पं. धर्मानन्द बज्राचार्यया जन्म द्विजवर वंशया पं. भाजुवीरसिंह व कान्छि बज्राचार्यया चीधिम्ह काय्‌ जुयाः ने.सं. १०१७ सिल्लाथ्वः पारुकुन्हु ब्रम्हचक्र महाविहार, ओमबहालय्‌ जूगु खः । वय्‌कलं थःगु छेँय्‌ हे न्हय्‌दँ तक संस्कृत, प्राचीन लिपि, बौद्धग्रन्थ, पुराण, चचामे, चचानृत्य, ज्योतिष आयुर्वेदशास्त्र आदि अध्ययन यानाः परम्परागत चतुर्दशाभिषेक दीक्षा नं कयादिल । मुख्यगु योगदान चचामे व नृत्यया नापं बौद्ध परम्पराकथं दीक्षा बीगु, श्री हेवज्र नैरात्मादेवी पुलां गुह्यश्वरीदेवीया पुजा यानाः पुनःनिर्माण, वज्रयोगिनी फर्पिङ्गय्‌ अहोरात्री होम आदि यक्व पुजाआजा यानादिल ।
वि.सं. २००७ सालय्‌ किताबखानाय्‌ अधिकृत, वि.सं. २०११–२०१३ य्‌ गृहमन्त्रालय व पब्लिक सर्भिस कमिशन (लोकसेवा आयोग)य्‌ ज्या यानादिल । वि.सं. २०१३ सालं शुभराज्याभिषेक पदक व २०१४ सालं दीर्घसेवा पदक बियाः नं उदयपुर गढीया बडाहाकिम पदय्‌ मनोनित याःगु खः । वि .सं. २०३० सालं राजदरबारया धर्मसेवा समितिया दुजः जुयाः यक्व ज्या न्ह्याकादीगु खः ।
वि.सं. २०४५ सालं नीस्वंगु बज्राचार्य संरक्षण गुथिया संस्थापक उपाध्यक्ष जुयाबिज्यात । रत्नकीर्ति महाविहार संघ नीस्वनेगु ज्याय्‌ संस्थापकया नापं अध्यक्ष जुयाबिज्यात ।
वय्‌कःया मेगु च्वछायेबहःगु ज्या धयागु अन्तरजातीय इहिपाःपाखें दुपिं बज्राचार्य मस्त व मेमेगु बौद्ध कुलया जातिपिन्त प्रव्रज्या (बरे छुयेगु ज्या) नेपाःया बौद्धधर्म संघ नीस्वनाः संस्थापक उपाध्यक्षया जिम्मा कयाः न्ह्याकाबिज्यात । थ्व वि.सं. २०५२ सालं नीस्वनाः झ्वाःबहाःया ज्योतियाबहालय्‌ याःगु जुल । वय्‌कलं पञ्चदानया हलंज्वलं सफू नापं वज्रयान महायानया खुगू न्हय्‌गू सफू पिथनादीगु दु ।

ने.सं. ११२८ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता अच्युतकृष्ण ताम्राकार अले निर्देशक रोशन नबीन ताम्राकार व रामशेखर नकःमि खः । थुकी स्व. पूर्ण पथिक (पिदंगु बाखं)या बाखं व अमरराज शर्मा राजोपाध्यायया संगीत दु । संकिपाया छायाँकार सिद्धार्थ शाक्य अले थुकी कलाकारकथं सूर्यमाला शर्मा, सुभाषराम लाछी (प्रजापति), गणेश सायमि, नारायण देबी प्रधान, रुपकेशरी शाक्य, प्रतीक राजकर्णिकार, सुमन चित्रकार, सानुभाई चित्रकार, रोशन नबीन ताम्राकार व रामशेखर नकःमि दुथ्याः । संकिपाय्‌ समाजय्‌ दयाच्वंगु थजात व क्वजात दथुया विभेदयात मार्मिककथं न्ह्यब्वया तःगु दु ।

पंचताल १८ मात्रा (४+४+४+२+४) यागु खः । दाफा भजनय् थीथी ग्वाराया दथुइ दथुइ पंचताल नं थायेमाःगु दु । सारांग रागया ईश्वरी व मंगल रागया थायेमाःगु दु । सारांग रागया ईश्वरी व मंगल रागया बालकुमारी निपु मुक्कं थ्व तालयागु अतिकं लोकंह्वाःगु ग्वारात खः । ईश्वरी ग्वाराय् योगनरेन्द्र मल्ल व बालकुमारी ग्वाराय् विजयानन्दया नां न्ह्यथना तःगु दु । थुपिं निपु ग्वारा यल मंगःत्वाःया दाफा भजनया मे सफुती व मेमेगु त्वाःत्वाःया दाफा भजनय् नं चले जू । दाफा बाहेक मेमेगु भजनय् पंचतालया मे हालेगु चलन मदु ।
पंचतालया ताल व मात्रा विभाजन थुकथं जुल
१ २ ३ ४ ।५ ६ ७ ८ । ९ १० ११ १२ ।१३ १४  ।१५ १६ १७ १८
तिं छु ।तिं छु ।तिं छु ।तिं  ।तिं छु

डमरु (दबदब) धुंकाःया पुलांगु बाजंकथं मृदङ्गयात कयातःगु दु । शास्त्रीयकथं छताजि नस्वाःगु चा ‘मृ’ या बाजं ‘दङ्ग’ यात मृदङ्ग धयातल । महाद्यवं ताण्डव प्याखं ल्हूबलय् रावणं नन्याइगु सलं मृदङ्ग थाःगु बाखं दु । स्वर्गया जुजु इन्द्रयात यःगु व अन अप्सरापिं प्याखं ल्हुइत थाइगु बाजंयात मृदङ्ग धयातःगु दु । अथे हे महाभारतया बाखनय् भिमसेनं किचक स्याःगु सुनानं मतायेक वृहन्नला जुयाच्वंम्ह अर्जुनं तःसलं मृदङ्ग थाःगु खँ नं दु  मृदङ्गया पुलांगु नां पुष्कर, मुरज, मर्दल खःसा थौंकन्हय् शास्त्रीय सङ्गीतय् थ्वयात पखावज धाइ । पखावजयात नेवाःतय्‌सं पखवाज धायेगु याः । पछिमा मृदङ्गया हे नेवाः स्वरुप खः । मू तालबाजंकथं पछिमा थानाः याइगु भजनयात यलय् मृदङ्ग भजन धाइ । याकःचां जक तालय् लाकाः न्ह्याःन्ह्याःगु बोल थायेज्यूगु पछिमा उप्वः थें बाँसुरी पुइबलय् तालबाजंकथं थाइगु खः । नेवाः परम्परागत सङ्गीत बाहेक यक्व आधुनिक, लोक व सिनेमाया मेय् नं पछिमाया छ्यलाबुला दु ।
छ्यंगुलिं भुनातःगु नेवाः बाजं मध्यय् तःग्वःगु पछिमा दथु भ्वरिखाःगु दुने फुस्लुंगु सिँया बाजं खः । पछिमा उप्वः थें बँय् प्यँचालय् दिकाः थाइ । पछिमाया दासु थुलि हे धयागु मदु । अथेसां थ्व बाजंया हाकः थ्यं मथ्यं ५०–६० सेमि व दथुइ ४०–५० सेमि ब्याया भ्वरि दइ । नासःपाखेया ह्वः (म्हुतु) चीचाः (१०–१५ सेमि ब्या) व मांकाःपाखे तःचाः (१५–२० सेमि) जुइ । तबलाया थें पछिमाया तं दुने थतक्वत यानाः सूर पाय्‌छि यायेजीकथं खुगः गट्टा बाय् लताइँ स्वचाका तइ । पछिमाया जवय् नासःपाखे खिं थें खौ इलातइसा खवय् मांकाःपाखे बाजं थायेन्ह्यः स्याःबजि, च्वकाबजि, प्वःचुं, छुचुं आदि न्हायाः तिके माः । थुकियात बाजं थातले प्याकातुं तयेमाःसा थाये म्वाःलकि सुच्चुक प्वला छ्वये माः । नासःपाखे जवगु सिकापतिं नं क्वय् तियाः मेगु स्वपतिं नं थायेगु ‘ता/चा’ बोल पछिमाया विशेष बोल खः ।

पछिमाया छत्वाः बोल
धांतिं रगधां । तिं रग धां तिं 
धांति धांतिं धां । तिंधां तिंधां तिं 
धांतिं दिता । ता खतिं ता(चा)
दिताखतिं धांदिता । खतिंधां दिताखतिं
धां

मृदङ्ग, पखबाजं, ताः, बभू व पँय्‌ताः

गुण सिनेमा प्रा.लि.पाखें ने.सं. ११२८ दँय्‌् निर्माण जूगु पटाचारा संकिपाया निर्माता विजेन शाक्य अले निर्देशक रामकृष्ण खड्गी खः । थुकिया संगीतकार रामकृष्ण दुवाल, नगेन्द्र राजोपाध्याय, रामकृष्ण खड्गीपिं खः ।
संकिपाया छायाँकार रवि साय्‌मि खःसा थुकी कलाकारकथं कर्मा, मेलिना मानन्धर, मदनदास श्रेष्ठ, लक्ष्मी गिरी, कृष्णभक्त श्रेष्ठ, श्यामसुन्दर शिल्पकार व अन्नपूर्णेश्वरी शिल्पकारपिं दुथ्याः । थ्व मतिनाय्‌ त्याग व समर्पण न्ह्यब्वया तःगु बौद्ध जातक बाखंनाप स्वापू दुगु संकिपा खः ।

ने.सं. १०५६ चिल्लागाः नःमि, मंगलबारखुन्हु येँया मरु (अट्कोनारायण) त्वालय्‌ अबु बद्रिनारायण मानन्धर व मां लक्ष्मीकुमारी मानन्धरया कोखं तःधिम्ह म्ह्याय्‌कथं पद्मकुमारी मानन्धरया जन्म जूगु खः ।
थ्वय्‌कःया बौ नं संगीतया ज्ञाता जूगुलिं व छेँय्‌ नांजाःपिं संगीतज्ञत मुनाः जुइगु संगीत ज्याझ्वःया प्रभावं मचाइलंनिसें संगीतय्‌ नुगः क्वसाःगु खः । न्हापां उस्ताद बुद्धरत्नपाखें व लिपा थारु जातयाम्ह छम्ह गुरुपाखें वय्‌कलं शास्त्रीय संगीत सयेका दिल । वि.सं. २००५–०८ सालपाखे कान्छाबुद्ध बज्राचार्यया कुतलं छम्ह मिसाम्ह अष्टेलियन अन्वेषकं वय्‌कःया म्ये ‘स्वदेशबासि तताकेहेँ मय्‌जु, विद्या ब्वनादीमाल’ रेकर्ड यानाः देसय्‌ लिहां वंगु इलय्‌ हवाई दूर्घटनाय्‌ लानाः म्ये नं झौ जुल । वि.सं. २००९ सालपाखे येँया हनुमानध्वाखाय्‌ जूगु छात्रा संघया ज्याझ्वलय्‌ वय्‌कलं नातिकाजी श्रेष्ठजुं लसय्‌ हनादीगु ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यजुं च्वयादीगु छपु म्ये ‘न्हिलाच्वंगु थुगु क्यबचा, वइन धकाः थें पासा’ हालादिल । थ्वयां लिपा कान्छाबुद्ध बज्राचार्यजुया लसय्‌ व महाप्रज्ञायाजुया छपु म्ये ‘झ्यालनं फय्‌ वयाः मतः जक सित यो मां’ नं हालादीगु खः ।
अतिकं यइपुगु सःया धनि थ्वय्‌कःया छेँया नां पद्मकुमारी मानन्धर खः । वि.सं. २००८ सालं रेडियो नेपालय्‌ ज्याझ्वः न्ह्याकीम्ह पद्मादेबी धकाः न्ह्यथंगुलिं वय्‌कःया नां पद्मादेबी जूवन । नेपालभाषाया न्हापांगु सामान्यज्ञान सफुती रेडियो नेपालय्‌ दकलय्‌ न्हापां नेवाःम्ये हाःम्ह मिसा धकाः पद्मादेबीया नां न्ह्यथना तःगु दु । वय्‌कलं रेडियो नेपालय्‌ छपु हे नेवाःम्ये हालादीगु मदु । तर वय्‌कः रेडियो नेपालय्‌ म्ये हालादीम्ह दकलय्‌ न्हापांम्ह नेवाःमिसा खः । वि.सं. २००९ सालय्‌ जूगु रेडियो नेपालया म्ये प्रतियोगिताय्‌ तारिणीप्रसाद कोइरालाया म्ये ‘यो नयनमा एकदिन गंगा बग्यो’ २० म्ह लय्‌चिनामिपिन्सं ब्यागलं ब्यागलं न्ह्यब्वःगु मध्यय्‌ रत्नदास प्रकाशया लसय्‌ वय्‌कलं हालादीगु म्ये न्हाप जूगु खः । अनंलि वय्‌कलं ३० पुं मल्याक खस म्येत हालादीगु दु । तर छपु नं रेकर्ड मखुसें प्रत्यक्षरुपं हालादीगु खः । लिपा शास्त्रीय संगीत शिक्षाया निंतिं छात्रवृत्ति कयाः वि.सं. २०११ सालपाखे भारतया लखनउ झाल । अले वय्‌कः आधुनिक म्येख्यलं रेडियो नेपालय्‌ तसकं लोकंह्वाःम्ह पद्मादेबीया नां बुलुया वन । शास्त्रीय संगीतय्‌ दुबिनाः भातखण्डे विद्यापीठं १८ सालय्‌ संगीत विशारद (एम.म्युज.) यानादिल । अनयाम्ह हे संगीतज्ञ गुरु पं. रंगराव कादम्बरीलिसे यःत्यः जुयाः वि.सं. २०१९ सालय्‌ हैदराबादय्‌ इहिपाः जुल । थनं लिपा वय्‌कः पद्म कादम्बरीया नामं म्हसीका जूवन । वय्‌कःया निम्ह काय्‌ व छम्ह म्ह्याय्‌ दु ।
भातःलिसें नेपाः लिथ्यने धुंकाः वय्‌कलं वि.सं. २०२० सालपाखे डिल्लीबजारया संगीत महाविद्यालयपाखें शास्त्रीय संगीत स्यनेज्या न्ह्याकादिल । लिपा नेपाल बाल संगठन, पद्मकन्या क्याम्पसय्‌ संगीत स्यँस्यं वि.सं. २०५० सालय्‌ अवकाश कयादीगु खः । थ्व हे झ्वलय्‌ ३३ सालपाखे वय्‌कलं भारतया प्रयाग संगीत समितिपाखें शास्त्रीय गायनय्‌ संगीत प्रविणय्‌ ल्यू लाकादिल । शास्त्रीय गायन व संगीतय्‌ थःत पोख्त यानादीम्ह थ्वय्‌कः इहिपाःन्ह्यः नेपाः वयेबलय्‌ नं शास्त्रीय संगीतया निंतिं जक रेडियो नेपाल वनेगु जुलसा सुनानं आधुनिक म्ये हायेकगु वा रेकर्ड यायेगु ज्या मजुल । वय्‌कलं अन न्हापां हालादीगु लोकंह्वाःगु गुलिखे म्येत तारादेविं हालाः उलि हे लोकंह्वाःगु दु । लिपा थःगु जीवनया अन्तिम इलय्‌ तकं कलानीधि इन्दिरा संगीत प्रतिष्ठानय्‌ आवद्ध जुयादीम्ह वय्‌कः स्वँय्‌ क्यान्सर जूगुया हुनिं ने.सं. ११३६ सिल्लागाः दुतिया, बुधबारखुन्हु सुथसिया १ ताःति इलय्‌ थ्व संसारं तापाना वन ।

नांजाःम्ह गायक पन्नाकाजी शाक्य वि.सं. १९८८ स ओमबहालय्‌ बूगु खः । वय्‌कःया मां बालकुमारी शाक्य व बाः चतुरमान शाक्य खः । नेपाः व खस नेपाली भाषाय्‌ वय्‌कःया यक्व लोकंह्वाःगु म्ये दु । ‘ताः दत मखनागु ल्वःमन ला रतन’, ‘वा माया वा वा जिमिथाय्‌ लाछिइ वा’ थें ज्याःगु वय्‌कःया म्ये तसकं लोकंह्वाः । खस नेपाली भाषाय्‌ वय्‌कःया म्ये ‘तिरिरि मुरली बज्यो बनैमा’ तसकं लोकंह्वाःगु म्ये खः । वय्‌कः थःगु इलय्‌ नांजाःम्ह कलाकार नं खः । वय्‌कःया निम्ह काय्‌पिं प्रवेशमान शाक्य व पवित्रमान शाक्य नं लोकंह्वाःपिं म्येहालामिपिं खः । गायक पन्नाकाजिं संगीत ख्यलय्‌ यानादीगु योगदानया निंतिं थीथी सिरपाः, मानपदविं विभूषित जुयादीगु दु ।

थुगु संकिपा सप्तरङ्गी फिल्म्सपाखें ने.सं. ११२४ स प्रदर्शन जूगु खः । पुलां बाखंया लिधंसाय्‌ निर्माण जुगु थुगु संकिपाया निर्देशक व बाखं आर्यम नकःमि खःसा निर्माता आर्यम नकःमि, गंगा मानन्धर व सबिन शाक्य खः । अले थुकिया संगीतकार कृष्णमान डंगोल, खः । थुकी कलाकारपिं आर्यम नकःमि, हृदयप्रसाद मिश्र, आशिष्मा नकःमि, सबिन शाक्य, श्याम सुन्दर शिल्पकार, अर्णेश्वरी शिल्पकार, लक्ष्मी गिरी, अन्नपुर्णेश्वरी श्रेष्ठ, राजेन्द्रमान शाक्य दुथ्याः । संकिपा एम एस माइकलं छायांकन यानादीगु खः । थुकी बलसिबें बुद्धि तःधं धकाः क्यनातःगु दु ।

पँय्‌ताः सिजःपाताया तःहाकःगु म्हुतुं पुइगु बाजं खः । थ्व बाजं पञ्चताल बाजं बाय्‌ क्वताःखिंया ज्वलं बाजं खः । छगू पञ्चताल बाजं खलकय्‌ निपुया छज्वः यानाः न्याज्वःतक पँय्‌ताः दइ ।
नेवाः बौद्ध संस्कृतिइ पँय्‌ताःया छ्यलाबुला यक्व दु । सम्यक दान आदि पर्वय्‌ थीथी द्यःपिं बिज्याकेत व थःथःगु थासय्‌ लित हयेबलय्‌ दुवाःपतिकं पँय्‌ताः पुयेमाः । थीथी बज्रयान पुजाविधिइ नं पँय्‌ताः पुइगु चलन दु । न्हापा न्हापा महायानी बहाबहिलिइ पुन्हि, संल्हू आदि दिनय्‌ नं पँय्‌ताः पुइमाःगु चलन दुसां थौंकन्हय्‌ थ्व चलन म्ह्व जुजुं वनाच्वंगु दु । पँय्‌ताः स्वत्वाः ह्वनाः तःहाकः यानाः पुइगु खः । पँय्‌ताःया स्वत्वाः फ्वः दुगु क्वत्वाः, दथुत्वाः व म्हुतु दिकेगु नासःत्वाः खः । गनं गनं पँय्‌ताः ‘मां’ व ‘चा’ निथी दु । मां पँय्‌ताः खुत्वाः व चा पँय्‌ताः न्यात्वाः दइ । पँय्‌ताः तःहाकः जुइगुलिं छपाल्हातं दथुइ तिंकथिं न्ह्वनाः मेगु ल्हातं नासःत्वाः म्हुतुइ दिकाः पुइगु याइ । सङ्गीतया थीथी स्वर मखसे थाइगु बाजंया बोल ज्वः लाकाः निगू बाय्‌ स्वंगू स्वर पिज्वयेकाः पँय्‌ताः पुइगु खः । पँय्‌ताः खास यानाः बज्राचार्य, शाक्य व उराय्‌तय्‌सं पुया वयाच्वंगु खनेदु ।