ने.सं.११३० दँय्‌ निर्माण जूगु संकिपाया निर्माता व निर्देशक आर्यम नकःमि व सुनिता राजभण्डारी खः । आर्यम नकःमिया बाखं दुगु थुगु संकिपाया छायाँकार सुमन महर्जन खः । कलाकारकथं आर्यम नकःमि, सुनिता राजभण्डारी, श्लेषा श्रेष्ठ, आर्यन नकःमि, मदनदास श्रेष्ठ, शकुन्तला राजभण्डारी, स्वतन्त्र संसार महर्जन, सुरेन्द्र महर्जनपिं दुथ्याः । माया मतिनायात उमेरं पनी मखु अले उमेरं ची फइ मखु धकाः थन क्यनातःगु जुल ।

बज्रयोगिनि फिल्म्स प्रा.लि.पाखें ने.सं.११२३ स प्रदर्शन जूगु थुगु संकिपाया निर्माता नारायण प्रसाद श्रेष्ठ व धु्रवमान प्रधान खःसा निर्देशक व संगीतकार विष्णु सक्व खः । महन्त मल्ल व प्रदीप अर्यालया बाखं दुगु थुगु संकिपाया छायाँकार सुरेश बज्राचार्य खः । थुकी कलाकारपिं महन्तलाल मल्ल, नगिना जोशी, विष्णु सक्व, गीता शाही, सुशील राजोपाध्याय, राजेन्द्रमान शाक्य, आशाकाजी थकुपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ माया मतिनाया बाखनय्‌ तःमि व चीमिया विभेद क्यनातःगु दु ।

ने.सं.११३१ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता भोला शाही अले बाखं व निर्देशक रबिन्द्र शाही खः । संकिपाया छायाँकार मदन महर्जन खःसा थुकी कलाकारकथं प्रकाश बज्राचार्य, मैंया श्रेष्ठपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ मि. हर्कमान धैम्ह छम्ह मनूया खँय्‌ थीथी घटना व बाखं न्हयब्वयातःगु दु ।

हस प्रोडक्शनपाखें ने.सं. ११३० दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता उषा नकःमि, पवन श्रेष्ठ, गंगादेबी मानन्धरपिं खःसा निर्देशक आर्यम नकःमि व सुनिता राजभण्डारी खः । थुकी आर्यम नकःमिया बाखं दुसा छायाँकार एम एस माइकल खः । कलाकारकथं नरोत्तम मानन्धर, सुनिता श्रेष्ठ, कृष्णभक्त महर्जन, अष्टमाया महर्जन, कामना नकःमिपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ थःगु भाषा मस्यूम्ह मनू धइम्ह मिखा दयाः नं कां बराबर खः धकाः ब्वयातःगु दु ।

डेल्टा मल्टि मिडियापाखें ने.सं.११२५ स निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता भाइकाजी महर्जन नयन व हेमसिं महर्जन खः । थुकिया निर्देशक राज शाक्य खःसा थुकी सुरजबीर बज्राचार्यया बाखं दुथ्याः । थुकी कलाकारकथं राजु महर्जन, सुरेन्द्र महर्जन, सनि अवाले, सुरोज महर्जनपिं दुथ्याः । संकिपाया छायाँकार भाइकाजी महर्जन खः । थुकी छम्ह मिसाया जीवनय्‌ मिजंया भूमिका व मिजंया जीवनय्‌ मिसाया भूमिकायात कयाः दुवालातःगु दु ।

अबु बाबुकाजी महर्जन व मां प्राणमाया महर्जनया कोखं वि.सं. २०२० य्‌ किपूया भाजंगालय्‌ म्येहालामि मिना महर्जनया जन्म जूगु खः । वय्‌कः २०३६÷३७ निसें गायन ख्यलय्‌ मदिक्क सक्रिय जुयाच्वनादीगु दु । वय्‌कलं म्ये हालेगु लिसें चिहाः संकिपा, म्यूजिक भिडियोय्‌ थःगु अभिनय कला नं न्ह्यब्वया दीगु दु । वय्‌कलं दयेकूगु म्यूजिक भिडियो ‘करुणां भय्‌ब्यूगु’, ‘मांया यःम्ह म्हयाय्‌मचा’ तसकं लोकंह्वाः । इन्द्रेणी सांस्कृतिक समाजया ज्यासना पुचलय्‌ आवद्ध वय्‌कः ज्ञानमाला भजनय्‌ नं सक्रिय जुयादी ।

मिरा राणा छम्ह लोकंह्वाःम्ह लय्‌चिनामिलिसें म्येहालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०७१ कौलाथ्वः दसमि, बुधबारखुन्हु येँया कमलपुखुली जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु पं. शम्भुप्रसाद मिश्र व मां निर्मला मिश्र खः ।
थ्वय्‌कःया अबु संगीत प्रविण, तबलालिसें संगीतया ज्ञाता खः । छेँय्‌ अबुं म्येपिन्त संगीत स्यनाच्वनीबलय्‌ थ्वय्‌कःया नुगः उखे सालीगु । थ्व हुनिं वय्‌कःयात संगीतया ख्यलय्‌ सालाहल । वि.सं. २०२२ सालय्‌ झिंप्यदँति दुबलय्‌ हे थ्वय्‌कलं रेडियो नेपालया छगू प्रतियोगिताय्‌ म्ये हालादीगु खः । उगु प्रतियोगिताय्‌ सिरपाः त्याके मखंसां सः बांलाःगुलिं थ्वय्‌कलं स्वर परीक्षा हे मबिसें म्ये हालेगु ह्वःताः चूलाःगु खः । लिपा वि.सं. २०२८ सालं जूगु प्रतियोगिताय्‌ गायनय्‌ न्हाप लाकादिल । थ्वय्‌कलं हालादीगु आपालं म्येत लोकंह्वाः । उकी मध्यय्‌ ‘मखमली चोली चाँहिदैन’, ‘मेरो पाउमा आज कोही पाउजू बाँध’ खः ।
शास्त्रीय संगीतया नं ज्ञान दुम्ह थ्वय्‌कलं भारतया इलाहाबादं संगीत विशारद यानादीगु खः । वसिबें न्ह्यः येँया संगीत महाविद्यालयपाखें नं संगीत सयेकादीगु खः । थ्वय्‌कलं विदेशय्‌ च्वनाः संगीत स्यनेज्या नं न्ह्याका च्वनादीगु दु । आधुनिक, लोक, भजन व थीथी विधाय्‌ थीथी भाषाभाषी लिसें संकिपाय्‌ तकं म्ये हालादीगु दु । लिसें थ्वय्‌कलं विदेशी भाषाया नं म्येत हालादीगु दु । थ्वय्‌कलं भिंmन्हय्‌सः स्वयां मल्याक म्ये हाला दीधुंकल । वि.सं. २०२८ सालय्‌ संकिपा ‘मनको बाँध’य्‌ छपु पाश्चात्य शैलीया म्ये ‘यो मात चढेको रातमा’ हालादीगु दु । थ्व हे म्ये हालेधुंका थ्वय्‌कःयात नेपाःया न्हापांम्ह क्याब्रे म्येहालामि अले न्हापांम्ह मिसा पप म्ये हालामि धकाः धायेगु यात । थ्वय्‌कलं हे दकलय्‌ न्हापां दबुली पाश्चात्य शैलीया म्ये हाहां प्याखं नं हुलेगु यानादीगु खः ।
थ्वय्‌कलं न्हापा नेपालभाषाया म्ये प्रतियोगिताय्‌ ब्वति कयाः न्हाप सिरपाः नं त्याकादीगु दु । नेवाः संगीत ख्यलय्‌ नं थ्वय्‌कलं आधुनिक, भजन जक मखु दकलय्‌ न्हापां पाश्चात्य शैलीया नेवाः म्ये हालादीगु दु । ने.सं. १०९६ स ‘झीगु सः’ पाखें ग्वसाः ग्वःगु निक्वःगु म्ये नखः ज्याझ्वः याःबलय्‌ थ्वय्‌कलं अज्यागु म्ये हालादीगु खः । उबलय्‌ तसकं लोकंह्वाःगु थुगु म्ये खः ‘म्ये छपु हाले थें प्याखं छकः हुले थें ।’ थुगु म्येया च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ खःसा लसय्‌ हनादीम्ह गणेश परियार खः । थ्वय्‌कलं आपालं नेवाः म्येत हालादीगु सीदुसां पिदनाच्वंगु धाःसा खुपु न्हय्‌पुति हे जक दु । वय्‌कलं हालादीगु नेवाःम्ये थुकथं दु– ‘का न्हैं मंैचा मंसीर मैनासं’  (सत्यनारायण राजभण्डारीलिसें), ‘ल्हाः ज्वनाः साले मते’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), क्वलं बुइ मखुत यःमां’ (तारादेबीलिसें, च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘अतृप्त लोकय्‌ धनजन माया’ (लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘सतिनाः जिनापं च्वंसा’ (प्रकाश श्रेष्ठलिसें, च्वमि भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, लय्‌ द्वारिकालाल जोशी), ‘गुलि न्ह्यैपु फय्‌ थ्व वःगु’ (प्रकाश श्रेष्ठलिसें, च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ, लय्‌ द्वारिकालाल जोशी)
वि.सं. २०२८ सालं थ्वय्‌कःया उदयजंग राणालिसें इहिपाः जूगु खः । थ्वय्‌कःपिनि निम्हकाय्‌ दु । रेडियो नेपालय्‌ वि.सं. २०३५ सालंनिसें सुइछदँतक्क जागिर नयाः अवकास कयादीगु खः । थ्वय्‌कलं आपालं मान सम्मान व पदवीत कयादीगु दु ।

मुक्ति शाक्य नेपाःया तसकं लोकंह्वाःम्ह रक संगीतकःमि जुयादी । येँ महानगरपालिका वडा ल्याः २१ ज्याःबहालय्‌ ने.सं. १०७९ दिल्लाथ्वः पारु, मंगलबारखुन्हु जन्म जुयादीम्ह वय्‌कः मां पुनमाया शाक्य व अबु भाजुरत्न शाक्यया चीधिम्ह काय्‌ खः । वय्‌कलं मचांनिसें दाजु व दाजुया पासापिंलिसे संगत यायां गितार थाये सयेकादीगु खः । वय्‌कलं ब्लूज व हार्डरक सङ्गीत शैलियात खस नेपाली व नेवाः भाय्‌या म्येय्‌ छ्यलाः न्हूगु सवाः न्ह्यब्वया दीगु दु । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें बीकम तक ब्वनादीम्ह भाजु मुक्ति शाक्य सरकारी लाइसेन्स दुम्ह टुरिष्ट गाइड नं खः । वय्‌कलं भिंmनिदँ तक स्पेनिस भाय्‌या गाइड जुयाः विदेशीतय्‌त नेपाःया थीथी थाय्‌या विशेषता कँकं चाःहीका दीगु दु । भाजु मुक्ति शाक्यं इस्वी सन् १९८२ पाखे थःलिसें पासापिं राजु शाक्य, सुदेश श्रेष्ठ व भानुमान जोशीनाप जानाः दि एलिगेन्स (त्जभ भ्भिनबलअभ० नांगु सांगीतिक पुचः नीस्वनाः थःगु संगीत सिर्जना न्ह्याकादिल । थ्व पुचलं राष्ट्रिय सभागृहया दबुलिइ तःक्वः संगीत न्ह्यब्वःगु खः । सन् १९८७ पाखे वय्‌कलं स्पेनय्‌ ब्लुज संगीत ब्वनाः सयेकाः अनया सांगीतिक पुचःनाप व्यावसायिक रुपं ज्या यानादिल । नेपाः लिहां झायाः छुं दँ टुरिष्ट गाइडया ज्या यायेधुंकाः वय्‌कलं द रिभाइभल नांगु सांगीतिक पुचः नीस्वनाः ज्या न्ह्याकादिल । थ्व द रिभाइभल पुचलं हे नेपालय्‌ दकलय्‌ न्हापां सितिकं रक कन्सर्त याःगु खः । छुं दँ लिपा पुचःया पासापिं विदेश वंगु व उखेथुखे जूगुलिं भाजु मुक्ति शाक्यं सन् १९९५ पाखे ‘मुक्ति एण्ड रिभाइभल’ नांया पुचः नीस्वनाः मदिक्क थःगु हे सङ्गीत सिर्जनाया ज्या न्ह्याका च्वनादीगु दु । थुगु पुचलय्‌ थौंकन्हय्‌ म्येहालामि व गितार थाइम्ह भाजु मुक्ति शाक्य खःसा बेस गितार भाजु रोशन ताम्राकार, म्येम्ह गितार थाइम्ह भाजु सुनित कंसाकार व द्रम थाइम्ह निखिल तुलाधर जुयादी ।
पुचः नीस्वनाः न्हुन्हूगु संगीत सिर्जना यानाः न्यादँतक थाय्‌थासय्‌ कन्सर्ट न्ह्याकेधुंकाः दकलय्‌ न्हापांगु एल्बम सन् २००० य्‌ ‘कलंकिको जाम’ पिदन । स्वदँ लिपा ‘बुझाइ देउ’ नांया एल्बम पिदन । सन् २००७ या ‘देख्दै छु म’ थुगु पुचःया स्वंगूगु एल्बम जुलसा सन् २०१२ स ‘सँधैभरि’ प्यंगूगु एल्बम खः । थ्व पुचःया दकलय्‌ लिपांगु एल्बम सन् २०१९ या ‘स्वतन्त्र’ खः ।
थुगु पुचःयात सन् २००८ या हित्स एफ एम म्यूजिक एवार्डकथं दकलय्‌ बांलाःगु रक संगीत सिर्जना (जब म सम्झन्छु), दकलय्‌ बांलाःगु सः (जब म सम्झन्छु), दकलय्‌ बांलाःगु पुचः प्रस्तुुति, व दँया पप रक एल्बम (देख्दै छु म) यानाः प्यंगू सिरपालं छाय्‌प्यूगु दु । अथे हे सन् २०१३ य्‌ हित्स एफ एमपाखें दकलय्‌ बांलाःगु लय्‌ चिना, दकलय्‌ बांलाःगु सः व दँया पप रक एल्बम (सँधैभरि) या स्वंगू सिरपाः त्याकूगु दु ।
मुक्ति एण्ड रिभाइभल पुचलं देसय्‌ दुने जकमखु भारतया सिक्किम, सिलंग, संयुक्त राज्य अमेरिका, संयुक्त अधिराज्य, अष्टे«लिया, डेनमार्क, दुबइ, जापान, स्वीडेन, नर्वे, हंगकंग आदि देसय्‌ थःगु संगीत न्ह्यब्वये धुंकूगु दु ।

मुहालि (माय्‌लि, म्वाःलि, म्वाहालि, म्वहालि) नेवाः तजिलजिइ मदयेकं मगाःगु म्हुतुं पुइगु पुलांगु नेवाः बाजं खः । च्वकां पुइगु मुहालिया दथुइ दुगु ह्वःयात पतिंचां चायेकेगु तीगु यानाः थीथी सूर पिकाइगु जुयाः थ्व सूरबाजं खः । मे महासे धून पुयाः बाजं थायेमालकि मुहालि माःगु पुलांगु नेवाः परम्परा जुयाच्वन । मुहालि पुइबलय्‌ खिं, करखिं, धाः, धोलक, पछिमा, नगरा आदि तालबाजं थाइ ।
जुगि (कुश्ले, कपाली) जातिं जक पुइगु थ्व बाजं पुलांगु नेवाः प्याखं, द्यःया ख्वाःपाः प्याखं, जात्रा, ततःधंगु उत्सव, पर्वय्‌ मदयेकं मगाः । नौबाजा, गुंलाबाजा व मेमेगु बाजनय्‌ थीथी मेया धून पिकायेत नं मुहालि माः । नेवाः जातिया दिगुपुजाबलय्‌ द्यः यंकेत नं न्ह्यः न्ह्यः मुहालि पुइकाः दिगुपुजा ख्यलय्‌ वनेगु व लिहां वयेत नं अथे हे मुहालि पुइकाः द्यः लित हइगुु खः । व थेंतुं भौमचा लँ स्वः वनेत नं गनं गनं मुहालि पुइकाः बाजा यंकेगु चलन दुगु खः ।
न्हापा तःधंगु पुजा उत्सवय्‌ थःथितिपिन्सं सगं बीबलय्‌ मुहालि पुया च्वनेमाःगु चलन दुगु खः । थुकथं न्ह्यागुं भिंज्याय्‌ पुइमाःगु मुहालियात नेवाः परम्पराय्‌ मंगलकारी बाजंया मान्यता बियातःगु दु ।
न्हापा न्हापा मोहनिया नःलास्वनेखुन्हु निसें नःलास्वांयात मालसिरि न्यंकेगु धकाः जुगीतय्‌सं त्वाःत्वाःलय्‌ न्हिथं मुहालिं मालसिरि धून पूू वयेगु नं चलन दुगु खः । मुहालि पू वःगुया ज्यालाकथं उमिसं थःथगु लागाया छेँखापतिकं दच्छिया छक्वः बालि म्हयेगु चलन दुगु खः । अथेहे मू मू देगलय्‌ सेवा यायेगु धकाः सुथन्हापां मुहालि पू वनेगु ज्याया निंतिं नं सरकारं हे बुँ बिर्ता फ्यानाः उकिया आम्दानिं उमित खान्कि बीगु व्यवस्था दुगु खः । थुगु ल्याखं जुगि जाति व्यावसायिक नेवाः सङ्गीतकःमि जुयाच्वंगु थुइके फु । थौंकन्हय्‌ मुहालि पुइपिं म्ह्व जुयावंलिसे मुहालि पुइगु नं तना वनेत्यंगु दु । ख्वप, थिमि, चित्लाङ् आदि थासय्‌ इलय्‌ ब्यलय्‌ मुहालि पुइगु भचा भचा ल्यं दनिसा येँय्‌ मुहालि पुइगु द हे मन्त धाःसां जीधुंकल ।
मुहालियात स्वंगू ब्वय्‌ ब्वथला दयेका तःगु दइ । मुहालिं सः पिहां वइगु न्ह्यःनेया फ्वः धलौत बाय्‌ (धातु) यागु खःसा म्हुतुं पुइगु च्वकाय्‌ कुल्फिताड तारिमाया हःयागु तुकिं दयेकी । तुकियात क्वात्तुक कां हिनाः लीया साजय्‌ स्वथना तइ । साजयात ली बाय्‌ सिजःया फ्वः दयेकाः मुहालि च्वकाया ह्वतय्‌ दुछ्वया तइ । मुहालिया दथुयागु ब्व सतिसाः सिसौ सिँयागु दयेकी । सिँयागु दथुत्वालय्‌ थाय्‌थासय्‌ ह्वः दइ । म्हुतुं पुयाहःगु फय्‌यात ल्हाःया पतिंचां ह्वः चायेकेगु तीगु यानाः मुहालिं थीथी सूर पिकाइगु खः । मुहालि नेवाः तजिलजिइ लिच्छविकालय्‌ हे दयेधुंकूगु दसु यल हौगलय्‌ मुहालि पुयाच्वंगु ल्वहंया मूर्तिं क्यनाच्वंगु दु । नेवाः समाजय्‌ तःताजि मुहालिया चलन दु । थन तःहाकःनिसें म्हिचाय्‌ स्वथने ज्यूगु चीहाकःगु तक थीथी मुहालि पुइगु चलन खनेदु । गथेकि साधारण मुहालि, पुजा मुहालि, ककीचा मुहालि, भमरा मुहालि, रसन मुहालि, नमोथ मुहालि, गुजराति मुहालि, शहनाई मुहालि, दमाई मुहालि, चाःतू मुहालि, देशी मुहालि आदि । मुहालिया ताजि पतिकं उकिया सूर पाइ ।

मुहालि स्यनेज्या/ जुगि छुयेगु
मुहालिनाप जुगि जातिया संस्कार मचांनिसें हे स्वानाच्वंगु दु । मुहालि पुइगु थ्व जातिया विशेष सीप खःसा न्हापा थ्व उमिगु जीवन हनेगु आम्दानीया छगू आधार खः । थुगु जातिया काय्‌मस्त न्यादँनिसें झिदँ भिंmनिदँ दतकि मुहालि ज्वंकेगु संस्कार यायेमाः । मस्तय्‌त मुहालि पुइगु स्यनेज्यायात ‘नाद बियेगु’, ‘जुगि छुयेगु’, ‘ब्रतबन्ध’ धाइ । मुहालि पुइगु स्यनीबलय्‌ दकलय्‌ न्हापा बारा धून, भिंज्याय्‌ पुइगु धून, पुजा मुहालि निं स्यनी । वयां लिपा छोहरा धून, सगं मुहालि, बलि संकल्प याइबलय्‌यागु धून स्यनी । अनं लिपा “ग्वाराधून, छोधा, द्यःपिनिगु तुतः (विशेष ताल) स्यनेधुंकाः लिगरा धून, पुजा वनाः लिहां वइबलय्‌या धून पुइगु स्यनी । अनं लिपा तिनि मेमेगु धून स्यनी ।

मुहालि पिदनेगु
मुहालि पुइगु स्यनेधुंकाः स्यँमिपिं पिदने माः । पिदनेबलय्‌ थःगु परम्पराकथं चान्हय्‌ नासः द्यःयाथाय्‌ वनाः गुरु पुजा यानाः, मुहालि पिथनीम्हसित स्वां सिन्हः बियाः संग बी । अले नासःद्यःयाथाय्‌ थःम्हं पुइ सयेकागु धून पुइ । अनं वनाः थः कुलद्यः गोरखनाथ द्यःयाथाय्‌ वनाः पुइ । अनं लिपा वयाः थःगु छेँ न्ह्यःने मुहालि पुयाः भिक्षा फ्वनी । वयां लिपा थःथितिपिन्थाय्‌ वनाः मुहालि पुयाः भिक्षा काइ । अले थःगु छेँय्‌ लिहां वयाः थःथिति, दाजुकिजा, जःलाखःलापिन्त भ्वय्‌ नकाः पिदने ज्या सिधयेकी ।
सेवा यायेगु
ततःधंगु मू देगलय्‌ न्हिथं सुथ न्हापां द्यः ख्युंबलय्‌ हे मुहालि पू वनेगुयात ‘सेवा यायेगु’ धाइ ।

सेवा बिर्ता
मूमू देगलय्‌ न्हिथं नसंचा इलय्‌ मुहालि पूवनेगु तुतय्‌ मजुयेके निंतिं मुहालि पुइपिन्त बालि बीत गुथि स्वनाः तयातःगु बिर्ता बुँयात ‘सेवा बिर्ता’ धाइ । न्हापा न्हापा थजाःगु यक्व सेवा बिर्ता सरकारपाखें हे स्वनातःगु खः । सेवा बिर्ताया बुँ म्हासय्‌ जुयावंलिसे खान्कि मदयाः सेवा यायेगु धकाः मुहालि पू वनेगु चलन नं यक्वथाय्‌ तनावने धुंकूगु दु ।

खान्कि
सेवा बिर्ता बुँया आयस्तां मुहालि पुइपिन्त बीगु बालियात ‘खान्कि’ धाइ । छगू खान्किइ ५ पीनिसें १० पी बुँ दइसा छम्ह मुहालि पुइम्हेसिनं ५–६ गू खान्कितक कायेगु याइ ।

सुखावति फिल्म्स प्रोडक्शनपाखें ने.सं.११३४ दँय्‌ निर्माण जूगु संकिपाया निर्माता आर एल महर्जन अले बाखं व निर्देशक सुरेन्द्र तुलाधर खः । थुगु संकिपाया छायाँकार सुमन तण्डुकार खःसा कलाकारकथं आर एल महर्जन, सोहित मानन्धर, आशिष्मा नकःमि, भिन्तुना जोशी, महन्तलाल मल्ल, सुरेन्द्र तुलाधरपिं दुथ्याः । जिन्दगीया मू थःम्हेसिनं हे थुइकेमाः धकाः संकिपाय्‌ ब्वयातःगु दु ।