वि.संं २०११ सालय् भिंद्यःत्वालय् अबु सूर्यमान डंगोल व मां मोहनमाया डंगोलया कोखं म्येहालामि, लय्चिनामि बीआर संगमया जन्म जूगु खः । वय्कःया पूवंगु नां बेखारत्न महर्जन खः । वय्कलं ‘न्हिलाः न्हिलाः हुँ’ संकिपापाखें पाश्र्व गायन नं यानादीगु खः । वय्कःया बांबांलाःगु तःपु म्ये दु, थौंकन्हय् वय्कः ध्वंखापुखू ताहाचलय् च्वनादी ।
म्येहालामि भाजु विजयमान सिंह तुलाधर ने.सं. १०८२ बछलागाः दसमि, मंगलबारखुन्हु मां निलशोभा तुलाधर व बाः रत्नमानसिंह तुलाधरया कोखं जन्म जुयादीगु खः । वय्कः न्ह्यःखा, येँय् च्वनादी ।
वय्कलं तसकं नासलं लीक नेपालभाषाया यक्व हे म्ये हालादीगु दु । वय्कलं म्येहालाः पिदंगु म्येचाः ‘लूजः’ खः । वय्कःया बिशेष म्ये– ‘मचाबलय् म्हितागु व कासा फुक ल्वःमन’, ‘हाकु सँ वः ह्याउँगु स्वां’, ‘मतिनां जाःगु मिखां छं स्वैबियाः’ आदि खः ।
म्येहालामि विजेन्द्र चवाल मां रामकुमारी चवाल व अबु शिवराम चवालया कोखं ने.सं. कौलाथ्वः चौथिखुन्हु ख्वपय् जन्म जुयादीम्ह खः । सुमन सचिवपाखें शास्त्रीय संगीत सयेकादीम्ह चवालं रविन्द्रलाल श्रेष्ठपाखें तबला वाद्यवादन सयेकादीगु खः । आराधना संगीत समूह, ख्वपय् आवद्ध वय्कलं अनिक शाक्यया च्वसाय्, शाम्बो चरण राजभण्डारीया लसय् ‘जीवनया छुं छलिसे हनागु म्ये’ ने.सं. ११४२ कछलाथ्वः चतुर्दसिखुन्हु पिथना दीगु खः । थुगु म्यें वय्कलं निम्स अवार्डय् बेष्ट सिंगरया जुरी अवार्ड कयादीगु खःसा बेष्ट इमर्जिङ सिंगर पेजथ्री पिपल्स च्वाइस अवार्ड नं त्याकादीगु खः । वय्कःया ‘भिंतुना दु भिंतुना’, ‘सुथय् न्ह्यलं चालकि जितः मां लुमना वइ’ म्ये नं पिदने धुंकूगु दु ।
मैथिलि कवि कोकिल उपाधि बियातःम्ह मैथिलि व संस्कृत भाय्या झिंप्यंगूगु शताब्दिया कविया नां खः विद्यापति । कवि विद्यापतिं आपालं राधाया दृष्टिकोणं राधाकृष्ण मतिनाया म्येलिसें महाद्यः, नारांद्यः, दुर्गा व गंगाया यक्व भजन म्ये च्वःगु दु । ‘भनये विद्यापति’ धकाः कवि विद्यापतिया नां दुगु गुलिखे म्ये नेवाःतय्सं भजन व दापाय् हालाच्वंगु दु । कवि विद्यापतिया म्येय् छ्यलातःगु म्येग्वः दुगु दापाम्ये यक्व दु ।
अबु विनोद महर्जन व मां रत्नकुमारी महर्जनया कोखं यल, थेच्वया मालिगामय् बूम्ह विरज संगीतया उच्च शिक्षा अध्ययनया निंतिं थौंकन्हय् अष्ट्रेलियाय् च्वना वयाच्वंगु दु । म्येहालामि विरज महर्जन निगू तगिमय् ब्वनाच्वना दीबलय् हे सांगीतिक पहिचान दयेकूम्ह खः । १३ दँ दुबलय् वि.सं. २०६९ सालय् विरजया एकल साँझ ज्याझ्वः यासें म्ये हालादीगु खः ।
वय्कलं ‘तुयूतुयू’ धाःगु म्येपाखें सर्वोत्कृष्ट न्हूम्ह गायकया निंतिं पेजथ्री पिपल्स च्वाइस अवार्ड (२०७४) त्याकादीगु खःसा थुगु हे म्येपाखें नेशनल बक्स अफिस अवार्डय् बेष्ट डेब्यू सिंगर (जुरी च्वाइस अवार्ड) नं त्याकादिल । नेशनल पावर न्यूज म्यूजिक अवार्डय् बेष्ट सङ अफ द इय्– इन्करेजमेन्ट अवार्ड (२०७५) त्याकादीगु खः । वय्कःया मेगु नेपालभाषाया म्ये ‘छ लुइवं हे जीवन’पाखें निक्वःगु स्टार नेपालभाषा म्यूजिक अवार्डय् बेष्ट सिंगर मेल– राइजिङ स्टार सिरपाः (२०७९) त्याकादीगु खः । विरजं वि.सं. २०७० सालय् १४ दँ दुबलय् थःगु न्हापांगु म्येमुनाः ‘नयाँ किरण’ पिथंगु खः ।
विष्णु जल्मि
विष्णु जल्मि नेवाः संगीत ख्यलय् तसकं लोकंह्वाःम्ह म्येच्वमि, म्येहालामि व लय्चिनामि खः । थ्वय्कःया जन्म वि.सं.१९९४ कार्तिकय् यलया जलय् जूगु खः । थ्वय्कलं मचाल्याय्म्हया इलनिसें हे म्ये चिनेगु यानादीगु खः । लिसें थ्वय्कः छम्ह बांलाःम्ह तबलावादक नं खः । उगु इलय् गांगामय् प्याखंत स्यनीबलय् हिन्दी संकिपाया लसय् नेवाःम्येत चिनेगु ज्या न्ह्याकादीगु खः । वि.सं. २०४२ सालपाखे वरिष्ठ संगीत सर्जक कृष्णमान डंगोलया ब्वनाय् थ्वय्कः रेडियो नेपालय् दुहां झाःगु खः । अन थ्वय्कलं ‘फूलबारी’ ज्याझ्वःया नितिं थःम्हं चिनागु म्येत रेकर्ड यानादिल । लिसें थःम्ह नं म्ये हालेगु यानादिल । थुगु इलय् थ्वय्कःया आपालं म्येत लोकंह्वाः । थ्वय्कःया लोकंह्वाःगु म्ये मध्यय् ‘बजि ल्हुइ नं म्वाःल यःमैं कुति वाये नं म्वाःल यःमैं’, ‘आलुब्वय् लैंब्वय् पिवाः च्वनेत कपाय् फ्यनेगु यंचा यःमैं’, ‘वल वल उल्टा जमाना स्व पासापिं’ खः ।
अज्यागु तःपु म्ये दयेधुंकाः उगु म्ये मुनाः ने.सं. ११०६ स ‘लाय्लामा’ या नामं म्येचाः पिथना दिल । थुगु म्येचालय् झिंन्यापु म्ये दुथ्याः । उगु इलय् थ्व म्येचाः नं तसकं चूगु खः । थ्व हे म्येचाः पिथनेधुंकाः बिष्णु जल्मि व कृष्णमान डंगोलया नां कायेवं मनूतय्सं लाय्लामा म्येचाःयात लुमंकी । अथे जुयाः थीथी दँय् थ्व हे नामं खुचाःतक्क म्येचाः पिथना दिल । थ्वय्कलं ने.सं. १११२ स थःम्हं हे लसय् हनागु म्येत मुनाः ‘ग्वय्स्वांमाः’ नामं म्येचाः पिथना दिल । थ्व हे नामं लिपा मेगु निचाः नं पिथना दीगु दु । पासा पुचः अमेरिकां नं थ्वय्कःया म्येत मुनाः ‘लिसवाः’ म्येचाः पिथंगु दु ।
थ्वय्कलं मतिना, विधि ब्यवहारलिसें विसंगतिया लोक लसं छाय्पियाः आपालं म्येत चिनादीगु दु । थ्वय्कलं च्वयादीगु म्येत न्यनेबलय् झीगु नेवाः पहः खनेदु । थ्वय््कःया म्ये न्यनेबलय् सरल व ल्हानाभाय् कथंया जूगुलिं न्यनीपिन्सं ययेकल, लोकं नं ह्वात । थ्वय्कःया म्येग्वलय् कृष्णमान डंगोलं लसं छाय्पीवं म्ये जीवन्त जूवनीगु । थ्वय्कलं चिनादीगु, हालादीगु व लसय् हनादीगु म्येत सलंसःपु दु । थ्वय्कलं थःगु म्ये लिसें पुलांगु लोकंह्वाःगु म्येत नं मुनेगु यानादीगु दु । अथे हे धुवा जक दुगु पुलां म्येयात थःम्हं हे पूवंकाः पिथना दीगु दु । अज्याःगु मध्यय् छपु बसन्त म्ये खः ‘वाउँगु सिमाचाय् म्हासुम्ह झंगःचा’ ।
थ्वय्कलं थःगु म्ये थःम्हं जक मखु नांजाःपिंलिसेें संगीत ख्यलय् नकतिनि ताय्तिति यानाच्वंपिन्त नं हायेकेगु यानादिल । थ्वय्कःया हे म्ये हालाः आपालं म्येहालामिपिं लोकं नं ह्वाःगु दु । थ्वय्कलं छगू इलय् स्वरसम्राट नारायणगोपालयात जक म्ये हायेकाः छचाः म्येचाः पिथनेगु ग्वसाः ग्वयादीगु खः, तर थ्व पूमवन । थ्वय्कःया म्ये तारादेबी, कृष्णमान डंगोल, मिरा राणा, ज्ञाणु राणा, प्रेमध्वज प्रधान, मदनकृष्ण श्रेष्ठपिन्सं हालादीगु दु । थ्वय्कलं नेवाः म्येचाः जक झिचालं मल्याक पिथना दीगु दु । ने.सं. ११३७ स स्वकःगु पेज थ्री लाइफ टाइम एचिभमेण्टं छाय्पी धुंकूम्ह थ्वय्कः मान सम्मानया आस मतैम्ह खः । मदिक्क नेवाः म्ये संगीत ख्यःया श्रीबृद्धिया निंतिं थःत पानाझाःम्ह खः । न्हापांनिसें छेँयाज्या दुरु मीगु यायां लिपा मरि पसः तयादिल । थ्वय्कःया मरि पसः आरती स्वीटस् हाउस थौंतक्क येँय् फसिक्यबय् दनि ।
बिष्णु श्रेष्ठ छम्ह लय्चिनामिलिसें म्येहालामिकथं म्हस्यू । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०७३ प्वहेलागाः आमै, बसुबारखुन्हु येँया असनय् जूगु खः । थ्वय्कःया अबु शिवप्रसाद श्रेष्ठ व मां लक्ष्मीमाया श्रेष्ठ खः ।
थ्वय्कलं न्हापां येँया क्षेत्रपाटीच्वंगु जे.पि. स्कूलय् ब्वनादीगु खः । लिपा वि.सं. २०२० पाखे बाल मन्दीरय् ब्वनादीबले अनं चित्रकला सयेकेगुलिसें संगीत नं सयेकादिल । अनं थ्वय्कःयात संगीत स्यनादीम्ह गुरु खः पद्म कादम्बरी (मानन्धर) खः । लिपा थ्वय्कलं पुतलीसडकया संगीत महाविद्यालयपाखें पं. रंगराव कादम्बरी व सूर्यराज शर्मापाखें शास्त्रीय संगीत नं सयेकादीगु खः ।
थ्वय्कलं दबुली दकलय् न्हापा हालादीगु नेवाःम्ये ‘अय् तिमिला हुँ’ खः । थःम्हं हे संगीत तयाः हालादीगु थुगु म्येया च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ खः । वि.सं. २०२८ सालपाखें रत्नराज्य क्याम्पसया छगू सांगीतिक ज्याझ्वलय् थुगु म्ये हालादीगु खः । थ्वय्कलं ने.सं. १०९४ स ‘झीगु सः’ पाखें जूगु न्हापांगु म्ये नखः धेंधेंबल्लाखय् ब्वति कयाः सःपाखें न्हाप सिरपाः त्याकादीगु खः । अबलय् थ्वय्कलं दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयादीगु ‘थक्व गंगु कथुं खाखातूगु सलं’ धाःगु म्ये हालाः लुँया तक्मा कयादीगु खः । थुगु म्येय् थ्वय्कलं रमेश ताम्राकारलिसें जानाः लय् तयादीगु खः । थुगु म्ये ने.सं. ११२१ स पिदंगु म्येचाः ‘हाकनं छक्वः १’ स दुथ्याना च्वंगु दु । थ्वय्कलं भिंmनिपुति नेवाः म्ये हालादीगु दु । तर थ्व हे छपु म्ये जक म्येचालय् पिदना च्वंगु दु । थ्वय्कलं अप्वः धैथें थःगु हे लसय् म्ये हालादीगु खःसां छुं छुं म्ये रमेश ताम्राकारलिसें जानाः नं लय् तयादीगु दु । थ्वय्कलं प्रेमध्वज प्रधानया लसय् दुर्गालाल श्रेष्ठया म्ये ‘अय् प्रेमया पुजारी छ’ नं हालादीगु दु । थ्व बाहेक थ्वय्कलं थानादीगु लोकंह्वाःगु नेवाः धूनत मुनाः म्येचाः पिथना दीगु दु । थुगु म्येचाः ‘द्यछा’या नामं अन्नपूर्ण क्यासेट सेन्टरपाखें ने.सं. १११८ स पिथना दीगु खः ।
वि.सं.२०३१ सालपाखे थ्वय्कलं रेडियो नेपालय् स्वर परीक्षा ताःलाका दीगु खः । रेडियो नेपालय् थ्वय्कःया दकलय् न्हापां रेकर्ड जूगु म्ये ‘नौलाख तारा हेरी कोसित म सोधुँला’ खः । थुगु म्येया च्वमि प्रेमविनोद नन्दन खःसा लसय् हनादीम्ह प्रेमध्वज प्रधान खः । थ्वय्कलं भिंmन्यापुति हालादीगु खस भाय्या म्येत मध्यय् ‘गुराँसको थुँगा सरी’ छगू इलय् तसकं लोकंह्वाःगु म्ये खः । थुगु म्ये रत्नशम्सेर थापां च्वयादीगु खः । अथे हे थ्वय्कलं तारादेवीलिसें जानाः ‘हिमाललाई सुनाउँछु’ म्ये नं हालादीगु दु ।
थ्वय्कलं छगू इलय् गोरखापत्र संस्थानं पिदनीगु मचा लय्पौ ‘मुना’य् मचा म्येया स्वरलिपित पिथना दीगु दु । मस्तय् निंतिं मचा म्ये थःम्हं हे लसय् हनाः उकिया स्वरलिपित पिथना दीगु खः । अथे हे छगू इलय् थ्वय्कः संकिपा ख्यलय् नं सक्रिय जुयादीगु खः । थ्वय्कलं आपालं टेलिसंकिपा लिसें संकिपाय् नं म्हितादीगु दुु । थ्वय्कलं ‘बेहुली’ संकिपाय् ल्यू नायः जुयाः म्हितादीगु खः । थ्वय्कलं शंकरदेव क्याम्पसं बि.कम.तक ब्वनादीगु दु । मेख्यः धुंकाः थ्वय्कःया चित्रकलाय् नं ल्हाः न्ह्याः । न्हापा छेँजःपिन्सं न्ह्याका वयाच्वंगु मरि पसलय् हे थःगु लजगाःकथं न्ह्याका च्वनादीम्ह खः । थ्वय्कलं लिपा मेमेगु थीथी पसः तयाः नं थःगु लजगाःयात न्ह्याकादीगु खः ।