बौ बुद्धिवीर सिंह कसाः व मां रत्नदेवि कसाःया काय्‌ भाजु पवित्र वीर कंसाकार (पवित्र कसाः)या जन्म ने.सं. १०८७ प्वहेलाथ्वः पंचमि, आइतबारकुन्हु जूगु खः । नेवाः म्ये हालेगु व लसय्‌ हनेगु प्रतिभा दुम्ह वय्‌कः नेपाल लिपिया संरक्षण व विकासया ज्या, नेवाः साहित्य व नेवाःम्ये च्वन्ह्याकेगु ज्यालिसें नेवाः संकिपा च्वन्ह्याकेगु ज्या याना च्वनादीम्ह संगीतकःमि जुयादी । वय्‌कलं थीथी एफएम रेडियो व टेलिभिजनय्‌ नं नेपालभाषाया ज्याझ्वः न्ह्याका दीधुंकूगु दु । थौंतक सत्यापु नेवाः म्ये हालेगु व ४० पु म्येय्‌ लय्‌ तया दीधुंकूम्ह भाजु पवित्र कसाः नेवाः संकिपा ‘राजमति’या नं छम्ह पार्श्वगायक जुयादी । अंग्रेजी व हिन्दि म्येया लसय्‌ नेवाः म्ये हालादीगुलिइ नं भाजु पवित्र कसाः छम्ह न्ह्यलुवाः खः ।
बिसं. २०४९ पाखे वय्‌कलं पासापिंलिसे जानाः ‘द स्नोमेन’ नांया सङ्गीत पुचः नीस्वना दिलसा नेवाः म्ये छपु नं दुगु खस नेपाली भाय्या ‘प्रथम’ नांया छगू एल्बम पिथनादिल । वय्‌कलं लसय्‌ चिनाः हालादीगु रक एण्ड रोल पहःया दकलय्‌ न्हापांगु नेवाः म्ये ‘मिखा बालाबाला, सँ कुलिकुलि’ तसकं लोकंह्वाःगु म्ये खः । नेपालभाषाया म्ये लसय्‌ हनेगु वय्‌कःया प्रतिभाकथं उबलय्‌ थीथी क्याम्पसय्‌ दुगु नेपालभाषा पुचलं न्ह्याकूगु नेपालभाषा म्ये धेंधेंबल्लाः कासाय्‌ वय्‌कलं लसय्‌ हनादीगु व हालादीगु म्येयात तःक्वः न्हाप सिरपालं छाय्‌प्यूगु दु । विसं २०५० पाखे अंग्रेजी सङ्गीत पुचः ‘त्जभ द्यभबतभिक’ या म्येया लसय्‌ नेवाः म्येग्वः तयाः छगू एल्बम ‘नेवाः वितल्स’ पिदन । नेपाः देसय्‌ जक मखु भारतया दार्जिलिङ्, कालिबुङ आदि नेवाः बस्तिइ तसकं लोकंह्वाःगु थ्व एल्बमया छम्ह मू म्येहालामि भाजु पवित्र कसाः जुयादी । वय्‌कलं अंग्रेजी जक मखु हिन्दि भाय्या म्येया लसय्‌ नं यक्व नेवाः म्ये हालादीगु दु ।
त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें विज्ञानय्‌ स्नातक तगिं तक ब्वनादीम्ह भाजु पवित्र कसाः थौंकन्हय्‌ भानु मा. वि. दरबार हाइस्कुलय्‌ नेपालभाषाया स्यनामि जुयादी । इलं लाःबलय्‌ वय्‌कः थःपिनिगु पुर्ख्यौलि कापः पसलय्‌ नं बनेज्या यानादी । व थेंतुं नेपाल लिपि गुथिलिसे ह्वनाः वय्‌कलं नेपाल लिपि स्यनेज्यालिसें लिपि संरक्षण व विकासया ज्या यानादी ।
नेवाः संगीत ख्यलय्‌ वय्‌कःया योगदानयात च्वछासे नेपालभाषा एकेदेमिया ‘दान्यहिरा हःपाः सिरपाः’, मंकाः धुकू बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाया ‘तिर्थहेरा सिरपाः’, उदाय्‌ समाजया ‘रमेश ताम्राकार संगीत सिरपाः’लिसें तःगू क्याम्पसया धेंधेंबल्लाःया सिरपालं भाजु कसाःयात छाय्‌पीधुंकूगु दु । रेडियो ज्याझ्वः न्ह्याकामिकथं नं वय्‌कःयात तःगू हनापौ लःल्हायेधुंकूगु दु ।

चित्लाङ् व तिष्तुङय्‌ थें पालुङय्‌ नं झिंनिदँया द्यः प्याखं दु ।ं भैरव, गणेश, वाराही, कुमारी आदि ७ म्ह द्यःपिनिगु ख्वाःपाः पुयाः द्यः प्याखं हुइकीगु खःसा व लिसे पौराणिक बाखंया लिधंसाय्‌ जुजु राजकुमारपिनिगु प्याखं नं क्यनेगु चलन दु । तान्त्रिक विधिकथं साधना यानाः द्यः खाकेगु, खत् चीगु (दबुलिइ तारण तयेगु), बलि बीगु आदि थनया प्याखंया विशेषता खः । मन्त्रया बलं हे माःकथं प्याखंम्वःयात ख्वयेकेगु व दिकेगु विधि नं यायेमाः । थ्व प्याखं पालुङ्या थीथी त्वालय्‌ दुगु थीथी द्यःया खतय्‌ (दबू) छसिकथं हुइकेमाः । वलिसें थ्व प्याखं जःखःया तिस्तुङ् व चित्लाङय्‌ नं हुइके यंकेमाःपालुङ्या झिंनिदँया प्याखं द्यःला जातियापिन्सं पिकाइगु खःसा थुकिया निंतिं प्याखं व्यवस्थापन समिति नीस्वना तःगु दु । झिंनिदँय्‌ छक्वः पिकायेमाःगु थनया प्याखं पिहां मवःगु नीदँ दयेधुंकल । यक्व खर्च, तःम्ह प्याखंम्वः व गुहालिमिया ई व मेमेगु हुनिं प्याखं पिथने मफया च्वंगु खः ।

न्हूस्यमि मस्तय्‌त स्यनाच्वंगु धिमे धुँन्या स्यनेज्या क्वचायेके । पिदनीबलय् नासःद्यःयात पुजा याइ । मोहनि सिन्हः तिकी । वःलाः सपना लाये धुंकूपिं त्वाःया दक्वं काय्‌मस्त पिदने पुजाय् थ्याकी ।

किसली तयाः संगीत स्यनेज्या पूवंकाः गुरुपिन्त ब्यतालिं चिकाः, सगं बियाः विशेष सम्मान यासें स्यँमिपिन्सं आखाछेँय् पिने बाजं थायेगुु, मे हालेगुयात पिदने पुजा धाइ ।

पिवांचा तनावने धुंकूगु तार दुगु छता हे जक परम्परागत नेवाः सूरबाजं खः । निपु तार दुगु थ्व बाजं पतिंचां बाय्‌ गजं कियाः थाइ । न्हापा दापा व मेमेगु भजनय्‌ पिवांचा थाइगु खः । थ्व बाजनं मेया धुन थायेज्यू ।

म्हुतुं पुइगु बाजं दक्वं थुकिइ ब्वथले फइ । गथेकि न्यकू, शंख, प्वंगा/पँय्‌ताः, मुहालि, बय्, बाँसुरी आदि 

पूर्णमान शाक्य डिस्क रेकर्डया जमानाय्‌ थःम्हं हे म्ये च्वयाः लय्‌ तया हालिम्ह छम्ह स्यल्लाम्ह संगीत सर्जक खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०२३ बछलाथ्वः स्वांयापुन्हि, सोमबारखुन्हु येँया लगं त्वालय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कः अबु दानमुनि शाक्यभिक्षु शाक्यया न्हापांम्ह काय्‌ खः ।
थ्वय्‌कः मचाल्याय्‌म्हबलय्‌ निसें हे त्वाःत्वालय्‌ वनाः भजन हालाजुइम्ह खः । लिसें संगीतकःमिपिनिगु संगतं याना २५ दँया बंैसय्‌ हे संगीतया यक्वं ज्ञान मुनादिल । मचाबलय्‌ हे मां मदुम्ह थ्वय्‌कःया चिरिमांपाखें नं निम्ह काय्‌ व छम्ह म्ह्यााय्‌ दु । थ्वय्‌कःया गणेशमायालिसें ब्याहा जुयाः छम्ह काय्‌ नं दु । लिपा थः कलाः मदयेधुंकाः थ्वय्‌कः काय्यात त्वःताः वि.सं. १९८५ पाखे थ्वय्‌कः याकःचा कलकत्ता झाल । अन च्वनाः वय्‌कलं अटोमोबाइलया ज्या सयेकाः थीथी कम्पनीइ ज्या न्ह्याकादिल । ज्यालिसें भारतया थीथी थासय्‌ वना थःगु सांगीतिक प्रतिभा ब्वयेगु नं यानादिल । लिसें अनया संगीत विद्वानलिसें संगत नं दयेका जुल । सन् १९२९ सालय्‌ कलकत्ताय्‌ व लिपा दार्जिलिङय्‌ जूगु अखिल भारतीय बौद्ध महासभाय्‌ थःगु प्रतिभा ब्वयादिल । उगु महासभां वय्‌कःयात ‘बौद्ध संगीत विशारद’ पदं हंगु दु । कम्पनीया ज्या त्वःताः वय्‌कलं थःगु पुर्ख्यौलि ज्यासःज्यालिसें ल्हासां वइगु सामानत मीगुकथं अन हे छगू कुथि चायेकाः ज्या न्ह्याकादिल ।
वय्‌कः च्वनीगु माधव भवनय्‌ हे श्री भद्रकालि हाउसया ज्याकू दुगुलिं उकिया साहुपिंलिसें स्वापू नं तयादिल । अले ने.सं. १०५५ पाखे थःगु सिर्जनाया म्येत डिस्क रेकर्डय्‌ भरे यायेत वय्‌कः ताःलात । थ्वय्‌कःया म्येया रेकर्डत पिदनेवं तसकं बय्‌बय्‌ जुल । उकिसनं झी नेवाः ख्यलय्‌ नं बय्‌बय्‌ जुल । छाय्‌कि, वय्‌कलं ‘नेपालभाषा’ धैगु खँग्वः छ्यलातःगु न्हापांगु नेवाःम्ये नं रेकर्ड यानादीगु खः । नेवाःलिसें थ्वय्‌कःया खस भाय्या म्येत आपालं चूगु नं खः उगु इलय्‌ । थ्वय्‌कःया आःतक्क सीदुकथं नेवाःम्ये च्यापु– ‘गुल्त बांलाः नेपालभाषा सरल अति ल्हाये नं अःपु, ‘चन्चल मन जिगु गुबलें थीर मजुल’, ‘हथाय्‌ चाय्‌ मते प्राण’, ‘हे सखी जोबन रत्न समान’, ‘छिन जितः वाइ मताया रे कृष्ण’, ‘गथे यानाः खुसि याये मोहन रुप छिगु’, ‘आव खुन्हु चेते जुया भिंगु’, ‘हे नर वनेनु इश्वरया सरन’ व खसम्ये झिपुति दु । थ्वय्‌कलं हालादीगु लोकंह्वाःगु म्येत मध्ये हिनादेबीलिसें जानाः हालादीगु म्ये ‘प्रेमको झोली प्रेमको बोली’ मिसा व मिजंया सलय्‌ नेपाःया न्हापांगु ज्वःम्ये नं खः । वय्‌कलं संगीत ख्यलय्‌ बय्‌बय्‌ जूम्ह थ्वय्‌कः तबला थायेगुली नं पोख्तम्ह खः ।
संगीतया ज्ञान व खुबीया हुनिं श्री भद्रकालि हाउसया हामापिन्सं थ्वय्‌कःयात अन संगीत निर्देशकया भाला नं बिल । थ्वय्‌कलं नेपालं अन वयाः म्ये रेकर्ड याःवइपिन्त संगीत संयोजन यायेगु, म्ये हालीपिन्त माइकय्‌ गुकथं म्ये हालेगु धकाः नं स्यनाबीम्ह खः । अथेहे नेवाः व खस म्ये हालीपिं विदेशी म्येहालामिपिन्त भाय्‌ नं स्यनाबीम्ह खः ।
कलकत्ताय्‌ झिंप्यदँ च्वनेधुंकाः निक्वःगु विश्वयुद्धया हुनिं सन् १९४२ फेब्रुवरीपाखे थ्वय्‌कःपिं सदांया निंतिं कालिपोङय्‌ च्वंझाल । कलकत्ता त्वःताः वयेधुंकाः थ्वय्‌कःयात आर्थिक अवस्थां क्वत्यला हल । उगु इलय्‌ कालिपोङय्‌ शास्त्रीय संगीतया ज्ञाता वय्‌कः छम्ह हे जक खः । अथे जुया वय्‌कःयात अनयापिं मनूतय्‌सं म्हसिया वल । लिपा थः च्वनागु छेँय्‌ हे सन् १९४८ पाखें संगीत भवन चायेकाः संगीतया ज्ञान म्येपिन्त इनेगु ज्या न्ह्याकादिल । थ्वय्‌कलं कलकत्ताय्‌ च्वनाच्वंबलय्‌ हे वि.सं. १९८९ पाखे निब्याहाः यानादिल । वय्‌कःया तिरिमय्‌जु कलकत्ताय्‌ च्वनाच्वंम्ह ल्हासा ब्यापाःया साहु महाधर तुलाधरया म्ह्याय्‌ धनलक्ष्मी खः । थ्वय्‌कःपिंपाखें प्यम्ह काय्‌ व छम्ह म्ह्याय्‌ दु । शाक्य कूलम्हं तुलाधर जात इहपिाः याःगुलिं नेपालय्‌ अबुया स्वयेमयः । अथेसां लिपा मस्त दयेधुंकाः खँ सामसुम जुल । सन् १९५७ नोभेम्बरं नेपाः वयाः देखा कयाः लिहां झाल । थ्वयां दच्छिति लिपा पिसाब सम्बन्धी ल्वचं कयाः वासःतास याः जुल । अन ल्वय्‌ लंके मफयाः वैद्य क्यनाः वासः यायेत मोहनिया इलय्‌ नेपालय्‌ झाल । थन च्वनाः वासः याकुंयाकुं थ्वय्‌कः ने.सं. १०८० प्वहेलागाः दुतिया, सनिबारखुन्हु छेँय्‌सं मदुगु खः ।

‘धेधेचुल पासा’ जेम्स प्रधानया सलय्‌ थ्वःगु थुगु म्ये नेपालभाषाया अतिकं लोकंह्वाःगु म्ये खः । थुकथं हे ‘मुक्ति एण्ड रिभाइभल’ ब्याण्डया ‘चौबन्दी चोलो’ नं नेपाःया संगीत ख्यलय्‌ सदां लुयाच्वनीगु म्ये खः । थजाःगु म्येया च्वमि प्रकाश ‘दीप’ (प्रकाशकुमार श्रेष्ठ) अबु सुशिलकुमार श्रेष्ठ व मां छोरीदेवी श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०७८ सिल्लाथ्वः तृतिया, बुधबारखुन्हु येँया खिचापुखुली जन्म जुयादीम्ह खः । थौंकन्हय्‌ बाफल, कोहिनूर हाउजिङय्‌ च्वनादीम्ह वय्‌कलं २०३२ सालंनिसें म्ये च्वज्या न्ह्याकादीगु खःसा नेपालभाषा व खस नेपाली भासं ३०० पु सिबें अप्वः म्ये च्वयादीगु दु ।
२०४५ सालय्‌ रेडियो नेपालय्‌ रेकर्डिङ जूगु सपनाश्रीया सलय्‌ मदन परियारया संगीतय्‌ ‘रोपीसकेँ आशाको फूल’ वय्‌कःया न्हापांगु रेकर्ड जूगु म्ये खः । २०५१ सालय्‌ नेपालभाषाया म्ये ‘भुतुमालि ब्वयेकाः जिगु मन ख्वयेका’ म्ये श्रीजना श्रेष्ठ व किरण कपालीया सलय्‌, अष्टमान पलाञ्चोकेया संगीतय्‌ रिमिझिमि क्यासेट ब्व २ स पिदंगु दु ।
नेपालभाषाया म्ये ‘धेधे चुल पासा’ २०५५ सालय्‌ पिदंगु म्ये खः । वय्‌कलं ‘कारखाना’ खस नेपाली भाय्या संकिपाय्‌ ‘पल त्यो कस्तो पल’ म्ये नं च्वयादीगु दुसा भिडियो संकिपा ‘विध्वंस’य्‌ ‘घिन्ताङ घिन्ताङ’ म्ये च्वयादीगु दु । वय्‌कःया आःतक ११० पु म्ये रेकर्ड जुइधुंकूगु जुल ।
ने.सं. ११३१ स म्येमुना ‘धेधे चुल पासा’, ने.सं. ११३८ स ‘मिखा भाय्‌’, २०७५ सालय्‌ ‘गोरी गोरी अलि काली काली’, ‘परदेशी दाजै’, ‘चौवन्दी चोलो’ दुथ्याकाः खस भाय्या म्येमुना (सिडी) पिथनादीगु खःसा नेपालभाषाया ८ पु यानाः मुक्कं १६ पु म्येया म्युजिक भिडियो नं पिथना दीधुंकूगु जुल ।

प्रकाश श्रेष्ठ नेपाःया संगीत ख्यलय्‌ छम्ह लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्‌कः ने.सं. १०७७ प्वहेलागाः त्रयोदसि, सोमबारखुन्हु वीरगञ्जय्‌ जन्म जूगु खः ।
थ्वय्‌कः वरिष्ठ संगीत सर्जक भीम विरागया हःपालं संगीत ख्यलय्‌ दुहां झाःगु खः । वि.सं. २०३० सालपाखें निसें संगीत ख्यलय्‌ सक्रियम्ह थ्वय्‌कलं स्वर परीक्षा हे मब्यूसें रेडियो नेपालय्‌ थःगु म्ये रेकर्ड यानादीगु खः । थ्वय्‌कःया आपालं म्येत लोकंह्वाः । उकी मध्यय्‌ ‘सफल तिम्रो त्यो जिन्दगीलाई’, ‘गहिराईमा डुब्दै नडुब’ नं खः । थ्वय्‌कलं लोक, आधुनिक, भजन व थीथी विधाय्‌ द्वःछिं मल्याक म्ये हाला दीधुंकूगु दु । संकिपाय्‌ नं सलंसः म्ये हालादीगु दु । वय्‌कःया झिंन्याचालं मल्याक म्येचाःत पिदंगु दु ।
थ्वय्‌कः भारतया इलाहावादं संगीत प्रभाकर यानादीम्ह खः । थ्वय्‌कलं ‘ख्वये वइबलय्‌ मन याउँसे च्वंसा’ (च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ, लय्‌ न्ह्यू बज्राचार्य), ‘सतिनाः जिनाप वःसा मतिना ह्वइ फसय्‌सं’ (मिरा राणानापं, च्वमि भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, लय्‌ द्वारिकालाल जोशी), ‘गुलि न्ह्यैपु फय्‌ थ्व वःगु’ (मिरा राणानापं, च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ, लय्‌ द्वारिकालाल जोशी), ‘सुख यः न्ह्याम्हेस्यां सुख यः’ (संगीता शाक्यनापं, लय्‌ मानकृष्ण वा वा), ‘थः धाःपिन्त म्हिगः छ्वासलय्‌ वाना’ (च्वमि यसराज, लय्‌ सुमन कपालि) थें जाःगु नेपालभाषाया नं लोकंह्वाःगु म्येत हालादीगु दु । थ्वय्‌कलं ने.सं.११०८ स नेवाः दबुली म्ये हालादीगु खः ।
थ्वय्‌कलं वीरगञ्जया ठाकुरराम कलेजं वाणिज्यय्‌ स्नातक यानादीगु खः । लजगाःकथं उबलय्या नेपाल वायुसेवा निगमय्‌ ज्या यानादीगु खः । संगीत ख्यलय्‌ वयेन्ह्यः थ्वय्‌कः नेपाःया राष्ट्रिय कासामि नं खः । टेबुलटेनिस व क्रिकेट कासाय्‌ थ्वय्‌कःया दख्खल दु । थ्वय्‌कःयात प्रवल गोरखा दक्षिणवाहु पदकलिसें आपालं मान, सम्मान व पदवी छाय्‌पियातःगु दु ।

प्रताल ७ मात्राया जुइ । निगू मात्राया निगू विभाग व स्वंगू मात्राया छगू विभाग यानाः मुक्कं स्वंगू विभाग दइ । ताः थायेबलय् १ मात्राय् तिं ३ मात्राय् तिं ५ मात्राय्‌् छु जुइ ।
सितला माजु, गंगामाइ पाहांचःर्‍हेया घातु आदि मे प्रताल तालय् लानाच्वंगु दु । दाफा संगीतया थीथी ग्वारा व चालिइ नं प्रताल दुथ्याना च्वंगु दु ।
मात्रा/विभाग :
१ २  । ३ ४ । ५ ६ ७
तिं तिं छु