लोकोपचारया छता मू विषय बौ तयेगु खः । थःथःगु क्षेत्रया सामाजिक, गतिविधि, धार्मिक तथा परम्परागत पारिवारिक रीतिथिति, गुरु पुरोहितपिनिगु मूल्य मान्यताया आधारय् उगु बखतया भूत, प्रेत पिशाच आदिया दोष भयप्रति नं विश्वास यानाः बौ नांया पुजा यायेगु चलन दुगु जुल । रोगगुणया आधारय् थीथी कथंया बौ थीथी थासय् थीथी स्वरुपं तयेगु याइ । ल्वगिया नामं ल्वय् विशेष स्वरुपं सम्बन्धित विशेष स्थानय् विशेष कथं हे तये यंकेगु पुजा हे बौ तयेगु पुजा खः । बौ खास यानाः दोलाचा, बौपाःचा, भ्यगः आदिइ तयाः पुजा यानाः सम्बन्धित थासय् तये यंकेगु याइ । थीथी थासय् थीथी कथंया बौतय्गु पद्धति थुकथं दु ।
कुलेबौ
नकतिनि बूम्ह मचाया स्वास्थ्य बांलायेमा व द्यवं संरक्षण यायेमा धकाः मचाबू ब्यंकेकुन्हु तइ । मचायात जाकि भागि याकाः भुइसिन्हलं जाकि वालाः कुलेय् जाकि, स्वां व ध्यबा छगः तयाः इताःमत छप्वाः च्याकाः कुले बौ वायेगु याइ ।
जाकि ह्वलेगु
इलिंफिलिं पुनाहः थें जुयाः कपाःस्याः, इकु, ल्ह्वये वइ थें जूसा नमवासे ल्वगियात जाकि छम्हू भागि याकाः भूतप्रेतया नामय् झ्यालं तुं छेँया जवंखवं ह्वलाबीगु याइ ।
जाबौ
छेँ भचा झिझां दं थें जुयाः ग्याः थें च्वन वा छेँयापिं सुयां नःगु म्हय् मथियाः गंसि जुयावंगु शंका जूसा भ्यगःचाय् कचिगु ग्वःगु ख्यें छगः, जा व बौ ज्वलंया नापं छेँया कुनय् कुनय् च्वंगु छकू चा नं बलिइ तयाः निभाः बीधुंकाः ‘जाबौ’ खुसिइ तयेयंकी ।
छेँबौ
वायु व भूतप्रेतया कारणं छेँय् मभिं जू थें शंका जूसा, भूत पन्छय् याये कथं स्वपाः बौपाःचाय् च्वकाबजि, बौस्वां स्वतां, (कनिवः स्वां, चिकंधलि स्वां, पयंपलि स्वां) लाभा, छाः, कचिगु हाकुमुस्या, ग्वःमाय्, हि छकूचा व स्वंला छकूचा तयाः बौ पुज्यानाः देगू छपु छपु च्याकाः स्वपाः बलिसं तियाः पिखालखुइ छपाः, दुवातय् छपाः व छ्वासय् छपाः स्वथाय् स्वपाः छेँबौ तयेगु याइ ।
थंजाबौ
जाब्व न्ह्यच्यातकि हस्कय् जुयाः नये मयइगु, नःसां नसा नयाः म्हय् मथीगु जुलकि बूगु जाया जासि मल्ह्वंसे भुतुलिइ तुं दिकाः ब्वःता छगलय् जा तानाः केँ, तरकारि सकतां तयाः ल्वगियात भागि याकाः ल्वगिया सँ छपु, फिनातःगु वसःया कापू छपु नं तयाः पिखालखुइ थंजाबौ तये यंकी ।
प्रेतबौ
बज्रयानी कथं इहि, ज्याःजंक्व, व्रतबन्ध थेंज्याःगु तःधंगु पुजा याइबलय् दुवातय् च्वंपिं भुतप्रेततय्त लुधंकेत व सिनाज्याया इलय् बुँज्या याःवनीपिंत पुना महयेमा धकाः देशय् भूत दुकायेत पे्रतबौ तइ । पे्रतबौ तइबलय् खासिइ जा तयाः बौज्वलं समेत म्येय्या आतापुति पुयाः बलिइ हिनाः, नाय्खिं बाजं थाकाः, काहाः समेत पुइकाः न्वलय् खासि यखानाः निम्हस्यां क्वबुयाः दुवाःपतिकं बौजा ह्वह्वं प्रेतबौ वायेयंकी ।
भूतबौ
आकाझाकां तिस्याना थें प्वाः स्यात, छ्यं स्यात, फनफन इकुल, ल्ह्वये वल धाःसा भुतिसलं पुनाहःगु धकाः भाःपी । धौभ्यगः छगलय् बजिम्व, च्वकाबजि समेत बौज्वलं तयाः बौ पुज्यानाः देगू छपु च्याकाः न्वमवासे वनाः मरुसतःया न्ह्यःने भुतिसलय् ‘भूत बौ’ तयेगु याइ ।
सिराबौ
ल्ह्वय् वल, इकुल, छ्यं स्यात धाःसा वालिं पुनाहःगु भाःपियाः जाकि छम्हूचाय् स्वकः नीलखं सिलाः, हलू, चिकनं बुलाः एकसरा दोल्चा छगलय् तयाः इताःमत छप्वाँय् च्याकाः ल्वगियागु सँ छपु तयाः ल्वगियात भागि याकाः छ्वासय् ‘सिराबौ’ तयेयंकी ।
देगू
न्यालांगूति हाकःगु सिन्काय् कपाय् वा इताःकापतं तूजिक निलाः घ्यलं वा चिकनं बुलाः धस्वाक्क ती जीक दयेकातःगु ताःहाकःगु इताःयात देगू धाइ ।
कै
हि व छ्यंगुलिइ विकार जुल धायेवं कै वयेगु याइ । कै थीथी कथंया दइ । गुगुं छ्यंगुलिइ द्यःने जक वइगु दुसा गुगुं दुनेंनिसें वइगु नं दइ । कै चाजक चासुइगु नं दइ, स्याजक स्याइगु नं दइ । गुगुं कै धाःसा स्याइ नं मखु चासुइ नं मखुसां चासु थें स्याः थें जुयाः अय् च्वने थय् च्वने मदयेक उसिंमुसिं जक दंकीगु कै नं दइ । कै खने मदुसां स्यानाः लिपा जक खनेदयावइगु कै नं वः, न्हापा हे कै निं लुयावइगु कै नं दु । संक्रामक ल्वय्कथं कैयात कया मतःसां थुकिं उत्पात याइबलय् संक्रामककथं कायेमाःगु अवस्था नं वयेफु ।
अलःकै
प्यनय् वइगु कै । ह्याउँसे च्वनी । स्वयेबलय् लाग्वारा थें च्वनी । पिमचाःनिबलय् नाकं स्याइ मखु । पिचायाः तग्वः जुयावःलिसे स्याइ । छगःनिगः जक नं वइ । प्यंह्वः छचाःलिं नं वइ । पुलां जुयाः तज्यात धायेव सुलु सुलु हि वयाच्वनेगु याइ । मुलेपतिं थ्यानाः फ्यतुइ थाकुइ । पाउँ, पालु अय्लाः व छ्वय्ला थुकियात बिख सरह जुइ । दिसा ताकुल धायेव दिसा च्वनेबलय् स्यानाः दुख बी । उकें अलःकै दुपिन्सं दिसा ताकु मजुइगु नसा नयेगु याइ ।
उकै
मिखाफुसि व मिखाया जःखः वइगु कै । मिखा फोहर जुल धायेव वयेगु याइ । चासुसे च्वनी । मिखा गे गे जक याये मास्ति वइ । बुलुमिइ खेँय् क्वाकाः क्वाः तयेगु याइ । निन्हुप्यन्हु लिपा लनावनी ।
क्वकै
म्हुतुसि व म्हुतुसि कापिइ वइगु कै । तग्वः जुइ मखु । चासु थें स्याः थें जुइ । नातागत जुयाः ज्वर पिचाये मफयाः दुज्वर दत धायेव वयेगु याइ । तागत दुगु नसा नकाः लंकेगु याइ ।
खिचाकै
म्ह फोहर जुल धायेव वइगु छता कै । कै वये न्ह्यः ज्वर वइ । म्हय् सालुक ग्वःचा ग्वःचा लाक वइ । धी चिनी मखु । कैग्वः तग्वः जुइ । कै पिचाल धायेव दुसुके मबिसे पाकय् जुइकेबी । छम्हं मेम्हेसिके पुने यः । चासु थें स्याः थें जुयाः उसिंमुसिं दनी । थ्व कै वइबलय् नासः हे मदु थें हिसि मदयाः खिचा थें चाःचाःतुलाः जक च्वने मन जुइ । चिकं थीकी मखु । लनावन धायेव म्ह छम्हं सिमनौ बुकाः जक चिकं थीकेगु याइ ।
चःतिकै
यक्व चःति वयाः गरम जुल धायेव वइगु कै । चिचीग्वः जुइ । च्वका च्वामुइ । धीधीचिंक दइ । चासुसे च्वनी । चासु वँयेबलय् हीसे च्वनी । ख्वाउँक छन्हुनिन्हु तल धायेव लनावनी ।
चासुकै
चासुसे च्वनीगु छता कै । थन जक वइ अन जक वइ धयागु जुइ मखु । ताथिना च्वनीबलय् फोहर थाय् सन धायेव थ्व कै वइ । छगःनिगः जक वःसां चितासू दइ मखु । कै खने मदुबलय् निसें लाय् ह्याउँसे च्वनाः चासुइ । चासु वंलिसे कै खने दयावइ । कै वःथाय् जक चासुइ मखु वया जःखः नं उलि हे चासुइ । चासुवँल धायेव ल्हाः लिकाये हे फइ मखु । घाः हे जूसां चासु जक वँयाच्वने मास्ति वइ । कै वयेत्यंथाय् वा कैचय् लाभाभेय् चिकं इलाः मी क्वाकाः चुइँक चुइँक पुकाः लंकेगु याइ ।
चिम्सँकै
चिम्सँ चबुनाः वइगु कै । चिचीचाग्वः जुइ । च्वका च्वामुइ । हीसे च्वनाः स्याइ । न्हि दायाः पाकय् जुइ । बांलाक पाकय् जुइकाः न्हि लिकयाः लायेकी ।
जालिकै
निप्वाः स्वप्वाः म्हुतु दइगु कै । कै वयेत्यंथाय् ला ह्याउँसे च्वनी । चासुसे च्वनाः स्याइ । कै पिचायाः न्हि दाल धायेव जालि थें निह्वः–स्वह्वः ह्वः दइ ।
झौकै
छ्यंगूया दुने वयाः लिपा तिनि खने दयावइगु छता कै । कै पिमचाःनिबलय् निसें हे चासुइगु व स्याइगु जुइ । कै पिचायेत्यंथाय् व छचाःलिं ला छानाः कै वइथाय् भचा च्वामु थें जुयाः ह्याउँसे जुइ । लिपा तिनि पिचाइ । पिचाल धायेव तसकं स्याइ । मसांकै व म्हुतुमरुकै थें हे जुइ । कै पाकय् जूलिसे न्हि दाइ । बांलाक पाकय् मजुइकं तियाः न्हि पिकाये मज्यू । न्हि पिकायेबलय् न्हिछेँ नापं वयेक पिकायेमाः । नत्र हानं न्हि दाया वयेयः ।
तःकै
छ्यंगूया दुनेंनिसें वइगु पुने यःगु छता कै । म्हय् जक मखु, ख्वालय् नं वइ । चासुसे च्वनी । थ्व कै वयाः लनावंसां छ्यंगुलिइ दाग थाइ । अज्याःगु दागं मनूतय्त छ्याकः याइ ।
तिंतिंकै
च्वामुयाः तिंतिंस्वाइगु कै । छथाय् हे यक्व वइ मखु, यानय् छगः प्यानय् छगः वइ । चासु थें जुयाः स्याइ । पाकय् जुल धायेव तियाः न्हि पिकाइ ।
धिकय्कै
मचातय्के म्हय् वइगु छता कै । छगःनाप मेगु कै प्यपुं थें जुयाः धीचिं थें खनेदइ । कै वयेन्ह्यः ज्वर वइ । थ्व कै वइबलय् मस्त न्हासें प्यासें जुयाः हिसि मदयेगु याइ । दुसुकी मखु । दुसुइ धकाः फसं कयेक ह्वाल्ल फ्वाल्ल याइ मखु । गुम्सय् जुइक तयाः कै पाकय् याकी । दुसुत धायेव तच्वः जूगु तायेकी । पाकय् जुइबलय् ह्याउँसे राकय् जुइ । चिल्लो पदार्थ थीकी मखु । बांलाक पाकय् जुल धायेव सिमनौ वा पाउदर बुकाः ति स्वसे याकाः कै लायेकी ।
फोहरकै
फोहर क्वानाः क्व वइच्वनीथाय् न्हुल बाय् सनाजुल धायेवं वइगु कै । फोहरया रापं थ्यूथ्यूथाय् तकं वइ । चासुसे च्वनी । क्वाःजलं पुकल धायेव चासु क्वलाइ । कै पिचाल धायेव लः जायावइ । फ्वंगायाः तज्यात धायेव हीसे च्वनी । लः जाये न्ह्यः हे कुचागु लाभा भेय् चिकं इलाः चुइँक चुइँक यानाः पुकल धायेव चासुगु छुं भचासां क्वलाइ । लः जायेगु नं दी । निकःस्वकः थथे यानाः थ्व कै लंकेगु याइ ।
भ्वसाकै
चिचीचाग्वयेक वइगु कै । मचातय्के वइ । चिग्वयेक भुल्ल्ल खनेदइ । कै वयेन्ह्यः ज्वर वइ । चिकंभ्याः थीकी मखु । सिमनौ बुकाः कै लंकेगु याइ ।
मसांकै
मछिं मछिंथाय् साःसालय् वइगु छता कै । कै पिमचाःनिबलय् निसें हे तसकं स्याइ । पाकय् जुयाः न्हि दाल धायेव न्हि पिकयाः गंगु छ्यंगू चुलाः पायेगु याइ ।
म्हुतुमरुकै
कै लुयावःसां कैया म्हुतु खने मदइगु कै । कै वःथाय् ला ह्याउँसे च्वनाः छाइ । कैग्वः खने दइ मखु । छानाः दुनें दुनें न्हि दाइ । फायाः न्हि लिकयाः वासः याइ ।
लःकै
लः जायावइगु कै । फोहर लखय् सन धायेव थ्व कै वइ । लः जायाः कै तग्वः जुइ । द्यःनेया छ्यंगू छबः लिकयाः लः पिकाइ । दुने ला मजाःतले ध्वतकि हीसे च्वनी ।
साकै (काउ पक्स)
सातय्के वइगु छता कै । यक्व वइ मखु । कै वःथाय् दाग च्वनी । थ्व कै वःपिंके तःकै वइ मखु । ख्वपय् याइबलय् घाः यानाः थुकिया ति तयाः कै वयेकेगु याइ ।
स्यःकै
स्यः थें ज्याःगु ति पिहां वइगु कै । ल्याय्म्ह ल्यासेतय् ख्वालय् न्यतालय् वइ । थ्व कै वल धायेव मिसापिन्त जूसा मिजंतसें व मिजंपिन्त जूसा ल्यासेपिन्सं स्वल धकाः हायेकेगु याइ ।
न्हय्गां जात्राया झ्वलय् ब्वसिगामय् भैलःद्यः (भैरव)या जात्रा जुइ । थिंलाथ्व नवमीकुन्हु भैलःद्यः (भैरव)या मूर्तियात धकिइ तयाः जात्रा याइसा बहनी भैलःद्यः कियातःगु तःखःगु त्यपद्यःयात कुबियाः बःखुइ विष्णुदेवी द्यःया न्ह्यःने तयेयंकी । थन विधिपूर्वक पुजा सिधयेधुंकाः भेलुद्यःयात गामय् हइ ।
थथे गामय् हइबलय् मांपुचाय् दिकेहइ, थनं थनाहयाः छ्वासय् दिकी । अनं लिपा गांपाखे यंकाः देय् चाःहीकाः जात्रा याइ । थथे जात्रा याइबलय् सिन्दुर ह्वलाः थीथी थासय् पुजा फयावनी । सनिलय् गुथिया थकालि, भाइनायः, म्हय्नायः लिसें च्याम्ह थकालिं भुयुसिन्हः तिकेगु नं याइ ।
नेवाःतय् छेँय् छेँय् न्हिथंया ज्या, सुचुकुचु व द्यः पुज्याये धुंकाः तिनि भुतूज्या छुइ ।
भुतूज्या यायेन्ह्यः सुथय् वसिबँ पुइबलय् हे भुतू सुचुकुचु याइगु खः । भुतुलिइ भुतुलिं पिने न्ह्याइगु लाकां न्ह्यानाः दुहांवने मज्यू । भुतुलिइ जक न्ह्यायेत सुया लाकां वा नालुया लाकां वा कापःलाकां तयातःगु दइ । भुतुलिइ दुहां वनेत ल्हाः यचुपिचुक सिलाः जक दुहां वनेमाः ।
भुतुलिइ जा थुइत भुतू पिनेया बैगःया चकंगु थासय् च्वनाः जाकि, केँ, थीथी घासा (तरकारि) ल्ययेगु, सिलेगु व तायेगु ज्या याइ । जाकि, केँ, बूबः ल्ययेत हासा व चालिंचा छ्यली । थीथी घासा ल्ययेत व तायेत, भ्यगः, बाता, भु, कुइँ, चुपि, त्वाकः थें ज्वःगु भुतूज्वलं छ्यली ।
नेवाःतय् छेँय् न्हिथं वा आपाः थें नइगु नसाज्वलं धयागु जा, केँ, थीथी घासा (तरकारि), सन्हाः (अचार) व मेमेगु ल्वसा जुयाच्वनी । उकी थीथी कथंया लाया क्वाः वा ज्वलं नं जुयाच्वनी । जायात मू नसा कथं काइ ।
जा थुइगु थलयात जासि धाइ । केँ खुनीगु थलयात केँसि धाइ । फ्वसिचाय् ला दायेकेगु याइ । जा नइपिं आपाः जुइबलय् फ्वसिचाय् जा नं थू । जासि, केँसि, धवः, चतं, भु, लःथल कँय्यागु जुइ । फ्वसिचा सिजःयागु जुइ ।
नेवाःतय् न्हिथं नइगु घासा धइगु आलु, प्याज, फसि, लौका, इस्कुस, भान्ता, रामतोरिया, ककःचा, लैं, वाउँगु लाभा, वाउँगु प्याज, सिमि, वाउँगु भुति, काउलि थेंज्याःगु घासा खः । मेगु छता मूघासा वाउँचा खः । वाउँचा धायेबलय् चसू, मिचः, पलः, पाछै, तुकं, इकं, बकं, फकं, अंतलिचा, फसिच्वः, स्वःबसः थेंज्याःगु थीथी घासा खः । थुपिं घासा तायेत कुइँ छ्यली । कुइँ
छ्यले मछिंथाय् जक चुपि, चुपिचा छ्यलीगु खः । ला तायेमाःसां कुइँ हे छ्यलीगु खः । ला त्याये माःसा वा छाःगु ला तायेमाःसा जक त्वाकलय् तयाः ला त्यायेगु वा पालेगु याइगु खः । थुपिं घासा कराइ, कसःरि वा द्वालय् तयाः दयेकी । थलय् दयेकातःगु घासा लिकायेत वा थिना कायेत धवतं तुयाः बाताचाय् थिनाकाइ । अले नइपिंत ब्व तयाः इनाः नके क्वचायेकाः तिनि मूथलबल ल्ह्वनाः थलबल सिलाः थासय् तयेगु याइ ।
न्हय्गां जात्राया झ्वलय् मच्छेगामय् विष्णुदेवीया जात्रा जुइ । थन स्यस्यः, ग्वाः, ज्यापु व देसारतय् गुथिं जात्रा न्यायेकीगु खः । जात्राया झ्वलय् मच्छेगांया विष्णुदेवीया द्यःखः व भेलुद्यः बःखुइ हइ । बःखुइ विधिवत् पुजा धुंकाः दशमिकुन्हु बसा लायाः द्यःखः कुबियाः गामय् यंकी । गामय् थ्यंकाः कुलाछि धयागु थासय् ग्वाः गुथिपाखें व सरकारी पुजा जुइ । थ्व पुजा धुंकाः द्यःखः कुबियाः देय् चाःहीकाः बहनी द्यःलाछिइ हयाः द्यः दिकी । द्यःखः दिके धुंकाः देगलय् द्यः तयेयंकी । थुबलय् स्यस्यः गुथिपाखें पुजा यानाः जात्रा क्वचायेकी ।
वा वइबलय् सुपाँय् ल्वानाः नँ न्याइ । नँ न्याइबलय् पल्पसा नं त्वइ । गबलें गबलें तसकं नँ न्यानाः पल्पसा त्वइबलय् सर्गतं मलः नं वयेगु याइ । मलः वइबलय् मिखाफुति याये मलाकं हे भूमिइ थ्यनेधुंकी । मलः क्वय् जुइधुंकाः तिनि नँ न्याःगु तायेदइ ।
मलः वइबलय् अन लाइ थन लाइ धयागु दइ मखु । न्ह्याथाय् नं लायेफु । न्ह्याथें ज्याःगु मलः वःसांं कःथाय् मि च्याइ । थुकिं कइबलय् सुं नं प्राणी बचय् जुइ मखु । बँय् लात धायेव बँय् हे तनावनी ।
ग्वंगःमलः
ग्वंगः ल्वाइबलय् कय्पुइ थें कय्पुइगु मलः । भूमिइ थ्यनीथे जुइबलय् कुचा दली । दक्वं कुचां छथाय् हे कइ । थ्व मलः लाःथाय् कय्पूगु थें जुइक ध्वः ध्वः स्यंकी ।
पामलः
फालाचिनाः वइगु मलः । च्वं वइबलय् मिग्वारा थें खने दःसां क्वय् थ्यनीथे च्वंकाः फाला चिनी । थ्व लाःथाय् पां पाले थें जुयाः बाफाला जुइ ।
बज्रमलः
मलः मध्यय् ग्यानापुगु व तग्वःगु मलः । थ्व मलः वल धायेव प्रलय जुइ धाइ । अथे जुयाः न्हापा न्हापा हे ज्वनाः स्वयम्भूया स्वाहाने फुसय् तयातःगु धाइ ।
मिमलः
मि च्याइगु मलः । मि ग्वारा जुयाः वइ । तग्वः चिग्वः दइ । बँय् लायेवं मि च्याइ । बँ दिनिक्क मिनी । तग्वःगु वइबलय् तसः जुयाः मि नं तसकं च्याइ ।
कःचित कांम्ह धायेगु चलन दु । यलय् चिल्लागा आमाइकुन्हु कांम्ह सल ब्वाकी । पाहांचःहे्र कुन्हु बालकुमारी द्यःयात द्यःछेँ त्यागलं जात्रा यानाः पीगमय् स्वनी । आमाइकुन्हु वल्खु च्वंपिंसं गुथि हनाः पालंपाः दँय्दसं कांम्ह सल गयेमाः । न्हिनय्पाखे ख्यें सगं कयाः सैनिकतय्सं हःम्ह सल वल्खुं मंगः लाय्कू जुयाः बालकुमारी द्यःयाथाय् स्वचाः चाःहुलेवं कांम्ह सल ब्वाकेगु जात्रा क्वचाइ ।
न्हापा सलयात प्वक त्यंक नकाः सल गइम्हेसिनं धेधेचुइक अय्लाः त्वनी धाइ । थथे सल ब्वाकीम्हेसिगु न्ह्यः न्ह्यः ब्याहांचुलि धुनय् म्वाहालि पुयाः वनी । कांम्ह सल ब्वाके सिधयेवं बालकुमारी द्यःगमं खतय् बिज्याकाः जात्रा यानाः त्यागःया द्यःछेँय् थ्यनेवं लसकुस यानाः द्यः दुकाइ ।
किपूया इन्द्रायणी जात्राया छगू महत्वपूर्ण ब्व लाखेपाः च्वनीगु नं खः । लाखेपाः च्वनेगु धकाः थिंलाथ्व नवमीकुन्हु पीगंद्यःया पश्चिमपाखे च्वंगु सिमाक्वय् लाखेयात नकेगु नसाज्वलं ज्वनाः चछि पाः च्वनेगु याइ ।
किंवदन्ती कथं न्हापा न्हापा किपू देशय् क्वतझाःया लाखे छम्ह वयाः तसकं दुःख बियाच्वंगु जुयाच्वन । व लाखेनं किपूमिया मस्त खुयाः नयेगु यानाच्वन । अथे जूबलय् किपूमितय्सं व लाखेलिसे खँ ल्हानाः थःपिनि मस्तय्त मनल धाःसा न्हिंन्हिं थीथी नसाज्वलं ज्वनाः नकेहयेगु बचं बिल । थ्व हे बचं कथं न्हिंन्हिं छखा छें छम्ह मनू नसाज्वलं ज्वनाः लाखेयात नकेत पाः च्वंवनेमाःगु जुल । लाखे नं धाःसा थथे ज्वनावःगु नसाज्वलं जक नयेगु मखु पाः च्वंवःम्ह मनूयात नं नयेगु यानाच्वन ।
थथे लाखेयात नसा नकःवनेगु झ्वलय् छन्हु छम्ह बुरिम्हेसिया पाः वल । वया छेँय् बुरि छम्ह व छय् छम्ह बाहेक सुं मदुगु जुयाच्वन । लाखेपाः च्वंवनेबलय् लाखेनं थःत नल धाःसा थः छय्या बिजोग जुइ धकाः बुरिया साप धन्दा जुयाच्वन । अथे जूगुलिं पाः च्वंवंबलय् इन्द्रायणीया प्रार्थना यानावन । लाखेनं बुरियात नं स्यायेत वःबलय् व बुरिया म्हय् इन्द्रायणी दुबिनाः लाखेयात स्यानाबिल । थथे लाखेयात स्यानाः किपूमितय्गु रक्षा याःगुलिं इन्द्रायणीया जात्रा न्यायेकल । थ्व हे लुमंतिइ दँय्दसं लाखेपाः च्वनेगु धकाः बजि, दायेकाला, पुकाला, भुति, मुस्या, वाउँचा, थ्वँ आदि चय्प्यता घासा तयाः लाखेपाः च्वनेगु चलन थौंतकं न्ह्यानाच्वंगु दनि ।
लुकुमहाद्यः त्वाःत्वालय् दइ । थ्व महाद्यः न्हापालिपा चाया तःलय् ल्हानाच्वनी । पाहांचःह्रे प्यन्हु न्ह्यः जक गाःम्हुयाः पिकयाः सफा यानातइ ।चाया तःलय् लुकुंबिनाच्वंगुलिं लुकुमहाद्यः नं धायेछिं ।
पाहांचःह्रेया बहनी भ्वय् नये न्ह्यः लुकुमाःद्यः पुज्यायेमाः । मेमेबलय् महाद्यःयात छायेगुली अमय् अथे धयागु ला, ख्यें, अय्लाः, थ्वँ, तयेमजिउ । तर पाहाँचःह्रेबलय् थुपिं दक्वं तयाः भ्वय्ब्व छायेमाः । महाद्यःया नं ला ख्यें, सकतां नये मास्तिवःगुलिं गालय् च्वनाः लुँबुँ, वहःबुँ किकाः नःगु धाइ । भ्वय्ब्व छायेबलय् वाउँगु लाभा वालाः लैंसूचा लाभामा छमां तुं मदयेक मगाः । लाभामा महाद्यःया आंग्साया प्रतीक धयागु जनविश्वास दु । द्यः पुज्यायेधुंकाः मत बियाः अजः फयाः अजः उलकि मिखा त्यय्लाइ धयागु धारणा दु । अजः उलिम्हेस्यां धुँया मिखा कांकां जिगु मिखा त्यय्लाः धकाः म्ये नं हाली । महाद्यः चाया तःलय् लानाच्वंगु खँय् भष्मासुर राक्षसनापया छपु बाखंया स्वापू दु । महाद्यवं भष्मासुर राक्षसयागु तपस्यां लय्तायाः यागु ल्हातं छ्यनय् थिलकि भष्म जुइमा धयागु वरदान बिल । भष्मासुरं महाद्यःयात हे छ्यनय् थीत स्वल । छ्यनय् थियाबी धयागु ग्याःचिकुं महाद्यः चाया तःलय् सुलाच्वंगु धयागु पुराणय् च्वयातःगु दु । अथे सुलाः लुकुंबिना च्वंगुलिं लुकुमहाद्यः धाःगु खः ।
मोहनिया चालंकुन्हु संध्या इलय् पिहांवइगु लुभुया पायाःयात खँ खायेगु जात्रा धाइ । नवमीकुन्हु गंगा महारानीया लाय्कू धाइगु कोतया आगमं थ्व जात्रा पिहां वयाः अनया क्वाथ स्वचाः चाःहिली । लुभुया खँ खायेगु जात्राय् अन स्वनातःगु खड्ग ज्वनावइपिं न्याम्ह, सिँया त्वाकलय् तियातइगु गणेश, भैरव व कुमारया भ्वंया किपाः ज्वनाः वइपिं स्वम्ह, भुजाया धकि ज्वनाः निम्ह व लँ छ्यानावइपिं निम्ह यानाः मुक्कं भिंनिम्ह दइ ।
थनया जात्राय् खड्ग ज्वनीपिं स्यस्यः, गणेश, भैरव व कुमारया किपा व भुजाया धकि ज्वनीपिं ज्यापु व गैंडाम्येय्या ढाल ज्वनाः लँ छ्याइपिं दुइँ जातियापिं खः । लुभुया खँ खायेगु जात्राय् नाय्खिं थानाः म्वाहालि पुयावइगु खःसां थौंकन्हय् म्वाहालि पुइपिं मदयाः थथे बाजं मथात । बरु अन धाः धिमय् आदि थी थी बाजं थाना वयेगु चलन दनि ।
लोकोत्तर पुजाया अर्थ अलौकिक पुजा खः । थ्व संसार व सांसारिक वस्तुपाखें प्राप्त याये
मफइगु अलौकिक शक्ति वा सुख प्राप्ति यायेगु पुजा खः ।