांचःह्रेया बहनी द्यःछेँय्‌ पुजाया लिसें भ्वय्‌ नयेधुंकाः बाजंया लिसें भक्तजनया पुजा फफं न्यत दबुलिइ थ्यंकः वइ । चान्हय्‌ चच्छि प्याखं हुइकेधुंकाः कन्हय्‌कुन्हु हानं सुथंनिसें प्याखं हुइकाः सनिलय्‌ क्वचायेकी । थुकथं दच्छिइ छक्वः पिहां वइगु न्यतभुलु अजिमाया प्याखं विशेष प्याखंकथं झिंनिदँय्‌ छक्वः नं पिहां वयेमाःगु परम्परा दु । झिंनिदँय्‌ छक्वः पिहां वयेत न्हापां झिंनिदँया जात्रा सुरु जुल धकाः नाय्‌खिं च्वयेके कथं द्यःछेँय्‌ न्ह्यःने यःसिं थनी । अनं लिपा देसा चाःहुलेगु धकाः छन्हु साइत स्वयाः न्हि क्वःछी । व हे साइतकुन्हु क्वःने व थःनेया लँपुइ बाजागाजाया लिसें तःजिक देवगणपिं सकलें लँपुइ लँपुइ अले द्यःयाथाय्‌ न्ह्यःने द्यःल्हानाः प्याखं हुहुं कन्हय्‌कुन्हु सुथय्‌ न्यतपाःच्वया द्यःछेँय्‌ दुहां वनी । अले साविक कथं पाहांचःह्रेया बहनी न्यत दबुलिइ प्याखं हुलाः झिंनिदँया विशेष जात्रा न्ह्याइ । थुकथं न्यतभुलु अजिमाया झिंनिदँया विशेष जात्राय्‌ येँदेय्या लिसें देसंपिने मेमेगु थासय्‌ नं प्याखं हुलेमाःगु परम्परा दु । थथे प्याखं हुइकेगु थाय्‌ धयागु तलेजुया न्ह्यःने, येँया लाय्‌कू कुमारी छेँया न्ह्यःनेया दबुलिइ, किपूया लाय्‌कुलिइ, यल लाय्‌कू दबुलिइ, ख्वप लाय्‌कुलिइ, भ्वँतया दथु त्वालय्‌, वंघःया दुवातय्‌, हनुमानध्वाखाया कालभैरव न्ह्यःने दबुलिइ व ल्यूनेया दबुलिइ प्याखं हुइकीगु खः । झिंनिदँया जात्राय्‌ न्यतअजिमा, कुमारी, बाराही, गणेश, महालक्ष्मी, नारायणी, इन्द्रायणी, रुद्रायणी, ब्रम्हायणी, सिंहिनी व ब्याघ्रिनी देवगणया लिसें सुथ माजु, चण्डेश्वरी, महाद्यः, कुमार, चण्डासुर दैत्य, ध्वं व खिचा पात्रत दुथ्याइ ।

सप्तरङ्गी फिल्म्स पाखें निर्माण जुयाः ने.सं.११२३ स प्रदर्शन जुगु थुगु संकिपाया निर्माता सबिन शाक्य खःसा निर्देशक आर्यम नकःमि खः । थुकी कलाकारपिं सबिन शाक्य, आशिष्मा नकःमि, सुरेन्द्र के.सी., पल्पसा डंगोल, हृदयप्रसाद मिश्र दुथ्याः । संकिपाया संगीतकार मदनकृष्ण श्रेष्ठ व छायाँकार एम एस माइकल खः । थुकी मनू जुयाः अप्वः लोभ याये मज्यू धकाः क्यनातःगु दु ।

नेपालभाषाया न्हापांम्ह लोकगायककथं लोकरत्न तुलाधरयात हनातःगु दु । शास्त्रीय, लोक फुक्कं कथंया म्ये हालीम्ह स्यनीम्ह, थ्वय्‌कःया जन्मलिसें नेपालय्‌ डिस्क रेकर्ड दुहां वःगु खःसां वय्‌कःया सलय्‌ छपु हे म्ये डिस्क वा म्येचालय्‌ पिदंगु खने मदु । सन् १९५६ जून पाखे लण्डन युिनर्भसिटीपाखें संगीतया अन्वेषण यायेत झाःम्ह डा. बाकं वय्‌कःयात न्यय्‌पुं मल्याक म्ये हायेकाः भरे यानायंकूगु खः । उगु म्ये आः नं व्रिटिश लाइब्रेरी सुरक्षित यानातःगु दनि । अन वय्‌कःया सलय्‌ दुगु छुं छुं म्ये खः
– गुरु मण्डला (पूजा मन्त्र)
– हाय हाय बालख
– नु यो रानी
– स्वय्‌म्भुइ कार्तिकबलय्‌ व बाह्रमासे भजन म्ये
– नमो बुद्धाय (स्वय्‌म्भुइ सुथय्‌ हालीगु भजन)
– बुद्ध लुम्बिनी वंशया म्ये
– उति मञ्जुश्री
वि.सं ४७६ स स्वयम्भु ल्ह्वनेज्या लुमंके भजन
– अतासिकु– स्वयम्भु वनीबलय्‌ लँय्‌ हालीगु भजन

ने.सं.११२७ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता प्रकाश सुवाल खःसा निर्देशक आर्यम नकःमि खः । थुकी बाखं सनमकुमार श्रेष्ठ, संगीत विरेन शाक्य अले कलाकारकथं हृदयप्रसाद मिश्र, भिन्तुना जोशी, राजु महर्जन, राजु महर्जन जुजु, सुनिता राजभण्डारी व सनिश महर्जनपिं दुथ्याः ।
थुगु संकिपाय्‌ काय्‌ व म्ह्याय्‌ निम्हं उत्ति ग्यं, काय्‌यात जक माया याये मज्यू धकाः समाजयात न्हायकं क्यनेगु कुतः जूगु खनेदु ।

मुभि एन मोरपाखें ने.सं.११३३ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता मुभि एन मोर हे खः । थुकिया बाखं व निर्देशक आर्यम नकःमि खःसा छायाँकार दिपेन बस्न्यात खः । थुकी कलाकारकथं सबिन शाक्य, हृदय प्रसाद मिश्र, श्यामसुन्दर शिल्पकार, अर्णेश्वरी शिल्पकार, सुनिता श्रेष्ठ, राजाराम पौड्यालपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ नेवाः सकलसिनं थःगु भाय्‌ ल्हायेगु त्वःते मज्यू अले थःगु मौलिक सम्बत नेपाल सम्बतया न्हूदँ नं ल्वःमंके मज्यू धकाः क्यनातःगु दु ।

वःलाः सपना लानाः धिमे व धुँन्या सयेकः वःपिं मस्त । त्वाः खलःया कय्‌तापुजा याये धुंकूपिं काय्‌मस्त जुइ । मेगु समुहयात धिमे मस्यंतले थुपिं न्हूस्यमि जुइ ।

लँय् वनीबलय्, पाः गइबलय् तःक्वः लिसा कयाः थाये जीगु धिमय् बोलयात न्ह्याः धाइ ।