लुकुमहाद्यः त्वाःत्वालय् दइ । थ्व महाद्यः न्हापालिपा चाया तःलय् ल्हानाच्वनी । पाहांचःह्रे प्यन्हु न्ह्यः जक गाःम्हुयाः पिकयाः सफा यानातइ ।चाया तःलय् लुकुंबिनाच्वंगुलिं लुकुमहाद्यः नं धायेछिं ।
पाहांचःह्रेया बहनी भ्वय् नये न्ह्यः लुकुमाःद्यः पुज्यायेमाः । मेमेबलय् महाद्यःयात छायेगुली अमय् अथे धयागु ला, ख्यें, अय्लाः, थ्वँ, तयेमजिउ । तर पाहाँचःह्रेबलय् थुपिं दक्वं तयाः भ्वय्ब्व छायेमाः । महाद्यःया नं ला ख्यें, सकतां नये मास्तिवःगुलिं गालय् च्वनाः लुँबुँ, वहःबुँ किकाः नःगु धाइ । भ्वय्ब्व छायेबलय् वाउँगु लाभा वालाः लैंसूचा लाभामा छमां तुं मदयेक मगाः । लाभामा महाद्यःया आंग्साया प्रतीक धयागु जनविश्वास दु । द्यः पुज्यायेधुंकाः मत बियाः अजः फयाः अजः उलकि मिखा त्यय्लाइ धयागु धारणा दु । अजः उलिम्हेस्यां धुँया मिखा कांकां जिगु मिखा त्यय्लाः धकाः म्ये नं हाली । महाद्यः चाया तःलय् लानाच्वंगु खँय् भष्मासुर राक्षसनापया छपु बाखंया स्वापू दु । महाद्यवं भष्मासुर राक्षसयागु तपस्यां लय्तायाः यागु ल्हातं छ्यनय् थिलकि भष्म जुइमा धयागु वरदान बिल । भष्मासुरं महाद्यःयात हे छ्यनय् थीत स्वल । छ्यनय् थियाबी धयागु ग्याःचिकुं महाद्यः चाया तःलय् सुलाच्वंगु धयागु पुराणय् च्वयातःगु दु । अथे सुलाः लुकुंबिना च्वंगुलिं लुकुमहाद्यः धाःगु खः ।

ख्वप सुकूध्वाखा पूर्व गोमधि व उत्तर भोलाछेँ त्वालय्‌ वनेगु सुकूध्वाखाया स्वकालँ सि दक्षिण दिशा अवस्थित भिंद्यः चुक हे प्राचीन लुम्बवर्ण विहार खः । लुम्बवर्ण विहारयात लुँबहाः, सुकूध्वाखा बहाः कथं नं म्हसीकेफु । थुगु हे बहाःया उत्तर दलानय्‌ तिकातःगु ल्वहँपतिइ श्री रुद्वार बहाल धकाः नं उल्लेख यानातःगु दु । बहाःया पुजाविधि स्वयां नं न्हापांनिसें भिंद्यःया पुजा याना वयाच्वंगुलिं लुँबहाःयात भिंद्यःया चुक कथं अप्वःस्यां म्हसीका वयाच्वंगु दु । लुम्बवर्ण विहार (लुँ बहाः) ख्वप देय्‌या जीर्णावस्थाय्‌ थ्यनेधुंकूगु विहार खः ।

लुम्बवर्ण विहारया स्थापनाया तिथिमिति क्वजिक धायेमफुसां थुगु बहाःया संघयाके सुरक्षित जुयाच्वंगु जीर्ण जुयाः तिथिमिति खनेमदुगु पंचरक्षा सफूया अन्तिम पौया प्यंगूगु झ्वलय्‌ ‘(ज) य’ ज्योति मल्ल देव प्रभू थाकुलस, विजय राज्य, श्री भक्तापुरी तिविख्याता, सुखुध्वाखा बहिलिया हलिभारो हेलनसिं त्रिलिपुल’ धकाः उल्लेख जुयाच्वंगु दु ।

जुजु जयज्योति मल्ल देवया शासनकाल ने.सं. ५२५–५४५ जूगुलिं थुगु बहाःया निर्माण वयां न्ह्यः हे जूगु खः धायेफु । बहाःया नां लुम्बवर्ण महाविहार वा लुँबहाः धकाः गनं उल्लेख जुयाच्वंगु मदु । उकिं लुम्बवर्ण विहार हे सुखुध्वाखा बहाः खः धयागु पुष्टि जू ।

लुम्बवर्ण विहारया दथुइ बज्रधातु चैत्य दु । चैत्यया उत्तर दलानय्‌ महांकाल व छ्यं मदुगु बुद्धमूर्ति दु । चैत्यया दक्षिणपाखे बज्रसत्व व तेराकोटाया शाक्यमुनिया मूर्ति अंगलय्‌ पलिस्था यानातःगु दु । थुगु मूर्तियात हे गन्धुरी द्यः धकाः पुजा याना वयाच्वंगु दु । २०४५ वि.सं. तक भग्नावशेष जूसां गन्धुरीया क्वथा ल्यनाच्वंगु खः । तर चुक ज्याछिंकेगु झ्वलय्‌ गन्धुरीक्वथा मदयेकाबिल । शाक्यमुनि व बज्रसत्वया मूर्तियात नं मेथाय्‌ तयेयंकल ।

थौंकन्हय्‌ बहाःया संघ दुजःत सु खः धयागु तिफ्यानाः धायेमफुत । शुद्धकारतय्‌पाखें भिंद्यः द्यःपाःलाःया भाला पूवंकाच्वन । न्हापानिसें याना वयाच्वंगु बहाःया मू ज्या प्रसन्नशील महाविहारया बज्राचार्यतय्‌सं न्ह्याकावयाच्वन । गुंलाथ्व द्वादशी निसें गुन्हु तक बहिद्यः ब्वयेगु चलन ल्यनाच्वंसां थुगु बहाःया हेरचाह याइपिं शाक्य, बज्राचार्यतय्‌ संघ गथे जुयाः मदयावन, अले शुद्धकारत गथे जुयाः प्रवेश जुल धयागु अनुसन्धानया विषय जुल ।

मोहनिया चालंकुन्हु संध्या इलय् पिहांवइगु लुभुया पायाःयात खँ खायेगु जात्रा धाइ । नवमीकुन्हु गंगा महारानीया लाय्कू धाइगु कोतया आगमं थ्व जात्रा पिहां वयाः अनया क्वाथ स्वचाः चाःहिली । लुभुया खँ खायेगु जात्राय् अन स्वनातःगु खड्ग ज्वनावइपिं न्याम्ह, सिँया त्वाकलय् तियातइगु गणेश, भैरव व कुमारया भ्वंया किपाः ज्वनाः वइपिं स्वम्ह, भुजाया धकि ज्वनाः निम्ह व लँ छ्यानावइपिं निम्ह यानाः मुक्कं भिंनिम्ह दइ ।
थनया जात्राय् खड्ग ज्वनीपिं स्यस्यः, गणेश, भैरव व कुमारया किपा व भुजाया धकि ज्वनीपिं ज्यापु व गैंडाम्येय्या ढाल ज्वनाः लँ छ्याइपिं दुइँ जातियापिं खः । लुभुया खँ खायेगु जात्राय् नाय्खिं थानाः म्वाहालि पुयावइगु खःसां थौंकन्हय् म्वाहालि पुइपिं मदयाः थथे बाजं मथात । बरु अन धाः धिमय् आदि थी थी बाजं थाना वयेगु चलन दनि ।

लोकोत्तर पुजाया अर्थ अलौकिक पुजा खः । थ्व संसार व सांसारिक वस्तुपाखें प्राप्त याये
मफइगु अलौकिक शक्ति वा सुख प्राप्ति यायेगु पुजा खः ।

लोकोपचार धायेसातकिं परापूर्वकालंनिसें पुर्खापिंसं थीथी ल्वय्‌या लक्षण बिचाः यानाः धार्मिक, तन्त्रमन्त्र, ज्योतिषशास्त्र, भूतप्रेत वायुया विश्वास आदिया लिधंसाय्‌ थीथी भौतिक वस्तु छ्यलाः याना वयाच्वंगु उपचार विधि खः । न्हापाांनिसें विश्वास यानाः छ्यला वयाच्वंगु लोकोपचारया उपचार विधि थौंया थ्व वैज्ञानिक युगतक नं विश्वास व अन्धविश्वासया दथुइ लानाच्वंगु स्थिति दनि । वैज्ञानिक युग धकाः थौंया युग कथंया अनेक ल्वय्‌या उपचार आधुनिक कथं याना वयाच्वंगु दुसा थुपिं उपचार वये स्वयां न्ह्यः पुर्खा आजुपिंसं प्रकृतिप्रदत हरेक वस्तुयाके दयाच्वंगु थःथःगु गुण व स्वभावयात कय्‌च्यानाः शरीरया ल्वय्‌ लंकेगु निंतिं थःगु हे कथंयागु उपचार विधि न्ह्याकाः अनेक सफू समेत च्वयाथकूगु म्हो महत्वपूर्ण मजू ।
लोकविश्वास व मूल्यमान्यता कथं ब्वलंगु ल्वय्‌ लंकेगु निंतिं छ्यलीगु थीथी उपचारया विधियात हे लोकोपचार विधि धाइगु जुल । मनूतय्‌ रहनसहन न्ह्यागु न्ह्याथे जूसां थ्व लोकोपचार विधियात थौंतक नं थःथःगु वस्तुस्थिति इच्छा, धर्म कथं नाला वयाच्वंगु दनि ।
नेवाः समाजय्‌ थीथी ल्वय्‌या समुदायस्तरं याइगु छुं छुं लोकोपचार विधि थुकथं दु ।

कै वइबलय्‌या लोकोपचार
नेपाल भूमिइ परम्परांनिसें न्ह्याना वयाच्वंगु द्यः देवीपिं प्रतिया श्रद्धा, धर्म प्रतिया आस्था, प्रकृति प्रतिया विश्वास आदि कारणं यानाः छुं कथंया ल्वय्‌ जुल वा कै आदि छुं वल धाःसा न्हापालाक ल्वगियात जाकि भागि याकाः (द्यः, देवी, भूतप्रेत नागआदि) पुजा निं फ्याइ । अनं लिपा तिनि रोग पत्ता लगय्‌ याइ । बौ तये, पुइँ हाये, झारफुकि याये आदि मध्यया छुं याये धुंकाः तिनि भौतिक साधन छ्यलाः वासः यायेगु याइ ।

कै वइगुया सन्दर्भय्‌ नं थीथी कथंया कै वइगुयात बिचाः यानाः कै अनुसार उपचार यायेगु याइ । म्हय्‌ वइगु थीथी कथंयागु कै मध्ये तःकै नांया छता विशेष कैयात दैविक दोष कथं तायेकाः हारति मांयात पुजा फ्यानाः, कैयात नं दैविक उपचारकथं पुजा यानाः अनं तिनि भौतिक उपचार यायेगु परम्परा दु ।

पुइँ हायेगु
जम्बुद्वीप नांया थ्व नेपाल मण्डल परापूर्वकालय्‌ नागदह धकाः छगू दहया रुपय्‌ अवस्थित स्थान खः । स्वयम्भू पुराण कथं महामञ्जुश्री गुरुं चन्द्रहास खड्गं दहया मूल छेदन यानाः न्हसिकापं लः पितछ्वये न्ह्यः लखं जायाच्वंगु थ्व दहलय्‌ अनेक नागराजपिं वास यानाच्वंगु जुल ।
लः पिहां वने धुंकुसेंलि थ्वसपोल नागराजपिं अनेक तीर्थ, पुखू, कुण्ड, ल्वहंहिति, तुं आदि थासय्‌ च्वनेमाःगु स्थितिइ लाःवन । नेपाल मण्डल दुनेया हरेक पवित्र द्वादशतीर्थय्‌ अवस्थित जूबिज्याःपिं झिंनिम्ह नागराजपिं अष्टवैतरागया च्याम्ह नागराजपिं, थीथी पवित्र दह, पुखू, ल्वहंहिति, बुंगाः, तुं आदि स्थानया नागपिं, महान द्यः देवीपिनिगु गःपतय्‌ म्हय्‌ आश्रित नागदेवपिं ब्याधिदोष अनुसार पुइँ हायेमाःपिं तथा पुइँ हाये योग्यपिं नागपिं जूगु जुल ।
नाग दोष जुलकि कपाय्‌याम्ह नाग दयेकाः पुइँ हायेगु याइ । नागपिंत पुजा यायेगुयात पुइँ हायेगु धाइ । पुइँ पुजाया छगू थःगु हे विशेषता दु । कुसालप्ते, कपाय्‌याम्ह नाग, पुइँ पुजाया मुख्य ज्वलं खः । कपाय्‌याम्ह नागयात पुइँ तथा पुइँनाग धाइ ।
पुइँ दयेकेबलय्‌ कथियात चमबुइकथं छलांगू छलांगूया ग्वाराकथं ग्वारा ज्यानाः, ग्वारापतिकं दथुइ दथुइ भुइसिन्हलं गिलिक्क गिलिक्क यानाः छाय्‌पाः यानाः, प्वकापाखे कथिचा छपुइ निलाः ती ज्यू कथं दयेकेमाः । पुइँ दयेकेबलय्‌ न्ववाये मज्यू । पुइँ हायेबलय्‌ नं नवाये मज्यू । पुइँ हाये सिधयेकाः नसला कयाः चोखो जुयाः तिनि न्ववायेगु यायेमाः ।
पुइँ पुजा तयेबलय्‌ नीलखं सिलातइगु कुसालप्तेय्‌ नीलखं हे स्वकः सिलाः जाकि तयेमाः । भुइसिन्हः, म्हासुसिन्हः, स्वां, जजंका छपु, सादुरु, पुइँ पुजाया ज्वलं खः । मेपिं द्यःपिंत पुजाभलय्‌ तयाः पुजा याइ । तर नागराजपिंत कुसालप्तेय्‌ तयाः पुइँ हायेगु याइ ।

घोरि नागयाथाय्‌ पुइँ हायेगु
म्हय्‌ धिप्पासिप्पा कै वये थें फ्वातःफ्वातः वयाः उसिमुसि धायेक चासुलकि बिज्यासःक्वय्‌ च्वंम्ह घोरिनागयाथाय्‌ पुजाज्वलं तयाः पुइँ हाःवनी ।

ज्वनाकै वइबलय्‌
ज्वनाकै धयागु मिं पूथाय्‌ लः जाइगु फ्वंचात थें च्वनी । जँय्‌, लप्पाय्‌, छ्यनय्‌ न्ह्याथाय्‌ वःसां कै छचाः तुइके मजिउ धाइ । कै स्वाये मलावं, इतुंबहाः ताराद्यः ननिइ च्वंगु तुंथिइ च्वंपिं ज्वनाः नागयात पुँइ हाइ । निगः बोताय्‌ निपाः कुसालप्ते दिकाः नीछपुइँ नागपुइँया निज्वः पुजाज्वलं समेत, निगः किसली, नैवेद्यः, सिसाबुसा तयाः निगः भ्वंचाय्‌ लः व सादुरु तयाः पुइँ हायेकी । थुपिं नागत न्हाय्‌पनं मताःपिं ख्वाँय्‌पिं जूगुलिं इतुंबहाःया बाःपाः नं गं थानाः तुंथिइ पुइँ हायाबी । थन तुँथिइ पिनेयापिं मनूतय्‌सं पुइँ हायेमज्यू । पुइँ हायेकेत यंकूगु पुजाज्वलं छुं हे छेँय्‌ लितहये मज्यूगुलिं बोताय्‌ व भ्वंचाय्‌ पुजाज्वलं तइगु खः ।
ज्वनाकैया उपचार कथं पुइँ हाये क्वचायेकाः पुंयाथाय्‌ वनाः कैया जवंखवं कैपाखे म्हुतु स्वकाः निम्ह सिंह च्वकी । ज्वनाकै सिंह हाचांगायाः वनीमखु धयागु विश्वास दु । सिंह च्वयेधुंकाः कैया लः सुनावनाः कै न्यनावनी मखु । सिंह च्वयेत छ्यलीगु तुयूगु, हाकुगु व ह्याउँगु रंगया रासायनिक प्रभावं नं कैया लः सुनावनी धयागु विश्वास नं दु ।
ज्वनाकै वःथाय्‌ हीसेच्वंगु व चासुगु क्वलाकेत तुयुगु सितु, तुयुगु हाम्वः नचुक्क निनाः सादुरु ल्वाकछ्यानाः छ्वालुक लेप दयेकाः कै वःथाय्‌ न्यंकं बखुंपां साल्लुक पायेगु नं याइ । लेप पायेत बिन्हांबि धयाः पायेगु याइ । नीलखय्‌ वा सादुरुइ श्रीखण्ड चुलाः नं छ्वाल्लुक लेप दयेकाः नं कैचय्‌ पायेगु याः ।

तःकै वइबलय्‌
तःकै धयागु कैग्वः सीदयेक ह्याउँक वइगु कै खः । कै पाके जुलकि द्वाच्याद्वाच्याचिंक लः व न्हि दायाः कै चासुइ । तःकै न्हाय्‌, म्हुतु, मिखा नापं प्वाःतिक म्हया न्ह्याग्गु ब्वय्‌ नं वयेफु । कै प्वलकि कैखू थानाः मनू छ्याकः जुइ । दकलय्‌ न्हापां स्वय्‌म्भूया हारति मांयात किसली फ्याइ । लिपा इलं लाकाः याकनं हे फ्यानातःगु किसली, ख्येँसगं, ग्वाः, मसला नापं तयाः कलःपुजा वनी । तःकै वलकि पशुपतिइ दुनेच्वंगु सितला माजुयाथाय्‌ पुजा वनी ।
तःकै वःम्ह मनू न्ह्यःने तयाः कचिअप्पाय्‌ पुजा याइ । पुजा यायेगु थाय्‌ व पुजा याइपिं निम्हं नी जुइमाः । पुजा याइबलय्‌ लं फी मज्यू । पुजाज्वलं जाकि, स्वां, सिन्हः, नैवेद्य आदिया नापं दुसिमरि, ब्यांला व बुँछुँया ला नापं तयाः पुजा याइ । छपु तिंकथि झिंनिपाः लप्ते हनाः पंखा दयेकाः कै वःम्हेसित पंखां गायेकी । तिंकथि छपुं दाये भाय्‌यानाः पंखा, तिंकथि कचिअप्पा व पुजा याःगु ज्वलं समेत दक्वं मुनाः सुयातं नमवासे, लिफः मस्वसे खुसिइ चुइके यंकी । पुजा क्वचायेकाः म्वःल्हुइ भाय्‌यानाः शुद्ध जुयाः छेँय्‌ लिहां वइ ।
तःकैचय्‌ जायाच्वंगु न्हि व लः तज्यातकि व कैखू प्वलकि मनू छ्याकः जुइयः । कै तज्याइ धकाः ल्वगियात बांलाक सुसाःकुसाः याइ । कैया न्हि सुकेत बँय्‌ दुसि लायाः उकी द्यःने कापः छबः लायाः ल्वगियात थ्यनी । कै वःम्हेसित नसा नापं दुसिमरि व बुँछुँया ला नं नकेगु याइ । रणबहादुर शाहया पालय्‌ तःकैया महामारी जूगु इलय्‌ जुजुं थः लानीयात तःकै पुनी धकाः तःकै वःपिं फुक्क कचिमचा देशं पितिनाछ्वःगु खः । थुगु हे घटना दुथ्याकाः चिनातःगु सितलामाजु म्ये दाफा व भजनय्‌ थौंकन्हय्‌ नं हालाच्वंगु दु । न्हापा तःल्वय्‌ कथं दुगु तःकै थौंकन्हय्‌ मचा बुइ धुनेवं दच्छिया दुने हे भ्याक्सिन बीगुलिं नेपालय्‌ उन्मूलन जुइधुंकूगु दु ।

थाय्‌माच्वय्‌ पुइँ हायेगु
म्हया गुगुं ब्व व छ्यं कपाः आकाझाकां स्यात धाःसा छेँया थाय्‌माच्वया दोष धकाः थाय्‌माच्वय्‌ (धुरिइ) झिंछपुइँ तयाः पुइँ हायेगु याइ ।

ध्वंप्वालय्‌ पुँइ हायेगु
म्हय्‌ हिफ्वः थें ह्याउँक फ्वातः फ्वातः वयाः उसिमुसि धायेक म्ह चासुल धाःसा ध्वंप्वाःया दोष धकाः गुपुइँ तयाः ध्वंप्वालय्‌ पुइँ हाइ ।

भुजिंखां न्याइबलय्‌
भुजिंखां न्यानाः म्ह छम्हं ह्याउँक चातःचातः फ्वंगः वयाः तसकं चासुल धाःसा न्वमवासे, म्ह छम्हं जावि म्हिचां ब्वय्‌ब्वय्‌ स्यानाः बुली । उगु जावियात तुतिं थ्वात्तुथ्वानाः स्वाहानें कुर्काः छेल्लिया स्वाहाने तःलय्‌ तयाः कै क्वमलाःतले ल्वहँतं ल्हाकातइ ।

मि नागयाथाय्‌ पुइँ हायेगु
म्हय्‌ ह्याउँक चातःचातः वयाः मिं पुइबलय्‌ थें हीसे च्वंसा मिनागं पुनाहःगु धकाः तिंख्यः सिथय्‌ च्वंम्ह मि नागयात नीछपुइँ पुजाज्वलं तयाः पुइँ हाःवनी ।

कामदेव

मिजंतय्‌ यौन दुर्बलता जुलधाःसा कामदेव पुज्याइ । काचाक्क स्वयेबलय्‌ महाद्यः थें च्वंसां कामदेवया मूर्ति पूर्णरुपं नग्न जुयाच्वनी । ततःधंपिं महाःद्यःया देगः दुथाय्‌ प्यपा ल्हाः दुम्ह कामदेवया मूर्ति पश्चिमाभिमुख यानाः तयातइ । ग्वलया पशुपति महाद्यः, मखंया पशुपति महाःद्यः, ख्वपया हनुमानघाट, येँया जोशीदेगः, यलया शंखमूलय्‌ कामदेवया मूर्ति दु । यौन दुर्बलता जूम्ह मिजनं सुथय्‌ सादा पुजा तयाः थः स्वयं हे द्यइके वनी । द्यः पुज्याये धुंकाः स्वांसिन्हः काये धुनकि द्यःयात च्याकागु देवा द्यःया हे क्वसं तयाः थः भचा तापाक्क च्वनाः पियाच्वनी । पलख लिपा मत सी धुंकाः जक पुज्यायेत वंम्ह पुजाभः देमा ज्वनाः छेँय्‌ लिहां वनी ।

कुलांभुलु अजिमा

निराकार स्वरुप जुयाबिज्याःम्ह कुलांभुलु अजिमायात रक्तकाली नं धायेगु याः । अप्वः हि कुहांवलकि बाय्‌ थीमत्यः जुइगु गोलमाल जुलकि कुलांभुलु अजिमा पुज्यायेगु याइ । खास ला थज्याःगु ल्वय्‌या निंतिं कुमारी हे पुज्याइगु खः । अथे खयां नं मूलम्ह द्यःकथं कुलांभुलु अजिमा हे पुज्यायेगु याइ । थन पुजा वनीबलय्‌ निगू ज्वलं तयाः पुजा वनेमाः । पुजाया विधिकथं न्हापां भाकल पुजा धकाः कचिगु हँय्‌ख्यें तयाः पुजा वनीसा ल्वय्‌ लने धुंकाः हाकनं ख्येंसगं हे तयाः कृतज्ञता पुजा धकाः वनेमाः । ल्वय्‌ याकनं मलन धाःसा दथुइ दथुइ नं पुजा वयां च्वनीपिं दु । पुजाया ज्वलंकथं समय्‌बजि, हँय्‌ख्यें, समाःज्वलं, ह्याउँकापः किसली नापं मरि, सिसाबुसा थःगु इच्छा कथं तयाः सकतां निज्वः हे तयाः पुजा वनी । दुने भैलःद्यः, गणेद्यः, लमिद्यः लगायत मेमेपिं नं द्यःपिं पुज्यायेमाःगु विधि पूवंकेमाःगु जुयाः पाःलाःयात हे पुज्याकेगु चलन दु । कुलांभुलु अजिमा येँया त्यंगलं डल्लु वनेगु कुं पुलेवं हे जवपाखे थःगु हे देगलय्‌ विराजमान जुयाच्वंगु दु ।

किसिद्यः

मस्त याकनं न्यासि मवन धाःसा यलया इतिइ च्वंम्ह किसिद्यः पुज्यायेगु चलन दु । किसिद्यः चिकिचाधिकःगु ल्वहंया मूर्ति जुयाः जवंखवं निम्ह सिंह पासा तयाः देगः मदयेक हे लँया सिथय्‌ विराजमान जुयाच्वंगु दु । द्यः पुज्यायेधुंकाः मचायात ल्हाः ज्वनाः द्यःयात स्वचाः चाःहुइकल धाःसा मचा याकनं न्यासि वनी धयागु जनविश्वास दु । द्यः पुज्यायेगु निश्चित छुं विधि मदुसां द्यः पुज्यायेबलय्‌ मचायात द्यः अनियाकेमाःगु व द्यःयात भ्वय्‌ब्व छब्व न्ह्यच्याकेमाःगु चलन दु ।

गणेद्यः

छुं न भिगु ज्या जुइबलय्‌ मंगल कामना यानाः पुज्याइम्ह द्यः खः– गणेद्यः । नेवाः समाजय्‌ गणेद्यः पुमज्यायेकं छुं हे भिंज्या याइमखु । नखःचखः, कर्मकाण्ड, ततःधंगु न्ह्यागु पुजा जूसां न्हापां गणेद्यः निं पुज्यायेगु चलन दु । अथे जुयाः त्वाःत्वालय्‌ थान गण्ोश पलिस्था यानातइगु खः । ज्याःजंक्व व इहि मुंकीबलय्‌ ला झन् काहा पुयाः हे इनाय्‌ काःवने माःगु चलन दु ।

गणेद्यवं विघ्नबाधा चीकाबीगु नापं धनद्रव्य बीगु, ल्वय्‌ लंकाबीगु नापं श्रद्धां भक्ति यात धाःसा मनं चिते यानागु पूवंकाबी धयागु जनविश्वास दु । अशोक विनायक, कार्य विनायक, जल विनायक व चन्द्र विनायक मूमूपिं प्यम्ह गणेद्यःपिं जुल । दक्वं गणेद्यःपिंके थःथःगु हे विशेषता दु । सामान तनीबलय्‌ पुज्याइम्ह च्वःप्वः गणेद्यः, ततःधंगु ज्या पूवंकेत पुज्याइम्ह कार्य विनायक, कै वइबलय्‌ पुज्याइम्ह चन्द्र विनायक, धन प्राप्तीया निंतिं पुज्याइम्ह कमलादी गणेद्यः खः । न्ह्याम्ह हे गणेद्यः पुज्याःसां

समय्‌बजि नापं लैं, लड्डु, सितु, पःका, ह्याउँगु कापः व भिंपू तयाः पुज्यायेगु चलन दु । नापं थःगु इच्छाकथं चबां (खाख्यें) तयाः वा बलि पुजा याइपिं नं दु ।

च्वबहाःद्यः

सत्वप्राणीया उद्धार यायेगु निंतिं लोकय्‌ उत्पत्ति जुयाबिज्याःम्ह ह्याउँगु वर्णम्ह च्वबहाःद्यःयात आनन्दादि लोकेश्वर नं धाः । लोककल्याणया निंतिं वसपोलया भक्ति वा सेवा याइगु खःसा मनूत म्हंमफइबलय्‌ नं पुज्यायेगु याः । विशेष यानाः छ्यंगूया ल्वय्‌ जूपिनि निंतिं पुजा वा भक्ति याइगु खः । न्हिंन्ंिह च्वबहाःद्यः दर्शन यानाः जलप्रसाद ग्रहण यात धाःसा महारोग नं लनी धयागु जनविश्वास दु । थन सत्वपुजा, अष्टमि व्रत नापं माय्‌अपसं च्वनेगु चलन दु । भाःतनाप बायाच्वंपिं मिसातय्‌सं भाःतनाप ह्वनेगु कामनां (भाःतम्ह अपसं च्वंम्ह मिसायात थनेत मवल धाःसा पाचुकागु सरह हे जुइ) यानाः नं माय्‌ अपसं च्वनीगु खःसा थःगु मनोवांछा पूवंकेत नं माय्‌अपसं च्वनीगु चलन दु । च्वबहाःद्यः च्वबहाःया डाँडाय्‌ विराजमान जुयाच्वंगु दु ।

जनबहाःद्यः

करुणाया खानी जुयाबिज्याःम्ह तुयूगु वणर््ाम्ह करुणामययात जनबहाःद्यः, पद्मपाणी लोकेश्वर, जन्मराज नं धायेगु याः । सत्वप्राणीया उद्धार यायेगु निंतिं (भवसागरं तरे यायेगु) हे वसपोल उत्पत्ति जुयाबिज्याःगु खः । लोककल्याणया निंतिं हे वसपोलया सेवा व भक्ति याइगु खः । मनूत तसकं म्हंमफइबलय्‌ थन आयु साधन यायेगु व लुँदेवा च्याकेगु याइ । नापं कायमचा मदुपिंसं व भाःतनाप बायाच्वंपिंसं थःगु मनोकामना पूवंकेगु निंतिं उपोषथ व्रत च्वनेगु याइ । वसपोलयात नैवैद्य, पंचामृत तयाः पुजा याइगु खःसा जप, ध्यान, मानसि पुजा नापं ततःधंगु पुजा कथं सत्वपुजा, यज्ञ, लाखबत्ती च्याकेगु, अष्टमि व्रत दनेगु याइ । वसपोल कनकचैत्य महाविहार, केलत्वाःया जनबहालय्‌ विराजमान जुयाच्वंगु दु । ं

झात्पाःद्यः

येँया जोशी देगः (जैसीदेवल)या क्वसं क्वहितिइ कुहां वनेगु लँपुया देपा कुनय्‌ तःधिकःम्ह मनूपाय्‌धिकः जुयाः थां थें धस्वानाच्वंगु जलद्रोणी सहितया महाःद्य हे झात्पाःद्यःया स्वरुप खः । बैसं जायाः नं इलय्‌ हे थीमत्यः मजूम्ह मिसामचायात झात्पाःद्यः घय्‌पुकल धाःसा याकनं थीमत्यः जुइ धयागु जनविश्वास दु । सुथन्हापां द्यः ख्युंनिबलय्‌ हे किसलिं छगः व सादा पुजाभः तयाः पुज्यायेगु चलन दु । द्यः पुज्याये धुनेवं झात्पाःद्यः अनियानाः जवं चाहिलाः पलख निपा ल्हातं घय्‌पुनाच्वन धाःसा याकनं थीमत्यः जुइ धयागु विश्वास दु ।

दु्रपति (द्रौपदी)

ततःधंगु ज्या गुथि, पुजा वा सराद्धया इलय्‌ थीमज्यू (महिनावारी) जुयाः मपनेमा धकाः येँया भिंद्यःत्वाःया भिंद्यःया देगलय्‌ च्वंम्ह द्रुपतियात किसली छायेगु चलन दु । मज्यू जुइगु न्ह्यकायेगु वा लिछ्वयेगु धकाः दुनुगलं निसें कामना यानाः किसली छगः भागि यानाः सुना नं मथीथाय्‌ तसिच्वय्‌ वा नकिमय्‌ यखानातइ । थःगु ज्याखँ सुथांलाक क्वचालकि फयांफछि याकनं भिंद्यः देगःया द्रुपतियात फ्यानातःगु किसली छाःवनी । अथे हे मचा बूपिनि दुरुघाः जुलकि नं दु्रपतियाथाय्‌ कलः वनेगु चलन दु ।

देगुद्यः

नेवाः समाजय्‌ देगुद्यःयात तसकं हे हनेगु चलन दु । नेवाःतय्‌ मू देपुजा, नछा देपुजा व न्याःदेपुजा तःजिक न्यायेकेगु परम्परा दु । अथे खयाः नं कुलयात रक्षा याइम्ह द्यः जुयाः नं विशेष आस्था तयाः देगुद्यः पुजा याइ । बिहिवाःपतिकं देगुद्यइके वनीपिं नं आपालं दु । देगु ख्यलय्‌ ल्वहंया मूर्ति दःसां नं थःथःगु देपुजा खलःया ब्यागलं देगुद्यः दयाच्वनी । देगुद्यः थाकुलिया छेँय्‌ तयेगु चलन दु । छेँ सत्तिक लाःपिं न्हियान्हथं हे देगुद्यः दर्शन याःवनीपिं नं आपालं हे दु । सुं म्हंमफुत धाःसा वा ज्याखँ स्यन धाःसा नं देगुद्यः पुज्यायेगु याः । अथे हे सुं मनूत तसकं म्हंमफुत धाःसा नं जातः क्यनाः वा ज्योतिष क्यनाः लूलाः यायेगु धकाः देगुद्यः पुज्याइ । देगुद्यः बल्लातले मनूत नं बल्लाना हे च्वनी, देगुद्यः पालिइ लात धाःसा जीवनय्‌ हे संकट वइ धयागु (सी–म्वाइगु भय) जनविश्वास दु । देगुद्यः विशेष यानाः बिहिवाः समय्‌बजि, तछ्व, म्हासुगु कापः, लुँया प्रतिमा तयाः पुज्यायेगु याइ । देगुद्यःयाथाय्‌ खाख्यें व खाया ला चले मजू ।

धुसिआजु वा धुसिअजि

मनूतय्‌ जँ स्यातकि येँया भिंद्यःया देगलय्‌ वनाः धुसिआजु वा धुसिअजि पुज्याः वनेगु चलन दु । भिंद्यःया न्ह्यःने जवपाखे धुसिलुयाच्वंम्ह धुसिआजु अले भिंद्यःया देपापाखे धुसिलुयाच्वंम्ह धुसिअजि खः । मिजंम्हेसिया जँ स्यात धाःसा धुसिआजु अले मिसाम्हेसिया जँ स्यात धाःसा धुसिअजि पुज्यायेगु चलन दु । ख्वाः स्वये मज्यूपिं जुयाः निम्हेसितं ख्वाः छपातं कापतं भुनातःगु दइ । ल्वगिया नामं द्यः पुज्यानाः द्यःयात थीकाहयागु तूचिकं जँय्‌ बुकाबिल धाःसा जँ स्याःगु लनी धयागु जनविश्वास दु । ल्वगिया नामं ब्वःता छगलय्‌ समय्‌बजि तयाः पुजाज्वलं नापं नीछपुइँ तयाः पुइँ हायाबीगु याइ । थन पुज्यानागु छुं हे ज्वलं लित यंके मज्यू । जँ स्याःम्हेसित बुकेमाःगु जुयाः चिकं छता जक लित यंकेगु चलन दु ।

न्हाय्‌कंतला अजिमा

मिखा स्याइबलय्‌ पुज्याइम्ह द्यः न्हाय्‌कंतला अजिमा खः । असनं थाय्‌मदु वनेबलय्‌ दथुइलाक च्वंगु स्वतँजाःगु देगलय्‌ न्हाय्‌कंतला अजिमा विराजमान जुयाच्वंगु दु । अजिमा नापं झ्वःलाक गणेश व कुमारी नं विराजमान जुयाच्वंगु दु । द्यःया क्वसं लः मुनाच्वंगु गाः छगाः दु । थुगु गाःया लः (जल) मिखाय्‌ तयाबिल धाःसा मिखा स्याःगु लनी धयागु जनविश्वास दु । पुजा कथं स्वइच्छां पुजा यायेगु खः, तर थौकन्हय्‌ न्हाय्‌कं छपाः नं छायेगु चलन जुयावल । न्हापा न्हाय्‌कंझालय्‌ लुयावःगु जुयाः थुम्ह द्यःया नां न्हाय्‌कंतला अजिमा जूगु धाइ । थुम्ह हे द्यःया नामं त्वाःया नां हे न्हाय्‌कंत्वाः जुयाच्वंगु दु ।

न्हाय्‌पंस्याःद्यः

न्हाय्‌पं स्याइबलय्‌ पुज्याइम्ह द्यः न्हाय्‌पंस्याःद्यः खः । यलया कोपुन्द्वः दुवातय्‌ भराय्‌धंगु न्हाय्‌पं हे तयाः क्वसं न्हाय्‌पंस्याःद्यः विराजमान जुयाच्वंगु दु । न्हाय्‌पं स्याइबलय्‌ न्हाय्‌पं स्याःम्हेसित किसली छगः भागि याकाः छानाबिल धाःसा न्हाय्‌पं स्याःगु लनी धयागु जनविश्वास दु । न्हाय्‌पं स्याःगु दोष छुटय्‌ यायेत नीछपुइँ तयाः पुइँ हायाः पुज्याइ । थौंकन्हय्‌ डाक्टर क्यनेगु चलन जुयाः थन द्यइके वइपिं म्हो जक दु ।

बिज्यासःद्यः

ह्याउँवर्ण, पूर्णरुपं नग्न अवस्थाय्‌ आकाशय्‌ ब्वयाबिज्याःम्ह देवी विजेश्वरीमां खः । वसपोलयात गुलिस्यां बिद्याधरी नं यायेगु याः । वसपोल शोभा भगवतीया च्वसं नितँ जाःगु देगलय्‌ थःगु हे विहार दयेकाः च्वनाबिज्याःगु दु । वसपोलया नामं हे उगु त्वाःया नां विजेश्वरी जूवंगु खः । न्ह्यागु कथंया भिंगु ज्याय्‌ नं वसपोलयात पुजा यायेगु याः । विशेष यानाः इहिपा धुंकाः थन पुजा वनीगु याइ ।

वसपोलयात ल्वगिपिनि नामं नं पुज्यायेगु याः । ज्योतिष वा वैद्य क्यनाः दोष खनेदत धाःसा थन कलः पुज्याःवयेगु याइ । कलः तइबलय्‌ हँय्‌ख्येंं हे तयेमाःगु नियम दु । अथे हे गुलिसियां पुइँ हायेमाःपिं नं दु । पुइँ नं दोष स्वयाः गुपुइँ, झिंन्यापुइँ, नीछपुइँ तयाः पुज्याइ ।

महांकाःद्यः

भय चीकाबीम्ह द्यः महांकाःद्यः खः । वसपोलयात बज्रबीर महांकाल नं धाः । प्वाः तग्वः, तुति चीहाः, मिखा ततःग्वः निक्खर हाकुगु वर्ण जुयाः जवगु ल्हातय्‌ कतृ, देपागु ल्हातय्‌ पात्र ज्वनाः, खत्वांग पाछायाः दनाच्वंगु मुद्राय्‌ वसपोलया स्वरुप दु । म्हया अंग पतिकं नागया तिसां तियाः नरमुण्डमाला क्वखायाः बेताःया आसनय्‌ दनाबिज्याःम्ह वसपोलयात हिन्दु व बौद्ध निगुलिं सम्प्रदाययापिंसं उतिकं हनाबना तः । बौद्धतय्‌सं धर्मपालया रुपय्‌ हनेगु याःसा हिन्दुतय्‌सं भैरवया रुपय्‌ कायेगु याः । बुद्ध धर्मया रक्षक जूगुया हुनिं बहाःबहीपतिकं वसपोलया मूर्ति पलिस्था यानातःगु दु । अथे हे स्वनिगःया त्वाःत्वालय्‌ व छेँया लुखाय्‌ नं वसपोलया मूर्ति तयेगु याः ।

शनिवार व चःह्रेकुन्हु वसपोलया पुजा यायेगु याइ । दशा फायेकेगु निंतिं जन्मन्हिबलय्‌ पुजा याइ । तसकं म्हं मफइबलय्‌ खड्ग फायेकेगु धकाः नख्वला, नखड्ग तयाः पुजा वनी । सम्हय्‌बजि, अय्‌लाः, हाकुगु कापः, हाकुमुस्या तयाः पुजा याइ । थ्व नापं जप याकेगु, पात्र थनेगु, धलं दनेगु नं याः । शनिया दशा फायेकेत नं महांकाःद्यः पुज्यायेगु याइ । महांकाःद्यः पुज्यायेत खाख्यें व खाया ला चले मजू । तिंख्यःया देगलय्‌ च्वंगु मूर्ति हे वसपोलया मूलगु मूर्तिया रुपय्‌ कायेगु याः । सवलबहाःया तान्त्रिक गुरुजु शाश्वत बज्र बज्राचार्यं आकाशय्‌ ब्वयाच्वंम्ह महांकाःद्यःयात थःगु तान्त्रिक विद्यां क्वकयाः तिंख्यलय्‌ पलिस्था याःगु धयागु जनविश्वास दु । महांकाःद्यःयात पंचकपाल धयागु चचाम्यँे हालाः लय्‌तायेकूगु धाइ ।

पात्र थनेगु

अजिमा वा भैलःद्यवं ज्वनाच्वनीगु कवंछ्यं दुगु थलयात पात्र धाइ । थज्याःगु पात्रय्‌ समय्‌, अय्‌लाः, थ्वँ जायेकाः याइगु पुजायात पात्र थनेगु पुजा धाइ । थःगु इच्छाकथं छगः, स्वंगः वा न्यागः थनेगु याइ । छगः पात्र थनीबलय्‌ समय्‌बजि, प्यता घासा, न्या, ख्यें व माय्‌वः तयाः छगः मूलगु पात्र नापं मेगु पात्रय्‌ अय्‌लाः थनाः पुजा यायेगु याइ । स्वंगः पात्र थनेगु धालकि समय्‌बजि, अय्‌लाः व थ्वँ थनेगु याइ । न्यागः पात्र थनेगु धालकि समय्‌बजि,

अय्‌लाः, थ्वँ, ह्याउँथ्वं व खाय्‌ थनेगु याइ । पात्र थनीबलय्‌ बांलाक पुजाभः छपाः नं तयायंकेमाः । स्वां, सिन्हः, जाकि नापं समबजि, सिसाबुसा, धुं, धुपाँय्‌, इताः, हाकुगु कापः व हाकुगु मुस्या तयाः बांलाक पुजा तयाः यंकी । महांकाःद्यः व पाल्हाःद्यःयाथाय्‌ पात्र थनेबलय्‌ हँय्‌ख्यें जक तयेगु याइ ।

म्वःपताःद्यः

नरः देशय्‌ छगः हे देगलय्‌ यखानातःपिं आजुअजिपिंत म्वःपताःद्यः धाइ । गैरनेवाःतय्‌सं भाटभटेनी धायेगु यानाच्वंगु दु । जातः बाय्‌ ज्योतिष क्यनाः दोष क्यनाहल धाःसा थन पुज्यायेगु याइ । थन नं हँय्‌ख्यें व मेगु पुजाज्वलं कलखय्‌ तयाः पुजा वयेगु चलन दु । निम्ह द्यः दुसां नं छगः हे जक कलः तयाः पुज्याइ । थुम्ह द्यः आइतवाः व बुधवाः पुज्याइमखु (दोषया पुजा जूसा जक) । गैरनेवाःतय्‌ थथे दोष पुजा याइबलय्‌ स्वयम्भूइ हारति अजिमा, , म्वःपताःद्यः व आनन्द भैरव छक्वलं हे पुज्यायेगु चलन दु ।

लमिद्यः

कायमचा वा म्ह्याय्‌मचाया बैशय्‌ हे इहिपा मजुल धाःसा मांबौपिंत पीर जुइगु ला स्वाभाविक हे जुल । थज्याःगु इलय्‌ अचूक बाण कथंया वासः धयागु लमिद्यः हे जुयाच्वन । कुलांभुलु अजिमाया देगः दुने मूलुखाया देपापाखे छ्यं मदुगु मिसाया आकृतियात लमिद्यः धाइगु खः । भ्वय्‌ भाग तये थें सम्हय्‌ बांलाक तयाः पुज्यायेमाःगु थनया चलन दु । हँय्‌ख्यें, किसली व समाःज्वलं तयाः ग्वाःमसला सहित इहिपा मजूम्ह मचाया नामं बांलाक पुज्यात धाःसा इच्छा पूवनी धयागु जनविश्वास दु । थन पुज्यायेबलय्‌ पुजाभः लिसें दक्व ज्वलं निगू हे तयाः यंकेमाः । अथे हे मय्‌ति, शोभा भगवती, ल्हुति लगायत थीथी थासय्‌ नं लमिद्यः दु ।

वास्याःद्यः

वा स्याइबलय्‌ पुज्याइम्ह द्यः जुयाः थ्व द्यःयात वास्याःद्यः धाइगु खः । थ्व द्यः थाय्‌मदुया दबूकुंचाय्‌ छगू तोरणया आकारय्‌ अंगलय्‌ विराजमान जुयाच्वंगु दु । थुम्ह द्यःया नामं नेवाःतय्‌सं त्वाःया नां हे वास्याःद्यः धायेगु यानाच्वनसा बेक्वःगु सिँग्वं थें च्वंगुलिं खस भाषीतसें बांगेमुढा धकाः धाइ ।

न्हापा चिकित्सकीय उपचार यायेगु चलन मदुबलय्‌ सुयां वा स्यातकि वास्याःद्यः हे पुज्यायेगु चलन खः । ल्वगिया नामं किसली छगः भागि याकाः वास्यःद्यःथाय्‌ छायाः अन च्वंगु तोरणय्‌ ध्यबा छगः नकिं तानाः वा स्याःगु लनी धाइ । गुलिगुलिसिनं जवगु वा स्यातकि द्यःया जवय्‌, खवगु वा स्यातकि द्यःया खवय्‌ नकिं तानाबीगु याइ ।

चिकंमुगलय्‌ प्यकालँया सिथय्‌ च्वंगु फल्चाय्‌ नं छम्ह वास्याःद्यः दु । थुम्ह वास्याःद्यःयात मिसाम्ह वास्याःद्यः धायेगु यानाच्वंगु दु । मिसापिनि वा स्याइबलय्‌ जक नकिं तानाः पुज्यायेगु धाःसां थःत अःपुगु स्वयाः थन नं न्ह्याम्हेसिनं नं पुज्यायेगु याः ।

सन्तानेश्वर महाद्यः

सन्तानेश्वर महाःद्यःया नितँजाःगु देगः येँय्‌ मरुहितिइ दु । सन्तानेश्वर महाःद्यःयात सन्तानया कामना यानाः विशेष यानाः सोमबाःकुन्हु पुज्यायेगु चलन दु । मचा मदुपिं मनूतय्‌ सोमवाः वा साउनया सोमवाः लाकाः तसकं श्रद्धा तयाः एकचित्त यानाः पुजा यात धाःसा सन्तान दइ धयागु जनविश्वास दु । पुजा यायेबलय्‌ निम्हतिपू हे वयाः थःगु इच्छा कथं सादा पुजा, षोडश पुजा, वैदिक पुजा, रुद्रि याइ । सिलाचःह्रेकुन्हु व ऋषिपंचमिकुन्हु थन तःधंगु मेला जुइ । मस्त म्हंमफुत धायेवं मांअबुपिंसं सन्तानेश्वर महाःद्यःयात पुजा यानाबिल वा न्हियान्हिथं लः लुनाः पुज्यात धायेवं सन्तानया ल्वय्‌ क्वलानावनी धयागु नं विश्वास दु ।

सिथिद्यः

सिथिनखःबलय्‌ जात्रा याइम्ह ह्याउँवर्ण, पश्चिमाभिमुख जुयाः, म्हय्‌खा गयाच्वंम्ह द्यः सिथिद्यः खः । सिथिद्यः न्हूघःया छखा श्रेष्ठथरया छेँय्‌ विराजमान जुयाच्वंगु दु । मुद्दा मामिला जुयाच्वंगु इलय्‌ याकनं मुद्दा ज्यंकेगु निंतिं सिथिद्यः पुज्यायेगु याइ । अथे हे तःल्वचं कयाच्वंंपिंसं नं पुज्यायेगु याः । सिथिद्यः पुज्यायेबलय्‌ आइतवाः लाकाः सनिलया इलय्‌ स्वां, सिन्हः, जाकिबजि नापं ह्याउँगु कापः छकू, हाम्वःचिकनय्‌ बुलातःगु सच्छि व च्यापु इताः, चि मदुुगु सच्छि व च्यापा वः, धुं धुपाँय्‌, इताः जजंका नापं मरि, सिसाबुसा तयाः श्रद्धाभावं एकचित्त यानाः पुज्यायेमाः । सिथिनखःबलय्‌ बाहेक मेबलय्‌ ला, ख्यें तयाः पुज्याये मज्य्‌ू ।ं सिथिद्यःयात कुमार नं धाः । सिथिनखःकुन्हु क्वहिति पाखाय्‌ मचाया रुपय्‌ ख्वयाच्वंम्ह सिथिद्यःयात श्रेष्ठ थरयाम्ह छम्ह भलादमि मनुखं थःगु छेँय्‌ यंकूगु इलय्‌ सिद्ध जूगु धाइ ।

स्वकिं अजिमा

दम, मुसु वःगु व छाति स्याःगु ल्वचं कःपिं ल्वगितय्‌त किसली छगः भागि याकाः पुजाज्वलं तयाः स्वकिं अजिमा पुज्याकेछ्वइ । तंकेश्वरया तकति अजिमाया जवपाखे खुल्ला आकाशय्‌ ध्याकुंचाय्‌ आकार मदुगु ल्वहंया द्यःकथं स्वकिं अजिमा विराजमान जुयाच्वंगु दु । स्वकिं अजिमाया लिक्कसं झ्वःलाक पूर्णकदया

छ्यं मदुगु मेगु प्यंगू मूर्ति नं दु । अप्वः यानाः द्यःमां व दीदीअजिपिंसं छ्वयाहलकि जक पुज्याःवइगु थाय्‌ जुयाः थन द्यइके वइपिं तसक म्हो, यक्वस्यां मस्यू ।

थ्व द्यः पुज्याइबलय्‌ जाकि, स्वां, सिन्हः, मरि, फलफुल नापं समय्‌बजि व अय्‌लाः नापं कचिगु ख्यें छगः तयाः द्यः पुज्याइ । थन पुज्यानाः छाःगु ख्यें तछ्याये नं मज्यू, लित हये नं मज्यू । थन पुज्यायेत यंकूगु छुं हे ज्वलं लित हये मज्यू, उकिं पुजाज्वलं पुजाभः देमाय्‌ मतसे ब्वःता छगलय्‌ जक तयाः द्यइके वनी । स्वकिं अजिमा पुज्याये न्ह्यः पुइँ निं हायेमाः । दकलय्‌ न्हापां नीछपुइँ तयाः पुइँ हाइ, अले जक पुजा याइ । अजिमाया पुजा क्वचालकि अजिमा नापं झ्वःलाक्क च्वंपिं दक्वं द्यःपिंत नं कपाय्‌ छकू छकू छ्र्यनय्‌ तयाबियाः पुज्याइ ।

हारति अजिमा

न्ह्यागु कथंया भय वःसां चीकाबीम्ह द्यःया रुपय्‌ हारति अजिमायात हना वयाच्वंगु दु । अजिमायात म्वाःम्ह द्यः कथं नाली । हारति अजिमाया मूम्ह द्यःकथंं स्वयम्भूया अजिमायात हे नाला वयाच्वंगु दुसां सीघः, खास्ति, बगलामुखी, तुकंबहाः लगायत बौद्ध स्तुप दुथाय्‌ हारति अजिमा विराजमान जुयाच्वंगु दु । सुं म्हंमफइबलय्‌, ततःधंगु ज्या स्यनीबलय्‌ वा ततःधंगु भय वइबलय्‌ अजिमायाथाय्‌ कलः वनेगु वा छाहायेकेगु पुजा याइ । विशेष यानाः मचातय्‌त रक्षा याइम्ह द्यः जुयाः मस्तय्‌गु नामं कलः वनेगु वा मचानाप त्वाय्‌ चिंकेगु चलन दु । थन कलः वनीबलय्‌ हँय्‌ख्यें तयेगु चलन दु । अथे ख्येें तयाः कलः वनीबलय्‌ कलः छगः हे जूसां हँय्‌ख्यें खुगः, किसली खुगः, ग्वाःग्वय्‌ खुज्वः व भ्वय्‌ब्व नं खुब्व अनिवार्य कथं तयेगु याइ ।

ल्ह्वंखा जात्रा भेलुद्यः (भैरव)या जात्रा जुइगु खः । थिंलाथ्व दशमिकुन्हु गुथियापिं बःखुइ पुजा वनी । भेलुद्यः धकाः भैरव कियातःगु त्यपद्यःया जात्रा जुइगु खः । थनयाम्ह भेलुद्यःयात नं बःखुइ दिकेहइ । बःखुइ दिकेहयातःगु ब्वसिगांया भैलःखः थनाः गामय् यंकेधुंकाः जक ल्ह्वंखाया भेलुद्यःखः थनाः विष्णुदेवी द्यः स्वचाः चाःहीकाः गामय् यंकाः जात्रा याइ ।

यल लाय्‌कुलिं वलखु जुयाः वनेबलय्‌ वलखु गणेद्यःया लिउनेच्वंगु लँपुं पूर्व स्वयाः वनेगु गल्लिं दुहां वनेकथं सूर्यंधर्म संस्कारित, वज्रकीर्ति महाविहार– वंबहालय्‌ थ्यनी । वलखु त्वालय्‌ स्थापना जूगु बहाः जुयाः थ्व बहाःयात वंबहाः धायेगु चलन दुगु खनेदु । वंबहाःयात येखाछेँ बहाः नं धायेगु याः । थ्व बहाःया लुखा जवंखवं ल्वहंया निम्ह सिंह दु । थुगु लुखां दुहां वनेबलय्‌ चक्कंगु बहाः खनेदइ । थन नं मूलुखाया दुने ल्वहंया तःधिकःपिं निम्ह सिंह दु । मूलुखाया जवपाखे थनया क्वाःपाःदेगः दु । थ्व देगः स्वतँजाः, नितँ पौ तयाः दयेकातःगु दु । थनया क्वाःपाःद्यः उत्तरपाखे स्वयाच्वंम्ह अक्षोभ्य बुद्ध खः । क्वाःपाःद्यः न्ह्यःनेया त्वाथलय्‌ जवंखवं निम्ह सिंह व तग्वःगु, चिग्वःगु गं निगः नं स्वनातःगु दु ।

थनया द्यःलुखाय्‌ लीया पातां भुनातःगु दु । द्यःलुखा जवंखवं याक्वझ्याः निपाः दु । अथे हे थन ल्वहंया निम्ह वोधिसत्वपिनिगु मूर्ति नं दु । मूलुखाया च्वय्‌ तोलं छगू नं दु । थुगु तोलनय्‌ दथुइ अक्षोभ्य, जवय्‌ प्रज्ञापारमिता व खवय्‌ षडक्षेरी लोकेश्वरया मूर्ति व मेमेगु मूर्तिं छाय्‌पियातःगु दु । क्वाःपाःदेगःया न्हापांगु तल्लाय्‌ दथुइ न्यापाः झ्याः व जवंखवं निपाः चिचीपाःगु तिकिझ्याः दु । थ्वयां च्वय्‌ च्यागः त्वानाःसिँ दु । पल्लिं च्वय्‌ छचाःलं झ्याः व मेगु पौ तयाः देगः छगः थकयाः नागं कुइकाः चैत्य छगःया गजू छुनातःगु दु । क्वाःपाःद्यःया फुसय्‌ थुगु संघया आगं दयेकाः चक्रसम्बर बज्रबाराहीदेवी दयेकातःगु दु ।

बहाःया दिगि बहाःलुखा फुसय्‌ योगिनीदेवी तयातःगु दु । चक्रय्‌ झ्वःलाक यज्ञकुण्ड, धर्मधातु मण्डल, परिभोग चैत्य, पुलांगु चैत्य, ल्वहं थां, पदमोच्च चैत्य स्वनातःगु दु । थुगु विहारया आःतक लुयावःगु अभिलेख मध्ये ने.सं. ५६१ या मेडियवल नेपाल कोलोफान्स एण्डर इन्सक्रिप्सन् खः । अनं लिपा ने.सं. ६७८ व मेगु थन हे पाताय्‌ तानातःगु ७८५ या अभिलेख दु । वंबहाःया संघय्‌ थौंकन्हय्‌ बज्राचार्य व शाक्य यानाः जम्मा ६७ म्ह दु । थुगु बहालय्‌ पञ्चस्थविर आजु जुइगु चलन दु । व हे आजुपिनिगु नेतृत्वय्‌ संघया सदस्यत मुनाः वन्दे लुइगु, नायः लुइगु, थपा त्वायेगु, चक्रेश्वर लुइगु आदि याना वयाच्वंगु दु ।

गुथि संस्थान ऐन २०३३ या दफा २९ ग कथं ‘गुथि’ धइगु छु नं मठ वा छु नं द्यःया पर्व, पुजा व जात्रा न्ह्याकेत वा छुं नं धार्मिक वा परोपकारी ज्याया निंतिं छुं नं देगः, देवस्थल, धर्मशाला, सतः, फल्चा, तुं, पुखू, हिति, लँ, घाट, ताँ, चौतारा, गौचरण, बाग–बगैंचा, जंगल, पुस्तकालय, पाठशाला, औषधालय, चिकित्सालय छेँ, संस्था दयेकीगु व न्ह्याकेगु वा उकिया संरक्षण यायेत दातां थःगु चल वा अचल सम्पत्ति वा आयस्ता वइगु छुं नं कथंया सम्पत्ति वा ध्यबा थःगु हक त्वःताः तःगु गुथियात थुइकेमाः ।
गुथि न्ह्याकेगु लागि पूर्खां आयस्ताया रुपय् बुँ तयाः तसकं दूरदर्शी मिखां स्वयाः उकिं वःगुपाखें गुथिया व्यवस्थापन यानाः तःगु खः । थुकथं तयातःगु अचल सम्पत्ति देवस्व वा द्यःया सम्पत्तिया रुपय् काइगु जूगुलिं गुथियारतपाखें हिनामिना यायेगु, लोभ यायेगु, मीगु नं मजू । गुथियात लिच्छविकालय्, मल्लकालय् कर कायेगु, ल्वापु छिनेगु आदि तकया अधिकार बियातःगु दु । तर गुथिं यानाः वयाच्वंगु स्वायत्तताया अधिकार सरकारया प्रसाशनया ल्हातय् वनेवं गुथिया आयस्ता जग्गायात राजगुथि, छुटगुथि व निजीगुथि धकाः ब्वथलेगु यात । गुथि संस्थान ऐन २०३३ य् गुथियात स्वंगू ब्वय् ब्वथलातःगु दु ।
छुटगुथि
राजगुथिया छगू भेद छुटगुथि खः । गुथिया जग्गाया आयस्तां जात्रा, पर्व, पुजाआजा आदि यानाः ल्यंदुगु गुथिया शेष कर वा सलामी राजगुथिइ दुतबीगु व सरकारी गुथिया लगतय् दर्ता यानातःगु गुथियात छुट गुथि धाइ । वि.सं. २०३३ सालया गुथि संस्थान ऐनं व्यापक छुटगुथि राजगुथिइ यंकूगु खः ।
निजीगुथि
थःगु स्वामित्व दुगु जग्गा व बिर्ताया आयस्तां गुगुं धार्मिक वा लोकव्यवहारया ज्याया स्थायित्व एवं निरन्तरताया निम्तिं प्रजाजनं तयातःगु गुथियात निजीगुथि धाइ । थुकी थःपिंके दुगु जग्गाया आयस्तां निश्चित पर्व जात्रा पूवंकी । यदि आयस्ता म्हो जूसां वा ल्यंसां सरकार वा राजगुथिनाप छुं स्वापू तइमखु । प्रजां हे स्वनातःगु, प्रजाया हे स्वामित्वय् दुगु गुथि जूगुलिं थज्याःगु गुथियात प्रजागुथि वा दुनियागुथि नं धायेगु याः । निजीगुथिया सरकारलिसे तप्यंक स्वापू दइमखु । थज्याःगु गुथि सरकारी लगतय्दर्ता जूगु नं दइमखु ।
राजगुथि
जुजु वा जुजुखलकं तयातःगु वा सर्वसाधारणं तयातःगु जूसां थीथी कारणं सरकारं दुकयातःगु गुथियात राजगुथि धाइ । साधारणतया जुजु व जुजुखलकं तयातःगु गुथियात नालातल । अथे हे प्रजावर्गं तयाथकूगु गुथियात सरकारं दुकयातःगु गुथियात राजगुथि धाइ । राजगुथि दुने छुटगुथि नं दु ।

कलिकू घानाः जंक्व प्वाकलं

 जंक्व याइम्ह मचायात फिकीगु प्वाकलं जंक्व प्वाकलं खः । जंक्व प्वाकलं क्वेचिं, तिनखाः वा छुं कथंया पातकापःयागु जुइ । प्वाकलंया क्वफ्यलय्‌ प्यकुनय्‌ नं कलिकू घानाः सुइगु याइ ।

कत्तु

कय्‌ता धुंकाःया गोप्य अंग त्वपुइगु, छम्ह मचानिसें चिकिधिकः तःधिक न्ह्याम्हेसिनं नं न्ह्याइगु खम्पा तक्कया बागः सुरुवा धयागु हे कत्तु खः ।

कमिज

थीथी कापःया थीथी लंया थीथी डिजाइनया पोशाक मध्ये स्वंगू पाताया लं न्ह्यःने दुछि ताँख तयाः बकरमवाल गःतां कफ्वाला लंचा दुगु व बागः लंचागु लं खः । मिजंतय्‌सं फीगु कमिज नांयागु थ्व लं, जँय्‌ न्ह्यायेगु न्ह्यागु कथंया सुरुवाः, पाइन्ट, पाइजामा, हाफ पाइन्ट आदि नापया ज्वलं कथं न्ह्याम्हसें न्ह्यागु यामय्‌ नं न्ह्यागु अवस्थाय्‌ नं फीगु याइगु लं खः । लं सुइगु कापः थ्व हे जातया धयागु मदु । सालुगु सिल्क कापः निसें ख्वातुगु कश्मिरा तकया अनेक अनेक जातया कापःयागु कमिज सुइगु याः । मचा, ल्याय्‌म्ह, बुरां तकं फीगु लं खः कमिज ।

कय्‌ता

नां काये मछालापुयाः नं छालापुगु अंग्रेजी खँग्वः अन्डरवेयर । तर पूर्ण नेवाःपहःकथं धाःसा काचाक्क नां काय मछालापु भाःपियातःगु गुप्ता·या गोपनियताया लागि मचिसें मगाःगु छता मिजं वसः खः ‘कय्‌ता’ । लक्षणया रुपय्‌ साइत स्वयाः पुजा समेत यानाः शरीरया गुप्ता·या गोप्यताया लागि नेवाः समाजया थःथःगु जातीय संस्कारकथं कय्‌तापुजा, व्रतबन्ध, चूडाकर्म आदि महान पुजा यानाः गुरु पुरोहित, थाकुलिपिंसं लःल्हानाः चीत बीगु छता मूल वसः खः कय्‌ता । क्वलाछिति ब्यागु तुयुगु कापः त्वाइन काय्‌ हिनाः चीगु खः ।

कांस

मिजंपिनि भारि, खःमू आदि क्वबीगु ज्या कृषि कार्यसम्बन्धी अनेक ज्या यायेगु धर्मकर्म स्नान पुण्य आदि थःथःपिनिगु जाति अनुसारया धर्मकार्य यायेगु आदि याइबलय्‌ पुलि छ्यनं च्वय्‌ तक पुइगु जँय्‌ हिनीगु, किनारा छबालाचा दुगु सिसी धायेक तुयुगु खुकु च्याकुति हाकःगु हिना कापः हे काँस खः ।

कुर्ता

सात साल लिपा, आयातित स्वरुपया वसः कथं वःगु मिसामस्तय्‌गु वसः । गुगु थौंतक नं जातीय वसः कथं कायम जुयाच्वंगु दनि । व खः कुर्ता । कुर्तानापया ज्वःवसः पन्जाबी सुरुवाः, चुरेदास सुरुवाः, गाया रुपय्‌ सल् न्ययेगु याइगु खः ।

कोत

थीथी स्वरुपया थीथी नांकथंया वसः मध्ये तःजि कथंया स्तरीय वसः खः कोट । वसतं पुनेबलय्‌ दकसिबय्‌ द्यःने फीगु ऊलन टेरलिन, कश्मिरा आदि भिंगु ख्वातुसेच्वंगु कापःयागु दर्जावाल वसः कथं फीगु याइ । कोटया नाप ज्वःलाकाः फीगु ज्वारिकोट खःसा कोट ज्वारिकोटया पूर्णता खः । लंसुरुवाः फीबलय्‌ कोट फीगु अनिवार्य खः । कोटया तपागु तथा ताःहाकःगु रुपयात भान्तांकोट तथा तपाःकोट तथा ओभरकोट धकाः धायेगु याइ ।

क्वांच

पुरोहित बज्राचार्य गुरुजुपिनि विशेष पुजाबलय्‌ गुजिलंया द्यःने हाकनं फीगु दुबःसा तयाः लंचा तग्वः यानाः सुयातइगु क्वेचिंयागु छता विशेष लं दु । उगु लंयात हे क्वाँच धाइगु खः ।

गन्जी व स्वीटर

ऊन कायागु थीथी रंगयागु थीथी बुत्ता तयाः ल्हातं वा मेसिनं थानातइगु लंचा दुगु व लंचा मदुगु (हाफ स्वीटर) न्ह्यागु यामय्‌ न्ह्याम्हेसिनं नं लुमुक लंया द्यःने फीगु लं खः स्वीटर वा गन्जी ।

लंचा तयाः वा लंचा मतसे थानातइगु थ्व लं थःथःगु इच्छा कथं फीगु याःसां खास यानाः मिजंपिनि छ्यनं दुछ्वयाः फीगु कथंयागु खःसा मिसापिनि न्ह्यःने दुछिं ताँख तयाः फीगु डिजाइनया जुइ ।

गरेला सुरुवाः

सुरुवाःया मोहताय्‌ प्यकू न्याकू कलिकू स्वानाः ह्वांग्लांह्वांग्लां च्वंक सुयातइगु सुरुवाः हे गरेला सुरुवाः खः । (पालिजाः बखुं न्यासि वनीगु थें धकाः गिजय यायेक ह्वांग्लांह्वांग्लां तग्वःगु छाँटयागु थ्व सुरुवाः विदेशी आयातित सुरुवाः जूसां नेपाली जातीय स्वरुपं नालाः ताकाल तक हे चलय्‌ जुया वयाच्वंगु खनेदु ।

गुजिलं

एकसरा पुतुलंनाप लं ज्वरागु हे रंगयागु कापःयागु गुजि यक्व तयाः तुति तकया फीगु तथा सिनीगु वसः हे गुजिलं खः । ततःधंपिं द्यः देवीपिनिगु विशेष ततःधंगु पुजा याइबलय्‌ मूल पुरोहित गुरुजुपिंसं फीगु तथा सिनीगु ततःधंगु मूल विहार विहारया मूल पुजारि, सर्वसंघया थाय्‌पाजु, पान्जु,राजकीय मूल पुरोहित आदिपिंसं सम्बन्धित स्थानया सम्बन्धित संस्कार व संस्कृति स्वरुपय्‌ ‘गुजिलं’ नांया पोशाक पुनेगु याइ । गुजिलंया पूर्णताय्‌ कसाय्‌गा छपु नं न्ययेगु अनिवार्य । कसाय्‌गा ह्याउँगु रंगयागु जुइ । पञ्चबुद्ध भगवानया वर्णया स्वरुपय्‌ गुजिलं नं न्याताजि रंगया दइ । पुजाया स्थिति कथं थुपिं न्याताजि रंगयागु गुजिलं न्याम्ह पुरोहितपिंसं पुनेगु याइगु खः । अप्वः पुजाय्‌ धाःसा तुयुगु गुजिलं जक विशेष पुजालंया रुपय्‌ फीगु याइ ।

गुजिलं फीपिं मूलाचार्य, गुरुजु तथा थाय्‌पाजुपिं छत्रं कुइ योग्यपिं छत्रधारिपिं जुइ । उकिं थुगु पोशाक पुनीगु अवस्थाय्‌ वसपोलपिंत देवछत्रं कुइकेगु याइ । थीथी कथंया रंगयागु गुजिलं फीपिनिगु छगू उदाहरणया लागि खनाच्वना येँया कुमारि सालेगु जात्राबलय्‌ कुमारि रथया न्ह्यः न्ह्यः बिज्याइपिं पञ्चबुद्धया स्वरुपय्‌ न्याताजि रंगया गुजिलं फिनाः बिज्याइपिं न्याम्ह राजकीय मूल पुरोहितपिं खः ।

पद्मपाणि श्री करुणामय बुंगद्यःया पुजारि, पान्जुपिंसं फिनाबिज्याइगु गुजिलं धाःसा बिस्कं कथंयागु ह्याउँगु, तकय्‌ याना कापःयागु भारिकथंयागु जुइ ।

चीवर

नेवाः बौद्ध संस्कार कथं बज्राचार्य, शाक्य, जातिपिनि चूडाकर्म याइबलय्‌ चूडाकर्म याइपिं मस्तय्‌त तथा भिक्षुकपिंत चूडाकर्मया ज्वःछि प्यन्हु तक पुंकीगु पोशाकयात चीवर धाइ । चीवर ह्याउँगु कापःयागु प्वाकलं व जामा जुइ । चीवरया द्यःने जवगु ल्हाः छपा पिकायेकाः पात्कापःयागु गां न्ययेकेगु याइ ।

व्रतबन्ध याइपिंत पुंकीगु वसः म्हासुगु कापःयागु लं व धोति जुइ । ब्वहलय्‌ धुँया छ्यंगू सहितया धनुषवाण क्वबीकेगु याइ । नेवाःपहया थुलि चलनचल्तिगु वसः बाहेक, थौंकन्हय्‌या विदेशी आयातित अनेक कथंयागु फेसनया अकल्पनिय आधुनिक पोशाकत समयानुसार अनन्त रुपं वृद्धि जुया वयाच्वंगु दु ।

जंकु लं

जंकु पुजाविधि यानाच्वं ज्वःछि मचायात जंकु प्वाकलं व जंकु तपुलि बाहेक मेगु लं फिकी हे मखु । पुजाविधि सिधयेकाः लं फिकेगु याइ । जंकुमचायात फिकीगु उगु लं पातकापःयागु शुद्धगु तःजिगु भोतो लँ जुइ । (थौंकन्हय्‌यागु सेटवालागु लनय्‌ थीथी कथं पोते भरय्‌ यानाः झःझःधायेका तइगु मखमलया जंकुलं जुइमखु) जंगी पोशाकया थीथी कथंया दज्र्यानि

वसः पोशाकत

 राष्ट्रव्यापी नेपाल अधिराज्यय्‌ अनेक थीथी स्तरया जंगी स्वरुपया फौजी कमाण्ड, मिल्ट्रि, सैनिक जवान, प्रहरी, राजकीय अंगरक्षकतय्‌गु वसः तथा पोशाकया विषयय्‌ खँ ल्हायेगु खःसा थुमिगु पोशाक, सामाजिक नेपाली जनताया वसः नाप पूर्णरुपं हे पाःगु जुल । हरेक थीथी जंगी फौजितय्‌ फौजिय व्यक्तित्व कथं दज्र्यानि पोशाकत दयाच्वंगु जुल ।

जांगावाल सुरुवाः

भान्तांलंया ज्वःछि सुरुवाः जांगावाल सुरुवाः खः । जांगावाल सुरुवाः धकाः न्ह्यःने निकु लिउने निकु प्यकु हाकःया जांगा तयाः सुयातइगु मिसा सुरुवाः खः । थ्व सुरुवाः न्ह्यानाः न्यासि वनेबलय्‌ जांगा दक्वं लिउनेपाखे वनी । व लंया जवं देपाय्‌ देपां जवय्‌ थ्वात्तुथ्वानाः न्यासि वनेगु हे न्यासि वनीम्हेसिया विशेषता (जांगावाल) सुरुवाःया ढांचा खः ।

जामा व घांगरचा

लंया कोफ्यलय्‌ चाकःछिं गुजि घानाः सुयातइगु, बःचाधिकःपिं मिसामचात निसें पर्सि सिनेमत्यःनिपिं मिसामस्तय्‌सं फीगु लं खः । उमेरया मापन कथं सुयां सुरुवाः न्ह्यानाः वा सुयां सुरुवाः मन्ह्यासे । भिंगु व मभिंगु कापः स्वयाः न्ह्याबलें न्ह्यागुनं परिस्थितिइ पुनेगु याइ ।

ज्वारि कोत (इस्टकोट)

वसतं पुनेबलय्‌ लंया दकलय्‌ द्यःनेपाखे फीगु ख्वातुगु कापः (काश्मिर) सटन, थीथी बुट्टाया थानाकापः आदि) यागु लंचा मतसे ताँख झ्वःलिं तयाः लिपाताय्‌ पेति सहितया सिल्क तयाः सुयातइगु धाँचावाल लं हे ज्वारिकोट खः ।

टाँखवाल लं (ब्लाउज)

मिसालंया लिपा मिसातय्‌सं फीगु चलनचल्तिगु लं, न्ह्यःने दुछिं ताँख दुगु ताँखवाला लं खः । थ्वयात ब्लाउज नं धाइ । लंचा छगलं दुगु वा बागः लंचा दुगु ब्लाउज थीथी कथंया कापःया स्तरकथं चिकुला, बर्खा, नखःचखः पुजा भ्वय्‌ आदिबलय्‌ फीगु याइ ।

टाइट सुरुवाः

नेपालीपहःया वसःकथं दुथ्याकाः फी धुंकूगु टाइट कुर्ता नांयागु कुर्ताया ज्वःछि सुरुवाः टाइट सुरुवाः खः । थ्व सुरुवाः मिजंपिंसं न्हयाइगु चुरेदार सुरुवाःया लसि वःगु त्वान्नालय्‌ त्याप्प च्वंक न्ह्याइगु मिसा सुरुवाः खः ।

टिसर्ट

कमिज लिपाया दकलय्‌ चलनचल्तिया मिजं लं टिशर्ट खः । अंग्रेजी नांया थ्व लं छ्यनं दुछ्वयाः फीगु, गुण, प्रयोग, व्यवस्था दक्वया कमिज सरहगु लं खः ।

तकय्‌ याना लं

तोप्लने, धाका, चुनरि आदि कापतय्‌ कपाय्‌ लानाः तकय्‌ यानाः लं सुयाः बुराबुरि मचातय्‌ चिकुलां फिकेगु याइ ।

थारु लं

गःतां मतसे सुया तइगु, भचा धाँचा यायेकथं गःपः खोलय्‌ जुइक फीगु मिसा लं हे थारु लं खः । थ्व लं ल्यासेपिंसं स्वयाः उमेरं बाज्यःवंपिं मिसातय्‌सं नखः नखत्या, भ्वय्‌ आदि सामाजिक पर्वय्‌ फीगु याइ । मिसा लं नं थारु लं नं निथीनं कथंया लंयात चौबन्दी लं धायेगु याइगु खः ।

पंजाबी सुरुवाः

नामं हे सी दु, पंजाबी सुरुवाः पंजाबी जातिगत कथंया छगू आयातित पोशाक खः । अथेसां नेपाली पनाय्‌ दुथ्यायेधुंकूगु दु थ्व वसः । कुर्ता लंया ज्वःछि सुरुवाः पंजाबी (पंजाफि) सुरुवाः खः ।

पर्दावाल लं नाप सँय्‌कय्‌ता (धोति)

जातियता कथं बरे (शाक्य) उराय्‌ (तुलाधर) गुभाजु (बज्राचार्य) जातिया गुलिखे स्तरयुक्त, पुलांपिं मनूतय्‌सं पुनीगु छता मूल वसः पर्दावाल लं नाप धोतिं चीगु खः । थुगु पोशाक कथंया धोतियात सँय्‌कय्‌ता धायेगु चलन दु । सँय्‌कय्‌ता चीगु धोति कापः सि छबालाचा दुगु भिंगु मलमलया तुयुगु कापः खः । पर्दावाल लं धकाः लं सुरुवाःयागु लं थें हे लसि वइ । तर पर्दावाल लंया छाँटय्‌ देपापाखेया छातिपाखे दुनेया लं खनेदयेक क्वलाछिति हाकः खोलय्‌ यानाः पुतु चीगु यानातःगु जुइ । थुगु वसः छाँटया पोशाक कथं लं फिनाः धोतिं चिनाः भिंगु रेशमयागु तथा किनारा छबालाचा दुगु दोसलागा छपु चट्ट मिलय्‌ जुइक हाकःपाखें लथ्यानाः ब्वहलय्‌ पाछायेगु याइसा छ्यनय्‌ थ्यासु तपुलिं पुइ ।

तुति च्वका थतूगु डिजाइनयागु नालु लाकां न्ह्याइ । कपालय्‌ छड्केवाल हाकुगु छध्वः ह्याउँगु छध्वःया सिन्हः ती । सम्पन्न परिवार जूसा न्हाय्‌पनय्‌ लुँयागु मिजं तुकिचा छज्वः छज्वः नं सुइगु याइ ।

प्वाकलं

मस्त्य्‌ छाति बल्लाकेत जन्हुफाः, छाति लुमुक त्वपुइकाः ब्वहलय्‌ पुतु छिनाः दुने फिकीगु लं हे प्वाकलं खः । कटन कापतय्‌ दुबःसा तयाः थ्व लं सुइ । गुम्हेगुम्हेसिनं तकय्‌ यानाः नं प्वाकलं फिकेगु याः ।

भान्तांलं

भोत लं थे. हे गःतां तयाः पुतु च्यापुतु तयाः सुयातइगु लं भान्तांलं खः । भान्तांलंया क्वफ्यः पुलि छ्यनं नं कुहां वयेक तःपाः जुइ । मचा मचापिंसं सुरुवाः मन्ह्यासे अले मचाल्यासेचापिं मिसामचातय्‌सं जांगावाल सुरुवाः नापं फीगु पूवंक नेवाः पहःया लं खः थ्व । देय्‌या मूल कुमारी सहित गणेश, भैरव व थासंथासय्‌ जीवित देवीया मान्यता स्वरुपी कुमारि मय्‌जुपिंत देव पोशाक कथं तासयागु भान्तांलं फिकेगु याइ ।

भोतलं

भोतलं निगू कथंयागु दु । मस्तय्‌त फिकीगु दुबःसा तयाः गःतां दुगु च्यापु पुतु छिनातःगु लं भोतलं खः । न्हापा खास यानाः बाज्यः वंपिं मिजंतय्‌ दुने लुमुक फीगु लं नं भोतलं खः । थ्व लं च्यापुतु छियेगु लं जूसां तुयुगु, दुबःसा मदुगु एकसरा लं जुइ ।

मिसालं (चौबन्दिया लं)

मिसातय्‌सं फीगु खारपा सहित गःतां दुगु, च्यापुतु चिनाः फीगु लं हे मिसालं खः । खद्दर कापःनिसें तास तिनखाः तकया न्ह्यागु कापःया नं लं सुइगु याःसां डिजाइन छगू हे जुइ । कापःयागु स्तर कथं (याम, ई, अंगः, भ्वय्‌, उत्सव आदि स्वयाः) ल्वःल्वःगु इलय्‌ ल्वःकथं थ्व लं फिकेगु याइ ।

लँंसुरुवाः (दौरा सुरुवाल)

लंया पाताया प्यकुनय्‌ प्यकू कलिकू ह्वनाः गःतां सहितया च्यापुतु पुतु दिइगु क्वफ्यः पुलि तकया हाकःगु लं । थ्व लं हे ज्वरागु कापःयागु जागा तयाः सुरुवाः । थुपिं निताया छजु वसः खः । फायाः गुबलें फी मखु । थुगु वसःयात हे लंसुरुवाः धाइ । नेवाःपहःया मूल मिजं वसः हे लंसुरुवाः खः । लंसुरुवाःयात नेपालीतत्सम खँग्वः दौरा सुरुवाल धकाः नां तयाः नेपाली राष्ट्रिय पोशाक नालातःगु दु ।

लंसुरुवाः अनेकथरि कापःया हरेक रंगयागु फीगु याइ । तोप्लेन, टेरिकटन, भेला, नैनसूत कश्मिरा आदि । उकी मध्ये सकलि धाकायागु लंसुरुवाः थौंया दकलय्‌ तःजिगु वसःकथं नालाः इहिपाबलय्‌ इहिपाः याइम्हेसिनं फीगु याइ ।

मक्खि बुत्तागु हाकुगु थाना कापःयागु लंसुरुवाः राष्ट्रिय गौरवया वसः कथं नालातःगु दु । थुगु कथंया लंसुरुवाः पर्व उत्सव थीथी अभियान कार्यय्‌ फीगु याइ । । अप्वः यानाः ज्यापु दाजुपिंसं फीगु याइ ।

भिंगु टेरिकटनया तुयुगु लंसुरुवाः धाःसा निजामति सेवाया जंगी पोशाककथं मानय्‌ यानाः तःगु दु । राष्ट्रियता सम्बन्धि पर्वय्‌ अनिवार्य रुपं पुनेमाःगु वसः खः । थ्व वसःया जुछि ज्वः तुयुगु लं सुरुवाः हाकुगु कोट, खुकुरि चिं लोगो सहितया तकुवा तपुलि हाकुगु छ्यंगू लाकां खः ।

चुनय्‌ यानातइगु व तकय्‌ यानातइगु कापःया लं सुरुवाः भिंगु मिहिनगु जुयाः नं भचा भ्वं थें थर्रोगु कापःयात पू हे सीमदयेक चुनय्‌ यानातइगु कापःयागु लंसुरुवाः, उगु बखतय्‌ खानदानी स्वरुपया विशेष उमेरदार बुरापिंसं तःजिगु वसः कथं फीगु छगू कथंया स्तरीय लंसुरुवाः खः । वथें तुं कलेजि, सियु, भुयु, विशेष रंगयागु सिलिक, पातकापतय्‌ साल्लुक कपाय्‌ तयाः अतिकं हे मसीनु जुइक तकय्‌ यानातइगु कापःयागु लं हे उच्चस्तरीय मनूतय्‌सं फीगु तकय्‌ याना लंसुरुवाः खः ।

सुरुवाः, पाइजामा, पाइन्ट,

म्हयागु क्वय्‌या बाम्ह अंग त्वपुइगुया लागि जँय्‌ चिनाः निपा तुति निखेरं दुछ्वये छिंक सुयातइगु वसः थीथी कथंयागु दु । नेफा तयाः इजारं. जँय्‌चनाः न्ह्यायेगु सुरुवाः खःसा मोहता ह्वान्तां ह्वान्तां च्वंगु सुरुवाः पाइजामा खः ।

ह्वान्जु

क्वेचिं कापःयागु हे लं खः, तर दुबःसा मदुगु । च्वंनिसें तुति क्वय्‌ थ्यंक ताःहाकयेक फीगु, जँय्‌ पेटि चीगु डिजाइनय्‌ ह्वान्तांक तग्वयेक लंच दुगु लंयात ह्वान्जु धाइगु खः ।