दँय्दसं मिलापुन्हिकुन्हु व गुंपुन्हिया प्यन्हु न्ह्यः चांगुनारायण द्यः, लक्ष्मी व सरस्वतीया प्रतीक कथं वहःया कलश जात्रा यानाः येँया हनुमानध्वाखाय् बिज्याकेगु चलन दु । थ्व लिच्छविकालीन परम्परा कथं न्ह्यानाच्वंगु जात्रा खः । जनधारणाकथं छगू इलय् भूलोकय् मनूया भेषय् चाःहिउ वःम्ह स्वय्म नारांद्यः खः धयागु खँ छम्ह नांजाःम्ह तान्त्रिकं सीकाकाल । सकल मानव कल्याणया निंतिं वसपोलयात येँय् हे सदां बिज्याकातयेगु मतिइ तयाः मभिं क्यने कथं व मनूया न्ह्यःने चाया थलबल
तछ्यानाः अशुभ क्यनाबिल । अशुभ खनेवं नारांद्यः तलेजु दुने बिज्यात । नारांद्यः बिज्याःगुलिं अन तःधंगु होम व पुजा यानाः द्यः पलिस्था यात धयागु जनश्रुति दु ।
उबलय् निसें हे थौं तक थुगु परम्परा न्ह्यानाच्वंगु दु । दछिया निक्वः जुइगु थुगु जात्राय् स्वंगलं वहःया कलश भँडेलतय्सं प्वाथय् घानाः चांगुनारायण द्यःया देगः चाःहिलाः थाय्थासय् पुजा फफं मूलपानी, जोरपाटी, बौद्ध, चाबही, नक्साल जुयाः लानीपुखूया जगतनारायण देगलय् थ्यंकेहइ । अन राजोपाध्याय पुजारीं पुज्यायेधुंकाः गुरुजुया पल्टनं तोप तयाः लानीपुखूनिसें असं जुयाः मखंपाखे हइ । मखंया महाद्यःया न्ह्यःने थ्यनेवं चाया थलबल तछ्यानाः द्यःयात अशुभ क्यनी । स्वंगलं कलश हनुमानध्वाखा न्ह्यःने थ्यनेवं तलेजुया पुजारी राजापोध्यायं कलशयात पुज्याइ । चाँगुनारांद्यः येँय् बिज्याःगुया साक्षी कथं येँया लाय्कू कुमारीयात कर्माचार्य व जोशी पुजारीं पुजा याइ । अनं लिपा स्वंगलं कलश तलेजु दुने लसकुस यानाः दुकाइ । कलश तलेजु दुने बिज्याकेधुंकाः कुमारीयात थःगु द्यःछेँय् लितबिज्याकी । तलेजु दुनेया तुं दुगु थासय् कलश थापना यानाः तलेजु व चाँगुनारांद्यःया पुजा थवंथवय् हिलाबुला यानाः होम व पुजा याइ । पुजा क्वचायेकाः कलश ज्वनाः जुजुयात (न्हापा जुजुयात, लिपा गणतन्त्र वयेधुंकाः राष्ट्रपतियात) छाया दर्शन याकी । दर्शनलिपा उगु कलशया जल भचाखुसिइ विसर्जन यानाः कलश यात्रालिसें चायागु थलबल तछ्यायेगु जात्रा क्वचाइ ।

स्वनिगःया नांजाःपि प्यम्ह नारायणद्यः मध्ये चाँगुइ च्वंम्ह चाँगुनारायण नं खः । थन समन्तभद्र बोधिसत्वया प्रतीक किलेश्वर महाद्यः, छिन्नमस्ता (म्वःमदु अजिमा), खुसि सिथय् गोकर्णय् नैरात्मा गुह्येश्वरीया प्रतीक कान्ति भैरव÷ काली भैरव नं दु । चौलागा चःह्रेनिसें बछलाथ्व तृतीयातक कान्तिभैरव व किलेश्वरया जात्रा हनी ।
जात्रा झःझः धायेक हनेत चौलागा त्रयोदशीकुन्हु नाय्तय्सं नाय्खिं बाजं थानाः देय् चाःहिलेवं थम्हं जिम्मा काःगु ज्या बांलाक याइ । चःह्रेकुन्हु चाँगुनारायण द्यःयाथाय् नीसी यानाः सुथय् निफा जाकिया जा थुयाः काली व भैलःद्यः दयेकी । थ्वयात जाद्यः नं धायेगु याः । जाद्यः (भुजा) क्वबियाः जात्रा यानाः देगलय् छाइ । आमाइ मांया ख्वाः स्वयेकुन्हु मू जात्रा जूगुलिं किलेश्वर महाद्यः व कान्ति भैरवयात खतय् बिज्याकी । थीथी गुथिपाखें दाफा बाजं, धिमे व नाय्खिं बाजं थानाः जात्रा यानाः इकु त्वालय् थ्यनेवं द्यः पुज्याइ । बलम्पु त्वालय् थ्यनेवं भैलःद्यःयात भोग बी, किलेश्वरयात नैवेद्य छानाः द्यः पुज्याइ ।
बछलाथ्व पारुकुन्हु बान्हि बी न्ह्यः मतयाः न्ह्याकी । जुजु लानिया प्रतीककथं निम्ह मनूयात थीथी तिसां छाय्पियाः बाजं थानाः देय् चाःहीकी । बहनी हाकनं द्यःखः जात्रा याइ । चछि दाफा थानाः द्यःयात पुज्यानाः भोग बी । बछलाथ्व द्वितीयाकुन्हु कान्तिभैरवयात ‘देश दर्शन, जात्रा’ याकेगु झ्वलय् डाँछि, ब्रम्हखेल, भद्रवास, सक्वतक यंकी । किलेश्वरयात बँय् दिकेमज्यूगुलिं क्वबिया हे तइ । बछलाथ्व तृतीयाकुन्हु चाँगुइ किलेश्वर, कान्तिभैरवयात झ्वःलिक तयातइ । सुथंनिसें द्यःपुज्याः वइपिं म्वःम्वः दइ । बहनी खतय् स्वांमाः, झल्लर व पताः छानाः छाय्पियाः द्यः जात्रा सिधयेवं द्यःपिंत द्यःछेँय् लसकुस यानाः दुकायेवं जात्रा क्वचाइ ।

स्वनिगःया तसकं महिमां जाःपिं प्यम्ह गणेद्यः मध्ये चाबहीया गणेद्यः छम्ह नं खः । थुम्ह गणेद्यःयात चन्द्रविनायक, श्वेतविनायक, रक्तविनायक वा ल्वहंसाला गणेद्यः धकाः नं धायेगु याइ । प्राचीनकालंनिसें सांस्कृतिक व धार्मिकरुपं महत्वं जाःगु थुगु थाय्या गणेद्यःया जात्रा दँय्दसं कछलाथ्व पुन्हिकुन्हु (सकिमिलापुन्हि) निसें कछलागा तृतीया तक जुइ । जात्राया तयारी कथं कछलाथ्व द्वादशीकुन्हु गुथियारतय्सं पशुपतिया अमालकोट कचहरी वनाः दिन काःवनी । कछलाथ्व पुन्हिकुन्हु (सकिमिला पुन्हि) जात्राया न्हापांगु न्हि कथं गणेद्यःया न्ह्यःने हलिमलि ब्वयाः जात्रा शुरु याइ । थ्व हे दिं उगु प्रांगणय् च्वंम्ह भैलःद्यःया न्ह्यःने मि च्याकी । पूर्वपाखे च्वंगु चाकलाः दबुलिइ मस्तय्त मरःजा नकी । थ्व हे दिंकुन्हु लामपोखरीया पिंगला विहारया न्ह्यःने च्वंम्ह ल्वहंयाम्ह ध्वंयात शाक्य गुथियारतय्सं निमुरि जाकिया जा थुयाः ध्वंया म्हय् लेपन याइ । अनंलि ध्वंयात पुजा याइ । अन नं मि च्याकी ।
पारुकुन्हु गणेद्यः व भैलःद्यःया गुथियार पाःलाःया छेँपाखें निम्हं द्यःपिनिगु प्रतीकात्मक मूर्ति हयाः विराजमान याकी ।
अमालकोटया द्वारें सरकारी पुजा यायेवं जात्रा न्ह्याइ । निम्हं द्यःपिंत खतय् तयाः न्हापांगु दिंया जात्रा न्ह्याइ । चान्हय् थासंथाय्या पुजा फयाः चारुमति विहार न्ह्यःने थ्यंकाः जात्रा समापन याइ । द्वितीयाकुन्हु हानं चाबहीया नेवाः बस्तीइ निम्हं द्यःपिनिगु जात्रा न्ह्याकाः भैरवया खःयात कुटुबही त्वालय् दिकाः गणेद्यःया खः पशुपतिइ दुने यंकी । अनं खः लितहयाः हाकनं थासंथासय् पुजा फयाः चारुमति विहारया दबुलिइ दिकेहइ । तृतीयाकुन्हु तःधंगु खतं चिधंगु खतय् द्यःपिंत विराजमान याकाः थासंथासय् सिन्दुर जात्रा याइ । द्यःपिंत पाःलाःया छेँय् न्हूम्ह भौमचा दुकाये थें लसकुस यानाः दुकयाः उगु दँया जात्रा क्वचायेकी ।
विशेष यानाः भाकल पुजा, सुयां भिंगु ज्या यायेत, मचाजंक्व, इहिपाया लिसें ल्वचं मकयेमा धयागु मनसुवां चाबही गणेद्यःया पुजा स्वनिगः व स्वनिगःया पिनेच्वंपिंसं यायेगु याः । मस्त व बुराबुरितय्त म्हय् कै वयाः दुख जुयाच्वंसा किसली तयाः पुजा यायेवं ल्वय् लनीगु जनविश्वास अझं ल्यंदनि । अथे हे भैरवया न्ह्यःने सकिमिला पुन्हिकुन्हु च्याकीगु मिइ जँ पनेगु यातकि जँ स्याःगु ल्वय् मदइगु जनविश्वास दु ।