सपनाश्री नेपाली संगीत ख्यलय् छम्ह लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०९१ (वि.सं. २०२८जेठ)य् येँया महाबू (महाबौद्ध) त्वालय् जूगु खः । थ्वय्कःया अबु मदन परियार.खः ।
नेवाःतय् त्वालय् जन्म जूम्ह व ब्वलंम्ह जुयाः थ्वय्कःयात नेवाः भाय् ल्हायेत थाकु मजू । अथे जुयाः मचा इलंनिसें हे नेवाः दबुली थ्वय्कलं म्ये हालादीगु खः । थ्वय्कःया अबु छम्ह लोकंह्वाःम्ह संगीतया ज्ञाता जूगुलिं नं संगीत ख्यलय् वयेत थाकु मजुल । थ्वय्कलं न्यादँति दुबलय् ब्वनेकुथि वनेन्ह्यः हे रेडियो नेपालय् मचाम्ये रेकर्ड यानादीगु खः । थ्वय्कलं थःगु ज्वः मदुगु सलं नेवाःभाय्या सलंसःपु म्ये हालादीगु दु । थ्वय्कलं हालादीगु म्ये फुक्क धै थें लोकंह्वाः । गथेकि स्वय्म्भुराज शाक्यलिसेंया ‘ओ प्रिय लिफः स्वयाः’, ‘थौं सुथय् न्ह्यलं दनाः’, ‘सिरि सिरि फसं जितः’ । उकी मध्यय् नं ‘स्वयेगु मन जुल रे’ म्ये ला नेवाः भाय् मथूपिं गैर नेवाःतय्त नं उतिकं हे यःगु म्ये खः । लोक, आधुनिक, भजन फुक्क कथंया म्ये हालादीम्ह थ्वय्कलं आपालं म्येचालय् थःगु सलं छाय्पिया दीगु दु ।
थ्वय्कः मचाल्यासेबलय् हालादीगु आपालं नेवाः लोक म्येत दु । थ्वय्कःया म्ये दुथ्याःगु न्हापांगु म्येचाः ‘नेपालभाषा लोक म्ये १’ खः । थ्वय्कःया सलय् स्वपु म्ये दुथ्याःगु थुगु म्येचाः ने.सं. ११०४ स पिदंगु खः । नेपालभाषाया आपालं म्येचालय् थ्वय्कःया म्येत दुथ्याना च्वंगु दु । थ्वय्कलं नेपालभाषाया तसकं लोकंह्वाःगु म्येहना प्याखं ‘निमन्त्रणा’ य् नं म्ये हालादीगु खः ।
मचाल्यासेया इलय् उत्तमलाल श्रेष्ठं च्वयादीगु व द्वारिकालाल जोशिं लसय् हनादीगु ‘सागर भरी जून तारा, जूनभित्र तिमी’ हालेवं संगीत ख्यलय् लोकंह्वाःम्ह खः । थ्वय्कलं मेगु म्ये ‘हेरेको तिमीलाई आँखाले होईन’ हालेधुंकाः छम्ह बांलाःम्ह म्येहालामिकथं संगीत ख्यलय् झन् बय्बय् जुल । थ्वय्कलं नेवाः, खस, भोजपुरी भाषाय् नं म्ये हालादीगु दु । आपालं संकिपाय् नं म्ये हालादीगु दु । संकिपाया म्ये हालेगु झ्वलय् हे थ्वय्कःया नां सपना परियारं सपनाश्री जूवंगु खः । गुगु नां नेपाःया संगीत ख्यलय् ल्वःमनी मखुगु नां जुयाब्यूगु दु ।
थ्वय्कलं थीथी बिधाय् निद्वलं मल्याक म्ये हालादी धुंकल । मचाबलय् निसें हे म्ये हालाः थीथी मानसम्मान पदविं छाय्पी धुंकूम्ह थ्वय्कः थौंकन्हय् न्यूयोर्कय् च्वनादी । थ्वय्कलं बिमल बुढाथोकीनाप निब्याहाः यानादीगु खः । थ्वय्कःया स्वम्ह म्ह्याय्पिं दु । विदेशय् च्वनाः नं संगीत साधनारत जुया च्वनादीम्ह थ्वय्कलं थःगु यइपुगु सलं म्ये हालाः हे थःगु व मस्तय्गु भविष्यया निंतिंं न्ह्यज्याना च्वनादीगु दु ।
सा स्वर निसें नि स्वरतक न्हय्गू स्वरया छगू पुचःयात सप्तक धाइ । छगू सप्तकदुने प्यंगू कोमल स्वर व छगू तीव्र स्वर नं दइ । छुं नं संगीत रचनाय् सामान्यतया स्वंगू सप्तकदुने लानाच्वंगु दइ । स्वंगू सप्तक धयागु तार सप्तक, मध्य सप्तक व मन्द्र सप्तक खः । दसुया निंतिं हार्बिनया दथुइच्वंगु मध्य सप्तक खः । मध्य सप्तकया स्वरया आखलय् छुं नं चिं दइ मखु । जवय् च्वंगु तार सप्तक खः । तार सप्तकया स्वरया आखःया च्वय् सिन्हःफुति दइ । मध्य सप्तकया खवय् च्वंगु मन्द्र सप्तक खः । थुकी स्वरया क्वय् सिन्हःफुति दइ ।
गथे कि –
पÞ धÞ निÞ सा रे ग म प ध नि सां रें गं मं
कीर्तिपुण्य वज्रधातुचैत्य महाविहारया पुरुषमुनि व रविप्रभा बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०२८ दिल्लाथ्वः गुरुपुन्हिकुन्हु येँ, लगंबहालय् सप्तमुनि बज्राचार्य (भाइकाजी गुरुजु)या जन्म जूगु खः । वसप्वलं
तःछेँबहाःया बुद्धदर्शनहर्ष बज्राचार्ययापाखें बौद्ध कर्मकाण्डया नापं चचामे व नृत्य एवं मेमेगु नं कुशलतापूर्वक प्रशिक्षण कयाबिज्यात । थम्हं सयेकागु चचामे व नृत्य बौद्ध परम्परागत रुपं पुजा जुइथाय् चैत्य जीर्णोद्धार, अहोरात्री होम, पञ्चताल आधारय् मुद्रापुजा नं छ्यलाबिज्यात ।
वि.सं. २०१३ सालं जुजु महेन्द्रं वसपोलया चर्यामे व नृत्यं प्रभावित जुयाः दरबारय् सःतके हयाः मञ्जुश्री चर्यानृत्य हुइकाः स्वयाबिज्यात । २०२२ सालं त्रिविवि अन्तर्गत नृत्य शिक्षा विषय सैद्धान्तिक व व्यावहारिक पक्षया पाठ्यक्रम दयेकाः न्ह्यब्वया बिज्यात । थुकी पौराणिक, धार्मिक एवं शास्त्रीय नृत्य अन्तर्गत चर्यानृत्य दुसा थुकियात प्रमाणपत्र निसें डिग्री तकया पाठ्यक्रमय् ब्वथलाः दयेकूगु जुयाच्वन ।
वि.सं. २०३३–३४ य् सांस्कृतिक संस्थानय् नृत्य प्रशिक्षक जुयाबिज्यातसा स्कूल, क्याम्पसय् नं सैद्धान्तिक व प्रयोगात्मक चर्यामे, नृत्य एवं मेमेगु स्यनेगु ज्या यानाबिज्यात । ख ला वसप्वलं २०२१ सालय् त्रिवर्षीय योजना अन्तर्गत नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठानय् मुद्रा (नृत्य मुद्रा) अन्वेषक जुयाः स्वदँ व लिपा संस्कृति विभाग अन्तर्गत राष्ट्रिय नाचघरय् (उगु संस्था लिपा सांस्कृतिक संस्थानय् परिणत जुल) वि.सं. २०४५ साल तक चर्यानृत्य व मुया ज्या यानाबिज्यात ।
वसप्वलं संस्थानय् मञ्जुश्री नृत्य क्यनाबिज्यात । थुबलय् जुजु महेन्द्रं लय्तायाः नगद सिरपाः बिलसा थीथी क्याम्पस व स्कूलय् ब्वति कयाः थःगु नृत्य व मेया प्रतिभा क्यनाः न्हाप, ल्यू, लियांल्यू सिरपाः नं कयाबिज्याःगु जुयाच्वन । २०१७ सालं पुरातत्व एवं संस्कृति विभागं ग्वसाः ग्वःगु अधिराज्यव्यापी नृत्य प्रतियोगिताय् मञ्जुश्री नृत्यं न्हाप सिरपाः त्याकूगु जुयाच्वन ।
सप्तरत्न बज्राचार्य (भाजु गुर्जु) मां जोगप्रभा व अबु चर्यानृत्यया गुरु धर्मरत्न बज्राचार्यपाखें वि.सं. १९७२ चैत्र १८ गते रत्नकीर्ति महाविहार, मखंबहालय् जन्म जूगु खः ।
साधारण शिक्षा कयाः थीथी सरकारी कार्यालयय् ज्या यानाः अवकास कयादिल । वय्कलं थीथी तःधंगु व चीधंगु पुजा आजाय् चचा म्ये हालेगु व नृत्य यायेगु नापं पैंताखिँ थायेगु व पुइगु कुलया ज्या यानाबिज्यात । शिराहुति, मांसाहुति, छत्तिससम्बर, सिंदुराभिषेक (रहस्य विधि पूजा आदिइ चर्या म्येव नृत्य एवं उपाध्याय व दिर्घाचार्य जुयाः ब्वति कयाबिज्याःगु जुल ।