नेवाः बाजंया परम्पराय् दुथ्याःगु छ्यंगुलिं भुनातःगु खौ दुगु सुलुक्क चीग्वःगु बाजं खः— मगःखिं । थाय्पतिकं हाकः व ग्वः पाःसां थ्व बाजं थ्यं मथ्यं २५–३५ सेमि हाकः व १२–१८ सेमि ब्याया जुइ । थ्व बाजनय् निखें खौ इलातःगु दइ । मगःखिं नेपालय् तसकं लोकंह्वाःगु खस् नेपाली भासं मादल धाइगु बाजं खः । नेवाः परम्परागत सङ्गीतय् मगःखिंयात न्ह्यैपुकेगु व गुहालि तालबाजंकथं छ्यलातःगु दु । बाँसुरी खलकय्, थीथी आधुनिक व लोकप्याखनय् मगःखिं थायेगु चलन यक्वं दुसा यलया न्यकूजात्राया नौबाजाय् थ्व बाजं नं थायेमाः ।
म्येच्वमि मंगल महर्जन अबु हाकु महर्जन व मां बेटीमाया महर्जनया कोखं ने.सं. १०९४ गुंलाथ्वः खस्थि, बुधबारखुन्हु यल महानगरपालिका छाय्बहालय् जन्म जुयादीम्ह खः । लजगालं कानून व्यवसायी महर्जनं ‘स्वःसा छं स्वल धाल’, ‘स्वां थें बिचाः यानाः’, ‘हिसि दुम्ह न्यासे चाःम्ह’, ‘जिमि अजाअजिया भिंजंक्व’, ‘नाप लायेगु मन जुल’ थें ज्याःगु नेपालभाषाया म्ये च्वयादीगु दु ।
भाषिक आन्दोलनया छम्ह न्ह्यलुवाःकथं नं म्हस्यूम्ह वय्कः ज्यापु समाज यलया पुलांम्ह नायः, नेपालमण्डल टेलिभिजनया संस्थापक कार्यसमिति दुजः नं खः ।
पुजा क्वचायेकाः प्रसाद बाय् भ्वय् नयाच्वनीबलय् थाइगु धिमय्या विशेष बोलयात मंगल पो धाइ ।
मचा म्येया दुने मस्तय्सं हालीगु कासाम्ये, मचा ह्ययेकेत हालीगु, मचा ईयात लुमंकीगु जक मखु उमित स्यनेकने याइगु, ज्ञान बीगु नं आपालं म्येत दु । मचा म्येत लोकम्येया विधाय् नं आपालं दु । मचा कासा म्ये लिसें लोक मचाम्ये ‘कुने सु वल ? धाप्लांख्याः’, ‘वा माया वा वा जिमिथाय् लाछि वा’ व ‘इमू छम्ह लँय् दु मरि कुचा बँय् दु’ थें जाःगु आपालं लोकंह्वाःगु म्येत दु । भारतय् तक नं लोकंह्वाःगु मचातय्त थ्यनेत हालीगु लोरी पहःया नं नेवाः मचा म्ये नं दु ।
न्हापांम्ह नेवाः आइडल जुयादीम्ह म्येहालामि मंजिल शाक्य यल महानगरपालिका वडा १२, हःखा त्वालय् अबु दयाराज शाक्य व मां चन्द्रमाया शाक्यया कोखं ने.सं. ११०० कछलागाः तृतियाखुन्हु जन्म जूगु खः । वय्कलं रेडियो नेपाल एफ.एम.पाखें प्रशारण जुइगु भिंतुना सच्छिया ग्वसालय् जूगु ‘जि नं म्ये हालेसः’ कासाय् ल्यू सिरपाः त्याकादीगु खः । बुद्ध शान्त पार्कया ग्वसालय् जूगु बुद्ध भजन कासाय् ल्यू सिरपाः त्याकादीम्ह वय्कः नेवाः परम्परागत दाफा भजनय् नं दख्खल
दुम्ह खः ।
वय्कलं ‘मुसुमुसु न्हिला वःम्ह’, ‘ज्यू ज्यान प्राण सकतां’, बुद्ध भजन ‘सकल मानवपिन्त’ म्येय् नं थःगु सः बियादीगु दु । अथेहे वय्कलं ‘जिगु लसता छ हे’ म्यूजिक भिडियो व नेपालभाषाया संकिपा ‘आस्कुति’इ सह–निर्देशन नं यानादीगु दु । म्येहालामिपिन्त हःपाः व नेपालभाषाया संगीतख्यः तब्या जुइकथं नेपालभाषाया काराओके ट्राय्क दयेकेगु ज्याय् नं मंजिल शाक्य समर्पित जुयाः ज्या यानाच्वनादीम्ह खः ।
नेपालभाषाया निगूगु संकिपा “राजमति” संकिपाय् मू भुमिका म्हितादीम्ह छम्ह कलाकार खः मणिराज लवट । वय्कःया जन्म मां शर्मिला लवट व अबु मोहनकृष्ण लवटया कोखं येँया क्षेत्रपाटीइ जूगु खः । बि.ए. तक अध्ययन यानादीम्ह मणिराज लवटया जहान हिसिला महर्जन नं छम्ह कलाकार हे जुयादी । इमि निम्ह तिपुया म्ह्याय् पालिजा लवटं नं छुं छुं म्युजिक भिडियो व संकिपाय् अभिनय याःगु दु । वि.सं.२०५२ सालय् “राजमति” संकिपाय् म्हिताः कलाक्षेत्रय् पलाः न्ह्याकादीम्ह मणिराज लवटं वसिबें न्ह्यः फेशन मोडलिंग क्षेत्रय् नं यक्वः हे ज्या याम्ह खः । मणिराज लवटं “राजमति” संकिपा बाहेक “कीर्तिपुर—द लिजेण्ड अफ कीर्तिलक्ष्मी” नांयागु संकिपाया नापनापं “तुयूमति” संकिपाय् नं अभिनय यानादिल । वय्कः भाजु लवटं “यःसां मयःपह यायेमते”, “लिक्क वयाः जितः धाल वं” लगायत निगू दर्जनति म्युजिक भिडियो नं म्हितादीगु दु । विशेष याना साइक्लिंगय् नं नुगः क्वसाम्ह मणिराज लवटं साइबल कया दक्षिण एशिया भ्रमण न्याता बिकाः (५ महिना) पूवंकुगु दु ।
क्षेत्रपाटी क्लब नांयागु सामाजिक संस्थाया सकृय दुजः भाजु मणिराज लवट नेपाल चलचित्र कलाकार संघया आजिवन दुजः नं खः । वय्कलं न्यू दिल्ली भारतया ईन्टरनेशनल इन्स्टिच्युट अफ फेशन टेक्नोलोजि नांयागु संस्थाय् सन् १९९९ निसें सन् २००६ तक फेशन कोरियाग्राफि याःगुलिं हनापौ कयादीगु दु ।
अबु रामकृष्ण लाल श्रेष्ठ व मां लक्ष्मीदेवी श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०७० बछलाथ्वः दुतिया, बुधबारखुन्हु जीतपुर फेदिइ ख्यालि भाजु मदनकृष्ण श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । वय्कःया मेगु नां मदनराजा श्रेष्ठ खः । मचाया इलंनिसें मनूत नाप ख्यालि न्हिलि यानाः ख्यालिमे हालेगु व संगीतपाखे नुगः क्वसायेका झाःम्ह भाजु मदनकृष्णया न्हापांगु कृति ‘ख्यालिमे’ ने.सं. ११०० य् झी लय्पौ ल्याः १८३ स पिदंगु खः ।
जुद्धोदय पब्लिक हाइस्कूलय् गुंगू तगिमय् ब्वनाच्वना दीबलय् स्कूलया रजत जयन्ति समारोहय् लसकुस मे हालादीम्ह भाजु श्रेष्ठं दकलय् न्हापां रेडियो नेपालया लाइभ प्रशारणय् वय्कःया बाःनं च्वयाः न्यंकादीगु नेवाः मे ‘गजि त्वनाः गंसि जुल शरीर जि क्वँय् क्वँय्, ज्ञान खँ ल्हानाः दां दान्छि मदु, कर्पिन्सं स्वयेबलय् वँय् थें’ हालादीगु खःसां न्हापांगु सिरपाः धाःसा जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयादीगु प्रेमध्वज प्रधानया संगीतय् हालादीगु नेवाः मे ‘स्वैत कने जिं स्वैत कने, कने धाःसा घाः मन दुने दुनें’ त्याकूगु खः । झिदँ, भिंmछदँया बैंसंनिसें नाटकय् अभिनय यानाझाःम्ह भाजु श्रेष्ठया ‘क्रसमा टांगिएको जिन्दगी’ व ‘भित्तेघडी’ नाटकं थःगु अभिनय यात्रा सुरु यानाः हरिवंश आचार्य नापलायेवं हास्यव्यंग्य प्रहसनपाखे पलाः न्ह्याकादिल । वय्कःपिं नाप जानाः म्हितादीगु न्हापांगु प्रहसन ‘बैंकेश्वर’ खः । अनं लिपा वय्कःपिं दिपाः हे मकासे प्रगतिया लँपुइ न्ह्याःवन । अंशवन्डा, कक फाइट, यमलोक, लालपुजा, किसि न्याइम्ह मदनमान थें ज्याःगु लोकंह्वाःगु प्रहसन, अथे हे मेमेगु प्रहसनपाखें नं देय्या परिस्थिति, नेतातय् कर्तुत, सामाजिक आर्थिक अवस्था, थीथी विधा प्रस्तुत यानाः झाया च्वनादीगु दु । प्रहसन, नाटक, बाहेक संकिपाय् नं थःगु प्रभाव लाकेफुम्ह भाजु श्रेष्ठ नेपाःया जक मखु हलिउडं दयेकूगु संकिपा ख्यलय् नं थःगु कलाकारिता न्ह्यब्वयादी धुंकूगु दु । हास्य व्यंग्यया कलाकारिता ख्यलय् थीथी सम्मान व सिरपाः कयादी धुंकूम्ह भाजु श्रेष्ठयात सहस्राब्दी ई.सं. २००० या ख्यालि जुजु पदविं सम्मान याःगु खः । थुकथं थीथी विधायात कःघानाः हास्यव्यंग्यया रुपय् थःत न्ह्यब्वया दीम्ह ख्यालि जुजु श्रेष्ठया तःगूमछि लोकंह्वाःगु मेचाः पिदंगु दुसा सफू या रुपय् धाःसा थःम्हं हे च्वयादीगु थःगु हे जीवनी ‘महको म’ ने.सं. ११३७ यंलाथ्वः पुन्हि, बुधबारखुन्हु पिदंगु दु ।
नेपाःया छम्ह नांजाःम्ह कलाकार मदनदास श्रेष्ठया जन्म ने.सं. १०६८ तछलागाः खस्थि, सोमबारखुन्हु दोलखाय् जूगु खः । झिंखुुदँया वैंसय् वि.सं. २०२१ सालपाखे कला क्षेत्रय् पलाः न्ह्याकादीम्ह मदन दास श्रेष्ठयात आपाःसिनं वय्कःया धिसिलाःगु सःया हुनिं म्हसीका वयाच्वंगु दु । उगु इलय् रेडियो नेपालय् प्रसारण जुइगु नाटकय् सः बियाः अभिनय यानादीम्ह वय्कः विशेष यानाः धार्मिक रेडियो नाटकय् राक्षस जुयाः म्हितीम्ह खः । वय्कलं वि सं २०२७ सालय् तत्कालिन नेपाल राजकिय प्रज्ञा प्रतिष्ठानय् ‘क’ श्रेणीया कलाकार जयाः ज्या यानादिल । उगु इलय् भाजु मदन दास श्रेष्ठं ऐतिहासिक, धार्मिक व सामाजिक परिवेशया दर्जनसिबें अप्वः प्याखनय् अभिनय यानादिल । आपालं प्याखनय् म्हितादीम्ह मदन दास श्रेष्ठं वि.सं २०४४ सालपाखे ‘के घर के डेरा’ नांयागु खस नेपाली भाय्या संकिपाय् म्हिताः संकिपाया अभिनय यात्रा न्ह्याकादिल । नेवाः संकिपा ख्यलय् नं क्वातुक्क पलाः न्ह्याकादीम्ह मदन दास श्रेष्ठं ‘पटाचारा’ व ‘भिन्तुना’ थें जाःगु लोकंह्वाःगु नेवाः संकिपाय् अभिनय यानादीगु दुसा ‘लाखे आजु’ व मेमगु नं आपालं नेवाः संकिपाय् म्हितादीगु दु । अभिनयया माध्यमं सकसिगुं नुगः त्याकेफुम्ह मदन दास श्रेष्ठयात गोरखा दक्षिण बाहु, वीरेन्द्र शुभ राज्याभिषेक पदक, वीरेन्द्र ऐश्वर्या सेवा पदक, वीरेन्द्र गद्दि आरोहण रजत महोत्सव पदक, चलचित्र अभिनय रत्न, नई रजत महोत्सव पदक, शताब्दि पुरुष सत्यमोहन जोशी शताब्दि महोत्सव पदक, नई कीर्ति अलंकार लिसेंया आपालं पदक, सिरपाः व सम्मानपाखें छायेपियातःगु दु ।
सांगीतिक ख्यःया वरिष्ठ व्यक्तित्व भीमबहादुर नकःमि व श्रीमाया नकःमिया कोखं ने.सं. १०८७ सिल्लागाः नःमि, सनिबारखुन्हु बलम्बुया लाछि त्वालय् बूम्ह वरिष्ठ संगीतकार मनराजा नकःमिया नेपालभाषाया म्येचाः ‘मिखाया अजलं’, ‘नानु’ (मचा म्येमुना), ‘तय्जू’, ‘मन’, ‘सिमाकचा’, ‘निर्मल मन’, ‘सिमाकचा डिभीडी एल्बम’, ‘छ्यनय् तकुस्वां’, ‘जोभनया रंग’, यानाः मुक्कं गुंगू पिदनेधुंकूगु दु । अथेहे वय्कःया खस नेपाली भाषां प्यंगू भजन मुनानापं झिंन्हय्गू म्येचाः पिदनेधुंकूगु दुसा स्वंंगू सांगीतिक धूनया म्येचाः पिदनेधुंकूगु दु । नेपालभाषाया शंकरा, तारेमाम, कुलंगार, व मिसा, याःहू, अजःमिखा, लाखेभाजु यानाः च्यागू संकिपाय् संगीत तयादीम्ह वय्कलं स्वंगू खस नेपाली भाय्या संकिपाय् नं संगीत बियादीगु दु । अथेहे ‘स्याःगु घाः’ नांगु दबू प्याखनय् नं वय्कलं संगीत तयादीगु खः ।
झिंस्वदँ दुबलय् हे रेडियो नेपालय् वनाः प्रत्यक्ष प्रशारण जुइगु शास्त्रीय संगीतय् तालवादन यानादीम्ह मनराजां औपचारिक रुपं वि.सं. २०४५ सालय् रेडियो नेपालनाप आबद्ध जुयादीगु खः । वय्कः रेडियो नेपालया संगीत शाखा प्रमुख नं खः ।
रामहरि गुरुङ व भीमबहादुर नकःमिपाखें संगीत शिक्षा कयादीम्ह संगीतकार नकःमिं वाद्य शिरोमणि उस्ताद गणेशलाल श्रेष्ठया पुण्यतिथिइ हनुमान सेवा केन्द्र यलं ग्वसाः ग्वःगु शास्त्रीय संगीत सम्म्येलन व धेंधेंबल्लाः कासाय् तालवादनपाखे तबला वादनय् न्हाप सिरपाः त्याकादीगु दु, अथे हे रेडियो नेपालया ४२ क्वःगु (२०४८) र ४३ क्वःगु (२०४९) जन्म जयन्तिया लसताय् रेडियो नेपालं ग्वसाः ग्वःगु धेंधेंबल्लाखय् शास्त्रीय संगीतपाखे तबला वादनय् ल्यू सिरपाः त्याकादीगु दु । लिसें, २०६३ सालय् जुजु वीरेन्द्रया गद्दी आरोहण रजत महोत्सव पदक,Maritorious Service IGory Award Soka Association Singapore – 2003, २०५६ सालय् ‘दि टालेन्ट नेपालभाषा संगीत अवार्ड’, २०६६ सालय् नेपालभाषाया सर्वोत्कृष्ट संगीतकार पेज थ्री पिपल्स च्वाइस अवार्ड, २०७२ सालय् बनिता त्रैमासिक सम्मान, २०७४ सालय् सिक्किम नेवाः गुथि, फ्रेण्ड्स क्लब बलम्बुं सम्मान याःगु दु । अथेहे २०७५ सालय् संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उडड्यन मन्त्रालय, नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठानपाखे प्रतिष्ठित श्रेणी, २०७५ सालय् हे संगीत महर्षी नातिकाजी सम्मान, दान्यहिरा सिरपाः (२०७९) लिसेंया सिरपाः व सम्मानं वय्कःयात छाय्प्यूगु जुल ।
नेपालभाषा व खस नेपाली भाय्या म्ये नापं यानाः थ्यं मथ्यं द्वःछिपुं मल्याक म्ये रेकर्ड याना दीधुंकूम्ह वय्कः नेपाल रोयल्टी संघया संस्थापक दुजः नं खः ।
बेल्जियम, नेदरल्याण्ड, स्वीट्जरल्याण्ड, जर्मनी, फ्रान्स, इटाली, सिंगापुरय् संगीतिक यात्रा यानादीधुंकूम्ह वय्कःया नेपालभाषाया म्ये न्ह्यब्वयेगु तातुनाः नेपालमण्डल टेलिभिजनं ‘संगीतकार मनराजा नकःमि एकल साँझ २०७५’ याःगु नं लुमंकेबहः जू ।
मन्जु कुमार श्रेष्ठ नेपाःया छम्ह नांजाःम्ह किपालुमि (सिनेमाटोग्राफर) खः । क्यामेरां तःगू नेवाः व खस नेपाली भाय्या संकिपा खिचये यायेगु ज्या यानादीम्ह भाजु मन्जु कुमार श्रेष्ठया जन्म वि सं २००७ मंसीर २२ गते येँय्या डिल्लीबजारय् जूगु खः । प्रवीणता प्रमाण पत्र तगिंतक ब्वनादीम्ह भाजु मन्जु कुमार श्रेष्ठं तत्कालिन शाही नेपाल चलचित्र संस्थानं दयेकूगु “मनको बाँध” संकिपाया स्टिल फोटोग्राफर जुयाः थ्व ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीगु खः ।
शाही नेपाल चलचित्र संस्थानं हे दयेकूगु नेपाली भाय्या संकिपा “जीवन रेखा”य् किपालुमि जुयाः दकलय् न्हापा संकिपा खिचये यानादीम्ह भाजु श्रेष्ठं मदिक्क थ्व ज्या यानादिल । “जीवन रेखा” संकिपाया मेम्ह किपालुमि श्याममोहन श्रेष्ठ जुयादी । थुकथं संकिपाया किपालुमि जुयादीम्ह भाजु मन्जु कुमार श्रेष्ठं नेपालभाषाया निगू संकिपा “सिलु” व “राजमति”या किपालुमि खः । नेपाःया ऐतिहासिक परिवेश न्ह्यब्वयातःगु “प्रेमपिण्ड” व नेपाःया राजनैतिक इतिहासय् लौहपुरुष नालातःम्ह गणेशमान सिंहया जीवनीया लिधंसाय् दयेकूगु “वीर गणेशमान” वय्कलं खिचये यानादीगु न्ह्यथनेबहःगु संकिपा खः । तत्कालिन शाही नेपाल चलचित्र संस्थानय् क्यामेरामायन पदय् जागिर नयादीम्ह मन्जु कुमार श्रेष्ठं तत्कालिन जुजु पिनिगु औपचारिक भ्रमणया इलय् आपालं डकुमेण्ट्रि नं खिचये यानादीगु दु ।
“राजमति” संकिपाया निंतिं कलिउड सिने अवार्डय् बेस्ट सिनेमाटोग्राफरया सिरपा त्याकादीम्ह मन्जु कुमार श्रेष्ठयात मेमेगु नं आपालं सिरपा व हनापतिं छायेपियातःगु दु । न्हू पुस्ताया यक्वसित फोटोग्राफि ज्या स्यनाच्वनादीम्ह मन्जु कुमार श्रेष्ठयात थाइलाएण्ड, जर्मनी, इजिप्ट लगायत आपालं देशय् हनेगु ज्या जुइधुुंकूगु दु ।