अमलेश्वर महाद्यःया देगः
धादिङ जिल्लाया पश्चिमय् त्रिशूली खुसि व महेश खुसिया दोभानय् गल्छी बैरेनीइ अमलेश्वर महाद्यःया
देगः दु । खुल्लागु थासय् सिमा यक्व दुथाय् दथुइ देगःया स्थापना यानातःगु दु । स्थानीय किंवदन्तीकथं पृथ्वीनारायण शाहं नुवाकोट त्याकाः थ्व थासय् बाय् च्वंगु अले म्हगसय् महाद्यवं वयात नेपाल त्याकेत आशिर्वाद बियाथकूगु खः । व हे लुमंकाः थन महाद्यः स्थापना यानातःगु धाइ । थन विशेष यानाः हरिबोधिनी एकादशीकुन्हु मेला जुइ ।
कर्णेश्वर महाद्यः
धादिङया सुनौला बजार गाविस वडा नं. १या नेवारपानी धइगु थासय् कर्णेश्वर महाद्यःया स्थापना यानातःगु दु । नितँजाः दुगु देगलय् हाकुगु चुलुगु शिवलिङ्ग स्थापना यानातःगु दु ।
गंगाजमुना तीर्थ
धादिङया सदरमुकाम धादिङबेसी स्वयां ११ कि.मी. उत्तरय् गंगाजमुना गाउँपालिका ५य् फूलखर्क धइगु थासय् गंगाजमुना तीर्थ दु । थन थ्व नांया निगू झ्वाला (झरना) दु ।
न्यनेदुकथं थ्व थासय् थ्व नांया निम्ह तताकेहेँ बेपत्ता जुयावंसांनिसें थनया धार्मिक महत्व थहां वन । थन गंगा व जमुनाया धातुमूर्ति स्थापना यानातःगु दु । हरिबोधिनी एकादशी व हरिशयनी एकादशीबलय् तःधंगु मेला जुइ । थन लिक्क कुकुराधारा धइगु छगू हिति दु । थन म्वःल्हु खिचां न्याःगु घाः लनी धइगु विश्वास दु । आः लःहाइगु थासय् खिचाया मूर्ति तयाः खिचाया म्हुतुं लः हाइगु दयेकातःगु दु ।
गुप्तेश्वर गुफा
धदिङया सदरमुकाम धादिङबेसीं स्वघौ न्यासि वनेमाबलय् थ्व गुफा ध्वदुइ । अथे धइगु न्हापाया सुन्दरबजार गाविसया ताकुखुरे धइगु थासं थ्व थाय् सती । थ्व गुफा दुने छगू मूल शिवलिङ्ग व न्यागू शिवलिङ्ग थज्याःगु आकृति प्राकृतिक रुपं बनेजूगु खनेदु । थन सिलाचः¥हेकुन्हु मेला जुइ ।
जलमुखी /ज्वालामुखी देगः
धादिङया ज्वालामुखी गाविस दुनेया सुनखानी धइगु थासय् जलमुखी वा ज्वालामुखीमाइ देवीया देगः दु । जिल्लाया मेमेगु देगः स्वयां कलात्मक खनेदुगु थ्व देगः प्यागोडा शैलीं नितँजाः यानाः दयेकातःगु दु । छतँजाः फःया द्यःने झिंनिगः कलात्मक थां धंकाः
देगः दनातःगु दु । मूलुखाया जःखः छज्वः ल्वहंया सिंह व न्ह्यःने ल्वहंया थां द्यःने च्वंम्ह सिंह पुलां पहः वः । न्ह्यःनेसं तःधंगु त्रिशूल धंकातःगु दु । थनया मूर्ति सुनखानी गांया छगू बुंगाःचाय् लूगु धइगु विश्वास दु । थन मोहनि, फागु पुन्हि व सिलाचः¥हेबलय् मेला जुइ । थबलय् थन भाकल याइपिन्सं म्येय्, दुगु, ग्वंगः व बखुं बलि बी ।
ढोलमण्डली वा मण्डलीमाई
धादिङ सदरमुकामं ८ कि.मी. तापाक ज्वालामुखी गाप वडा नं. ४ ढोलामा ढोलमण्डली वा मण्डलीमाइया
देगः दु । जंगलया दथुइ सामान्य तिकिझ्याः दुगु धलानया छेँ थें च्वंगु थ्व देगलय् १२दँ दुम्ह मगर मचायात पुजारी दयेकातइ । थन साउन व मलमासय् पुजा जुइमखु ।थ्व देगः वि.सं. १७५०य् द्यःमां ढोलकी मण्डली माइया पालय् दयेकूगु खः । उमिसं थन च्वंगु सिमायात हे द्यःमां नं धाइ । थन द्यइथाय् हरेक मंगलबार भाकल यानाः च्वलय्चा भोग बीगु चलन दु । थथे भोग बिउपिं थन हे दयेकाः नयावनेजिउ तर छेँय् यंकेमजिउ । थ्व देगलय् व पिने तकं मिस्त वने मजिउ अले उमिसं थ्व द्यःया प्रसाद तकं नयेमजिउ धयातःगु दु । उमिसं मसीकं थथे यातकि उमित जंगली जनावरं ज्वनीगु व हासनास जुइ धइगु विश्वास दु । न्हापा दलिततय्त नं दुतमछ्वइगु खःसा लिपा उमिसं आन्दोलन यायेवं व धाःसा फुक्का जूगु दु ।
त्रिपुरासुन्दरी/सल्यानकोट देवी देगः
धदिङ जिल्लाया सदरमुकाम धादिङबेसी स्वयां ३० किलोमिटर पश्चिमय् त्रिपुरासुन्दरी गाउँपालिका ४या कोटठोकय् त्रिपुरासुन्दरीया देगः दु । स्थानीय मनूतय्सं सल्यानकोट देवी व सल्यानकालिका धकाः नं धायेगु याः ।
थ्व गुप्त द्यःयात दछिया स्वंगः देगलय् मोहनिज्वःछि पूर्वया देगलय् मामाघर धकाः, मंसिरनिसें चैत तक आगिन्चोक गाविसया बेँसी देगलय् अले मेबलय् च्याला (८ महिना)तक वयागु पश्चिम थुम्कोय् च्वंगु देगलय् तयाः पुजाआजा याइ । छथासं मेथाय् यंकीबलय् अन तःजिक जात्रा व मेला जुइ । थ्व द्यःया मूजात्राः यःमरि पुन्हिकुन्हु याइ ।
थ्व द्यः हिन्दु पुराण कथं सतीदेवीया प्यं (कण्ड्यौलो) कुतुं वंगु थासय् उत्पत्ति जूगु धाइ । मोहनिबलय् थन म्येय्, भ्याःचा,दुगु व भुइफसिया बलिसहित पुजा जुइ । पृथ्वीनारायण शाहयात थ्व देवी आर्शिवाद बियाः नुवाकोट आक्रमण सफल जूगु खः धइगु जनविश्वास दु ।
नृवेश्वर महादेव
धादिङ जिल्लाया धुनिवेशी नपा ७ दुने नृवेश्वर महाद्यःया देगः दु । थन देगलय् दुने व पिने थीथी द्यःपिनिगु मूर्त व अमूर्त शिला मूर्तित दु । देगःया ऐतिहासिक तथ्य मदुसां थन छम्ह किसानं बुँज्या यानाच्वंबलय् दुने शिवलिङ्ग लुयावयेवं थ्व हे थासय् द्यः भाःपाः स्थापना याःगु धइगु किंवदन्ती दु । आः विशेष यानाः सन्तान मदुपिं मनूतय्सं थ्व द्यःयाथाय् पुजाआजा यात धाःसा सन्तान दइगु विश्वास दु ।
नृसिंहधाम
धादिङया सल्यानटारय् नेत्रावती व बुढीगण्डकी खुसिया दोभानय् नृसिंहधामया स्थापना यानातःगु दु । थ्व थासय् प्रल्हादयात नृसिंहअवतारं दर्शन बिउगु धकाः विश्वास यानतःगु दु । न्हापाया धार्मिक महत्व दुगु थासय् आः आधुनिक ढंगं धलान यानाः तःधिकःम्ह नृसिंहया मूर्ति स्थापना यानातःगु दु । अथे हे दाचिअप्पा तयाः कलात्मक देगः नं निर्माण जुयाच्वंगु दु । अथे हे थन गुरुकुल व गौशाला नं दयेकातःगु दु ।
पिण्डेश्वरी देवी देगः
धादिङया साविक पिण्डेश्वरी गाविस या वडा नं ४य् जिल्लाया हे ऐतिहासिक पिण्डेश्वरी देगः दु । थनया गरियाल खुसि व गलौदी खुसिया दथुइ अले गजुरी, पिण्डाकार व किरानचोकया दथुइ धकि भपुइकातःगु थज्याःगु थुम्कोय् थ्व देगः दु । खुल्ला आकाशया क्वय् च्वंगु थ्व द्यःगःया जःखः देवी व महादेव–पार्वतीया मूर्तित दु । थनया शिलालेखय् वि.सं. १७५५ उल्लेख जुयाच्वंगु ल्याखं थ्व जिल्लाया तसकं म्हो जक ऐतिहासिक प्रमाण दुगु धार्मिक सम्पदा जुल । थ्व थासय् मोहनिबलय् मेला जुइ ।
भीमसेन देगः
धादिङया न्हापायागु सुनौला बजार गाविसया वडा नं. ३या कोटथुम धइगु गांया दथुइ स्थानीयतय्सं तसकं हनातःम्ह भिंद्यःया देगः दु । छतँ जाःगु थ्व देगः दुने शिलाया भीमसेनया मूर्ति दु । अथे हे थन मेगु स्वंगः शिलायात नं भीमसेनया थीथी स्वरुप कथं कयाः पुजा याइ । थन मोहनि व चैत मोहनिबलय् बलि बियाः पुजा याइ ।
भैरवी देगः
धादिङया मलेखु स्वयाः २१ किलोमिटर उत्तर तजाःगु डाँडाय् लाःगु ज्वालामुखी गा.पा.या दथुइ सुनौला बजारय् भैरवी देगः दु । थनया नितँ जाःगु प्यागोडा शैलीया साधारण देगःयात आः कलात्मक कथं पुनःनिर्माण यानातःगु दु । थ्व देगःयात राम शाहं दयेकूगु धाइ । थुकिया दुने च्वंगु तग्वःगु शिलायात भैरवीया रुपय् पुज्याइ । थुकिया लिउने भैरवया देगः नं दु । थन म्येय् व फाया बलि बीगु चलन दु । मोहनिबलय् थन मेला जुइ ।
मुक्तिनाथ देगः
धादिङया सिद्धलेक वडा नं. ६, कुम्पुर परेवाटार धइगु थासय् मुक्तिनाथया देगःया स्थापना यानातःगु दु । पहाडी लागाय् धलान यानाः आधुनिक पहः वयेक स्वतँ जाःगु देगः दनातःगु दु । हरेक तल्लाय् तिकिझ्याः नं तयातःगु दु ।
मैदी भगवती देगः
धादिङया ज्वालामुखी गापा ३या उखुबारी धइगु थासय् मैदी भगवतीया देगः दु । थ्व द्यःयात मैदीकोट व खड्गदेवी नं धायेगु याः । नितँजाःगु प्यागोडा शैलीं जीर्णोद्धार जूगु थ्व ल्वहंया देगः कलात्मक खनेदु । देगः दुने देवीया प्रतीक कथं शिला व स्वपु खड्ग नं दु । थ्व थासय् सिंहबाहिनी भगवतीं महिषासुरया वध यायेधुंकाः झासुलंगु विश्वास यानातःगु दु । जुजु पृथ्वीनारायण शाहया व्रतबन्ध थन याःगु ल्याखं थ्व थाय्या धार्मिक व ऐतिहासिक महत्व दुगु जुल ।
सिद्धलेक/सिद्धेश्वर महादेव
धादिङया नलाङय् अथवा सिद्धलेक गाउँपालिकाया सिद्धलेकयात जिल्लाया हे महत्वपूर्ण धार्मिक सम्पदाया रुपय् काइ । थनया सिद्धेश्वर महाद्यःयात जिल्लाया हे तःधंगु धार्मिकस्थल खः । थन विशेष यानाः सिलाचः¥हेकुन्हु तःधंगु मेला जुइ ।
त्यःर त्वालं भचा च्वय् असं वनेगु झ्वलय् खवपाखेया गल्ली दुनेया ध्याकुनय् च्वंगु छेँया तलं वनकि थ्व धालसिक्व बहाः थ्यनी । चिकिचाधंगु प्यकुंलाःगु थ्व बहाःयात संस्कृतभासं गौतमश्री विहार धयातःगु दु । झिंन्हय्गूगु शताब्दीपाखे थ्व बहाः दयेकूगु अनुमान दु । झ्वाःबहाःया कचाया रुपय् फुसिंख्यः कवःया बज्राचार्यपिंसं सुथय्–बहनी पुज्याना वयाच्वंसां थ्व बहालय् खास यानाः उदाय्त च्वना वयाच्वंगु दु । थन क्वाःपाःद्यकथं उत्तराभिमुख अक्षोभ्य बुद्ध पलिस्था यानातःगु दु ।
थ्व इलय् क्वाःपाःछेँ नेवाः शैलीं पुनःनिर्माण यानाच्वंगु दु । वि.सं २०३० पाखे थ्व क्वाःपाःछे“ प्यतँ जाः खनेदु । मूलुखाया च्वय् तोलं, तोलंया च्वय् स्वपाः झ्याः व जवंखवं याकःझ्याः, याकःझ्याःया च्वसं बुद्धया किपाः अंगलय् च्वयातःगु खनेदु । च्वत तँय् विमानझ्याः क्वस्वयाच्वंगु व वयां च्वय् दिगि थें दयेकातःगु दु ।
थ्व क्वाःपाःद्यया मूलुखाय् सिँया धर्मधातु वागीश्वरनापं छचाःलिं प्यम्ह तान्त्रिक द्यःपिं, चिचिधिकःपिं बुद्ध, धर्म, संघया प्रतीककथं तयातल । बहालय् दथुइ लाक्क जवंखवं तग्वःगु निगः तुयु चिभाः पलिस्था यानातलसा क्वाःपाःद्यया चुलिंचु झ्वलिं निगः याना मुक्कं प्यंगः चिभाः तयातःगु खनेदु । अथेहे मण्डपाः, जज्ञ गाः नं दु । थ्व बहालय् मंसिर शुक्लपक्षया दशमीकुन्हु बुसादँ यायेमाः । क्वाःपाःद्यःयाथाय् मल्लकालीन सिजःपौ छगू नं तयातःगु दु, सायद थ्व बहाःया क्वाःपाःद्ययात सम्यकया निंतिं वःगु ब्वनापौ जुइफुगु अनुमान दु ।