मुक्ति शाक्य नेपाःया तसकं लोकंह्वाःम्ह रक संगीतकःमि जुयादी । येँ महानगरपालिका वडा ल्याः २१ ज्याःबहालय्‌ ने.सं. १०७९ दिल्लाथ्वः पारु, मंगलबारखुन्हु जन्म जुयादीम्ह वय्‌कः मां पुनमाया शाक्य व अबु भाजुरत्न शाक्यया चीधिम्ह काय्‌ खः । वय्‌कलं मचांनिसें दाजु व दाजुया पासापिंलिसे संगत यायां गितार थाये सयेकादीगु खः । वय्‌कलं ब्लूज व हार्डरक सङ्गीत शैलियात खस नेपाली व नेवाः भाय्‌या म्येय्‌ छ्यलाः न्हूगु सवाः न्ह्यब्वया दीगु दु । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें बीकम तक ब्वनादीम्ह भाजु मुक्ति शाक्य सरकारी लाइसेन्स दुम्ह टुरिष्ट गाइड नं खः । वय्‌कलं भिंmनिदँ तक स्पेनिस भाय्‌या गाइड जुयाः विदेशीतय्‌त नेपाःया थीथी थाय्‌या विशेषता कँकं चाःहीका दीगु दु । भाजु मुक्ति शाक्यं इस्वी सन् १९८२ पाखे थःलिसें पासापिं राजु शाक्य, सुदेश श्रेष्ठ व भानुमान जोशीनाप जानाः दि एलिगेन्स (त्जभ भ्भिनबलअभ० नांगु सांगीतिक पुचः नीस्वनाः थःगु संगीत सिर्जना न्ह्याकादिल । थ्व पुचलं राष्ट्रिय सभागृहया दबुलिइ तःक्वः संगीत न्ह्यब्वःगु खः । सन् १९८७ पाखे वय्‌कलं स्पेनय्‌ ब्लुज संगीत ब्वनाः सयेकाः अनया सांगीतिक पुचःनाप व्यावसायिक रुपं ज्या यानादिल । नेपाः लिहां झायाः छुं दँ टुरिष्ट गाइडया ज्या यायेधुंकाः वय्‌कलं द रिभाइभल नांगु सांगीतिक पुचः नीस्वनाः ज्या न्ह्याकादिल । थ्व द रिभाइभल पुचलं हे नेपालय्‌ दकलय्‌ न्हापां सितिकं रक कन्सर्त याःगु खः । छुं दँ लिपा पुचःया पासापिं विदेश वंगु व उखेथुखे जूगुलिं भाजु मुक्ति शाक्यं सन् १९९५ पाखे ‘मुक्ति एण्ड रिभाइभल’ नांया पुचः नीस्वनाः मदिक्क थःगु हे सङ्गीत सिर्जनाया ज्या न्ह्याका च्वनादीगु दु । थुगु पुचलय्‌ थौंकन्हय्‌ म्येहालामि व गितार थाइम्ह भाजु मुक्ति शाक्य खःसा बेस गितार भाजु रोशन ताम्राकार, म्येम्ह गितार थाइम्ह भाजु सुनित कंसाकार व द्रम थाइम्ह निखिल तुलाधर जुयादी ।
पुचः नीस्वनाः न्हुन्हूगु संगीत सिर्जना यानाः न्यादँतक थाय्‌थासय्‌ कन्सर्ट न्ह्याकेधुंकाः दकलय्‌ न्हापांगु एल्बम सन् २००० य्‌ ‘कलंकिको जाम’ पिदन । स्वदँ लिपा ‘बुझाइ देउ’ नांया एल्बम पिदन । सन् २००७ या ‘देख्दै छु म’ थुगु पुचःया स्वंगूगु एल्बम जुलसा सन् २०१२ स ‘सँधैभरि’ प्यंगूगु एल्बम खः । थ्व पुचःया दकलय्‌ लिपांगु एल्बम सन् २०१९ या ‘स्वतन्त्र’ खः ।
थुगु पुचःयात सन् २००८ या हित्स एफ एम म्यूजिक एवार्डकथं दकलय्‌ बांलाःगु रक संगीत सिर्जना (जब म सम्झन्छु), दकलय्‌ बांलाःगु सः (जब म सम्झन्छु), दकलय्‌ बांलाःगु पुचः प्रस्तुुति, व दँया पप रक एल्बम (देख्दै छु म) यानाः प्यंगू सिरपालं छाय्‌प्यूगु दु । अथे हे सन् २०१३ य्‌ हित्स एफ एमपाखें दकलय्‌ बांलाःगु लय्‌ चिना, दकलय्‌ बांलाःगु सः व दँया पप रक एल्बम (सँधैभरि) या स्वंगू सिरपाः त्याकूगु दु ।
मुक्ति एण्ड रिभाइभल पुचलं देसय्‌ दुने जकमखु भारतया सिक्किम, सिलंग, संयुक्त राज्य अमेरिका, संयुक्त अधिराज्य, अष्टे«लिया, डेनमार्क, दुबइ, जापान, स्वीडेन, नर्वे, हंगकंग आदि देसय्‌ थःगु संगीत न्ह्यब्वये धुंकूगु दु ।

मुहालि (माय्‌लि, म्वाःलि, म्वाहालि, म्वहालि) नेवाः तजिलजिइ मदयेकं मगाःगु म्हुतुं पुइगु पुलांगु नेवाः बाजं खः । च्वकां पुइगु मुहालिया दथुइ दुगु ह्वःयात पतिंचां चायेकेगु तीगु यानाः थीथी सूर पिकाइगु जुयाः थ्व सूरबाजं खः । मे महासे धून पुयाः बाजं थायेमालकि मुहालि माःगु पुलांगु नेवाः परम्परा जुयाच्वन । मुहालि पुइबलय्‌ खिं, करखिं, धाः, धोलक, पछिमा, नगरा आदि तालबाजं थाइ ।
जुगि (कुश्ले, कपाली) जातिं जक पुइगु थ्व बाजं पुलांगु नेवाः प्याखं, द्यःया ख्वाःपाः प्याखं, जात्रा, ततःधंगु उत्सव, पर्वय्‌ मदयेकं मगाः । नौबाजा, गुंलाबाजा व मेमेगु बाजनय्‌ थीथी मेया धून पिकायेत नं मुहालि माः । नेवाः जातिया दिगुपुजाबलय्‌ द्यः यंकेत नं न्ह्यः न्ह्यः मुहालि पुइकाः दिगुपुजा ख्यलय्‌ वनेगु व लिहां वयेत नं अथे हे मुहालि पुइकाः द्यः लित हइगुु खः । व थेंतुं भौमचा लँ स्वः वनेत नं गनं गनं मुहालि पुइकाः बाजा यंकेगु चलन दुगु खः ।
न्हापा तःधंगु पुजा उत्सवय्‌ थःथितिपिन्सं सगं बीबलय्‌ मुहालि पुया च्वनेमाःगु चलन दुगु खः । थुकथं न्ह्यागुं भिंज्याय्‌ पुइमाःगु मुहालियात नेवाः परम्पराय्‌ मंगलकारी बाजंया मान्यता बियातःगु दु ।
न्हापा न्हापा मोहनिया नःलास्वनेखुन्हु निसें नःलास्वांयात मालसिरि न्यंकेगु धकाः जुगीतय्‌सं त्वाःत्वाःलय्‌ न्हिथं मुहालिं मालसिरि धून पूू वयेगु नं चलन दुगु खः । मुहालि पू वःगुया ज्यालाकथं उमिसं थःथगु लागाया छेँखापतिकं दच्छिया छक्वः बालि म्हयेगु चलन दुगु खः । अथेहे मू मू देगलय्‌ सेवा यायेगु धकाः सुथन्हापां मुहालि पू वनेगु ज्याया निंतिं नं सरकारं हे बुँ बिर्ता फ्यानाः उकिया आम्दानिं उमित खान्कि बीगु व्यवस्था दुगु खः । थुगु ल्याखं जुगि जाति व्यावसायिक नेवाः सङ्गीतकःमि जुयाच्वंगु थुइके फु । थौंकन्हय्‌ मुहालि पुइपिं म्ह्व जुयावंलिसे मुहालि पुइगु नं तना वनेत्यंगु दु । ख्वप, थिमि, चित्लाङ् आदि थासय्‌ इलय्‌ ब्यलय्‌ मुहालि पुइगु भचा भचा ल्यं दनिसा येँय्‌ मुहालि पुइगु द हे मन्त धाःसां जीधुंकल ।
मुहालियात स्वंगू ब्वय्‌ ब्वथला दयेका तःगु दइ । मुहालिं सः पिहां वइगु न्ह्यःनेया फ्वः धलौत बाय्‌ (धातु) यागु खःसा म्हुतुं पुइगु च्वकाय्‌ कुल्फिताड तारिमाया हःयागु तुकिं दयेकी । तुकियात क्वात्तुक कां हिनाः लीया साजय्‌ स्वथना तइ । साजयात ली बाय्‌ सिजःया फ्वः दयेकाः मुहालि च्वकाया ह्वतय्‌ दुछ्वया तइ । मुहालिया दथुयागु ब्व सतिसाः सिसौ सिँयागु दयेकी । सिँयागु दथुत्वालय्‌ थाय्‌थासय्‌ ह्वः दइ । म्हुतुं पुयाहःगु फय्‌यात ल्हाःया पतिंचां ह्वः चायेकेगु तीगु यानाः मुहालिं थीथी सूर पिकाइगु खः । मुहालि नेवाः तजिलजिइ लिच्छविकालय्‌ हे दयेधुंकूगु दसु यल हौगलय्‌ मुहालि पुयाच्वंगु ल्वहंया मूर्तिं क्यनाच्वंगु दु । नेवाः समाजय्‌ तःताजि मुहालिया चलन दु । थन तःहाकःनिसें म्हिचाय्‌ स्वथने ज्यूगु चीहाकःगु तक थीथी मुहालि पुइगु चलन खनेदु । गथेकि साधारण मुहालि, पुजा मुहालि, ककीचा मुहालि, भमरा मुहालि, रसन मुहालि, नमोथ मुहालि, गुजराति मुहालि, शहनाई मुहालि, दमाई मुहालि, चाःतू मुहालि, देशी मुहालि आदि । मुहालिया ताजि पतिकं उकिया सूर पाइ ।

मुहालि स्यनेज्या/ जुगि छुयेगु
मुहालिनाप जुगि जातिया संस्कार मचांनिसें हे स्वानाच्वंगु दु । मुहालि पुइगु थ्व जातिया विशेष सीप खःसा न्हापा थ्व उमिगु जीवन हनेगु आम्दानीया छगू आधार खः । थुगु जातिया काय्‌मस्त न्यादँनिसें झिदँ भिंmनिदँ दतकि मुहालि ज्वंकेगु संस्कार यायेमाः । मस्तय्‌त मुहालि पुइगु स्यनेज्यायात ‘नाद बियेगु’, ‘जुगि छुयेगु’, ‘ब्रतबन्ध’ धाइ । मुहालि पुइगु स्यनीबलय्‌ दकलय्‌ न्हापा बारा धून, भिंज्याय्‌ पुइगु धून, पुजा मुहालि निं स्यनी । वयां लिपा छोहरा धून, सगं मुहालि, बलि संकल्प याइबलय्‌यागु धून स्यनी । अनं लिपा “ग्वाराधून, छोधा, द्यःपिनिगु तुतः (विशेष ताल) स्यनेधुंकाः लिगरा धून, पुजा वनाः लिहां वइबलय्‌या धून पुइगु स्यनी । अनं लिपा तिनि मेमेगु धून स्यनी ।

मुहालि पिदनेगु
मुहालि पुइगु स्यनेधुंकाः स्यँमिपिं पिदने माः । पिदनेबलय्‌ थःगु परम्पराकथं चान्हय्‌ नासः द्यःयाथाय्‌ वनाः गुरु पुजा यानाः, मुहालि पिथनीम्हसित स्वां सिन्हः बियाः संग बी । अले नासःद्यःयाथाय्‌ थःम्हं पुइ सयेकागु धून पुइ । अनं वनाः थः कुलद्यः गोरखनाथ द्यःयाथाय्‌ वनाः पुइ । अनं लिपा वयाः थःगु छेँ न्ह्यःने मुहालि पुयाः भिक्षा फ्वनी । वयां लिपा थःथितिपिन्थाय्‌ वनाः मुहालि पुयाः भिक्षा काइ । अले थःगु छेँय्‌ लिहां वयाः थःथिति, दाजुकिजा, जःलाखःलापिन्त भ्वय्‌ नकाः पिदने ज्या सिधयेकी ।
सेवा यायेगु
ततःधंगु मू देगलय्‌ न्हिथं सुथ न्हापां द्यः ख्युंबलय्‌ हे मुहालि पू वनेगुयात ‘सेवा यायेगु’ धाइ ।

सेवा बिर्ता
मूमू देगलय्‌ न्हिथं नसंचा इलय्‌ मुहालि पूवनेगु तुतय्‌ मजुयेके निंतिं मुहालि पुइपिन्त बालि बीत गुथि स्वनाः तयातःगु बिर्ता बुँयात ‘सेवा बिर्ता’ धाइ । न्हापा न्हापा थजाःगु यक्व सेवा बिर्ता सरकारपाखें हे स्वनातःगु खः । सेवा बिर्ताया बुँ म्हासय्‌ जुयावंलिसे खान्कि मदयाः सेवा यायेगु धकाः मुहालि पू वनेगु चलन नं यक्वथाय्‌ तनावने धुंकूगु दु ।

खान्कि
सेवा बिर्ता बुँया आयस्तां मुहालि पुइपिन्त बीगु बालियात ‘खान्कि’ धाइ । छगू खान्किइ ५ पीनिसें १० पी बुँ दइसा छम्ह मुहालि पुइम्हेसिनं ५–६ गू खान्कितक कायेगु याइ ।