थ्व द्यःयात फुक्क प्राणीपिन्त आनन्द बीम्ह जूगुलिं आनन्ददादि लोकेश्वर धाःगु खः । नाथ सम्प्रदायतय्‌सं न्हापांम्ह नाथया रुपय्‌ आदिनाथ धाःगु खः । नेवाः पुचलय्‌ तःधंगु ल्वय्‌ लंकाबीम्ह द्यःया रुपय्‌ कयातःगु दु । थुम्ह लोकेश्वर नेपालमण्डलया प्यम्ह लोकेश्वर मध्ये छम्ह खः । थुम्ह लोकेश्वरया मेला असोजपुन्हिनिसें सकिमिला पुन्हि लछितक जुइ । मुखःअष्टमीकुन्हु तःधंगु मेला जुइ । परिवारय्‌ सुं नं जःपिं सित धाःसा सीगु दछिया दुने मत छ्वयेकी ।

थुगु थासय्‌ मेला क्वचाइगु न्यान्हुतक छुं हे मनसे माय्‌ (मास) अपसं च्वनी । न्ह्याथेंजाःगु तःधंगु ल्वय्‌ नं मदय्‌का बीम्ह जुगुलिं श्रद्धाकथं थलबल छायेगु याना वयाच्वंगु दु । च्वबहाःयात इन्द्रदेव संस्कारित कच्छपाल गिरी महाविहार, सुवर्णगिरी महाविहार, गन्धवती महाविहार, असना लोकेश्वर महाविहार नं धाइ । थनया मनूतय्‌सं थाय्‌या नामं च्वबहाःद्यः धाइगु खः । थुगु विहारया जात्रा चैत्रशुक्ल अष्टमीकुन्हु जुइ । च्वबहाःया करुणामय द्यःया न्हवं चैत्रशुक्ल प्रतिपदाकुन्हु जुइ । चैत्रशुक्ल द्वितीयाकुन्हुनिसें करुणामय द्यःयात लँपुलिं छायेगु याइ । खुन्हुतक थसिया नेमकुलतय्‌सं लँपुलिं छाइ ।

इहि मण्डपय्‌ तयाः गंकेधुंकाः दशकर्म विधि पूवंकी । पंचबुद्ध दुगु मुकुट पुइकाः मन्दः स्वचाः चाःहुइकी । भूत प्रेत, सिंघणी, ब्याघ्रणी, डाकिनी, झिगू दिशाया लोकपालपिन्त बलिपूजा याइ । काहा पुयाः नेमकुलतय्‌सं लोकेश्वरयात बुयाः देगलय्‌ दुने तइ । नवमीया दिंकुन्हु गणेश व पीठय्‌ मांसाहुति बलिपूजा याइ । च्वबहाद्यवं ल्वय्‌ लंकी धैगु विश्वास व आस्थाया कारणं ल्वय्‌ जूपिं ब्वनाः थुगु थासय्‌ वय्‌गु याइ । येँया दकलय्‌ लिपायाम्ह जुजु जयप्रकाश मल्लया नं वैद्यतय्‌सं लंके मफुगु ल्वय्‌ थुगु थासय्‌ वयाः लन धैगु धापू दु ।

येँया दक्षिणय् लाःगु च्वबहाः डाँडाय् प्यम्ह करुणामय मध्ये छम्ह आनन्दादी लोकेश्वर स्थापना यानातःगु दु । मेमेपिं लोकेश्वरपिंत थें थुम्ह करुणामय द्यःयात नं न्हवं यायेगु लिसें दँय्दसं खः जात्रा यायेगु चलन दु । नेपाल संवत्या तिथिकथं चौलाथ्व पारुकुन्हु आनन्दादी लोकेश्वरया न्हवं जुइ । न्हवंया निंतिं श्रीपञ्चमीकुन्हु च्वबहाःया पान्जु (शाक्य) व धंगू (डंगोल)त यलय् वनाः चापुजा यानाः यलय् च्वंपिं कुम्हाःतय्थाय् कलश दयेके बी । व हे कलशय् न्यखु व बागमति खुसि ह्वनाच्वंगु थाय्या लः कयाहयाः आनन्दादी लोकेश्वरयात न्हवं याकी । न्हवं यायेत लोकेश्वरया न्यास लिकयाः कलशय् तइ, अले द्यःयात देगलं पिकाइ । न्हवं सुनाकुथिया नेमकुलतय्सं यायेमाःगु चलन दु । न्हवं यायेधुंकाः चौलाथ्व तृतीयाकुन्हु लोकेश्वरयात देगलं पिने तयाः हे लंपुं छायेगु ज्या याइ । थ्वयां लिपा चौलाथ्व सप्तमिकुन्हु छ्वय्लाभू याइ । थ्व धुंकाः इहि मण्डपय् तयाः दशकर्म विधिं पुजा यानाः कलशय् च्वंगु प्राण द्यःयात प्रतिस्थापन याइ । पुजा क्वचायेकाः द्यःयात बज्रसत्वया प्रतीक पञ्चबुद्धया मुखः पुइकी ।
चौलाथ्व अष्टमीकुन्हु साइत स्वयाः कलशया लः बागमति व न्यखु ह्वनाच्वंगु थासय् हे चुइके यंकी । अन हे द्यः लायेगु धकाः खुसिइ पुजा यानाः दुरु व स्वां छाइ । अले दाफ्वःस्वांयात कलशय् दुत कयाः द्यः लानाः हयाः न्हिच्छि सतलय् तयातइ । सनिलय् जात्रा यानाः च्वय् विहारय् थतहइ । नवमिकुन्हु चीधंगु खतय् तयाः च्वबहाःया देगः चाःहुइकी । थुबलय् द्यःयात स्वंगू कुनय् च्वंगु मण्डपय् विराजमान याकेमाःगु चलन दु । अनं लिपा हानं इहि मण्डपय् विराजमान याकी । सकतां ज्या क्वचायेकाः पाञ्जु, गुरुजु, आजु व नेमकुलपिंत पञ्चदान बी । थ्व धुंकाः बौ वाये यंकी । बौ वायेधुंकाः द्यःयात बुयाः आसनय् विराजमान याकी । थुकथं च्वबहाः द्यःया खः जात्रा क्वचाइ ।

न्हवं यायेगु
न्हवं यायेगु धयागु छगू कथं न्हूधाः यायेगु खः । न्हवंयात धलिं लुइगु नं धाः । मेगु अर्थय् न्हवं धयागु महास्नान नं खः । न्हवं याइबलय् घ्यः, कस्ति, दुरु, धौ व लः ल्वाकछ्यानाः द्यःयात म्वःल्हुकी । अथे जुयाः न्हवं यायेगु वा धलिं लुइगु वा महास्नान धाःगु खः ।

माय्अपसं
दँय्दसं मोहनि क्वचाइगु न्हि कतिंपुन्हिनिसें स्वन्तिया सकिमिलापुन्हितक लच्छियंक च्वबहाः द्यःयाथाय् मेला जुइ । गुँलां स्वयम्भूइ भक्तजनपिं द्यइके वनी थें हे थ्व लछि भक्तजनपिं च्वबहाः द्यःयाथाय्व नेगु चलन दु । विशेष यानाः यलयापिं अप्वः धयाथें सुथय् च्वबहाःद्यःया दर्शन यायेत वनी । थ्व हे मेलाया लिपांगु न्यान्हुयात विशेष न्हि कथं कायेगु याइ । थ्व न्यान्हुया न्हियात माय्अपसं धाइ । अपसं धायेवं छन्हु जक व्रत च्वनीगु खः । तर माय्अपसंयात कठीन व्रत च्वनेगु कथं कयातःगु दु । थ्व व्रत तःधंगु एकादशीनिसें पुन्हि तक च्वनी । माय्अपसं व्रत च्वनेत च्वबहाःयापिं जक मखु ममेथाय्यापिं नं वइ । थुगु व्रत च्वनीपिं व्रत च्वनेधुंकाः बहालं पिहां वने मज्यू । च्वबहालय् हे छचाःखेरं च्वंगु फलय् सु लानाः च्वनी । व्रतय् च्वनीपिंसं न्हिंन्हिं अनया खुसि वा बुंगाःचिया लखं म्वःल्हुइमाः । व्रत च्वनीबलय् पालं धकाः न्हिं छकः द्यःया जल जक त्वनी । व्रतया इलय् भजन कीर्तन यानाः, द्यःया बाखं न्यनाः व आरती यानाः न्हि छ्याइ ।
थ्व व्रत च्वने तसकं थाकु । व्रतया लिपांगु न्हिकुन्हु इहिपा जुइधुंकूपिं मिसातय्त जूसा भाःतम्ह वयाः थंवइ । छगू पुलांगु जनधारणाकथं थ्व व्रतया लिपांगु न्हिकुन्हु इहिपा जुइधुंकूपिं मिस्तय्त भाःतम्ह वयाः थंमवल धाःसा पारपाचुके जूगु सरह तायेकी । थज्याःगु संस्कारयात नेवाः समाजं नं स्वीकार याः । माय्अपसं च्वंपिंसं व्रत च्वनेधुंकाः नं दच्छितक नियमय् च्वनेमाः । दच्छि लिपा पुन्हिकुन्हु दरुपुजा यानाः व्रत पूवंकी । मिजंत थुगु अपसं च्वन धाःसा मांअबु वा छेँजःपिं वयाः थंवयेमाःगु चलन दु ।

लंपुं छायेगु
दछिइ छकः द्यः न्हवं यायेधुंकाः द्यःया ख्वाःपाः व म्हय् ह्याकुं वंथाय् माथं वंकेगुया लिसें न्हूगु रंगं छाय्पीगुयात लंपुं छायेगु धाइ ।

लगंत्वाःया न्हाय्‌कंबही लिक्कसं दक्षिणपाखे च्वंगु बही खः–च्वाकंबही । थ्व बहीयात नं कीर्तिपुण्य महाविहार धयावल । चलनचल्ती भासं थ्वयात कोथुबही नं धायेगु याः । वास्तवय्‌ थ्व बहीया क्वाःपाःछेँ छगूबाहेक मेगु भौतिक संरचना फुक्क चुकया रुपय्‌ खनेदु । थ्व बहीया क्वाःपाःछेँ बि.सं.२०३० तक नितँ जाः जक खः । आः पुनःनिर्माण याःबलय्‌ स्वतँ जाः याःगु दु । क्वापाःछेँया तोरंया रुपय्‌ कलात्मक ल्वहंया लुखा तयातल । दकसिबे च्वय्‌ हरिहरवाहन लोकेश्वर व छचाःलिं थीथी द्यपिनिगु मूर्ति कियातःगु दु । लोकेश्वरया च्वय्‌ अक्षोभ्य बुद्ध तयातःगु दु । लुखाया जवंखवं सिंह निम्ह, ततःपाःगु तिकिझ्याःत दु ।

लुखां दुहां वनेवं मेगु छगू लुखा दुने पश्चिमाभिमुख अक्षोभ्य बुद्ध पलिस्था यानातःगु दु । थ्व बहीया शाक्यपिनिगु आगंद्यः बज्रयोगिनी खः । बही दुने क्वाःपाःछेँया पिनेसं खवपाखे मन्दःपाः व स्वयम्भूया चिग्वःगु चीभाःद्यः, व बहीया दथुइ लाक्क चिभाः निगः पलिस्था यानातल । थ्व बहीया सर्वसंघ नःबहीपाखें वःपिं धाइ ।

थ्व विहार ध्वाखाबहाःया कचाबहाः कथं उत्तर दिशाया ज्याथा त्वालय्‌ लाः । येँया थीथी बज्रयानी बौद्धविहारत मध्ये पुलांगु रुपकथं थ्व हे छगूबहाः जक ल्यनाच्वंगु दनि । उकिं थ्व बहाःयात बज्रयानी विहारया नमूनाकथं नं कयातःगु दु । ने.सं.७६९ पाखे थ्व बहाः दयेकेसिधःसां ने.सं.७८८ य्‌ जुजु प्रतापमल्लयात विहारया दाता गुणज्योतिं लसकुस यासें उलेज्या याःगु अभिलेखय्‌ न्ह्यथनातःगु दु । थ्व इलय्‌ विहारय्‌ हरिहरवाहन लोकेश्वरयात नं पलिस्था याःगु खः ।

थ्व बहालय्‌ छचालिं फः दयेका नितँजाः यानाः आँय्‌पापौ चिनातःगु दु । बहालय्‌ दुहां वनेगु मू लुखा ज्याथाया उत्तर दिशापाखे दु । ने.सं.७९३ न्ह्यथनातःगु मू लुखाया तोरनय्‌ प्रज्ञापारमिता तयातःगु दुसा जवंखवं निम्ह तःधिकःपिं सिंह तयातल । विहारय्‌ दुहां वनेखतं जवय्‌ महांकाःद्य व खवय्‌ गणेद्यः पलिस्था यानातल । बहालय्‌ क्वय्‌ वनेगु त्वाथलय्‌ जवंखवं निम्ह सिंह नं दु । मू लुखाया चुलिंचु दक्षिणपाखे क्वाःपाःद्यः दु । थन उत्तराभिमुख जुयाच्वंम्ह अक्षोभ्य बुद्ध पलिस्था यानातल । मू लुखा पिनेसं चिचीपाःगु तिकिझ्याः, जवंखवं सारीपुत्र व मौद्गल्यायनया मूर्ति व ल्वहंपौ, अथेहेचिचीधिकःपिं थीथी द्यःया मूर्ति पलिस्था यानातःगु दु ।

विहारया पश्चिम, पूर्व दिशाय्‌ ततःपाःगु झ्याः छुनातःगु क्वथा दु । उगु क्वथाः लिक्कसं ध्याकुनय्‌ चीधंगु छकू छकू क्वथाः दु । मातं लिक्कसं क्वाःपाःद्यया मू लुखापिने निम्ह किसि तयातल । मू लुखाया च्वसंया तोरनय्‌ ने.सं.७९६ ई उल्लेख यानातःगु दु । थ्व सालय्‌ विहार जिर्णोद्धार याःगु धयातल । उगु तोरनय्‌ महाअक्षोभ्ययात दथुइ लाक तयाः छचाःलिं झिम्ह तान्त्रिक द्यःपिंसं घेरे याकातःगु दु । क्वाःपाःद्यःया च्वय्‌या तलाय्‌ पसुकाझ्याः व जवंखवं याकःझ्याः, पूर्व–पश्चिम दिशाय्‌ नं अथेहे दयेकातःगु खनेदु । ध्याकुनय्‌ जवंखवं तिकिझ्याः दुसा उत्तर दिशाय्‌ कलात्मकझ्याः व जवंखवं तिकिझ्याः दु । क्वाःपाःद्यःया चुलिंचु थ्व बहाः दयेकाबिज्याःम्ह दाता गुणज्योती,वया तःधिकःम्ह कलाः यदुमतीलक्ष्मी व चीधिकःम्ह कलाः हेलमति लक्ष्मीया मूर्ति पलिस्था यानातःगु खनेदु । बहाया दथुइ चिभाः,लोकेश्वर,स्वयम्भू चैत्यया प्रतीक,क्वाःपाःद्यः न्ह्यःने चीधंगु थामय्‌ सिंह छम्ह पलिस्था यानातःगु दु । अथेहे तग्वःगु शिखरशैलीया देगः छगः नं पलिस्था यानातःगु दु । थ्व देगःया न्ह्यनेसं जज्ञगाः छगाः नं दुसा क्वाःपाःद्यया खवय्‌ कुनय्‌ छत्रपाल नं दु ।

सिकय्‌ बुकय्‌ मदयेक मगाःगु थाय्‌ छ्वास खः । नेवाः समाजय्‌ छ्वास बस्ती पिने अर्थात् ध्वाकां पिने दुवाः वा प्यकालँय्‌ फोहर वांछ्वयेत दयेकातःगु थाय्‌ खः । छ्वास धार्मिक व सांस्कृतिक दृष्टिं महत्वपूर्ण खनेदु । नेवाःतय्‌ थीथी संस्कारय्‌ थाय्‌भु नकाः थीथी भ्वजय्‌ व दिगुपुजाय्‌ कलःगालय्‌ यंकाः चिप वायेगु याइ । अथे हे गथांमुगःबलय्‌, छेँय्‌ बौ बीबलय्‌ व छेँय्‌ शान्तिस्वस्ति याइबलय्‌ नं छ्वासय्‌ बौ तयेगु याइ । झीगु तजिलजि कथं मचाजंक्व, ज्याःजंक्वबलय्‌ थाय्‌भु नकाः चिप कलःगालय्‌ वाइ । अथे हे इहिपाबलय्‌ म्ह्याय्‌मचायात पित बी न्ह्यः सब्जं नकी, ह्वंकेबलय्‌ थाय्‌भुइ तयाः सब्जं (सहभोजन) नकेधुंकाः कलःगालय्‌ वाये यंकी ।

अथे हे बौद्धतय्‌ तःजिगु पुजाय्‌ चचा हालाः भ्वय्‌ नयेधुंकाः चिप कलःगालय्‌ वायेयंकी । दँय्‌दसं दिगु पुजाबलय्‌ कुलागः कुन्हु कुलागः भ्वय्‌ नयाः चचा हालाः चिप मुनाः द्यः पुज्यानाः दिगू तियाः कलःगालय्‌ कलः वायेयंकी । अथे हे घःसू भ्वय्‌, लत्या, खुला, दकिलाय्‌ मभिं याःपिं च्वनाः भ्वय्‌ नयेधुंकाः चिप मुनाः पुज्यानाः दिगू च्याकाः छ्वासय्‌ कलः वायेयंकी ।

सुयां मचा बुल धायेवं मचाबू ब्यंके न्ह्यः पि ध्यनाः धौभ्यगतय्‌ तयाः छ्वासय्‌ वाइ । मचाबू ब्यंकेकुन्हु दिरिअजिं बहलय्‌ अजिमा स्वनाः द्यः पुज्यानाः सँन्याःकाःई जुइवं मत बियाः छ्वासय्‌ तयेयंकी ।

दुरु त्वंपिं मस्त मफुत धायेवं स्वयेमजिल धायेवं छ्वासय्‌ कुलेबौ तयेगु चलन दु । अथे हे छ्वासं पुनाहल धायेवं सिराबौ तयेगु चलन दु । गथांमुगःबलय्‌ सिनाज्या ब्यंकेगु धकाः छेँ छखां बँ थिलाः बँ थ्यूगु धौभ्यगःलिसे वांछ्वयेमाःगु सामानत दकवं छ्वासय्‌ वाये यंकी । म्वःल्हुयाः नीसी याइ ।

सुं सित धायेवं सीम्ह सिथं यंके न्ह्यः स्वपा कचिगु अप्पा देतनाः कचिकां चिनाः तिंकथिचा स्वपु तयाः सीम्हेसिया वसः छ्वासय्‌ वायेयंकी । सिथं यंकेधुंकाः पिचा वायेगु धकाः सीम्हेसिगु वसः, तुफि, सुकू छ्वासय्‌ वायेयंकी । सी धुंकाः दूब्यंकेबलय्‌ आति दायेकूगु कचिअप्पा छ्वासय्‌ वानाः खुसिइ वनी । घःसू कन्हु शुद्ध जुइत ग्वाःसगं काःगु फुक्क मुनाः छ्वासय्‌ वायेयंकी । अथे हे सँन्याःकाःइलय्‌ जग्गे याःगु कचिअप्पा मुनाः हासाय्‌ तयाः छ्वासय्‌ वायेयंकी । छ्वास अजिमां झीत रक्षा याइ धाइ । न्हापा देशं पिने ध्वाखाय्‌ च्वंगु छ्वासय्‌ पाः च्वनाः सुचुकुचु यायेत बँ पुइपिं, घाँय्‌ पुइपिं त्वाःजं (जुगि)त खः ।

लिच्छविकालीन बज्रयानी बौद्धविहारमध्ये यँेया मध्य लागाय्‌ लाःगु केलत्वालय्‌ थापना यानातःगु विहार खः–जनबहाः। राष्ट्रिय अभिलेखालयय्‌ तयातःगु जुजु नरेन्द्रदेवया ईया वि.सं.११९३या हस्तलिखित ग्रन्थय्‌ थ्व बहाःया नां कनकचैत्य महाविहार धकाः न्ह्यथनातःगु दु । उत्तरमध्यकालय्‌ थ्व बहाःया ख्याति तसकं च्वन्ह्याःगु खनेदु । थ्व विहार असनं दक्षिण,वंघलं उत्तर,मासंगल्लीं पश्चिम व भेडासिंपाखें पूर्वय्‌ लाः । कनकमुनि बुद्धया उपासकतय्‌सं वसपोलया अस्थियात थुगु विहार दुगु थासय्‌ तयाः उकिया द्यःने चैत्य थापना याःगुलिं कनकचैत्य महाविहार जूवंगु किंवदन्ती दु ।

थ्व चिभाः जनबहाः द्यःया पाय्‌िछ न्ह्यःने पलिस्था यानातःगु खंकेफु ।

यक्षमल्लया पालय्‌ च्वयातःगु वि.सं. १५२७ या छगू हस्तलिखित ग्रन्थय्‌ ‘कोलिग्रामय्‌ जमगन्थि विहारे’ धकाः न्ह्यथनातःगु दु । पुलांगु गुथिया रेकर्डय्‌ जमलगन्थि धकाः खँग्व छ्यलातःगु दु । बहाःया मध्य भागय्‌ जनबहाःद्यःया तःग्वःगु देगःदु । बहाःया मू द्यःयात श्री आर्यावलोकितेश्वर करुणामय, जमबहाःद्यः,जनबहाःद्यः, सेतो मच्छिन्द्रनाथ धकाः सम्बोधन याना वयाच्वंगु दु । हिन्दू, बौद्ध व कानफट्टा जोगीतय्‌सं तकं हनावयाच्वंम्ह करुणामयया तुति नापसं श्वेततारा व हरिततारा नं दु ।

मू लुखाया जवंखवं तःधिकःपिं सिंह निम्ह, न्ह्यःने मन्दःपाः, थामय्‌ सिंह दु । मूलुखां दुनेसं आगंछेँया क्वय्‌ जवपाखे थीथी द्यःत पलिस्था यानातःगु दबू दयेकातःगु भजन यायेगु थाय्‌ दु । बहाः दुहां वनेवं देपापाखे द्यःयात न्हवं यायेत तःजागु÷तःधंगु न्हवं मन्दःफः दयेकातःगु दु । जवपाखे कुनय्‌ द्यःयात माःगु जल कायेत तुं दु । आगंछेँया क्वय्‌ देपापाखे बहाःया पश्चिमाभिमुख क्वाःपाःद्यः व बुद्ध नापं मेपिं चिचिधिकःपिं द्यःत थापना याना तःगु दु ।जनबहाःद्यःया देगः न्ह्यःने पुजा यायेछिंक चकंगु थाय्‌, मन्दःपाः तयातःगु दु । छचाखेरं थीथी द्यःपिनिगु मूर्ति पलिस्था यानातल । मत बीत दलूचा ज्वनाच्वंम्ह मिसाया मूर्ति नं दु । जनबहाःद्यःया छचाःलिं चिभाः द्यः पलिस्था यानातःगु खनेदु । जनबहाःद्यः देगःया छतँजाः लुं सियातःपिं थीथी लोकेश्वरया मूर्ति कियातःगु व छचाःलिं माना व दलूचां चाःउकातःगु खंकेफु । वि.सं. १५७६ पाखे रत्न मल्लया इलय्‌ संघया नामय्‌ ऋण बिउगु, वि.सं. १६१६ पाखे नरेन्द्रमल्लया इलय्‌ संघया नामय्‌ कलश दयेकाबिउगु खनेदु ।

वि.सं. १६३७ पाखे आगंछेँया क्वय्‌या तलाया पुनःनिर्माण याःगु खनेदु । बहाःया मूलुखा च्वसंया तोरणय्‌ वि.सं.१९७४ पाखे विहार जिर्णोद्धार याःगु न्ह्यथनातःगु दु । वि.सं.१९७४ य्‌ विहारया पुलांगु प्रवेशद्धार, आगंछेँया नापं दक्षिणया यक्व छेँत मिं नःगु खः । थथे मि च्यानाः बहाःया यक्व ऐतिहासिक दसु, भ्वं व विहारया शान्तिसफू तकं नष्ट जूवंगु खः ।

जमल बहाःया द्यः जनबहाःद्यः खः । थुगु द्यःया न्हापाया नां यमलेश्वर खः । जनबहाद्यःया पलिस्था यक्षमल्लपाखें जूगु खः । थुम्ह द्यःयात सेतो मच्छेन्द्रनाथ, आर्यावलोकितेश्वर, अमोघपाश लोकेश्वर, करुणामय नं धाइ । द्यःया कपालय्‌ अमिताभ बुद्धया मूर्ति दु । थुम्ह द्यःया जात्रा चैत्रशुक्ल अष्टमी, नवमी व दशमीकुन्हु ३२ ल्हाः ताःहाकःगु रथ दयेकाः याइ । चैत्रशुक्ल अष्टमीकुन्हु जनबहाया मू आगमं च्याम्ह पुजारीतय्‌सं कुबियाः थाय्‌मदु, कमलाछी जुकाः बाजं थानाः खतय्‌ तयाः जमलय्‌ हइ । अनं रथय्‌ तयाः न्हापांगु दिनय्‌ जमलं सालाः असनय्‌ थ्यंकी । निन्हुया दिनय्‌ असनं सालाः हनुमानध्वाखाया कालभैरव थ्यंकी । स्वन्हुया दिंकुन्हु हनुमानध्वाखां लगमय्‌ थ्यंकाः मांसिमा स्वचाःहीकी । जनबहाद्यःयात जनबहाःया शाक्य व बज्राचार्य परिवारपिन्सं पालंपाः पाः च्वनाः पूजा यानाच्वंगु दु । जनबहाःद्यःया न्हवं पौषशुक्ल अष्टमीकुन्हु जुइ । न्हवं जुइगु दिंया छन्हुन्ह्यः चान्हय्‌ भचाखुसिइ वनाः गुंगः घलय्‌ लः तयाः उगु लखं लुनाः न्हवं याइ । न्हवं जनबहाःया मण्डपय्‌ याइ । उकुन्हु कुमारीयात स्वकेहइ । घलं लुइधुंकाः क्वाःलखं सिली कन्हय्‌कुन्हु द्यःयात निभाः पाकी । गनेधुंकाः उम्ह द्यःयात लंपुलिं छाइ । पुन्हिकुन्हु द्यःगुरुजु, बेताजु नापं माःपिं मनूत च्वनाः दशकर्म विधि याइ । जनबहाःद्यःयात सीगु भय व सीधुंकाः सुखावतिइ यंकीम्ह द्यःकथं विश्वास यानाः परिवारय्‌ सीपिं दुसा दछिया दुने द्यःया न्ह्यःने मतछ्वयेकेगु, लँुया देवा च्याकेगु याइ । मृत्यु भयपाखें रक्षा याइम्ह प्यम्ह मू लोकेश्वर मध्ये छम्ह कथं काइ ।

जन्मया चिंकथं नाला करुणामय, अन्न सयेकीम्ह द्यःया रुपय्‌ बुंगया करुणामय, ल्वय्‌ लंकाबीम्हकथं च्वबहाया करुणामय, सीगु भय मदयेकाबीम्हकथं जनबहाःद्यः करुणामययात कयातःगु दु । मनू सीबलय्‌ सीम्ह मनूया नामं थुपिं प्यम्ह करुणामयया थाय्‌ मत छ्वयेकः वनेगु चलन दु ।

संसारया दीनदुःखी, गरिब व असहायं निर्वाण प्राप्त यायेमाः धकाः लोककल्याण हेतु पृथ्वीलोकय् बिज्याःम्ह, येँया दथुइ लाःगु जनबहालय् विराजमान जुयाबिज्याःम्ह लोकेश्वर श्री आर्यावलोकितेश्वर, अमोघपास नामं म्हसीकाच्वंगु दु । केलत्वाः, जनबहाः दुने विराजमान जुयाच्वंम्ह द्यः जुयाः थुम्ह द्यःयात जनबहाःद्यः नं धायेगु याः ।
श्री आर्यावलोकितेश्वरया जात्रा दँय्दसं चिल्लाथ्व अष्टमीनिसें शुरु जुयाः पुन्हि तक न्ह्याइ । जात्राया न्हापांगु न्हिकुन्हु जनबहालं द्यःयात चिधंगु खतय् तयाः जमलय् दयेकातःगु रथय् विराजमान याकी । अनं रथ सालायंकाः असनय् असंभुलु अजिमायाथय्
तक थ्यंकी ।
नवमिकुन्हु असनं रथ सालाः मखं हनुमानध्वाखाया कालभैरव न्ह्यःने थ्यंकाः याः न्यायेकी । दशमीकुन्हु हनुमानध्वाखां लगमय् थ्यंकी । थ्वकुन्हु लाय्कूया कुमारी माजु नं जनबहाःद्यः दर्शन यायेत बिज्याइ ।
लगमय् थ्यनेधुंकाः जनबहाःद्यःया अबुया प्रतीक सिमा व देगलय् दुने च्वंम्ह जनबहाद्यःया मांया देगः छचाः चाःहुइकी । कन्हय्कुन्हु हाकनं निचाः चाःहुइकी । जात्राया न्हापांगु न्हिकुन्हु स्वंगू लोक स्वर्ग, मत्र्य व पाताल लोकयात दर्शन बिउगु धाइ । मेमेगु न्हिया रथयात्रायात अशक्त, बुराबुरि, ल्वचंग्रस्त व अपांगपिंत दर्शन बीगु हेतुं देय् चाःहीकूगु धाइ ।
पुन्हियां छन्हु न्ह्यः द्यःयात ज्याबिलिपिया निंतिं रथं क्वकयाः लगंया गणेद्यः दुगु थासय् च्वंगु मण्डपय् तयाः पुज्याइ । बहनीपाखे द्यःयात चिधंगु खतय् तयाः जनबहालय् लित यंकी । जनबहालय् थ्यनेवं द्यःयात लसकुस यानाः दुने बिज्याकी । पुन्हिकुन्हु हानं पुज्यानाः द्यःयात आसनय् बिज्याकी । थुकथं जात्रा क्वचाइ । जनबहाःद्यःया रथ सालीबलय् जमलय्, केलत्वाः, वंघः, जोशीदेगः व लगमय् थ्यंकाः पताः छायेगु, यःमरि ह्वलेगु नं याइ ।

जनबहाःद्यःया न्हवं अर्थात् धलिं लुइगु ज्या दँय्दसं पोहेलाथ्व अष्टमीकुन्हु जनबहाः दुनेया देवमण्डपय् जुइ । न्हवंया निंतिं छगः कलशय् द्यःया प्राणप्रतिष्ठा यानाः द्यःयात देगलं पिने हइ । द्यःयात देवमण्डपय् विराजमान याकाः गुरुजुं विधिपूर्वक पुजा यानाः स्वकः तक भचाखुसिं कयाहःगु लः वहःया कलशय् तयाः निम्हेसिनं द्यःयात लुकाः न्हवं याकी । दकलय् लिपा क्वाःलखं छकः हाकनं लुकी । थ्व धुंकाः द्यःयात त्वपुयाः देगः दुने हे आसनय् मतसे मेथाय् तइ ।
थ्वयां कन्हय्कुन्हु निसें पुन्हि तकया दुने द्यःयात न्हूधाः यायेत लंपुं छायेगु ज्या याइ । पुन्हिसिया बहनी द्यः जाः जुइ । अथे धयागु द्यःयात ख्वालय् त्वपुयातःगु उइकीगु खः । वयां लिपा दशकर्म पुजा यानाः द्यःयात थःगु हे आसनय् विराजमान याकी ।

पताः छायेगु
तुयुगु, ह्याउँगु, वँचुगु, म्हासुगु ताताःहाकःगु रंगीचंगी कापः रथया गजुलिंनिसें घःमालय् तयातःगु ह्यग्रीव भैरवया गजू तक हयाः चिनातइगु कापःयात पताः धाइ । गजुलिं निसें घःमालय् तक कापः तयेगुयात पताः छायेगु धाइ ।

जनबहाःद्यःया नित्य संस्कार
द्यःयात न्हिछियंक नियमकथं पुज्यागुयात नित्य संस्कार धाइ । कनकचेैत्य न्ह्यःने बिज्यानाच्वंम्ह जनबहाःद्यःयात न्हिं न्याक्व द्यःपाःलाः गुरुजुं नित्य संस्कार अर्थात् नित्यपुजा याइ । जनबहाःया शाक्य वज्राचार्यतय्गु संघयात सर्वसंघ धाइ । थुकी प्यंगू कवः दुथ्याःगुलिं पालंपाः द्यःपाःलाः च्वनेगु झ्वलय् लय् पतिकं पुन्हि धुंकाःया पारुकुन्हु पाः ब्यनेवं पाःब्व लःल्हाइ । पाःलाःम्ह गुरुजुं ‘नुचियेगु’ धकाः चतुर्दशीकुन्हु छब्व निरामिष भ्वय् द्यःयात तयाः थम्हं नं नइ । पुन्हिकुन्हु उपोषध व्रत च्वनी ।
संन्याःकाःइलय् करुणामययात पुज्यानाः पालं याइ । पारुकुन्हु सुथय् नीसी यानाः देगलय् दुहां वनेवं पाब्व लःल्हायेवं द्यःपाः च्वनी ।
न्हिंन्हिं सुथय् ४ बजे म्वःल्हुयाः देगलय् दुहां वयाः द्यःयात ‘खेचायेकी’ (ख्वाः सिकेगु) । थ्व इलय् भक्तजनत मुनाः द्यःया न्ह्यःने देवा झःझः धायेक च्याकाः द्यःया तुतः ब्वनाच्वनी । द्यःयात ज्वलान्हाय्कं क्यनाः च्वाम्वलं गायेकाः ‘दशबल’ स्तोत्र पाठ यानाः जल व स्वां इनी । ८ बजे क्वाःपाःद्यः पुज्याइ । सुथय् १० बजे निक्वःगु नित्यपुजायात ‘भाजं पुजा’ धाइ ।
द्यःयात पञ्चामृत तयाः द्यः पुज्यानाः कनक चैत्य पुज्यानाः स्वचाः हुलाः जनबहाःद्यःयात गं थानाः च्वाम्वलं गायेकाः सर्वभूत स्तोत्र पाठ याइ । १२ बजे ति बान्हि पुजा धकाः धुं च्याकाः गं थानाः देगः चाःहिलाः द्यःयाथाय् ‘भूवनंत्रय’ स्तोत्र पाठ याइ ।
‘निग यायेगु’ धकाः देगःया ध्वाका तिनाः भुजा थुयाः जनबहाःद्यः व जःखःयापिंत भुजा छानाः पालं याइ । न्हिनय् ४ बजे ति द्यःपाःलाः ख्वाः सिलाः देगलय् बिज्याइ । ५ बजेति पिहां वयाः धाः मन्दः च्वयाः ‘स्वखः यायेगु’ धकाः जनबहाद्यःयात ‘आरधित्व’ स्तोत्र पाठ यानाः द्यः पुज्याइ । गं थानाः देगः चाःहिली । थ्वयात तृतीय प्रहर पुजा नं धाइ ।
देगः व जःखः सुचुकुचु यानाः द्यःया स्वां जाकि मुनाः वसिगालय् वाये यंकी । संन्याःकाःई जुइवं सँपुजा गं थानाः आरती याये धुनेवं गं थानाः द्यः चाःहिलाः ‘तुस्तामंपुण्यंम्य’ स्तोत्र पाठ यानाः द्यःयात च्वाम्वलं गायेकी । बहनी क्वाःपाःद्यःयात धुंधुपाँय् च्याकाः मत बियाः गं थानाः ‘दानबल’ स्तोत्र पाठ याइ । अनंलि गुरुजुं बहनीया पालं याइ । १० बजे ति गुरुजुं तग्वःगु निगः गं थानाः बम्देश्री पाठ याइ । ‘द्यः धंबिज्याःगु’ धकाः द्यःया ख्वाःयात कापतं त्वपुइ । मू ध्वाखा तिनाः गुरुजु नं द्यनाबिज्याइ । नेवाः दर्शनकथं थथे द्यःपिं नं मनूत थें सुथन्हापां दनाः ख्वाःसिलाः मद्यंतले यायेमाःगु थीथी कर्म यायेमाः धयागु खनेदु ।
जनबहाःद्यः जात्राय् द्यः रथय् च्वनाबिज्याइबलय् सुथय् खेचायेकेगु, बान्हिजालय् भोग छायेगु व संन्याःकाःइलय् आरती पुजा जक जुइ । द्यःपाः सिधइबलय् न्हूम्ह द्यःपाःलाः गुरुजुयात तिसा वसःया धलः लःल्हानाः थाकुलि, न्वकुतय्गु आज्ञा कथं करुणामययात भागि यानाः ‘लुँपुछि वहः पुछि मकयाः द्वबिद्वं जूसा क्षमा धकाः देगलं पिहां वयाः थाकुलि, न्वकु व गुथि संस्थानया कर्मचारीयात द्यःया प्रसाद बी । दिगी आगमय् ‘लय् सिवा ज्वलं पुजा’ यानाः आगंद्यः कुमारीद्यःयात ब्व छानाः थःथिति सःताः भ्वय् नकी ।

जनबहाःद्यःया दशकर्म संस्कार
स्वनिगःया नांजाःपिं प्यम्ह करुणामययात न्हवं यायेधुंकाः लंपुं छानाः द्यः गमय् बिज्याके न्ह्यः दशकर्म पुजा यायेमाः । दशकर्म खंकेगु धकाः जनबहाःद्यःयात गर्भाधान कर्म, पुंसवनकर्म, सीमन्तोनयनकर्म, जातकर्म, नाम कर्म, अन्नप्राशन कर्म, चूडाकर्म, व्रतेदशना कर्म, व्रतेमाक्षनकर्म व प्राणी ग्रहण कर्म याइ । दँय्दसं मिलापुन्हिकुन्हु द्यःयात दशकर्म पुजा याइ ।
दशकर्म खंकेगु पुजाय् प्वाथय् दइगु कर्मनिसें विवाह कर्म खंकेगु झ्वलय् जनबहाःद्यःयात मचाबू ब्यंकेगु, इहि यायेगु, बाःह्राः तयेगु, चूडाकर्म याइगुलिं मिसा बछि, मिजं बछि द्यः नं धायेगु याः । थुकुन्हु जनबहाःद्यःया जन्मन्हि जूगुलिं सुथंनिसें भक्तजनत थम्हं गुलि फु उलि द्यः चाःहिली ।
सुथंनिसें थाकुलि नकिंत, म्ह्याय्मस्तय्सं पुजाभः तः वयाः द्यःया न्ह्यःने ततःग्वःगु ग्वःजा, चिग्वःगु ग्वःजा व जिलाजंपिंसं तःनिगः व बःनिगः ग्वःजा दयेकी । यःमरि व चतांमरि छुइ । संन्याःकाःई जुइवं द्यःया न्ह्यःने फलय् बँ थिलाः द्यःयात कापतं त्वपुयातइ ।
प्रतिष्ठा विधि कथं द्यः पुज्यानाः कलशय् च्वंगु जीवन्यास लिकयाः जनबहाःद्यःयात जीवन्यास याइ । दशकर्म पुजा यायेगु झ्वलय् देशय् बौ तयेगु ज्या न्ह्याकी । द्यःयात मुक्ताभिषेक, वज्राभिषेक, घण्टाभिषेक, नामाभिषेक, आचार्याभिषेक, गुह्यभिषेक, पत्राभिषेक व चतुराभिषेकी बियाः देशबलि बियाः होम यानाः द्यःयात गमय् बिज्याक ।
आगमय् गोप्य तान्त्रिक पुजाय् समयचक्र व गणचक्र पुजा नं याइ । सिन्हः ती सिधयेवं जनबहाद्यःयात सप्तलोचनी व आर्यतारालिसे
नकीसा लिपांगु जनबहाद्यःयात अलग्ग अभ्यन्तर पुजा सिधयेवं नकी ।
पाःलाः गुरुजुपिंत विहारया सर्वसंघया दुजःपिंसं सगं बीबलय् लंपाः बीगु चलन दु । प्यन्हु तक सप्तलोचनी व आर्यतारा उलातइ । द्यइके वइपिंत सिसापालु द्यःया प्रसादया रुपय् इनी । द्यइके वइपिंसं द्यःयात लंपाः तयाः बारां छूवइ । पोहेलागा तृतीया कुन्हु यचिं लित बीत अभ्यन्तर पुजा याइ । जमलय् बुँ पाःबलय् लूम्ह द्यः जूगुलिं जमःमि ज्यापुतय्गु आदेशं संन्याःकाःइलय् जनबहाःद्यः व द्यःपिंत लं फिकेवं न्हवं ज्या पूवनी । थ्वयां न्ह्यः जमःमितय्त सलाःपा, जाकि, सिसाबुसा, मरि प्रसाद लिसें दक्षिणा नं बी । थथे न्हवं यानाः लंपुं छानाः दशकर्म खंकेगु जनबहाद्यःया पुनर्जन्म जूगु खः ।

जनबहाःद्यःयात लंपुं छायेगु
स्वनिगलय् द्यःपिंत न्हवं यायेधुंकाः लंपुं छाइ । रंगरोगन यायेगुयात रंगाधिभाषन नं धाइ । लंपुं छाइबलय् न्हापांगु दँय् पाःगु रङ्ग स्यनाच्वंगु दुसा उगु ब्व ख्वःख्वः यानाः न्हूगु रंग पाइ । लंपुं छायेगु ज्या पुं नं याइ । जनबहाःद्यःयात न्हवं यानाः कन्हय्कुन्हु अर्थात् पोहेलाथ्व नवमीनिसें मिलापुन्हि तक ‘द्यःपिंत निभाः पाकेगु धकाः देगःया न्ह्यःने देपा कुंचाय् पलेस्वां मन्दः दुथाय् बिज्याकाः सप्तलोचनी तारा व आर्यातारा व जनबहाःद्यःयात बान्हि बीवं न्हिंन्हिं लंपुं छाइ । न्हापा दीक्षा कयातःपिं पुंतय्सं लंपुं छाइगुलिइ छुं दँ न्ह्यवनिसें गुरुजुपिंसं हे लंपुं छायेगु यानाहःगु दु । न्हिं छछाः पालं यानाः नियमय् च्वनाः लंपुं छायेगु ज्या पूवंकी । थथे द्यःपिंत न्हवं यायेधुंकाः लंपुं छायेगु धयागु विनाश मखु न्हूगु निर्माणया ज्या सुरु यायेगु खः अर्थात् पुनर्जन्म खः ।

किलं न्याःसा
छु नं किलं न्यानाः चासुल वा फ्वातःफ्वातः वल धाःसा लाभां बुलाबीगु याइ । किलं न्याःथाय्‌ लाभां बुलाबिलकि पलख लिपा याउँसे च्वनावनी ।

खिचां न्याःसा
खिचां न्याःसा न्याःगु घाः जूगु थासय्‌ साब्वं लखं सिलाः बुंसकि च्वलाः पाइ ।

छाःकिलं छाःसा
छाःकिलं छाःथाय्‌ न्यंकं सं ब्वब्वस्यानाः बुलाबीगु याइ । छाःथाय्‌ तँय्‌, न्वकूकापः वा च्वामोलं नं बुलाबी । छाःथाय्‌ थुकथं बुलाबिलकि पलख लिपा याउँसे च्वनावनी ।

न्याया कं कथुइ थाःसा
न्या नयेबलय्‌ न्याया कं कथुइ थाःसा तकुस्वां नयेगु याइ । तकुस्वांया नां जक काःसां हे कथुइ थाःगु क्वय्‌ नायावनी धाइ । तकुस्वानं कं सीगुलिं न्या तरकारी नयेबलय्‌ तकुस्वां तयाः दयेकेगु याइ ।

प्यां न्याःसा
बर्खां प्याःथाय्‌ वा गुँइ बनेबलय्‌ प्यां न्यात धाःसा प्या कुर्केत चिचुं तयाबीगु याइ । प्यां न्याःथाय्‌ नं चिचुं हे तयाबीगु याइ ।

बँहां न्याःसा
बँहां न्याःसा न्यायेसातकिं न्याःथाय्‌ काचाक्क क्वाक्क क्वाक्क ई फानाबीगु । जियांजित्तले कुतिकुति यानाः हाया कं लिकयाः नँ चुलाः पाइ ।

माकलं न्याःसा
माकलं न्याःसा न्याःगु घाः जूगु थासय्‌ साब्वं लखं सिलाः कःनि च्वलाः पायेगु याइ ।

वँय्‌चाः खिचां न्याःसा
वँय्‌चाः खिचां न्याःसा न्याःगु घाः जूगु थासय्‌ साब्वं लखं सिलाः बुंसकि च्वलाः पायेगु याइ । खिचां न्याःम्हसित सुयातं मथिकुसे अलग तइ । न्याःम्ह वँय्‌चाः खिचा झिन्हु तक सिके मज्यू धकाः धाइ ।

सर्पं न्याःसा
सर्पं न्याःसा न्हापलाक विष न्यनावनेमलावं न्याःगु थाय्‌या च्वय्‌ नं क्वय्‌ नं न्याक्क क्वातुक कापतं चिनाबीगु । न्याःगु थासय्‌ लिक्क हाकुगु ल्वहंचा छगः घाकाबीगु ।

हां न्याःसा
हां न्याःगु घाः जूगु वा मनावःगु थासय्‌ न चुलाः पायेगु याइ ।