पौराणिक बाखं कथं भ्वँतया चण्डेश्वरी (कुमारी)या उत्पत्ति देवासुर संग्रामया इलय् जूगु खः । रक्तचन्दन जंगलय् देवीं चण्डासुरया बध यायेवं असुरया म्हं अनुपम तेज पिज्वल, गुगु चण्डेश्वर लिंगया महापुण्यशाली लिंग जुल धकाः नेपाल महात्म्यया प्यंगूगु अध्यायया श्लोक ५५ य् च्वयातःगु दु ।
चण्डेश्वरीयात भ्वँमितसें हे माई, हे तारिणी, हे माता, हे भगवती आदि विविध नामं पुकार यायेगु यानाच्वंगु दु । देवीया चापुजा याइगु इलय् प्रसाद ग्रहण याकीबलय् न्हापां चीधिकःम्ह कन्यामचा (कुमारी) यात थकालि नकिं यानाः वयात निं चिपं थीकी । वयां लिपा तिनि मेपिंसं प्रसाद ग्रहण याइ । थ्व चलन आःतक नं न्ह्यानाच्वंगु दनि । थ्व चलनया कारणं भ्वँमितय्सं न्हापांनिसें चण्डेश्वरीयात कुमारी नाला वयाच्वंगु खः । भ्वँत कुमारी प्रधान देय् खः । न्हापांनिसें थनयापिं मनूतय्सं दँय्दसं दिल्लागा (श्रावण महिनां) भ्वँदेय्या सतकया निखेरं द्वलंद्वः कन्यामस्त तयाः तःधंगु उत्सव यानाः कुमारी पुजा यायेगु चलन न्ह्याका वयाच्वंगु दु ।
म्येय् पुजा (म्येय्, दुगु, फै (भ्याःचा), हँय् व ग्वंगः देवी चण्डेश्वरीयात बलि बियाः याइगु पुजा), टक पुजा (पीगंद्यःपिंत याइगु पुजा) व मतपुजा (चाँस पुन्हि) कुन्हु सुथन्हापां थीथी बाजं थानाः लाय्कुलिं म्वःम्वः मनूत मुनाः हर्षोल्लासपूर्वक देवी चण्डेश्वरीयात लसकुस यायेत चिलाख जुलुस आदि विविध विधि याये धुंकाःलि स्वांयाःपुन्हिकुन्हु भ्वँदेय्या केन्द्रस्थल स्वधाल यितिं (हितिं) नाय्खिं, धिमय्, बाँसुरी, कँह (काहा), प्वंगा आदि बाजं थानाः ८०÷९० म्ह मनुखं कुबियाः चण्डेश्वरी जात्रा सुरु जुइ । सनिलय् चण्डेश्वरीयात खतय् तइ । उगु इलय् दकलय् न्हापां धलंछेँ खलःया मानन्धरया पुजा क्वचायेकाः जक मेपिं व्रत च्वंपिं श्रद्धालु मिस्तय्सं पुजा यायेगु ज्या जुइ । पुजा यायेगु ज्याय् चण्डेश्वरीया पुजारी आचाःजुं (कर्माचार्यतय्सं) ग्वाहालि यानाबी । कन्हय्कुन्हु अर्थात् पारुकुन्हु द्यःखः भ्वँदेसय् जात्रा यानाहइ । द्यःखः तसकं तःधं जूगुलिं द्यःखः कुबीपिंत हःपाः बीगु ज्या सुरुनिसें अन्त्य तक अर्थात् द्यःखः जात्रा क्वमचाःतले खःगुथियापिं साय्मितय्सं याइगु खः । सुथसिया १० ताः इलय् खः वकु त्वालय् थ्यनेवं द्यःखः दैत्यल्वहं धाःगु छगः तग्वःगु ल्वहँतय् दिकी । अन चण्डेश्वरीयात कुलदेवी भाःपीपिं भोछिभ्वया खलःया निम्ह कन्यां थीथी विधिं पुजा यानाः लसकुस याये धुंकाःलि तुयुगु कापतं त्वपुयातःम्ह देवीया ख्वाः उलाबी । थुपिं कुमारी नं येँ देसय् रथजात्रा याइम्ह थें छुं घाःखू मदुम्ह जुइमाः । थ्वयां लिपा द्यःखःयात भ्वँदेय्या बजारं जात्रा यायां लाय्कुलिइ (दरबारय्) यंकी । लाय्कुलिइ लिपा द्यःखः लित यंकेगु ज्या जुइ । सनिलय् वकु त्वालय् द्यः थ्यनेवं दुकलं दान याइ । थ्व सकतां विधिया ज्या सिधयेकाः याइगु प्रक्रिया खः । व प्रक्रिया क्वचालकि देवीयात न्ह्याबलें तयातइगु थाय् चण्डेश्वरीया द्यःछेँ (देवगृह)य् यंकाः तये यंकलकि चण्डेश्वरीया जात्रा सिधइ ।
दुकलं दान ।

जात्राया छन्हु न्ह्यः पीगंद्यःयात बलि ब्यूपिं झिंनिम्ह दुगुचिया छ्यं व दुगुचिया ला कुचात झ्यालं ह्वलेगुयात दुकल दान धाइ । सु मनुखं उगु लाया कुचा लानाकाइ व तसकं भाग्यमानी जुइ धइगु जनविश्वास दु ।