‘धेधेचुल पासा’ जेम्स प्रधानया सलय् थ्वःगु थुगु म्ये नेपालभाषाया अतिकं लोकंह्वाःगु म्ये खः । थुकथं हे ‘मुक्ति एण्ड रिभाइभल’ ब्याण्डया ‘चौबन्दी चोलो’ नं नेपाःया संगीत ख्यलय् सदां लुयाच्वनीगु म्ये खः । थजाःगु म्येया च्वमि प्रकाश ‘दीप’ (प्रकाशकुमार श्रेष्ठ) अबु सुशिलकुमार श्रेष्ठ व मां छोरीदेवी श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०७८ सिल्लाथ्वः तृतिया, बुधबारखुन्हु येँया खिचापुखुली जन्म जुयादीम्ह खः । थौंकन्हय् बाफल, कोहिनूर हाउजिङय् च्वनादीम्ह वय्कलं २०३२ सालंनिसें म्ये च्वज्या न्ह्याकादीगु खःसा नेपालभाषा व खस नेपाली भासं ३०० पु सिबें अप्वः म्ये च्वयादीगु दु ।
२०४५ सालय् रेडियो नेपालय् रेकर्डिङ जूगु सपनाश्रीया सलय् मदन परियारया संगीतय् ‘रोपीसकेँ आशाको फूल’ वय्कःया न्हापांगु रेकर्ड जूगु म्ये खः । २०५१ सालय् नेपालभाषाया म्ये ‘भुतुमालि ब्वयेकाः जिगु मन ख्वयेका’ म्ये श्रीजना श्रेष्ठ व किरण कपालीया सलय्, अष्टमान पलाञ्चोकेया संगीतय् रिमिझिमि क्यासेट ब्व २ स पिदंगु दु ।
नेपालभाषाया म्ये ‘धेधे चुल पासा’ २०५५ सालय् पिदंगु म्ये खः । वय्कलं ‘कारखाना’ खस नेपाली भाय्या संकिपाय् ‘पल त्यो कस्तो पल’ म्ये नं च्वयादीगु दुसा भिडियो संकिपा ‘विध्वंस’य् ‘घिन्ताङ घिन्ताङ’ म्ये च्वयादीगु दु । वय्कःया आःतक ११० पु म्ये रेकर्ड जुइधुंकूगु जुल ।
ने.सं. ११३१ स म्येमुना ‘धेधे चुल पासा’, ने.सं. ११३८ स ‘मिखा भाय्’, २०७५ सालय् ‘गोरी गोरी अलि काली काली’, ‘परदेशी दाजै’, ‘चौवन्दी चोलो’ दुथ्याकाः खस भाय्या म्येमुना (सिडी) पिथनादीगु खःसा नेपालभाषाया ८ पु यानाः मुक्कं १६ पु म्येया म्युजिक भिडियो नं पिथना दीधुंकूगु जुल ।
प्रकाश श्रेष्ठ नेपाःया संगीत ख्यलय् छम्ह लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्कः ने.सं. १०७७ प्वहेलागाः त्रयोदसि, सोमबारखुन्हु वीरगञ्जय् जन्म जूगु खः ।
थ्वय्कः वरिष्ठ संगीत सर्जक भीम विरागया हःपालं संगीत ख्यलय् दुहां झाःगु खः । वि.सं. २०३० सालपाखें निसें संगीत ख्यलय् सक्रियम्ह थ्वय्कलं स्वर परीक्षा हे मब्यूसें रेडियो नेपालय् थःगु म्ये रेकर्ड यानादीगु खः । थ्वय्कःया आपालं म्येत लोकंह्वाः । उकी मध्यय् ‘सफल तिम्रो त्यो जिन्दगीलाई’, ‘गहिराईमा डुब्दै नडुब’ नं खः । थ्वय्कलं लोक, आधुनिक, भजन व थीथी विधाय् द्वःछिं मल्याक म्ये हाला दीधुंकूगु दु । संकिपाय् नं सलंसः म्ये हालादीगु दु । वय्कःया झिंन्याचालं मल्याक म्येचाःत पिदंगु दु ।
थ्वय्कः भारतया इलाहावादं संगीत प्रभाकर यानादीम्ह खः । थ्वय्कलं ‘ख्वये वइबलय् मन याउँसे च्वंसा’ (च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ, लय् न्ह्यू बज्राचार्य), ‘सतिनाः जिनाप वःसा मतिना ह्वइ फसय्सं’ (मिरा राणानापं, च्वमि भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, लय् द्वारिकालाल जोशी), ‘गुलि न्ह्यैपु फय् थ्व वःगु’ (मिरा राणानापं, च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ, लय् द्वारिकालाल जोशी), ‘सुख यः न्ह्याम्हेस्यां सुख यः’ (संगीता शाक्यनापं, लय् मानकृष्ण वा वा), ‘थः धाःपिन्त म्हिगः छ्वासलय् वाना’ (च्वमि यसराज, लय् सुमन कपालि) थें जाःगु नेपालभाषाया नं लोकंह्वाःगु म्येत हालादीगु दु । थ्वय्कलं ने.सं.११०८ स नेवाः दबुली म्ये हालादीगु खः ।
थ्वय्कलं वीरगञ्जया ठाकुरराम कलेजं वाणिज्यय् स्नातक यानादीगु खः । लजगाःकथं उबलय्या नेपाल वायुसेवा निगमय् ज्या यानादीगु खः । संगीत ख्यलय् वयेन्ह्यः थ्वय्कः नेपाःया राष्ट्रिय कासामि नं खः । टेबुलटेनिस व क्रिकेट कासाय् थ्वय्कःया दख्खल दु । थ्वय्कःयात प्रवल गोरखा दक्षिणवाहु पदकलिसें आपालं मान, सम्मान व पदवी छाय्पियातःगु दु ।
प्रताल ७ मात्राया जुइ । निगू मात्राया निगू विभाग व स्वंगू मात्राया छगू विभाग यानाः मुक्कं स्वंगू विभाग दइ । ताः थायेबलय् १ मात्राय् तिं ३ मात्राय् तिं ५ मात्राय्् छु जुइ ।
सितला माजु, गंगामाइ पाहांचःर्हेया घातु आदि मे प्रताल तालय् लानाच्वंगु दु । दाफा संगीतया थीथी ग्वारा व चालिइ नं प्रताल दुथ्याना च्वंगु दु ।
मात्रा/विभाग :
१ २ । ३ ४ । ५ ६ ७
तिं तिं छु
नेपाःया संकिपाख्यलय् नांजाम्ह निर्देशक प्रदिप रिमाल नेपाःया न्हापांगु नेवाः फिल्म “सिलु”या निर्देशक खः । वय्कलं के घर के डेरा व माया नांयागु खस नेपाली भायया संकिपा नं निर्देशन यानादीगु दु । मचांनिसें कलाख्यलय् नुगः क्वसाःम्ह प्रदिप रिमाल वि सं २०११ साल पाखे भिमनिधि तिवारीं नीस्वंगु नेपाली नाटक संघया दुजः जुयाः पलाः न्ह्याकूम्ह खः ।
वय्कः रिमाल बि सं २०१६ निसें २०२० सालतकया कलेज जीवनय् कृष्णचन्द्र सिंह प्रधान, विजय मल्ल, गोबिन्द बहादुर गोठाले, हृदयचन्द्र सिंह प्रधान थेंजापिं नांजापिं नाटककारपिनिगु नाटकय् अभिनय यानादीम्ह खः । नेपाली संकिपाख्यलय् म्येच्वमि कथं च्वसा न्ह्याकूम्ह भाजु प्रदिप रिमालं मनको बाँध, माइतिघर, के घर के डेरा, अन्याय, माया संकिपाया म्ये च्वयादीगु दु ।
तत्कालिन शाही नेपाल चलचित्र संस्थानय् चलचित्र निर्देशक जुयाः ज्या यानादीम्ह भाजु प्रदिप रिमाल भारतय् फिल्म व टेलिभिजन सम्बन्धी नांजागु स्यनाकुथि फिल्म एण्ड टेलिभिजन ट्रेनिंग पुना इन्स्टिच्युटय् फिल्म निर्देशनया डिप्लोमा यानाझाःम्ह खः । वि सं २०४९ सालय् नेपाली लोक साहित्य परिषदया मानार्थ सदस्यपाखें सम्मानित प्रदिप रिमाल सन् १९८० पाखे ताशकन्दय् अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिभलय् नं ब्वति कयादीगु दु । आपालं संघसंस्थाय् आबद्ध वयकयात आपालं सिरपा व सम्मानं छायेपियाःतःगु दु ।
प्रवेशमान शाक्य
वरिष्ठ गायक प्रवेशमान शाक्य अबु पन्नाकाजी शाक्य व मां ज्ञानदेवी शाक्यया कोखं ने.सं. १०८२ थिंलागाः पारु, सुक्रबारखुन्हु बूगुु खः । रेडियो नेपालं २०४५ सालय् स्वर परीक्षाय् ताःलाका दीम्ह वय्कःया नेपालभाषाया म्येमुना ‘लसकुस’ व ‘कलश’ पिदंगु दुसा खस नेपाली भासं झिगुलिं मल्याक म्येचाः पिदंगु दु ।
वय्कलं ‘किसि न्याइम्ह मदनमान’, ‘ख्वताबजि’, ‘२४ लाइभ शो’य् प्याखं नं म्हितादीगु दुसा नेपालभाषाया संकिपा ‘मतिनाया कलि’, ‘बांलाःमय्जु’, ‘गज्याः गज्याःपिं मनूत दु’, ‘याकः मिसा’या लिसें थीथी खस नेपाली भाय्या संकिपाय् पाश्र्वगायन नं यानादीगु दु ।
कलिउड फिल्म अवार्ड, इमेज अवार्ड, जीवन्त संस्कृति संरक्षण समाज, नेपाल खड्गी सेवा समितिपाखेंं नेपाःया संगीत ख्यलय् यानादीगु योगदानया कदर यासें हना, हलिं नेवाः दबूपाखे रमेश ताम्राकार लुमन्ति सिरपाःपाखें सम्मानित जुयादीम्ह म्येहालामि शाक्यं एकल साँझ ज्याझ्वः नं यानादीगु दु ।
नेवाः सङ्गीतय् न्हिच्छि चच्छिया प्रहरपतिकं हिलाः हिलाः हालीगु म्येयात प्रहर म्ये धाइ । थीथी रागया म्येयात न्हिच्छि चच्छिया निश्चित प्रहरय् जक हालेगु नेवाः लोकव्यवहार दु । अथेसां दक्वथासं छगू हे मान्यता धाःसा मदु । सङ्गीत शास्त्रय् रागया स्वर÷सूरया विश्लेषण यानाः व रागया म्ये हालेगु निश्चित प्रहर क्वःछी । नेवाः परम्परागत सङ्गीतय् रागया प्रहर क्वःछीगु सङ्गीत सिद्धान्त लुइके मफुनि ।
प्रहर- म्येया धलः
प्रहर/ई -हालीगु म्ये/राग
सुथया प्रहर -राग ब्यांचुलि
सुथया प्रहर- राग रामकलि
ह्याउँनिभाःया ई -राग गुञ्जलि
बान्हि न्ह्यःया ई- राग आशावरि
न्हिनसिया ई-राग सारङ्ग
निभाः बीगु न्ह्यःया ई- राग केदार
बाचा ई न्ह्यः- राग विभाष
बाचा इलंनिसें सुथय् द्यः मलूतले -राग विहाग
प्राणदेबी प्रधान (बुद्धलक्ष्मी) थीथी भजन दबुलीलिसें रेडियो नेपालय् भजन म्ये हालाजुइम्ह स्यलाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्कःया जन्म वि.सं. १९७४ दँय् येँया असं कुलननी जूगु खः । थ्वय्कःया अबु कुलसुन्दर तुलाधर व मां पूर्णलक्ष्मी तुलाधरया निम्ह म्ह्याय् व छम्ह काय्मध्यय् चीधिकःम्ह म्ह्याय् खः । थ्वय्कःया अबु नं छम्ह शास्त्रीय संगीतया ज्ञाता खः । अथेहे जुयाः खै, थ्वय्कःयाके नं संगीतया वरदान दुगु । झिदँति दुबलय् हे वस्ताद थिरमानया ग्वहालिं दरबारय् दुहां झाःम्ह थ्वय्कः अन सकस्यां यःम्ह जुल । जुजु त्रिभुवनपाखें थ्वय्कःयात शास्त्रीय संगीतलिसें प्याखंया तालिमया ब्यवस्था यानाबिल । दरबारदुने हे उस्ताद थीरमान, गुरगौनया छत्रछाँयां थ्वय्कः निपूण जुयाः नं वल । वि.सं. १९९० सालय् तःभुखाय् लिपा स्वइच्छां थ्वय्कलं दरबार त्वःताः छेँय् लिहां वल ।
थः मचाबलय् हे अबु मदुम्ह थ्वय्कः झिंखुदँ दुबलय् सिन्धुपाल्चोकया चौताराय् च्वंम्ह रत्नध्वज प्रधानलिसें इहिपाः जुल । वय्कःपिनि निम्ह काय् दु । छम्ह काय् नेपाली संगीत ख्यःया The Golden Voice of Nepal म्हस्यूम्ह प्रेमध्वज प्रधान खः । काय्पिं जन्म धुंकाः लिपा थ्वय्कःया भाःतं म्येम्ह इहिपाः याःगु व नापं च्वने मफयाः ब्यागलं च्वनादिल । लिपा पारपाचुकाः च्वंसां नं भातःपाखें थीथी इलय् कसा फया हे च्वने मालसा चीधिकःम्ह काय् नं मन्त ।
बालं च्वनाः नं थःगु जीवन हनेत थाकुगुलिं हानं दरबार दुहां वनेगु मनसुवाः तयादिल । तर ल्यं दनिम्ह छम्ह थः काय्लिसे बायेमालीगु सिबें थः हे ज्युंत्युं ज्या यानाः नयेगु बिचालं लं सुइगु व कापःया कतांमरि दयेके ज्या यानादिल । थथे हे यानाः झिंन्यादँतक बालं च्वनाः थः काय् प्रेमध्वजयात ब्वलंका दिल । लिपा व हे काय्या अमेरीकन लाइब्रेरीइ जागिर दयेधुंकाः भचा सुखं च्वने खनावल ।
वि.सं. १९९० सालं दरबार त्वःतेधुंकाः वय्कलं थाय्थासय् भजनय् व ज्याझ्वलय् वनाः म्ये हालेगु यानादिल । वय्कलं दरबारं पिने हालादीगु दकलय् न्हापांगु ज्ञानमाला भजन ‘गबलय् जक थ्व हाकुगु नुगः यच्चुके फइगु हे भगवान’ खः । वि.सं. २००७ साललिपा येँय् नीस्वंगु नेपाल रेडियोय् दुहां झायाः थःगु खुबी क्यनादिल । अन वय्कलं नेवाः, खस व हिन्दी भासं नं म्ये हालादीगु खः । लिसें उस्ताद भैरवबहादुर थापापाखें नं संगीतया ज्ञान कयादिल । तर अन म्ये हालाः ध्यबा धाःसा वइ मखुगु जुयाच्वन । भक्तिसंगीतय् नुगः क्वसाःम्ह थ्वय्कलं घण्टौंतक्क नं म्ये हालेफुम्ह खः । संगीत सिर्जना नं यानादीम्ह थ्वय्कःया म्ये गुलि रेकर्ड जुल वा ग्वःपु दु धकाः गनं ल्याःचाः जुयाच्वंगु खने मदु । थ्वय्कलं थःकाय् प्रेमध्वज प्रधानयात थःगु हे संगीतय् नं भजन म्ये हायेकादीगु दु । थ्वय्कः ने.सं. ११११ सिल्लाथ्वः चौथि, आइतबारखुन्हु मदुगु खः ।
लोकंह्वाःम्ह गायक प्रेमध्वज प्रधानया जन्म रत्नध्वज प्रधान व प्राणदेवी प्रधानया क्वख वि.सं. १९९४ असारय् सिन्धुपाल्चोकया चौताराय् जूगु खः । वय्कःया बाल्यकाल थाय्मदु त्वालय् ब्वलन । मचाबलय् वय्कलं दबू प्याखनय् कलाकारया रुपय् अभिनय नं यानादीगु दु । वय्कःया मां दरवारय् जुइगु ज्याझ्वलय् थःगु सांगीतिक कला न्ह्यब्वइम्ह कलाकार खः । थः मांपाखें संगीतया प्रारम्भिक ज्ञान व हःपालं वय्कःयात नं संगीतख्यःपाखे सालाकाल । वय्कलं थाय्मदु त्वालय् ल्याय्म्हत मुनाः गुंपुन्हि व यंयाःपुन्हिबलय् क्यनीगु दबू प्याखनय् मिसाम्ह पात्र नायिकाया भूमिकाय् प्याखं हुलेगु व म्ये हालेगु यानादिल । दबू प्याखंया दबुलिइ न्ह्यब्वःगु गायन प्रतिभां वय्कःयात नेपालया संगीतया ख्यलय् छम्ह शिर्षस्थ गायक दयेकाबिल ।
उस्ताद गणेशलालपाखें च्याला झिला संगीत सम्बन्धि प्रशिक्षण कायेधुंकाः झिंखुदँ दुबले वि.सं. २०११ सालय् रेडियो नेपालय् जूगु गायन स्वर परीक्षणय् वय्कः उतीर्ण जुयादिल । रेडियो नेपालं प्रेमध्वज प्रधानया न्हापांगु म्ये ‘याद कसैको आय्हेछ, यो अन्धेरी रातमा’ थ्वल । ‘गोरेटो त्यो गाउँको पहिल्याउन सकिन’ म्ये हालाः वय्कलं २०२१ सालय् रेडियो नेपालया प्रतियोगिताय् न्हाप सिरपाः त्याकादिल । गीतारया बीटयात मू लिधंसा दयेकाः नेपाःया आधुनिक संगीतयात न्ह्याकेगुलि वय्कः नेपाःया हे न्ह्यलुवाः खः । अथेहे प्रेमध्वज प्रधान लङ्गप्ले डिस्कय् थःगु म्ये रिकर्ड याःम्ह न्हापाम्ह नेपाःमि खः । वय्कलं बलिउड्या प्रख्यात संगीत निर्देशक जयदेवया संगीत संयोजनय् उषा मङ्गेश्करनाप माइतीघर फिल्मया निंतिं ज्वःम्ये हालाः छगू ऐतिहासिक रिकर्ड तयादिल
नेवाः म्येया ख्यलय् नं वय्कःया दक्व धयाथें म्ये लोकंह्वाः । ‘राजमति कुमति’, ‘व छु गल्ली, थ्व छु गल्ली’, ‘जि वै च्वनाः उपहार ज्वनाः’, ‘तिमिला बांलाः भतिभति’, ‘जि प्रेम धाथें यदि प्रेम खःसा’, ‘बाला बालाचिंगु मिखा’ आदि कालजयी म्ये जुयाच्वंगु दु । अति सरल स्वभावम्ह वय्कलं नेवाः नापनापं खसभासं आपालं म्ये हालादीगु दु । वय्कःया सः अतिकं बांलाःगुलिं वय्कःयात ‘गोल्डेन भ्वाइस अफ नेपाल ’ धकाः सम्मान यानातःगु दु ।
नेपाःया आधुनिक संगीत ख्यःया छम्ह रोमान्टिक व सुमधुर गायक कथं राष्ट्र अतिकं सम्मान बियातःम्ह प्रेमध्वज प्रधान कोरनाया ल्वचं कयाः २०७८ साल बैशाख महिनाय् ८२ दँ दुबलय् थुगु संसार त्वःतावन ।
म्हुतुं पुयाः न्यायेकेगु बाजा । सालुगु सिजः पाता ग्वः मुंकाः दयेकी । च्वकापाखे तपु यानाः म्वाय्लि थें फ्वः वयेकातइ । फ्वःया क्वसं सिजः पातायागु तुल्सिहः बां वःगु स्वहः चिनाः यखाना तइ । मेखे म्हुतु दिकाः पुइ छिंक फ्वःचा पिकया तइ । स्वकुति हाकः जुइ । स्वत्वाः यानाः छुतय् याये जीकातइ । बुत्ता तयाः छाय्पियातइ । कथि छपु पासा तयाः दथुइ छ्वासुक चिनातइ । प्वंगा पुइबलय् छपा ल्हातिं कथि ज्वनाः प्वंगायात भर बियाः धिमेया बोलय् पुइगु याइ ।
प्वंगा नं सिजःपाताया म्हुतुं पुइगु बाजं खः । थ्व बाजं काहा व पँय्ताः स्वयां चिपु व चीहाकः (१–१.५ मितर हाकः) जुइसा उप्वः थें फ्वः दुगु क्वत्वाः व म्हुतु दिकेगु नासःत्वाः यानाः नित्वाः जक स्वानातइ । प्वंगा विशेष यानाः मा धिमय्लिसे व दापा थाइबलय् खिंलिसे पुइगु खः । छपा ल्हाःतं तिंकथिं दथुइ ल्ह्वनाः मेगु ल्हातं नासःत्वाः ल्ह्वनाः फ्वः म्हुतुइ दिकाः प्वंगा पुइगु खः । काहा व पँय्ताः थें हे प्वंगा पुइबलय् नं सरगमया दक्वं स्वर पिज्वइ मखु । बरु निगू स्वंगू स्वरं जक नापं थाइगु बाजंया बोल ज्वःलाक प्वंगा पुइगु खः । धिमय् व दापा दुपिं जातिया नेवाःतसें प्वंगा पुयाच्वंगु दु ।
लम्पा / प्वंगा
येँ थँबही भगवान बहाःया पःमाःतय्सं चकंद्यःया जात्रा व गुंलां पुइगु प्वंगायात लम्पाः प्वंगा धाइ ।
मन्त्र प्वंगा
मन्त्र पुइत दयेकातःगु विशेष प्वंगायात मन्त्र प्वंगा धाइ ।