नेवाः समाजय् अलप जुइफुपिं जीवतय्गु नं कल्पना यानातःगु दु । थज्याःपिं जीवत नं थीथी कथंयापिं दु । थुपिं मध्ये गुलिं मनूतय्त ख्या जक ख्याः वइपिं दइ । गुलिसिनं धाःसा पुनाहयेगु व दुःख बीगु नं याइ धयागु आमधारणा दु ।
गुलिखे थज्याःपिं जीवत अप्राकृतिक मरण व पाप यानावःगु फलं सिनाः सुगति प्राप्त याये मफयाः बाध्यतावश थीथी कथंया रुप धारण यानाः सास्ति नयाच्वपिं नं दु धयागु विश्वास यानातःगु दु ।
अगति
अकालं सीपिनि चाःहिलाच्वंगु आत्मा । गति मदयाः उखेंथुखें जुइ । आकृति खं थें जुइ । धायेवं अलप जुइ । छेँय् म्वाःमि मदुगु गतिविधि यानाः हायेकेगु याइ ।
कवं
म्ह छम्हं क्वँय्या क्वँय् जक दुम्ह जीव । बपि ताःताः जुइ । मिखा ह्वःजक दइ । म्हुतुइ म्ये नं दइमखु । हालीबलय् तिसः जुइ । गंछिं द्यःप्याखनय् द्यःपिनि लिउ लिउ जुइ ।
कुकचा ख्याः
झाःपाः दुगु द्यां व द्वंब्वलय् च्वनीपिं जीव । कुछि कुत्याति धिकः जुइ । ख्वाःपाः चिकीचापाः व ह्याउँसे च्याःगु थें जुइ । छ्यंनय् ह्याउँसे सीसे च्वंगु झ्यापाझ्यापा सँ दइ । तिंन्हिनय् पिहां वइ । प्रत्यक्ष खनेदइ ।
बुँइ ज्या यानाच्वनीबलय् इमिसं नं ज्याभः कयाः ज्या याःवइ । गतिलाक याइ मखु । यायेमते धाःसां खँ न्यनी मखु । मा स्यंकी धकाः ख्यालं ख्यालंया ज्याभः जक बी ।
तिंन्हिन फःपुइथें जुल धायेवं कुक कुक…कुक कुक हालाः न्ह्य न्ह्य पनाः झ्वःलाक च्वनी । बजि तयाबिल धायेवं नयाः झालय् दुहां वनाः अलप जुइ । थुमित ‘कुक बजि लुकु लुकु’ नं धाइ ।
कांचोबायू
मन्त्र यानाः त्वःतातइगु बायू । महिताःतय्थाय् त्वःतेगु याइ । सुं मदुथाय् च्वनाः म्वाःमदुगु यानाः छेँजःपिंत ख्याइ । आकृति धाःसा छुं खनीमखु ।
किचकन्या
ग्वालिं न्ह्यस्वः पालिं लिस्वःम्ह कन्या । नच्चा ल्यासेचाम्ह जुइ । बांलासे च्वनी । शुद्ध चान्हय् पिहां वइ । मनूतय्त मायाजालय् क्यंकेगु याइ ।
ख्याः
लाया ला जकम्ह जीव । सँ झ्यापाझ्यापा दइ । थीबलय् नाइसे च्वनी । खापाभुलिं दुहां पिहां जुइफइ । धनप्वः पाछायाः लक्ष्मीद्यःया नापनापं जुइ । धुकुतिइ च्वनी । गंछि प्याखनय् ख्याः तुलीगु व द्यःपिनि लिउलिउ जुइगु याइ ।
छ्वास अजिमा
छ्वासय् च्वनीम्ह अजिमा । बुरिचाम्ह जुइ । मतू तयाः किकिंपा छुनातइ । छवासय् वानातःगु फोहरया द्यःने च्वनाच्वनी । कोप जुयाः पुनाहल धायेवं मनूतय्गु ज्यान तकं वनी धाइ ।
छेपु (छिपः)
छक्वलं निम्ह ताहा नइम्ह जीव । छेपु लीबलय् छक्वलं निम्ह ताहा लिइ । द्यःछेँ व देगःया लुखाफुसय् तोरणय् तयातइ । छुं कथंया अपशकुन दुने मवंकेत पाः च्वनाच्वनी ।
तुयूम्ह ख्याः
लक्षणम्ह ख्याः । म्ह छम्हं तुयुगु सँ दइ । भुवा थें नाइसे च्वनी । सुयातं ख्याइमखु । धनप्वः पाछायाः लक्षणं लीगु छेँय् जक च्वनी । धनसम्पति यक्व मुंके फयेकाबी ।
तुँ हालीगु
लखय् दुनाः सीपिनि आत्मा हालीगु । शुद्ध चान्हय् हाली । सः तिस्सः जुइ । उहुहु…. इहिहिहि….या सः वःथें जुइक हाली । ताउत तक थ्वयाच्वनी । दुखकष्ट जुल धायेवं हालेगु याइ ।
दंकिनी
थीथी कथंया रुप धारण यायेफुम्ह राक्षसनी । ग्यानापुसे च्वंगु रुप जुयाः मांसाहारी जुइ । मनूतय्त मायाजालय् क्यंकी ।
धापलां ख्याः
ग्वारामाराचिंक लं फिनातइम्ह ख्याः । तग्वारा व तःधिकः खनेदइ । थाय् पंक दनाच्वनी । सुयां ह्वालुक तपाःगु लं फिनाः क्वथ्यंक वयेकाच्वन धायेवं धापलांख्याः थें च्वं धायेगु याइ ।
धिकय्ग्वारा ख्याः
स्वये हे ग्वाज्यां च्वंम्ह ख्याः । धिकचं भुनातःम्ह थें च्वनी । फोहरि खनेदइ । फोहरि थें च्वंक गूगु वसः पुनातल धायेव धिकय्ग्वारा ख्याः थें च्वं धायेगु चलन दु ।
नांस्यू ख्याः
चान्हय् चान्हय् सःतः वइम्ह ख्याः । छेँय् च्वनाच्वंपिनिगु नां स्यूम्ह जुइ । क्वलं अप्वः निकः सःती मखु । सःतल धकाः स्वःवंसा सुं खनीमखु । चान्हय् सुनानं सःतीबलय् नांस्यू ख्याकं सःतूगु भाःपियाः छकः सःतेवं ताःसां हं धायेगु याइमखु ।
पिसाच
पापित सिनाः उखेंथुखें जुयाच्वनीगु आत्मा । प्रतक्ष रुपं प्रकट जुइ फइमखु । दुखया सः पिकयाः कन्ना चाइपुस्ये च्वंक हाली । सः धाःसा सुनानं पां थुइमखु ।
प्रेत
पाप कर्म यानाः सीपिनिगु आत्मा । पापित सित धायेव प्रेत जुयाः नरकय् वनी । साप दुःखकष्ट जुइ । छेँजःपिंसं पुजापाठ यानाः प्रेत योनिं मुक्त यायेगु याइ ।
बाःह्राःख्याः
बाःह्राःख्याः निगू कथंयापिं दइ । बाःह्राः तयातःम्ह मचायात पासाकथं तइम्ह कतांमरियात नं बाःह्राःख्याः धाइ । थ्वयात ग्वाखंप्वालय् तयातइ । मचायात नकीगु दक्वं न्हापालाक वयात निं तइ । बाःह्राः पिकाइकुन्हु सुथन्हापां चागःया लिसें छ्वासय् वायेयंकी । बाःह्राः तयातइबलय् छुं जुयाः बाःह्राःमचा सिनाः अगति जुयाः दइम्ह ख्याःयात नं बाःह्राःख्याः हे धाइ । बाःह्राः च्वंच्वनीबलय् छु छु याइ व व हे यानाच्वनी । सीम्ह मचाया रुप धाःसा जुइमखु । खितिक्क जुल धायेव अलप जुइ ।
बेताः
लँय् वने मछिंक बेथां ग्वारातुलाच्वनीम्ह जीव । मिजंम्ह जुइ । द्यः गमय् दइ । लँय् वने मछिंक सुं नं ग्वारातुलाच्वन धायेव बेताः च्वं थें च्वन धायेगु चलन दु ।
ब्वसल
द्यःपिनिम्ह धयातःम्ह सल । पपू दइ । ब्वयावने फइ । थुपिं वइबलय् थीथी कथंया सः वइ । गबलें घंघला सः वयेकावइ । गबलें सिखः लुयावःथेंया सः वयेकावइ । मब्वसे वइबलय् पालिख्वःया सः वयेकी । इष्टदेव कथं हनातःपिं भक्तजनतय्गु लागा दुने चाःहुलेगु याइ ।
थुकियात द्यःपिंसं रक्षा याःवःगु कथं काइ । अथे वइबलय् सुनानं स्वये मजिउ धाइ । वःगु चाःपिंसं झ्याः चायेकाः मस्वःसां ह्वतं हितं धाःसा स्वयेगु याइ । सिंहसार्थ बाहुया बाखनय् ब्वसलया तःधंगु भूमिका ब्वयातःगु दु । सलयात न्हिनय् गनं गनं चाःहीकल चान्हय् त्वःताहइबलय् अनं अनं जक चाःहिलीगु बानि दु ।
भकुंग्वारा ख्याः
भकुंग्वारा थें गुल्ल गुल्ल तुलीम्ह ख्याः । खिउँथाय् वइ । छक्वलं भकुंग्वारा थें ग्वाराचिनी । तुतिइ ततःमतः क्यंकाः ख्याः यायेगु याइ ।
भूत
यक्व नयेफुम्ह व थीथीकथं रुप हिलेफुम्ह जीव । दुवातय् च्वंच्वनी । पुना हयेगु याइ । खनेदइ मखु । बौ तयेहःगु नइ । गथांमुगःबलय् हि, च्वकाबजि आदि दुगु बौ तयाः थुमित नकेगु याइ ।
भुवाः/भुज्याः
थातं च्वनाच्वनीम्ह जीव । द्वंब्वः, बुंगाः, ख्यः आदि थासय् च्वंच्वनी । तातापाक वनीमखु । न्ह्याबलें छथाय् जक च्वंच्वनीम्हेसित भुवाः धाइगु चलन दु ।
मिप्वाःलाखे
छ्यनय् मि च्याकाः जुइम्ह लाखे । खिउँबलय् जक खनी । सीपिं जीवत व क्वँय् ल्हाकातःथाय् झाःपाः दुगु धः सिथय्, खुसि धिकय् व सुंसांदंगु ख्यलय् दइ । तिंतिंन्हुयाः प्याखं हू थें यानाः उखेंथुखें जुइ ।
मुर्कता
छ्यं मदुम्ह ख्याः । पालाः फांसि बिउपिनि अगति मुर्कता जुइ । थुमि मिखा छातिइ दइ । तप्यंक जक न्यासि जुइ । थुमिसं पुनाहल धायेव गःपः स्याइ ।
लँपं ख्याः
लँ तंकाबीम्ह ख्याः । छखे वने धकाः वंसा मेखे लाकाबी । चकं थासय् च्वनाः थथे यायेगु याइ । पनाच्वंगु खनीमखु । छुं नं ज्या यायेबलय् ज्या याके मबीम्हेसित नं लँपं ख्याः धायेगु याइ ।
लसिं
लाखेया माजात । सँ झ्यापाझ्यापा दइ । कुप्प हे सुंक मच्वंसे सनाजुइ । सुनानं छुं धाल धायेवं दिगिदिगि खाइ । तिंतिंन्हुयाः सनाजुइपिं मिस्तय्त नं लसिं थें जुल धाइ ।
लाखे
लसिंया बाजात । छ्यं छगलं ह्याउँसे च्वंगु झ्यापाझ्यापा सँ दइ । ख्वाः तपाः व ग्वारामारा जुइ । म्हुतुया जःखः निपु धंवा दइ । ल्हाः ब्वयेकाः तिंतिंन्हुयाः सनाजुइ । स्वये हे ग्यानापुसे च्वनी । नेवाः संस्कृतिइ आजु कथं मानय् याइ । यँयाःपुन्हिबलय् लाखे प्याखं हुइकेगु याइ ।
सर्गःपाःताः छस्वाम्ह ख्याः
तःधिकःम्ह ख्याः । सर्गतय् थिउम्ह थें खनेदइ । दुवातय् व सुंसांदंगु ख्यलय् दनाच्वनेगु याइ । अलप जुइफइ । थ्व दइबलय् वयाथासं वनेगु याये मजिउ ।
सीक
सीम्हेसिया आकृति । रुप यच्चुसे च्वनीमखु । किपालु थें जक जुइ । छेँया माया दयाच्वंकं सित धायेव वयेगु याइ । अथे वःगु खन धायेव वया नामं पाठपुजा यानाबी ।
हाकुम्ह ख्याः
सँ हाज्याहाज्या दुम्ह ख्याः । सँ हाकुसे नाइसे च्वनी । ग्वारामारा चिनी । द्यः प्याखनय् द्यःपिनि नापनापं जुइ । ख्याः तुलेगु नं याइ । ख्याः तुलीगु स्वयेबलय् न्ह्यइपुसे च्वनी ।