यल कुम्भेश्वरपाखें ईबही स्तुप वा शंखमूल घाटपाखे वनेबलय् स्तुपया न्ह्यःने च्वंगु बहीयात ईबही (सुनयश्री मिश्र संस्कारित यम्पिविहार) धाइ । थन बहिलिइ थहां वनेगु त्वाथःया जःखः सिंह छज्वः दु । दुने खवय् महाकाल व भिक्षुया मूर्ति दु । थन बहीद्यःया
देगः दु । नितँजाः दुगु देगःया पलिइ चैत्य बांलूगु गजू दु । द्यःफलय् त्वाथःया जःखः छज्वः सिंह दु । कलात्मक व धातुया खापा दुगु मूलुखा देगःया दुने दीपंकर बुद्धया मूर्ति दु । लिसें थुगु क्वथाया जवय् च्वंगु क्वथाय् अक्षोभ्य व अमिताभया मूर्ति दु । बहीया दक्षिणय् बहीछेँया छेलि व मातं खुल्ला यानाः उत्तरया बहीछेँ न्हूगु पहलं पुनःनिर्माण जुयाच्वंगु दु । थन दथुइ छगः चैत्य व ल्वहंया चैत्यअंकित आर्यावलोकितेश्वर व अमोघपास लोकेश्वरया देगः नं दु ।
थनया गन्धुरी देवताया च्वय् मातनय् आगंद्यः धकाः बज्रबाराही छम्ह स्थापना यानातःगु दु । अनं देगःया छेलिइ षटां आजु–षटकोटी आजुया प्रतिमा दु । थ्व बहीया जीर्णोद्धार जुयाच्वंगु दु ।
स्थानीय मनूतय्सं थ्व विहार निद्वःदँ पुलांगु धकाः धायेगु याः । थ्व बही सुनयश्री मिश्रं दयेकूगु धाइ, अथेसां थनया निर्माणकाल सम्बन्धी क्वातुगु अभिलेख मदु । यलय् बुंगद्यः हःबलय् द्यःयात थन बिज्याकूगु अले उकिया निंतिं थन लिक्क च्वंगु करुणाचुक ल्यःगु धइगु न जनश्रुति दु ।
च्यागूगु शताब्दीइ थ्व बहीलिइ महायान बुद्ध धर्मया गुरु रिम्पोछे पद्मसम्भवयात आश्रय बिउगु धइगु विश्वास दु । ने.सं. ५९९य् यम्पिथुप महाविहारयात यल तःबहालय् जूगु सम्यक महोत्सवय् ब्वनातःगु धइगु अभिलेखया आधारय् थ्व बही व स्वयाः न्हापा स्थापित धइगु सीदत । थनया आजुपिन्सं थन संघया कायमस्तय्त बन्दे छुइगु, द्यःपाः फयेगु, नित्यपुजा यायेगु ज्या यानाच्वंगु दु । लिसें नायः लुइगु, थपाः त्वयेगु, आगमय् पुजा यायेगु, दिसि पुजा यायेगु आदि नं जुयाच्वंगु दु । व बाहेक थन थेरवाद भिक्षुपिं नं च्वनेगु यानाच्वंगु दु अले उकथं नं बौद्ध क्रियाकलाप न्ह्यानाच्वंगु दु ।
यल मंगलबजारं दक्षिण स्वयाः वनेबलय् हौगः त्वालं भचा च्वय् लँ सिथय् ईबाःबही (वज्रप्रधान महापात्र संस्कारित राजश्री महाविहार) दु । मूलँ जुयाः दुहां वनेबलय् नितँ जाः च्वय् फः पिकयाः दयेकातःगु थ्व बहिलिइ थाहां वनेथाय् निखेरं ल्वहंया सिंह छज्वः दु । दुने वनेवं छेलिइ जवय् महांकाल व खवय् गणेश व कुमारया मूर्ति दु । वयां च्वय् बज्रसत्व दूगु सिँयागु तोरण तयाः अन ल्वहंया महांकाल तयातःगु दु । हानं खवय् सिँया मेम्ह महाकाल व नापसं हनुमानयागु मूर्ति तयातःगु दु । बहीया लाय्ब्वय् लिक्क बहीदेगः दु । अन कलात्मक लुखाया फुसय् पञ्चबुद्ध व निम्ह ताराया मूर्ति तयातःगु दु । लुखाया फुसय् महावैरोचन दथुइ तयाः जवंखवं गन्धर्व व किन्नरपिनिगु मूर्ति तयातःगु दु । देगः दुने गन्धुरी द्यः कथं पूर्वाभिमुख अक्षोभ्य प्रतिस्थापन यानातःगु दु ।
बहीया छचाःखेरं बरण्डा तयाः खुल्ला यानातःगु दु । द्यः लुखाया फुसय् कलात्मक लुखा दु, उकिया नापं आगंक्वथा दु । अथे हे देगः न्ह्यःने दथुइ धर्मधातुमण्डल सहितया चैत्य व क्षेत्रपाल द्यः नं पलिस्था यानातःगु दु । थन लूगु ताम्रपत्रकथं थुगु बही ने.सं. ५४७य् स्थापना यानातःगु जुल । लिपा वि.सं. २०५२य् जापानी सहयोगं थुकिया जीर्णोद्धार जुल । थुुगु ईबाःबहिलिइ थनया पञ्चस्थविर आजुपिन्सं आः थनया दुजःतय् बन्दे लुइगु, आजु तँय् थ्यंपिन्त नायः लुइगु व थपाः त्वयेगु आदि रीतिथितिया ज्या न्ह्याकाच्वंगु दु । बन्दे लुइबलय् ज्याःबहाःया गुरुजुपिं सःतेगु याइ । अथे हे दुजःपिन्सं पाःफयेबलय् द्यःखेचायेकेगु, आरती यायेगु, तुतः ब्वनेगु आदि याइ ।