गायक सानुकाजी मानन्धरया जन्म २००६ सालय्‌ अबु बेखानारायण मानन्धर व मां लक्ष्मीदेवी मानन्धरया कोखं येँया पाक्वय्‌ जूगु खः । वय्‌कःया सांगीतिक पुचःया नां ‘चिम्पांजी’ खः । नेवाः म्ये व खस नेपाली निगुलिं ख्यलय्‌ वय्‌कःया दक्षता खनेदु । वय्‌कःया ‘मुखू’ नांगु नेवाः म्येचाः नं पिदंगु दु ।

म्येहालामि सानुबाबु महर्जन अबु मंगललाल महर्जन व मां आशामाया महर्जनया कोखं ने.सं. १०९१ प्वहेलागाः आमै, मंगलबारखुन्हु जन्म जूगु खः । म्ये च्वयेगु नापं संगीत तयेगु ज्या नं याना च्वनादीम्ह वय्‌कः मचांनिसें संगीतपाखे नुगः क्वसाःम्ह खः । वय्‌कःयात थुगु ख्यलय्‌ त्वाःत्वालय्‌ परम्परागत जुइगु संगीत प्रशिक्षणपाखें हःपाः चूलाःगु खः । महर्जनं च्यागू तगिमय्‌ ब्वना च्वनादीबलय्‌ स्कुलया ज्याझ्वलय्‌ लसकुस म्ये हालाः दबुलिइ म्ये हालेगु ज्या न्ह्याकादीगु खः । ‘जितः यःम्ह मयजु छ’ म्ये हालाः नेपालभाषा ख्यलय्‌ पिलूझाःम्ह म्येहालामि महर्जनया न्हापांगु म्येमुना ने.सं. १११८ दँय्‌ पिदंगु ‘जितः यःम्ह मय्‌जु’ खः । ने.सं. ११२६ दँय्‌ वय्‌कःया निगूगु म्येमुना ‘सिचु फय्‌’ पिदन । थुगु म्येमुनाया दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयादीगु ‘छ गन गन’ म्ये लोकं ययेकूगु म्ये खः । ने.सं. ११३१ दँय्‌ मेगु म्येमुना ‘गजब खः थ्व मतिना’ पिदन । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस नेपाली भाय्‌या यानाः २०० पुति म्ये हाला दीधुंकूगु दु ।
वय्‌कःया उत्कृष्ट मिजंसःया निंतिं थःगु हे संगीतय्‌ हालातःगु ‘छ गन गन, जि गन गन’ म्येपाखें ने.सं. ११२६ दँय्‌ इमेज अवार्ड त्याकादीगु खःसा दिपा महर्जननाप हालादीगु ‘छंगु लागि हे जि’ म्येपाखें ज्वःम्ये विधाय्‌ पेजथ्री पिपुल्स च्वाइस अवार्ड (११३३) त्याकादीगु, ने.सं. ११४३ दँय्‌ लिटिल स्टार नेपालभाषा म्येकासाय्‌ दकलय्‌ बांलाःम्ह संगीत निर्देशक जुयादीगु खः । अथेहे ने.सं. ११३७ स ‘भिंगु कर्म’ म्येपाखें दकलय्‌ बांलाःगु मिजं सःया पेजथ्री अवार्ड नं त्याकादीगु दु ।
दान्यहिरा हःपाः सिरपाः नं त्याका दीधुंकूम्ह महर्जनं नेपाल फेसन म्यूजिक अवार्ड (२०२२)य्‌ सर्बोकृष्ट भाषाभाषी गीत गायन (नेपालभाषा)पाखे दकलय्‌ बांलाःगु मिजं सःया सिरपाः अले, दकलय्‌ बांलाःगु म्ये (नेपालभाषा) बिधाय्‌ नेशनल पावर न्यूज, म्यूजिक अवार्ड–२०१९ नं त्याकादीगु दु । अथेहे नेपाल म्यूजिक एण्ड फेसन अवार्ड –२०२२ या सर्वोकृष्ट गजल गायनया अवार्ड व नेशनल पावर न्यूज, म्यूजिक अवार्ड –२०२० या सर्वोत्कृष्ट गजल अवार्ड नं त्याकादीगु दु । ज्यापु समाजनाप आबद्ध वय्‌कः छम्ह संगीत प्रशिक्षक नं खः ।

सापारुकुन्हु सायाः वनीबलय् थाइगु धिमय् बोलयात साँयाःपो बोल धाइ ।

सित्यालय् पलाः तयाः दने । कुत्याति हाकःगु त्याच्चा चिंगु सिँ बाकुतिइ च्वय् तुति तये छिंक घात कयाः च्वय्‌पाखे छत्वाःचा भेसें लुइकाः छानातइ । क्वय् पाचुका तइ । सिँ याउँगु व बल्लाःगु जातया जुइ । घात कयातःथाय् पालि दिकाः निपां तुतिइ त्वान्नाःया पिनेपाखे सिँ लाकाः पत्ति बालां क्वातुक ची । दनेत बः कयाः दनी । दने धुनधायेव पलाः छिनांतुं च्वनेगु याइ । धुँन्या हीकेत नं पलाः छिछ्युं हे हीकी । दनाच्वने माल धायेव धुँन्या तुतां चुइगु याइ ।

खोकना (खोना) यल दक्षिण भेग बागमती खुसि सिथया पुलांगु नेवाः बस्ति खः । थनया मूद्यः श्री रुद्रायणी सिद्धिकालीयात सिकाली नं धायेगु याः । थुम्ह सिकाली देवीया तसकं लोकंह्वाःगु ख्वाःपाः प्याखंयात सिकाली प्याखं धाइ । दँय्‌दँसं कौलाथ्वः सप्तमि मोहनिया फुलपातिकुन्हु खोकनाया क्वय्‌लाछि त्वाःया दबुलिइ न्हिच्छि हुइकीगु थ्व द्यः प्याखं स्वस्थानी व्रतया बाखंया लिधंसाय्‌ महादेव व दक्ष प्रजापतिया ल्वापु, सतीदेवी अंग पतन जूगुलिसें महालक्ष्मी देविं महिषासुर दैत्य संहार याइगु लु क्यनी । व लिसें थ्व प्याखनय्‌ गणेश व कुमारया बुद्धि स्वइगु लु नं अतिकं न्ह्यइपु ।
खोकनाया सिकाली प्याखं सिकाली द्यःया जात्रालिसे नं स्वानाच्वंगु दु । सिद्धिकाली माजु (सिकाली)या जात्रा दच्छिया प्यक्वः जुइ । दकलय्‌ न्हापांगु जात्रा गुंलागाः पारुकुन्हु, निक्वःगु जात्रा कौलाथ्वः पारुंनिसें अस्तमितक, स्वक्वःगु जात्रा कतिंपुन्हिकुन्हु व प्यक्वःगु जात्रा राम नःमिकुन्हु न्ह्याइ । निक्वःया जात्राय्‌ सिकाली प्याखं हुइके माः ।
गुंलागाः पारुकुन्हु खोकनाया देगलं यंकूम्ह सिद्धिकाली माजुयात पुलां खोकनाया सिकाली ख्यलय्‌ गमय्‌ स्वनाः पुजा याइ । लिपा अनं लित हयाः देवीयात क्वय्‌लाछि त्वाःया दबुलिइ तइ । थन सरकारी पुजा धुनेव श्री रुद्रायणी देवी प्याखं खलःपिन्सं व हे दबुलिइ न्हापां प्याखं हुली । प्याखं धुनेव च्वय्‌लाछि दबुलिइ हयाः देवीयात लसकुस यानाः ताःचां सालाः देगलय्‌ स्वनी । अन हे प्याखंया दक्वं द्यःपिनिगु ख्वाःपाः व मतू पुजाया निंतिं ब्वयातइ ।
निक्वःगु जात्रा कौलाथ्वः पारुंनिसें अस्तमितक न्ह्याइ । मू जात्रा कौलाथ्वः पञ्चमिकुन्हु जुइ । थ्वकुन्हु बहनी श्री रुद्रायणी देवीयात सिकाली ख्यःया पीथय्‌ स्वनेयंकी । व हे चान्हय्‌ अश्वमेध यज्ञ यायेमाः । कन्हय्‌कुन्हु सुथय्‌ उगु यज्ञ स्वयेगु धकाः श्री रुद्रायणी प्याखंया देवगणलिसे पँय्‌ताः बाजं खलः देशाः धकाः देश चाःहिलाः सिकाली ख्यलय्‌ वनी । द्यःपिं जज्ञ स्वयेत स्वर्गं कुहां वःगुभनं लुचुलुचु तिंन्हुयाः सिकाली ख्यलय्‌ थ्यंकी । अन सतीदेवी होमय्‌ क्वब्वाःगु लुकथं श्री रुद्रायणी देवी होमय्‌ क्वब्वाइ । थ्व धुनेवं दक्ष प्रजापति व महाद्यःया ल्वापुकथं वीरभद्रं दक्वं द्यःपिन्त लिनाछ्वइगु लु प्याखं हुली । थुकियात सिद्धिकाली याः धाइ ।
थनंलि सिकाली ख्यलं दक्वं द्यःपिं देश चाःहिलाः
लिहां वइ ।
थ्व हे जात्राया झ्वलय्‌ कौलाथ्वः सप्तमिकुन्हु न्हिच्छि खोकनाया क्वय्‌लाछि दबुलिइ श्री रुद्रायणी सिकाली प्याखं क्यनी । महालक्ष्मी देविं महिषासुर दैत्ययात संहार याइगु लु थ्व प्याखंया मू आकर्षण खः ।
दँय्‌दँसं गुंलां व कौलां निक्वः हुइकेमाःगु श्री रुद्रायणी देवी सिकाली प्याखनय्‌ मुक्कं २६ गू लु दु । थुकिइ थीथी प्याखंम्वः द्यः जुयाः मुक्कं ४६ म्ह प्याखंम्वः दइ । झिंनिदँया जात्राया झ्वलय्‌ सिकाली प्याखं खोकनां पिने नं हुइके यंकेमाः । थ्व प्याखं यलया मूचुक, ईन्द्रचुक, मंगः दबू, मंगःहिति दबू, तःबहाः दबू, क्वबहाः, गाःबहाः, च्यासः, नुगःहिति, नकबही, सौगः दबू व इखालखुइ हुइके माः । व थेंतुं थ्व प्याखं येँय्‌ लाय्‌कूया नासःचुक, दाख चुक, कालभैरव न्ह्यःनेया दबू, सिंहसतःया दबू, वंघः दबू व लगं दबुलिइ नं हुइके माः ।
श्री रुद्रायणी देवीया प्याखनय्‌ ४६ म्ह खलः दइ । व लिसें पँंय्‌ताः खलः १७ म्ह, पुजारी, थकालि, जात्रा गुथि तःगूया थकालि ५ म्ह, महांभूद्यः (वीरभद्र) गुथियार, तःगुथिया सुवाः, तःगुथिया मू इनाभा (क्वकालि), सलां गुथिया थकालि, सलां गुथिया महांभूद्यः, सलां गुथिया सुवाः, सलां गुथिया मू इनाभा, खड्ग भवानी द्यः ज्वनीम्ह द्यःबु, जम्बु गुथिया थकालि, जम्बु गुथिया सुवाः, जम्बु गुथिया मू इनाभा, जम्बु गुथिया महांभूद्यः व थकालि नायः यानाः मुक्कं ८२ म्ह जानाः सिकाली द्यःया जात्रा व प्याखं न्ह्याकी । थुपिं सकसिनं तुयूगु वसः पुनेमाः ।
सिकाली जात्रा न्ह्याकेत थीथी ज्याया निंतिं थीथी जातियापिं माः । थुकिइ ज्यापु, पुरोहित, श्रेष्ठ, पुं, भाः (कारञ्जित), छिपा, नौ, नकःमि, नाय्‌, जुगि, कुलु व कानफत्ता आदि सकसिगुं मंकाः गुहालि माः । येँया जुजु अमर मल्लया पालय्‌ ने.सं. ६३३ पाखे ३०० खोनामि व गणनापं द्यःपिं पलिस्था यानाः थ्व प्याखं न्ह्याकूगु न्यनेदु ।

सिकाली प्याखंया लु

खोकनाया सिकाली प्याखनय्‌ मुक्कं २६ गू लु थुकथं दु । झिंन्यागू लुतक थीथी देव देवीपिन्सं देवलोक व मत्र्यलोकय्‌ दुःख ब्यूम्ह महिषासुर दैत्ययात मालेगु प्याखं क्यनी । वयांलिपा शक्ति कुमारं महिषासुर दैत्य लुइकाः मत्र्यमण्डलय्‌ हइ । वयां लिपाया प्याखनय्‌ कुमारं महाद्यः व पार्वती माः वनीगु, अनं लिपा गणेशं महाद्यः व पार्वती लुइकीगु प्याखं हुइकी । वयां लिपा सुमेरु पर्वत चाःह्यू वंम्ह कुमार जंगलय्‌ यक्षया पञ्जाय्‌ लाइगु व हनुमान व गणेश जानाः कुमार लित हइगु प्याखं क्यनी ।
जंगलय्‌ लाःम्ह कुमार ख्वयाच्वंथाय्‌ जीवजन्तु वयेवने याइगु लु क्यनी । वयां लिपा महिषासुर मालेत सिंगिनी ब्याघ्रिनी वइगु लु वइ । अनं लिपा शक्ति कुमार (तिंकल द्वारपाल) महिषासुरयात देवलोकय्‌ ल्वाः वनेत ह्ययकीगु व श्री महालक्ष्मी देवी प्रकट जुयाः महिषासुर संहार याइगु मू लु क्यनी ।
– श्री अष्ट भैरवनाथया प्याखं
– श्री शक्ति कुमारया प्याखं
– सिंगिनी ब्याघ्रिनीया प्याखं
– श्री नाग नागिनीया प्याखं
– श्री गणेशया प्याखं
– श्री महादेव, रुद्रायणी व नागकन्याया प्याखं
– कुमारी, ब्रह्मा व विष्णुया प्याखं
– श्री ईन्द्रायणी, वाराही, चामुण्डाया प्याखं
– श्री महालक्ष्मीया प्याखं
– शक्ति कुमारया प्याखं
– श्री वीर हनुमानया प्याखं
– श्री अष्ट भैरव, वाराही, चामुण्डा व भेष हिलाः ब्रह्मा, विष्णु व महेश्वर जुयाः व लिपा श्री बालकुमारी, श्री भैरवी, काली व वाराहीलिसें प्यम्हेसिया प्याखं
– महामाया प्रकट जुइत प्यम्ह द्यःपिन्त मेय्‌, दुगु व हँय्‌ बलि बियाः पुजा
– श्री कुमारं महाद्यः व पार्वती माःवनीगु प्याखं
– लाखय्‌ यक्षया प्याखं
– शक्ति कुमारं महिषासुर ब्वनाहइगु प्याखं
– महाद्यः व पार्वतीलिसें गणेश कुमारया प्याखं
– कुमार, हनुमान व गणेशया प्याखं
– जंगलय्‌ लानाच्वंम्ह कुमारयाथाय्‌ थीथी जीवजन्तु वइगु प्याखं
– सिंगिनी ब्याघ्रिनिं महिषासुर माः वइगु प्याखं
– तिंकल द्वारपाल व महिषासुरया प्याखं
– महालक्ष्मी देवी महिषासुर संहार याइगु प्याखं
– महालक्ष्मी, महाद्यः व पार्वतीया प्याखं
– हनुमान, गणेश, कुमार, महाद्यः व पार्वतीया प्याखं
– ईन्द्रायणी, महालक्ष्मी, महादेव, पार्वती, गणेश, कुमारया प्याखं
– श्री कुमारी, श्री भैरव, वाराही व कालीया प्याखं व बलि पुजा

सिखः थें यानाः मचा बुयाः तनीगु माः । छम्ह बल्लाःम्ह मनुखं निखे निम्ह मचा बुयाः छ्यनय् चाःहीकाः धुँन्या हीकी । धुँन्या हीकेत त्याःचा चिंक जनी ची । जनीया द्यःने फ्यतुकाः निखे जवंखवं निम्ह मस्त बुइ । मस्तय् तुतिं बूम्हेसित घय्‌पुइ । छम्हं मेम्हेसिगु ल्हाः ज्वनी । धुँन्या हीकीबलय् मस्तसें थसः पाये थें यानाः छ्यं क्वतछ्वइ । छ्यनय् धुँन्या चाःहीके धुंकाः धिमेया तालय् जवं छकः खवं छकः बँय् थीथे च्वंक धुँन्या क्वःथलाः थनी । क्वःथले सिधल धायेव मस्त क्वकयाः हानं छकः धुँन्या हीकी ।

सितामैंया राजचल
सितारवादक मय्‌जु सितामैंया राजचलया जन्म ने.सं. १०६४ चौलागाः खस्थि, सुक्रबारखुन्हु अबु कृष्णबहादुर राजचल व मां पूर्णकेशरी राजचलया कोखं जूगु खः । संगीत प्रवीण (Mmuse) मास्टर डिग्री याना दीधुंकूम्ह वय्‌कः छम्ह संगीत प्रशिक्षक नं खः । वय्‌कः ललितकला क्याम्पसय्‌ संगीत विषयया लेक्चरर खः ।
वय्‌कलं संगीत विषययात कयाः सफू नं पिकया दीगु दु । Musia forum (ब्व १ व २), ‘संगीत सागर’ वय्‌कलं पिथनादीगु सफू खः । अथेहे वय्‌कःया सितारवादन दुगु ‘The Tradirion’ Instrumental cd २००४, Talking strings\Cd\ (२०१२), Journey on freds\Cd\ (२०१८) पिथनादीगु दु । ने.सं. ११३९ चौलाथ्वः दुतिया, आइतबारखुन्हु दकलय्‌ न्हापां मिसा सितारवादीकाया रुपय्‌ सितार थानाः ‘वल्र्ड बुक अफ रेकर्डस लन्दन’य्‌ विश्व रेकर्ड नं थःगु नामय्‌ तयादीगु दु ।

धुँन्या स्यनीबलय् स्यनीगु छगू माः । सिँ तुतिं चुयाः निम्ह मस्त जँ जँ ल्वाकाः दनी । इमि जवंखवं मेपिं निम्ह मस्त च्वनाः भर बीकाः च्वमेलु च्वय् वनाः सिँ तुतिं चूपिं निम्हसिगु ब्वहलय् निपातुतिं चुयाः धुँन्या हीकी । धुँन्या हीकीबलय् प्यम्हसिनं छ्यं क्वछुकी । च्वमेलु क्वहां वल धायेव प्यम्हसिनं नं पालंपाः धुँन्या हीकी । थुबलय् सिँ तुतिं चूपिन्त म्हं छपु छपु धुँन्या बी । भचा भचा पाक च्वनाः निम्हसिनं धुँन्या हीकी । च्वमेलु च्वय् क्वय् जुइत मेपिन्सं ग्वाहालि याइ ।

ख्वाःपाः दुगु द्यः प्याखं हुइकेत निपाः ल्वाकाः थाइगु धातुया छताजि बाजं खः सिन्याल । भिंगु कँय्‌यागु थ्व बाजं तःपाःगु भुस्याः थें च्वंसां भुस्याः स्वयां यक्वं ख्वातुइ । थुकिया सि नं तःबाला जुइ । सिन्यालया दथुइ तपुलि थें थहां वःथाय्‌ दुगु ह्वतं पिकयातःगु पुतुइ ल्हाःया पतिं दुछ्वयाः निपा ल्हातं निपाः सिन्याल ल्वाकाः थाइ । सिन्याल दम्वःखिंया ग्वाहालि बाजंकथं तालया तालि व खालि ज्वः लाकाः थाइ ।

माः तनेत दयेकीगु खः । स्वकु स्वकुति पाकाः प्यकुनय् प्यंगः स्वकु प्यकुति हाकःगु थां थनी । थामय् निच्वतय्‌सं क्वलाछिति क्वय् दुनेपाखे साःह्वः खनातइ । च्वय्या च्वतय् खाँस कयातइ । थुकी प्यखें चिकीचाग्वःगु निनाः प्यंगः दिकाः चुकू तयाः छधी जुइकाः सिपौ लानाः खः दयेकी ।
थामं थांया प्यंगुलिं कवलय् साःह्वतय् साः दुतछ्वयाः क्वं च्वय् क्रस यानाः कवलं निगः निगः सिँ च्वकी । थथे च्वकागु दक्वं सिँ दथुइ खाँस कयाः ल्वाकाः चुकू तइ । च्वकाय् गजू थें दुगु थां छगः दथुइ थनाः सिपौया च्वय् खनेदयेकी । खः दयेत सिँ छगः धंकाः सिपौ लानाः पथं च्वका चिनाः जक नं दयेकेगु याः ।