ह्यंग्वाः, चाह्यंग्वाः च्याकाः नसात्वँसा बुकेगु थाय् ।
ग्वम्प सिबय् चिग्वःगु चायागु थल । थ्व अप्वःथें पुजाया ज्याय् छ्यली ।
नेवाः समाजय् अलप जुइफुपिं जीवतय्गु नं कल्पना यानातःगु दु । थज्याःपिं जीवत नं थीथी कथंयापिं दु । थुपिं मध्ये गुलिं मनूतय्त ख्या जक ख्याः वइपिं दइ । गुलिसिनं धाःसा पुनाहयेगु व दुःख बीगु नं याइ धयागु आमधारणा दु ।
गुलिखे थज्याःपिं जीवत अप्राकृतिक मरण व पाप यानावःगु फलं सिनाः सुगति प्राप्त याये मफयाः बाध्यतावश थीथी कथंया रुप धारण यानाः सास्ति नयाच्वपिं नं दु धयागु विश्वास यानातःगु दु ।
अगति
अकालं सीपिनि चाःहिलाच्वंगु आत्मा । गति मदयाः उखेंथुखें जुइ । आकृति खं थें जुइ । धायेवं अलप जुइ । छेँय् म्वाःमि मदुगु गतिविधि यानाः हायेकेगु याइ ।
कवं
म्ह छम्हं क्वँय्या क्वँय् जक दुम्ह जीव । बपि ताःताः जुइ । मिखा ह्वःजक दइ । म्हुतुइ म्ये नं दइमखु । हालीबलय् तिसः जुइ । गंछिं द्यःप्याखनय् द्यःपिनि लिउ लिउ जुइ ।
कुकचा ख्याः
झाःपाः दुगु द्यां व द्वंब्वलय् च्वनीपिं जीव । कुछि कुत्याति धिकः जुइ । ख्वाःपाः चिकीचापाः व ह्याउँसे च्याःगु थें जुइ । छ्यंनय् ह्याउँसे सीसे च्वंगु झ्यापाझ्यापा सँ दइ । तिंन्हिनय् पिहां वइ । प्रत्यक्ष खनेदइ ।
बुँइ ज्या यानाच्वनीबलय् इमिसं नं ज्याभः कयाः ज्या याःवइ । गतिलाक याइ मखु । यायेमते धाःसां खँ न्यनी मखु । मा स्यंकी धकाः ख्यालं ख्यालंया ज्याभः जक बी ।
तिंन्हिन फःपुइथें जुल धायेवं कुक कुक…कुक कुक हालाः न्ह्य न्ह्य पनाः झ्वःलाक च्वनी । बजि तयाबिल धायेवं नयाः झालय् दुहां वनाः अलप जुइ । थुमित ‘कुक बजि लुकु लुकु’ नं धाइ ।
कांचोबायू
मन्त्र यानाः त्वःतातइगु बायू । महिताःतय्थाय् त्वःतेगु याइ । सुं मदुथाय् च्वनाः म्वाःमदुगु यानाः छेँजःपिंत ख्याइ । आकृति धाःसा छुं खनीमखु ।
किचकन्या
ग्वालिं न्ह्यस्वः पालिं लिस्वःम्ह कन्या । नच्चा ल्यासेचाम्ह जुइ । बांलासे च्वनी । शुद्ध चान्हय् पिहां वइ । मनूतय्त मायाजालय् क्यंकेगु याइ ।
ख्याः
लाया ला जकम्ह जीव । सँ झ्यापाझ्यापा दइ । थीबलय् नाइसे च्वनी । खापाभुलिं दुहां पिहां जुइफइ । धनप्वः पाछायाः लक्ष्मीद्यःया नापनापं जुइ । धुकुतिइ च्वनी । गंछि प्याखनय् ख्याः तुलीगु व द्यःपिनि लिउलिउ जुइगु याइ ।
छ्वास अजिमा
छ्वासय् च्वनीम्ह अजिमा । बुरिचाम्ह जुइ । मतू तयाः किकिंपा छुनातइ । छवासय् वानातःगु फोहरया द्यःने च्वनाच्वनी । कोप जुयाः पुनाहल धायेवं मनूतय्गु ज्यान तकं वनी धाइ ।
छेपु (छिपः)
छक्वलं निम्ह ताहा नइम्ह जीव । छेपु लीबलय् छक्वलं निम्ह ताहा लिइ । द्यःछेँ व देगःया लुखाफुसय् तोरणय् तयातइ । छुं कथंया अपशकुन दुने मवंकेत पाः च्वनाच्वनी ।
तुयूम्ह ख्याः
लक्षणम्ह ख्याः । म्ह छम्हं तुयुगु सँ दइ । भुवा थें नाइसे च्वनी । सुयातं ख्याइमखु । धनप्वः पाछायाः लक्षणं लीगु छेँय् जक च्वनी । धनसम्पति यक्व मुंके फयेकाबी ।
तुँ हालीगु
लखय् दुनाः सीपिनि आत्मा हालीगु । शुद्ध चान्हय् हाली । सः तिस्सः जुइ । उहुहु…. इहिहिहि….या सः वःथें जुइक हाली । ताउत तक थ्वयाच्वनी । दुखकष्ट जुल धायेवं हालेगु याइ ।
दंकिनी
थीथी कथंया रुप धारण यायेफुम्ह राक्षसनी । ग्यानापुसे च्वंगु रुप जुयाः मांसाहारी जुइ । मनूतय्त मायाजालय् क्यंकी ।
धापलां ख्याः
ग्वारामाराचिंक लं फिनातइम्ह ख्याः । तग्वारा व तःधिकः खनेदइ । थाय् पंक दनाच्वनी । सुयां ह्वालुक तपाःगु लं फिनाः क्वथ्यंक वयेकाच्वन धायेवं धापलांख्याः थें च्वं धायेगु याइ ।
धिकय्ग्वारा ख्याः
स्वये हे ग्वाज्यां च्वंम्ह ख्याः । धिकचं भुनातःम्ह थें च्वनी । फोहरि खनेदइ । फोहरि थें च्वंक गूगु वसः पुनातल धायेव धिकय्ग्वारा ख्याः थें च्वं धायेगु चलन दु ।
नांस्यू ख्याः
चान्हय् चान्हय् सःतः वइम्ह ख्याः । छेँय् च्वनाच्वंपिनिगु नां स्यूम्ह जुइ । क्वलं अप्वः निकः सःती मखु । सःतल धकाः स्वःवंसा सुं खनीमखु । चान्हय् सुनानं सःतीबलय् नांस्यू ख्याकं सःतूगु भाःपियाः छकः सःतेवं ताःसां हं धायेगु याइमखु ।
पिसाच
पापित सिनाः उखेंथुखें जुयाच्वनीगु आत्मा । प्रतक्ष रुपं प्रकट जुइ फइमखु । दुखया सः पिकयाः कन्ना चाइपुस्ये च्वंक हाली । सः धाःसा सुनानं पां थुइमखु ।
प्रेत
पाप कर्म यानाः सीपिनिगु आत्मा । पापित सित धायेव प्रेत जुयाः नरकय् वनी । साप दुःखकष्ट जुइ । छेँजःपिंसं पुजापाठ यानाः प्रेत योनिं मुक्त यायेगु याइ ।
बाःह्राःख्याः
बाःह्राःख्याः निगू कथंयापिं दइ । बाःह्राः तयातःम्ह मचायात पासाकथं तइम्ह कतांमरियात नं बाःह्राःख्याः धाइ । थ्वयात ग्वाखंप्वालय् तयातइ । मचायात नकीगु दक्वं न्हापालाक वयात निं तइ । बाःह्राः पिकाइकुन्हु सुथन्हापां चागःया लिसें छ्वासय् वायेयंकी । बाःह्राः तयातइबलय् छुं जुयाः बाःह्राःमचा सिनाः अगति जुयाः दइम्ह ख्याःयात नं बाःह्राःख्याः हे धाइ । बाःह्राः च्वंच्वनीबलय् छु छु याइ व व हे यानाच्वनी । सीम्ह मचाया रुप धाःसा जुइमखु । खितिक्क जुल धायेव अलप जुइ ।
बेताः
लँय् वने मछिंक बेथां ग्वारातुलाच्वनीम्ह जीव । मिजंम्ह जुइ । द्यः गमय् दइ । लँय् वने मछिंक सुं नं ग्वारातुलाच्वन धायेव बेताः च्वं थें च्वन धायेगु चलन दु ।
ब्वसल
द्यःपिनिम्ह धयातःम्ह सल । पपू दइ । ब्वयावने फइ । थुपिं वइबलय् थीथी कथंया सः वइ । गबलें घंघला सः वयेकावइ । गबलें सिखः लुयावःथेंया सः वयेकावइ । मब्वसे वइबलय् पालिख्वःया सः वयेकी । इष्टदेव कथं हनातःपिं भक्तजनतय्गु लागा दुने चाःहुलेगु याइ ।
थुकियात द्यःपिंसं रक्षा याःवःगु कथं काइ । अथे वइबलय् सुनानं स्वये मजिउ धाइ । वःगु चाःपिंसं झ्याः चायेकाः मस्वःसां ह्वतं हितं धाःसा स्वयेगु याइ । सिंहसार्थ बाहुया बाखनय् ब्वसलया तःधंगु भूमिका ब्वयातःगु दु । सलयात न्हिनय् गनं गनं चाःहीकल चान्हय् त्वःताहइबलय् अनं अनं जक चाःहिलीगु बानि दु ।
भकुंग्वारा ख्याः
भकुंग्वारा थें गुल्ल गुल्ल तुलीम्ह ख्याः । खिउँथाय् वइ । छक्वलं भकुंग्वारा थें ग्वाराचिनी । तुतिइ ततःमतः क्यंकाः ख्याः यायेगु याइ ।
भूत
यक्व नयेफुम्ह व थीथीकथं रुप हिलेफुम्ह जीव । दुवातय् च्वंच्वनी । पुना हयेगु याइ । खनेदइ मखु । बौ तयेहःगु नइ । गथांमुगःबलय् हि, च्वकाबजि आदि दुगु बौ तयाः थुमित नकेगु याइ ।
भुवाः/भुज्याः
थातं च्वनाच्वनीम्ह जीव । द्वंब्वः, बुंगाः, ख्यः आदि थासय् च्वंच्वनी । तातापाक वनीमखु । न्ह्याबलें छथाय् जक च्वंच्वनीम्हेसित भुवाः धाइगु चलन दु ।
मिप्वाःलाखे
छ्यनय् मि च्याकाः जुइम्ह लाखे । खिउँबलय् जक खनी । सीपिं जीवत व क्वँय् ल्हाकातःथाय् झाःपाः दुगु धः सिथय्, खुसि धिकय् व सुंसांदंगु ख्यलय् दइ । तिंतिंन्हुयाः प्याखं हू थें यानाः उखेंथुखें जुइ ।
मुर्कता
छ्यं मदुम्ह ख्याः । पालाः फांसि बिउपिनि अगति मुर्कता जुइ । थुमि मिखा छातिइ दइ । तप्यंक जक न्यासि जुइ । थुमिसं पुनाहल धायेव गःपः स्याइ ।
लँपं ख्याः
लँ तंकाबीम्ह ख्याः । छखे वने धकाः वंसा मेखे लाकाबी । चकं थासय् च्वनाः थथे यायेगु याइ । पनाच्वंगु खनीमखु । छुं नं ज्या यायेबलय् ज्या याके मबीम्हेसित नं लँपं ख्याः धायेगु याइ ।
लसिं
लाखेया माजात । सँ झ्यापाझ्यापा दइ । कुप्प हे सुंक मच्वंसे सनाजुइ । सुनानं छुं धाल धायेवं दिगिदिगि खाइ । तिंतिंन्हुयाः सनाजुइपिं मिस्तय्त नं लसिं थें जुल धाइ ।
लाखे
लसिंया बाजात । छ्यं छगलं ह्याउँसे च्वंगु झ्यापाझ्यापा सँ दइ । ख्वाः तपाः व ग्वारामारा जुइ । म्हुतुया जःखः निपु धंवा दइ । ल्हाः ब्वयेकाः तिंतिंन्हुयाः सनाजुइ । स्वये हे ग्यानापुसे च्वनी । नेवाः संस्कृतिइ आजु कथं मानय् याइ । यँयाःपुन्हिबलय् लाखे प्याखं हुइकेगु याइ ।
सर्गःपाःताः छस्वाम्ह ख्याः
तःधिकःम्ह ख्याः । सर्गतय् थिउम्ह थें खनेदइ । दुवातय् व सुंसांदंगु ख्यलय् दनाच्वनेगु याइ । अलप जुइफइ । थ्व दइबलय् वयाथासं वनेगु याये मजिउ ।
सीक
सीम्हेसिया आकृति । रुप यच्चुसे च्वनीमखु । किपालु थें जक जुइ । छेँया माया दयाच्वंकं सित धायेव वयेगु याइ । अथे वःगु खन धायेव वया नामं पाठपुजा यानाबी ।
हाकुम्ह ख्याः
सँ हाज्याहाज्या दुम्ह ख्याः । सँ हाकुसे नाइसे च्वनी । ग्वारामारा चिनी । द्यः प्याखनय् द्यःपिनि नापनापं जुइ । ख्याः तुलेगु नं याइ । ख्याः तुलीगु स्वयेबलय् न्ह्यइपुसे च्वनी ।
म्हगः चित्याः जुयाः ग्वाराचिंगु, जाः आपाः तजाःः नं मजूगु अःखुं मदुगु, म्हुतु भचा चकंगु लःथल ।
लः तयेत दयेकातःगु तःग्वःगु चाया त्यप । थुकिया म्हुतु तःप्वाः जुइ ।
स्वनिगःया प्यम्ह नारायणद्यः मध्ये छम्ह नारायण इचंगु नारायणद्यःया जवय् कुंचाय् महालक्ष्मीद्यः बिज्यानाच्वंगु दु । गोपालराज वंशावलीइ लिच्छविकालीन जुजु हरिदत्त वर्मां विक्रम संवत्या प्यंगू शदीपाखे, प्यंगू धामया प्रतीक प्यम्ह नारायणद्यः दयेकाः कात्तिक लछि मेला हनेगु झ्वलय् विजय प्राप्तीया कामना यानाः इचंगु नारायणद्यः दयेकाः माहेश्वरी देवी थापना यात धकाः च्वयातःगु दु । थ्व हे माहेश्वरीयात महालक्ष्मी धाइ ।
दँय्दसं चिल्लागा चःह्रे व आमाइकुन्हु महालक्ष्मी द्यःया जात्रा याइ । चिल्लागा चःह्रे अर्थात् पाहांचःह्रेकुन्हु छेँछेँय् बँथिलाः नीसी यायेवं ध्वाखा लिक्कसं च्वंगु द्यःछें गणेद्यः व महालक्ष्मीद्यः पितहयाः महालक्ष्मीयात पीगमय् व गनेद्यः लिगं न्ह्यःने देगलय् स्वनी । पाहांचःह्रे नखः जूगुलिं छेँखापतिकं द्यःयात पुज्याइ । सँन्याःकाःई जुइवं पीगंद्यःया न्ह्यःने सिँग्वं च्याकी । थःगु दशा फाला वनेमा, मनया इच्छा पूवनेमा धकाः देशया जःखः च्वंगु फल्चाय् म्हय् मत तयाः चच्छि चा च्वनी । चिल्लागा आमाइकुन्हु मू जात्रा जूगुलिं छँेखापतिं द्यः पुज्यानाः भोग बी । बान्हि बीवं गुथि पाःलाःपाखें द्यः पुज्यानाः भोग बी । महालक्ष्मीद्यःयात पीगमं खतय् बिज्याकी ।
गणेद्यःयात मेगु खतय् बिज्याकी । द्यः क्वबुइपिंसं लाकां न्ह्याये मज्यू धाइ । द्यःयात बसा लायाः हइ । सिन्हःयाः धकाः नारायण द्यःयाथाय् द्यःयात व थवंथवय् अबिर छ्वाकाः जात्रा याइ । द्यःया न्ह्यः न्ह्यः नाय्खिं, धिमे व दाफा बाजं थानाः रामकोट, भीमढुङ्गा, टौफिकल, चिसापानी व हल्च्वया आकाश भैरवयाथाय् जात्रा यानाः पुजा फइ । लित हयाः द्यःध्वाखा लिक्कसं दिकेवं नारायणद्यःया द्यःपाःलाःनं महालक्ष्मी व गणेद्यःयात पुज्याइ । द्यःपिंत लसकुस यानाः द्यःछेँय् दुकायेवं जात्रा क्वचाइ । थुकुन्हु इचंगुइ च्वंपिंसं थः म्ह्याय्मस्त व पासापिंत पाहांचःह्रे जात्राया नखत्या सःती ।
स्वनिगःया प्यम्ह नारायणद्यः मध्ये छम्ह नारायण इचंगु नारायणद्यःया जवय् कुंचाय् महालक्ष्मीद्यः बिज्यानाच्वंगु दु । गोपालराज वंशावलीइ लिच्छविकालीन जुजु हरिदत्त वर्मां विक्रम संवत्या प्यंगू शदीपाखे, प्यंगू धामया प्रतीक प्यम्ह नारायणद्यः दयेकाः कात्तिक लछि मेला हनेगु झ्वलय् विजय प्राप्तीया कामना यानाः इचंगु नारायणद्यः दयेकाः माहेश्वरी देवी थापना यात धकाः च्वयातःगु दु । थ्व हे माहेश्वरीयात महालक्ष्मी धाइ ।
दँय्दसं चिल्लागा चःह्रे व आमाइकुन्हु महालक्ष्मी द्यःया जात्रा याइ । चिल्लागा चःह्रे अर्थात् पाहांचःह्रेकुन्हु छेँछेँय् बँथिलाः नीसी यायेवं ध्वाखा लिक्कसं च्वंगु द्यःछें गणेद्यः व महालक्ष्मीद्यः पितहयाः महालक्ष्मीयात पीगमय् व गनेद्यः लिगं न्ह्यःने देगलय् स्वनी । पाहांचःह्रे नखः जूगुलिं छेँखापतिकं द्यःयात पुज्याइ । सँन्याःकाःई जुइवं पीगंद्यःया न्ह्यःने सिँग्वं च्याकी । थःगु दशा फाला वनेमा, मनया इच्छा पूवनेमा धकाः देशया जःखः च्वंगु फल्चाय् म्हय् मत तयाः चच्छि चा च्वनी । चिल्लागा आमाइकुन्हु मू जात्रा जूगुलिं छँेखापतिं द्यः पुज्यानाः भोग बी । बान्हि बीवं गुथि पाःलाःपाखें द्यः पुज्यानाः भोग बी । महालक्ष्मीद्यःयात पीगमं खतय् बिज्याकी । गणेद्यःयात मेगु खतय् बिज्याकी । द्यः क्वबुइपिंसं लाकां न्ह्याये मज्यू धाइ । द्यःयात बसा लायाः हइ । सिन्हःयाः धकाः नारायण द्यःयाथाय् द्यःयात व थवंथवय् अबिर छ्वाकाः जात्रा याइ । द्यःया न्ह्यः न्ह्यः नाय्खिं, धिमे व दाफा बाजं थानाः रामकोट, भीमढुङ्गा, टौफिकल, चिसापानी व हल्च्वया आकाश भैरवयाथाय् जात्रा यानाः पुजा फइ । लित हयाः द्यःध्वाखा लिक्कसं दिकेवं नारायणद्यःया द्यःपाःलाःनं महालक्ष्मी व गणेद्यःयात पुज्याइ । द्यःपिंत लसकुस यानाः द्यःछेँय् दुकायेवं जात्रा क्वचाइ । थुकुन्हु इचंगुइ च्वंपिंसं थः म्ह्याय्मस्त व पासापिंत पाहांचःह्रे जात्राया नखत्या सःती ।
थ्व थीथी घासा दयेकेत छ्यली । थ्व कित वा नयागु चकंगु भ्यगः थें बांलुइ ।