अशोकबाटिका
नुवाकोटया तिंख्यः धाःगु चकंगु थाय् स्वयां भचा च्वय् डाँडाय् छगू पुलांगु चीभाःया पुचः व उकिया अवशेष दु, गुकियात अशोकबाटिका धाइ । डाँडाया भचा चकंगु थासय् दथुइ प्यकुंलाःगु दबूचा दु । छुं तजाःगु वा तःधंगु देगः वा स्तुपया आधार थें च्वंगु उगु फःया छखे निम्ह सिंह दु । द्यःने चिकीग्वःगु चीभाःया च्वय्या ब्व जक दु । थन हे देगःथें प्यंगः थां थनाः द्यःने ग्वाखंचाय् बुद्धमूर्ति तयामतःगु स्वंगः असाधारण चीभाः दु । निखे सिथय् महांकाःद्यः व गणेद्यःया चिचीग्वःगु देगः व खड्गया देगः नं दु । थनया शिलालेख स्पष्ट मदु । इतिहासविद्तय्सं थुकियात लिच्छविकालीन बौद्धस्मारक धकाः धयातःगु दु । पुरातत्व विभागं थन उत्खनन यायेगु योजना दयेकातःगु दु ।
करुणामय देगः
त्रिशूली बजारय् लँसिथय् करुणामयया देगः दु । प्यागोडा शैलीयागु थ्व देगः येँया देगः थें हे कलात्मक खने दु । जवंखवं ल्वहंया सिंह दु, अले निखेरं गं खायातःगु दु । मूलुखा कलात्मक जू । च्वय्या तोलंया दथुइ शाक्यमुनि बुद्ध व च्वय्, जवय् खवय् बोधिसत्वपिं दु । देगःया चाकःलिं रञ्जना लिपिं ओम मणिपद्मेहुं च्वयातःगु मानें चाःहीकातःगु दुसा आः वयाः अंगलय् नं अप्पा बांलुइक सिजःपातां भुनातःगु दु । न्ह्यःनेया त्वानाःसिँइ प्यम्ह करुणामयया मूर्ति दु अले धातुया पौया प्यखेरं झ्वःलिक फय्गं खायातःगु दु । दुने च्वंम्ह चायाम्ह द्यः खुयायंकेवं न्हूम्ह धातुया द्यः स्थापना यानातःगु दु ।
द्यःया स्थापनाया सन्दर्भय् प्रचलित न्यँकँबाखं कथं थ्व द्यः येँया च्वभाःद्यः खः । सँय्तय्सं खुयाः सँदेशय् यंकेत्यंगु इलय् थन थ्यंकाः दिकूगु अले थनं संके मफुसेंलि थ्व द्यः थनसं त्वःताथकूगु अले थनयापिं मनूतय्सं खनाः द्यः स्थापना यानाः देगः दयेकूगु धयागु न्यनेदु । थ्व देगः नुवाकोटया भाजुराम भारोया काय लक्ष्मीनारायणं ने.सं ९४७ य् स्थापना याःगु धयागु शिलालेख थन दु ।
कविलास नासःद्यः
नुवाकोट जिल्लाया सदरमुकाम विदुर स्वयां २० किलोमिटर तापाक कविला डाँडाय् कविलास नासःद्यः वा महाद्यः दु । वयात कपिलेश्वर नं धाइ । थ्व स्वनिगःया नेवाःतय् अतिकं श्रद्धा तयातःम्ह द्यः खः । चौतारां ३० मिनेटति पाः गयेवं पहाडया कापिइ गुफा थज्याःथाय् नासःद्यःया अमूर्त शिला दु । थन त्रिशूल व गं इत्यादि छानातःगु दु । न्यनेदुकथं थन प्रधानमन्त्री जुद्ध समशेरं तिसा वसः सिंह व द्वहँया मूर्ति इत्यादि छानातःगुलिइ यक्व धयाथें खुया यंकेधुंकल ।
थनया न्यँकँबाखंकथं छकः ख्वपया छम्ह गुभाजुयात म्हगसय् जि थन ख्वपया फोहरय् च्वनेमखु, कविलासया डाँडाय् च्वंवने धकाः क्यन । लिपा थन कविलासय् नासःद्यः लुइकल धाइ । थन विशेष यानाः बाजं थाइपिं, म्ये हालीपिं प्याखं हुलीपिं नासः कायेत धकाः वनी । थन वनाः द्यःयाके फ्वन धाःसा अज्याःगु कलाय् पारंगत जुइ धइगु विश्वास दु ।
कृष्ण देगः
नुवाकोट त्रिशूली पुलांगु बजारया च्वय्पाखे लँसिथय् कृष्णया देगः दु । छतँ जाःगु थ्व देगःया न्ह्यःने लुखा व जवंखवं च्वंगु झ्यालय् रेलिङ तयातःगु दु । दुने न्हाय्कंया दराजय् कृष्णया मूर्ति दु । थुकिया गजुलिइ वि.सं १९१४ या अभिलेख दुगुलिं थ्व थनया पुलांगु देगः मध्ये छगः धयागु सीदु । देगःया न्ह्यःने ल्वहंया थामय् गरुडया मूर्ति दु । न्हापायाम्ह गरुड खुयायंकूगुलिं लिपा मेम्ह स्थापना यानातःगु जुल । दँय्दसं थन कृष्णाष्टमिकुन्हु व्रत च्वनेगु व कन्हय्कुन्हु जात्रा यायेगु परम्परा दयेकातःगु दु । थुकिया लागि आः कृष्णमन्दिर संरक्षण समिति नीस्वनातःगु दु ।
गणेद्यः देगः
नुवाकोट त्रिशूली बजारया लँसिथय् गणेद्यः देगः दु । देगः पुलांगु खःसां आः यक्व जीर्णोद्धार यानाः आधुनिक स्वरुपय् हयातये धुंकल । न्हापा ल्वहं जक दुथाय् आः साँघु बजारया व्यापारीत जानाः धलोटयागु आकर्षक ख्वाःपाः, लीया इलां व पताः तयातःगु दु । देगः गबलय् स्थापना याःगु धयागु सीमदुसां अनया स्थानीय तेजलक्ष्मी व मेमेपिंसं ने.सं ९५६ य् देगःया चाकःलिं अंगः दनाः ल्वहँतं सिउगु अभिलेख दु ।
चैत्य
करुणामय देगःया सिथय् ल्वहंया चीभाः स्थापना यानातःगु दु । थ्व चीभाः वि.सं १९७९ य् स्थानीय बजारया वृषबहादुर श्रेष्ठं दयेकूगु खः । वय्कलं थ्व चीभाःया दँय्दसं बुसाधं पूजा यायेत गुथि नं तयाबिउगु खः । उकियात चीभाः गुथि धाइ । थन आः तकं पुजा न्ह्यानाच्वंगु दु ।
चौघडा
नुवाकोटया चौघडा धइगु थाय्या धार्मिक व सांस्कृतिक महत्व दु । हिन्दु पुराण कथं समुद्रमन्थन जुइधुंकाः शिवं विष त्वंगु अले वयात प्यंगः घलय् तयाः भैरवं अमृत त्वंकूगु थाय् धकाः विश्वास यानातःगु दु । अथे हे थनया गणेद्यःस्थानयात गणेद्यः शिवयात लसकुस याःगु धकाः धाइ । अले नारद ऋषि निर्गुणगत जूगु थाय्यात आः नर्जामण्डप धायेगु याः । थ्व थासय्
थी थी पुरातात्विक सामाग्रीया अवशेष लूगु दु । लिपा राणाकालय् जुद्ध समशेरं थन चौघडा बगैंचा, कस्तुरी दरबार अले एकराज समशेरं गडखार बगैंचा व बङ्गला दयेकूगु धाइ । आः धाःसा थन उकिया भग्नावशेष जक ल्यंदनि ।
जालपादेवी
नुवाकोट जिल्लाया सदरमुकाम विदुर स्वयां ७ कि.मी. दक्षिणय् स्वंगू खुसि त्रिशूली, तादी व झर्रावती स्वाइगुया त्रिवेणीइ जालपादेवीया देगः दु । स्थानीय मनूतय्सं थ्व द्यःयात नुवाकोट भैरवी द्यःया तता धकाः नालातःगु दु ।
स्थानीय न्यँकँबाखंया लिधंसाय् धायेगु खःसा अनया खानीगाउँ व चौघडाया निम्ह माझीत जाः प्यनाः न्या लाःवंबलय् जालय् ल्वहं छगः क्यन । तःक्वः वांछ्वयां नं वहे ल्वहं जक क्यंगुलिं तमं उकियात बगरय् वांछ्वःबलय् उकिं हि वल । उमित चान्हय् म्हगसय् क्यंकथं व ल्वहं जालपादेवी धकाः थुइकाः अनसं स्थापना यात । थन ल्हुतिपुन्हिकुन्हु मू मेला जुइ । उकिया लिसें भैरवी खः याःबलय् तःधं एकादशी व घ्यःचाकु संल्हूबलय् नं थन मेला जुइ ।
दक्षिणकाली देगः
त्रिशूली बजारया क्वय् खुसिसिथय् ताँपुया क्वसं दक्षिणकाली देगः दु । देगः चिग्वःसां अनया हिन्दू समाजं बांलाक हनाबना तयाः थीथी जात्रा पर्वय् थन पुज्यायेगु यानाच्वंगु दु । थ्व देगः वि.सं. १९७० सालय् स्थानीय दलबहादुर अमात्यं दयेकूगु खः ।
अबलय् लिक्कसं छगू धर्मशाला नं दयेकूगु खः, लिपा व धर्मशाला जीर्ण जुइवं शेरबहादुर अमात्यं जीर्णोद्धार यात । व नं दुनावनेवं आः व धर्मशालाय् स्थानीय क्लब दयेकातःगु दु ।
दुप्चेश्वर महाद्यः देगः
नुवाकोट जिल्लाया सदरमुकाम विदुर स्वयां १५ कोस पूर्वय् राउतेबेंसी ६, सल्लेगाउँ स्वयां क्वय् पहराय् दुप्चेश्वर महाद्यःया देगः दु । वयात दुग्धेश्वर व सन्तानेश्वर नं धाइ । थ्व द्यःयात हिन्दु व बौद्ध सकसिनं थःथःगु आस्था कथं हनातःगु दु ।
न्यँकँबाखं कथं छकः थन सूर्यमति खुसिया सिथय् छम्ह तामाङया सा तन । वयात व सा छगू भीरय् दु धइगु म्हगसय् क्यन । कन्हय्कुन्हु व थासय् वनाः स्वःवंबलय् अन भीरय् छगः ल्वहँतय् सां दुरु हायेकाच्वंगु खनेवं उकियात सकसिनं द्यः भाःपियाः पुजा यायेगु सुरु यात । विशेष यानाः सन्तान मदुपिंसं थन पुज्यात धायेवं सन्तान दइ धयागु विश्वासकथं थन तातापाकंनिसें मनूत दर्शन याःवनेगु याः । थन यःमरिपुन्हिकुन्हु व सिलाचःह्रेकुन्हु विशेष मेला जुइ ।
नागपानी भगवती देगः
नुवाकोट जिल्ला विदुर नगरपालिका वडा नं ३य् कपासखोरिया धइगु थासय् नागपानी भगवतीया देगः दु । स्थानीय मनूतय् धापू कथं वि.सं. १८०१ य् नुवाकोटं बेलकोटय् हमला याःवंबलय् निम्ह मिसामस्त लूगु, उकिइ छम्ह अन हे अलप जूगु अले मेम्हसित बुइकाः यंकूगु खः । अले व बुयायंकूम्ह मनुखं लः त्वनेत दिकूगु थासय् व मिसामचा ल्वहं जुयावंगु खः । अले व लँय् अलप जूम्ह केहेँम्ह अले वयात नापलायेत दछिया छकः येँनिसें हयेमाःगु चलन दु धायेगु नं याः । पृथ्वीनारायण शाहं गोरखानिसें ज्वनावःपिं निम्ह भगवती मध्ये छम्ह थ्व अले मेम्ह हनुमानध्वाखा दरबारया कँडेलचोक भगवती खः धायेगु चलन दु ।
पञ्चकन्या माइ देगः
विदुर नगरपालिका वडा नं ८य् पञ्चकन्या माइया देगः दु । थ्व देगः विदुर स्वयाः ४ किमि तापाक धादिङ व गोरखा वनेगु लँपुइ सामरी धइगु थासय् गँुच्वकाय् लाः । पीठ थें अमूर्त ल्वहं झ्वःलिक तयातःगु द्यःयात दक्वस्यां अतिकं हनाः पुजा याः । थ्व देगःयात जुजु पृथ्वीनारायण शाहं निक्वःखुसिइ नक्वाः हमला यायेत देवी उपासना यायेकथं स्थापना याःगु धायेगु याः । थ्व थासय् मोहनि व मेमेगु ततःधंगु नखः व जात्राबलय् मेला जुइ । त्रिशूलीयापिनि इहिपा, कय्तापुजा व मेमेगु सामाजिक ज्या यायेगुया लिसें गुँभ्वय् इत्यादि ज्याझ्वः यायेत नं थ्व देगः पाय्छि जुयाच्वंगु दु ।
बटार ल्वहंहिति
विदुर नगरपालिका अन्तर्गत बटार धयागु बस्तीया दथुइ छपु ऐतिहासिक ल्वहंहिति दु । स्वनिगःया थें कलात्मक अले अथे हे परम्परागत शैलीं दयेकातःगु थ्व हिति येँ खिचापुखूयाम्ह मरिचमान काजीं थः बाज्याया नामं कीर्ति तःगु धाइ । पृथ्वीनारायण शाहं किपू त्याकेधुंकाः उगु युद्धय् किपूपाखें ल्वाःवःम्ह छम्ह काजीयात थ्व जंगलय् लः तकं त्वनेमबिसे छ्यंगू तुनाः स्याःगु धाइ । वया छय् मरिचमान काजीं थः अजायात स्याःगु थासय् वयागु नामय् थुगु हिति दयेकूगु खः । थ्व हिति दयेकेत थ्यंमथ्यं निगू किलोमिटर तापाकंनिसें परम्परागत शैलीया पाइपं लः हयाः थन हायेकूगु धाइ ।
बटारपाटी
विदुर नगरपालिका अन्तर्गत बटार धयागु बस्तीया केन्द्रय् ताःहाकःगु छगू ऐतिहासिक फल्चा वा सतः दु, गुकियात बटारपाटी धाइ । त्रिशूली जुनाः पश्चिम नेपालं स्वनिगलय् वइपिं सकसिनं थ्व पाटीइ चा च्वनेगु याइ । थ्व नं मरिचमान काजीं थः अजायात स्याःगु थासय् दयेकूगु खः । सतःया स्वखेरं अंगलय् दुर्गा, बुद्ध, लक्ष्मीनारायण व गणेद्यःया मूर्ति स्थापना यानातःगु दु । वय्कलं थ्व हिति व सतःया संरक्षणया ंिनंतिं गुथि नं दयेका थकूगु खः ।
बासुकीस्थान
नुवाकोट जिल्लाया सदरमुकाम विदुर स्वयाः थयंमथ्यं ९ कि.मी. दक्षिणपूर्वय् बासुकीस्थान दु । पूर्णकदया न्हय्म्ह नागयात आसन दयेकाः च्वनाच्वंगु भगवान बासुकी नारायणया थन कलात्मक प्रस्तरमूर्ति दु । लिक्कसं तमागु वंगलसिमाया कारणं थ्व देगः झन् आकर्षक खनेदु । देगःया जवपाखे सतः दयेकातःगु जीर्ण जुसेंलि खवय् न्हूगु पक्की सतः दयेकातःगु दु ।
थनयागु मूर्तिया छ्यं तछ्यानाः खुयायंकूगु खःसा वि.सं. २०५४ सालय् व छ्यं लुइवं हानं अन हे स्थापना यानातःगु दु । थ्व द्यःया मूर्ति. गबलय् दयेकूगु धइगु प्रामाणिक अभिलेख मदु । तर स्थानीय मनूतय्सं थ्व द्यः बुँइ तःलय् ल्हानाच्वंगु अले बुँज्या यानाच्वंबलय् छम्ह नागया छ्यं ध्यंगु अले हि बाःवयाः खुसि जूगु धइगु किंवदन्ती कनेगु याः ।
भिंद्यः देगः
नुवाकोटया त्रिशूलीइ पुलांगु बजारय् भिंद्यःया स्वंगः देगः दु । बजारया खिन्चेत बागबगैंचा क्वय् च्वंम्ह भिंद्यःयात ‘कथः भिंद्यः’ धाइ । थन भिंद्यःया लिक्कसं गणेद्यःया मूर्ति नं दु । वयां क्वय् दथुइ च्वंम्ह भिंद्यःयात ‘चि भिंद्यः’ धाइ । न्हापा वि.सं १९६० पाखे थन सँय्तय्सं सँदेसं चि हइबलय् भन्सार पुलेधुंकाः व्यापारीतय् द्यः भिंद्यःयात नं छपासः चि छाइगु व ठेकेदारतय्सं मुंकाः उकिया हे ध्यबां भिंद्यःया जात्रा न्यायेकेगु यानाच्वंगु खः । क्वय् च्वंम्ह भिंद्यःयात ‘दां भिंद्यः’ धाइ । व बाहेक नं थनया पीपलटार, बागटार व बगुवाय् नं नेवाःतय्सं भिंद्यः स्थापना यानाः पुजाआजा यानावयाच्वंगु दु ।
राम मन्दिर
त्रिशूली बजार पुलांगु बस्ती स्वयां क्वय् लाःगु थासय् राम मन्दिर दु । थ्व त्रिशूलीया हे दकलय् तग्वःगु हिन्दु देगः खः । त्रिशूली खुसि स्वयां च्वय् छगू खुल्लागु थासय् प्यखेरं धर्मशाला तयाः थ्व देगः दयेकातःगु दु । छतँ जाःगु देगःया न्ह्यःने स्वदुवाः लुखा दु, व मूलुखापाखे छकू बरन्डा पिकयाः भारतीय शैली दनातःगु देगः दुने राम सीता व लक्ष्मणया दुरुल्वहंया मूर्ति स्थापना यानातःगु दु । छतय् कःसि थें दयेकातःगु दुसा द्यःया मूर्ति दुथाय् च्वसं शिखरशैलीं थकयाः च्वय् गजू छुनातःगु दु । बौद्ध विहार स्थापना जुइधुंकाः अनया कीर्तन मण्डलया प्रेरणां खिन्चेत बगैंचाया मातहतय् लाःगु क्वय्या बगैंचाया भचा जग्गा कयाः स्थानीय मनूतय्गु श्रद्धा व ग्वाहालि कयाः थन राम मन्दिर दयेकाः वि.सं. २०१३ साल रामनवमीकुन्हु मूर्ति प्रतिस्थापन याःगु खः ।
देगः गबलय् दयेकल धइगु ऐतिहासिक प्रमाणया अभाव दु । अथेसां थनया हिन्दु नेवाः समुदायं दकलय् हनाबना तयातःगु देगः थ्व हे खः । उमि इहिपालिसें मेमेगु धार्मिक सांस्कृतिक ज्याझ्वः यायेगु थाय् नं थ्व हे खः । हरेक रामनवमीकुन्हु थन तःधंगु मेला जुइ । वि.सं. २०७२ सालया तःभुखाचं थ्व देगः दुनेवं स्थानीय जनताया सक्रियताय् जीर्णोद्धार जूगु खः ।
लक्ष्मीनारायण देगः
त्रिशूली बजारया लँसिथय् लक्ष्मीनारायणया देगः दु । ल्वहंया फलय् आः दाचिअप्पां छतँजाः यानाः देगः दनातःगु दु । लुखाया जवंखवं गणेद्यः व कुमारया मूर्ति दु । दुने ल्वहंयाम्ह लक्ष्मीनारायणया मूर्ति दु । च्वय् टायलया पौ तयातःगु दु ।
शिव देगः
त्रिशुली साँघु बजारय् लिक्क खुसिसिथय् छगः शिवया देगः दु । अप्पां दनातःगु थ्व देगःया प्यखेरं ल्वहंया तोलं सहितया लुखा दु । छखे चीधीम्ह द्वहं दु । आः जस्ताया पौ तयातःगु दु । थ्व देगः गबलय् दयेकल धयागु ऐतिहासिक अभिलेख मदुसां थन येँ, यल व ख्वपयापिं व्यापारीत वनाः च्वनेगु यायेवं, नेपाल दरबारय् पाण्डे खलःतय्गु ल्वापु जुयाच्वंबलय् छगू खलकं थन शिव देगः दयेकल, अले अन धर्मशाला व चौघडा तकं क्याम्पां घेरे यानाः गुथि तल धकाः धाइ ।
शिव देगः (चिग्वःगु)
करुणामय देगःया न्ह्यःने छगः चिकिग्वःगु शिव देगः दु । ल्वहंया पुलांगु फःया द्यःने देगः दनातःगु दु, अले न्ह्यःने पुलांगु हे ल्वहंयाम्ह द्वहं नं दु । तर आः सिमन्तिया प्लास्टर यानाः दयेकातःगु थ्व साधारण देगःया मौलिक स्वरुपया बारे जानकारी मदु ।
थ्व देगः येँय् सत्ताय् थ्यंपिं पाँडे खलकं दयेकूगु धइगु धापू दु । उमिसं देगःया नापं सतः दयेकाः दँय्दसं सिलाचःह्रे व श्रीपञ्चमीकुन्हु पुजा यायेत गुथि नं तयाबिउगु खः ।
सेराब्यासि – नुवाकोटमाडी दरबार
जुजु पृथ्वीनारायण शाहं तजाःथाय् नुवाकोट दरबार दयेकूगु खःसा चिकुलां च्वनेत क्वय् तादी खुसिया सिथय् सेराब्यासि धयागु थासय् मेगु दरबार दयेकूगु खः, उकियात माडी दरबार नं धाइ । वि.सं. १८२२य् जुजुं थ्व दरबारया उल्लेख याःगु खः । दरबारयात प्यखेरं पःखालं चाःहीकातःगु खः ।
पृथ्वीनारायण शाहं थःगु अन्तिम ई थन बिकूगु, अले नेपाल–चीन युद्धया इलय् बहादुर शाह नं अन च्वंवंगु धाइ । आः थन पःखाः, ध्वाखा, तुं, जग, देवस्थल, बन्दीखाना, कमलपोखरी, रंगबैठक इत्यादिया भग्नावशेष जक ल्यंदनि । अबलय्या क्यबयात आः नं सेराबगैंचा धायेगु यानाच्वंगु दु । अथे हे थन जुजुया भाइ भारदारतय्सं नं छेँ दयेकूगु अले व नं धमाधम भग्नावशेष जुजुंवंगु धकाः धायेगु याः । थ्व हे थासय् जुद्ध समशेरं सेरा दरबार दयेकेबिल ।
न्हय्गां जात्राया झ्वलय् नगामय् बालकुमारीया खः जात्रा जुइ । थ्व जात्राया झ्वलय् जुइगु मेगु आकर्षण धयागु धाल्चा खाकेगु नं खः । जात्रा न्ह्यः थन नं भेलुथ्वँ थुइगु चलन दु । थन नं थिंलाथ्व चौथिकुन्हु भेलुथ्वँ थुइ । सप्तमीकुन्हु निसें जात्राया ज्याझ्वः न्ह्याइ । थुकुन्हु बालकुमारी द्यःया द्यःयात यचुपिचु यानाः धकिइ तइ, अले ‘धकि द्यः’ कथं पुज्याइ । बहनी छ्वय्लाभू जुइ ।
अष्टमीकुन्हु ‘धाल्चा खाकेगु’ ज्या जुइ । थुकुन्हु चान्हय् होम जुइ । न्याम्ह मिजंतय्त तुयुगु फेत्तां चिकाः योगिनीया स्वरुपय् हइ । उपिं न्याम्हेसिनं हे होमया ज्या याइ । फेत्ता चिनातःपिं न्याम्हेसितं छगः छगः कलश ज्वंकी । कलशय् छगलय् थ्वँ, छगलय् दुरु, छगलय् धौ, छगलय् अय्लाः व छगलय् हि तयातःगु दइ । कलश ज्वनातःपिं मनूतय्त सुकां चिनाः गुरुजुं मन्त्र ब्वनेधुंकाः थुपिं कलश ज्वनातःपिं योगीनिपिं खानावइ । थथे खाइबलय् दुरु ज्वनातःम्ह छम्ह धाःसा खाइमखु । बौद्ध तान्त्रिक विद्या कथं थ्व पुजा जुइगु खः । थुकुन्हु नगामय् पाहांपिंत ब्वनाः भ्वय् नकेगु नं याइ ।
नवमीकुन्हु द्यःखः जात्रा जुइ । बालकुमारीया पीगनय् सरकारी पुजा धुंकाः द्यः जात्रा न्ह्याइ । बालकुमारी द्यःयात खतय् तयाः देय् चाःहीकी । जात्राया झ्वलय् द्यःयात थकालिं भमचा थें लसकुस यानाः दुकायेमाःगु चलन दु ।
येँया थःने लागाय् दुथ्याःगु थ्व बहाः तसकं नांजाःगु श्रीघःबहाःया पिनेसं लाः । थाय्मदुं तप्यंक थँहितिपाखे वयेबलय् श्रीघःमथ्यंक निखाःछेँया नापसं सिँया त्वलं तयातःगु लुखा खनेदइ । वहे लुखा दुने चीधंगु बहाः दु, गुकियात नःघःबहाः धयातल । थ्व बहाःयात संस्कृत भासं रत्नमण्डल महाविहार धाइ । बहाः दुहां वयेगु मू लुखाया फुसय् तयातगु सिँया त्वलनय् वैरोचन बुद्धयात दथुइ तयाः मेपिं बुद्धं घेरे याकातःगु खंकेफु । पुलांगु त्वलं खुयायंके धुंकाः थ्व न्हूगु त्वलं तःगु खः ।
थ्व बहाःया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख जुयाच्वंम्हं अक्षोभ्य बुद्ध खः । क्वाःपाःद्यया मूलुखाया जवंखवं सारीपुत्र व मौद्गल्यायनया मूर्ति दु । क्वाःपाःद्यया न्ह्यःने जवंखवं निम्ह ल्वहंया सिंह नं दु । मू लुखाया फुसय् च्वंगु त्वलनय् धर्मधातु बागिश्वरी व थीथी प्यम्ह द्यःत कियातःगु दु । वया फुसय् स्वपाःदुगु पसुकाझ्याः, जवंखवं याकःझ्याः दुसा वयां च्वय्या तँय् विमानझ्याः दु । थ्व पसुका व विमानझ्याःया दथुइ झ्वलाक्क त्वानाःसिँया दथुइ न्हय्म्ह बुद्धया किपा व वयां सिथय् लाक्क मेपिं निम्ह द्यः जवंखवं च्वयातःगु खंकेफइ । विमानझ्याः दुगु क्वथाय् बहाःया आगं दु । न्हापा क्वाःपाःछेँया पौ आँय्पापौ तयाः गजू छुनातःगु खःसा लिपा सिजःपौ तयाः सिजःया पताः ब्वयेकातःगु दु ।
थ्व बहाःया शाक्यपिं बाराया सिम्रौनगढया दुम्जा धाःगु थासं वःगु धापू दु । सिम्रौनगढय् मुस्मां शासक गयासुद्दीन तुलकया आक्रमण लिपा अन च्वंपिं शाक्यत उत्तरपाखे बसाई सरे जुयाः पश्चिम नुवाकोटय् च्वंवंगु खः । गुकिया अवशेष थौंतक न अन पलिस्था यानातगु चिभालं क्यनाच्वंगु दनि । लिपा पृथ्वीनारायणया आक्रमण न्ह्यवं येँ दुहां वयाः थौंकन्हय्या नःघःत्वाःया खालीगु जग्गाय् विहार दयेकाः च्वन धयागु धापू दु । ने.सं. ८०५ पाखे थ्व बहालय् शाक्यभिक्षु श्री रामदेव व शाक्यभिक्षु धर्मराजं चिकं अप्पाः सियाबिउगु अभिलेख दु । ने.सं. ७६७ पाखे श्रीघः विहारया जिर्णोद्धार याःगु इलय् थ्व बहाःया संघसदस्यपिंसं नं आर्थिक ग्वाहालि याःगु खँ ल्वहंपतिइ न्ह्यथनातःगु दु । थ्व बहालय् आःतक ने.सं. ८०५, ने.सं. १०५४ व ने.सं. १११७ सालय् स्वकः जिर्णोद्धार ज्या न्ह्याकेधुंकूगु दु । बहालय् ने.सं.१०२७ व ने.सं. १०५३ या निगःचिभाः नं पलिस्था यानातःगु दु ।
यल नःबही त्वालय् नःबही (लोकीकीर्ति महाविहार) दु । मूलुखाया च्वय् क्वताःझ्यालय् बुद्धजीवनी कियातःगु दु । तकूगु चकंगु बहिलिइ पुलांगु स्वरुप दनि । दथुइ चिकंअप्पां सियाः प्यखेरं फःपिकयातःगु दु । प्यखेरं नितँजाः पौ पिकयाः प्यखेरं चकंक तयातःगु दु । बही देगःया मूलुखाया जःखः सिंह, सारिपुत्र–मौदगल्यान, ध्वाँय् व गं दु । लुखा फुसय् धातुया तोरण तयातःगु दु । देगलय् बही द्यःया रुपय् उत्तर स्वकाः अक्षोभ्य बुद्ध स्थापना यानातःगु दु । थुकिया न्हापांगु तल्लाय् अंगलय् सिपुतिइ अक्षोभ्य, प्रज्ञापारमिता व षडक्षरी लोकेश्वरया चित्र दु । देगःया पलिलइ धातुया पल्लिं चिनातःगु दु । उकिया दथुइ चैत्य गजू छुनातःगु दु । बही दथुइ लिच्छवि चैत्य व परिभोग चैत्य स्थापना यानातःगु दु ।
थन दुगु चैत्यया आधारय् थ्व लिच्छविकालीन बही खः धायेगु याः । अथेसां थनया निर्माणकाल क्यनीगु छुं अभिलेख लुयामवःनि । थन लूगु ने.सं. ५०५या ताडपत्रय् नकविहार उल्लेख जुयाच्वंगु दु ।
थौंकन्हय् थनया संघपिनि पञ्चस्थविर आजुपिनिगु नायकत्वय् बन्दे लुइगु व थपाः त्वयेगु अले आचार्य लुइगु जुयाच्वंगु दु । थनया दुजःतय्सं द्यःपाः फयेगु, नित्यपुजा, आरती पुजा, गुथिपाः फयेगु, आचाः गुथि हनेगु आदि ज्या यानावयाच्वंगु दु । अथे हे लःसेवा, गुंला सेवा, काति सेवाय् नं निरन्तरता बियावयाच्वंगु दु । न्हापा थन गुंलाबलय् आपालं बुद्ध, बोधिसत्व व देवीदेवतापिनिगु मूर्ति ब्वयेगु चलन दुगु खःसा आः व बन्द जुइधुंकल । अथे हे थन दुने दुपिं बुद्ध व भविष्य व्याकरणमुद्रया बुद्धया ऐतिहासिक मूर्ति तनेधुंकूगु दु ।
नरः येँया छगू ऐतिहासिक शहर खः । किरातकाल व लिच्छवीकालय् तसकं प्रख्यात नगरयात सत्ययुगय् विजयपुर धकाः धायेगु याः । थुगु हे शहरय् कौलागा पारुकुन्हु नरनारायणया जात्रा जुइ । ब्रम्हा, बिष्णु व महेश्वरया जात्रा कथं हनीगु थुगु जात्राया नितिं थतु त्वाः, न्यालम त्वाः व कोटु त्वाःलय् स्वंगू विशेष आकारया खः दयेकी । साय्मितय्सं विशेष पहलं खः दयेकेगु यानावयाच्वंगु दु । खःयात छायेपिइगु विशेष म्हासुगु मैन स्वां अर्थात स्वर्ण स्वां पुजारीया जिम्माय् दु । स्वतँजाःगु चाकलाःगु खतय् तुयुगु कापतं भूना हिमालय् पर्वतया रुप बियातःगु दुसा उकिया छचाखेरं धुपी स्वांयात महाभारतया प्रतीक कथं तयाः सिथय् म्हासुगु मैन स्वांया झल्लरं छाय्पिया तःगु दइ । अथेहे क्वस्वःगु गुजूयात निखें निपू खिपः तयाः चा हुइकाः पृथ्वीया प्रतीक कथं कयातःगु दु । उकिं हे थुगु जात्रायात गनं मदुगु जात्रा कथं कायेगु याः ।
किम्बदन्तिकथं मचा प्वाथय् दुम्ह रानीया अपहेलनां क्रोधित जुयाः हिमालय् पर्वतय् तपस्या च्वंवम्ह नारांद्यःयात विशेष कथं देशय् गनं मदुगु खःतय् विराजमान याकाः नेपालमण्डलय् बिज्याकेगु विश्वकर्माया प्रस्तावयात स्वीकार यानाः नारांद्यः थ्व हे खतय् विराजमान जुयाः भूलोकय् बिज्यागु धाइ । अनं लिपा नाराद्यःया कोप भाजन जुया १२ दँ तक नं मचामबूम्ह रानीया लिसें सकल प्वाथय् दुपिं मिसातय् मचा बुल धइगु किम्वदन्ती दु ।
थ्व जात्राय् प्वाथय् दुपिं मिस्तसें वःलाछिं नं च्वनेगु याः । अथेहे मचा बुइ थाकुया ब्यथा जुयाच्वंपिं मिसातय्त मैनमत वा स्वर्ण स्वां कपालय् थिइका बिइवं याउँक मचा बुइगु जनविश्वास नं कायम हे दु ।
मैन स्वां मैनयात नायेकाः उकिइ म्हासुगु रंग ल्वाकछ्यानाः स्वांया थासाय् तयाः दयेकीगु छताजि स्वत तकिया
स्वां खः ।
येँ महानगर दुने विद्यमान पुरातात्विक महत्वया आपालं थाय् मध्ये छगू महत्वं जाःगु थाय् नरः खः । सत्ययुगय् विजयपुर धायेगु यानातःसां अन लुयावःगु लिच्छविकालीन अभिलेखय् थनया नां एन्दीग्राम धकाः न्ह्यथना तःगु खनेदु । लिपा एन्दीग्राम खँग्वः अपभ्रंस जुयाः हाँडीगां जूवंगु धइगु इतिहासकारपिनि दु । थन डंगोल, महर्जन, प्रजापति, मानन्धर, श्रेष्ठ, थापा व परियार थरया मनूतय्गु बसोबास दु ।
स्वनिगः दुनेया हे छगू पुलांगु थाय् जूगु नातां थन नं दच्छिया दुने हनेगु सकतां नखःचखः हनेगु याः । थीथी नखःचखः व जात्रा हनिगु विशेषतां जाःसां उकिइ मध्ये छता विशेष कथं हनिगु गुँपुन्हि पायाः जात्रा खः । अथे ला पायाः जात्रा मोहनीबलय् स्वनिगः दुने थासंथासय् खड्ग ज्वनाः पायाः वनेगु चलन दु । गुकीयात जात्रा कथं हनेगु यानाच्वंगु दु । तर थन नरःया गुंपुन्हि पायाः बिस्कं न्ह्यानाच्वंगु खनेदु ।
पौराणिक बाखं कथं महिषासुर राक्षसयात मिसां बाहेक मेपिन्सं स्याये मफइगु वरदान प्राप्त जूगु हुनिं द्यःपिं नाप युद्ध जूसां स्याये मफूगुलिं विष्णु, रुद्र व इन्द्रं थःथःगु शक्तिं छम्ह देवीयात उत्पन्न याःगु जुल । उम्ह हे देवीं युद्धय् महिषासुरयात स्याये धुंकाः हानं मेपिं सुं दानव वा राक्षस ल्यं दनिला धकाः ल्हातय् खड्ग ज्वनाः पायाः पिहाँ वःगुया सांकेतिक रुपं थ्व जात्रा न्ह्यानाच्वंगु धइगु अनया स्थानिय बुढापाकातय् धापू दु ।
नरलय् पायाः जात्रा गबलेंनिसें न्ह्यात धइगु बारे छुं प्रमाण लुइफुगु मदुनि । ख्वपःया पायाः जात्राय् जुजु नरेन्द्रदेवया खड्ग प्रदर्शन यायेगु चलन दु उकिं अन जुजु नरेन्द्रदेवया पालंनिसें न्ह्याःगु खःला धकाः अनुमान यानातःगु दु (कल्पना श्रेष्ठ, प्राचीन नेपाल) अथे हे बुंगद्यः रथजात्राय् नं नरेन्द्रदेवया हे खड्ग यंकेगु चलन दु । उकिं बुंगद्यःयात जुजु नरेन्द्रदेवया पालय्ने पाः हःगु बाखं दु ।
अथे हे जयस्थिति मल्लया पालय् च्वयातःगु गोपाल राजवंशावली नं खड्ग जात्राया नितिं ख्वपवासीपिन्सं खड्ग मालेगु झ्वलय् १७०० ढाल तरवार सिद्धिपुजाया नितिं दरबारय् थ्यंगु व्यहोरा उल्लेख यानातःगु दु ।
पायाः वा खड्गजात्राया नामं थुइका वयाच्वनागु थ्व जात्रा येँ, यल, ख्वपया लिसें किपूलिइ नं न्ह्यानाच्वंगु दु । येँय् असनय् व ठमेलय् बौद्धमार्गी चलन कथंसा टेबहाल, वटु, महाबौद्ध, कोहिति, यतखा, वनेमाः चुक, लाय्कू आदि थासय् हिन्दुमार्गी कथं अथेहे यलय् नं हिन्दुमार्गी कथं हे अष्टमातृका गणपिनिगु पायाः वनेगु चलन दु । व बाहेक किपूलिइ मिस्त सुकुन्दा ज्वनाः थ्व जात्रा यानाच्वंगु दुःसा थिमि, तोखा व सक्वय् नं थःथःगुु परम्परा कथं पायाः जात्रा न्ह्याकावयाच्वंगु दु ।
गुँपुन्हि पायाः
दँय्दसं मोहनीया इलय् येँ, यल, ख्वप, किपू, तोखा, थिमि व सक्वय् पायाः जात्रा न्ह्यानाच्वंगु दु । तर येँया नरलय् गुँपुन्हि पायाः धकाः सापारुया कन्हेकुन्हु पायाः जात्रा न्ह्याइगु चलन दु । थ्यंमथ्यं २० दँ न्ह्यःनिसें देवगणया रुपय् थःत छाय्पियाः थुगु पायाः जात्राय् ब्वति कयाच्वनादीम्ह गोपाल डंगोलया कथं थ्व लिच्छविकाल स्वयां न्ह्यःनिसें प्रचलित खः धयादिइ । थःपिनि पुर्खां न्ह्याकातःगु परम्परायात कथहं हनावयाच्वनागु बाहेक थुकियात प्रमाणित यायेत छुं अभिलेख वा प्रमाण मदुगु खँ कनादी ।
जात्राय् मू पात्रकथं भैरवयात न्ह्यःने तयाः मेपिं अष्टमातृका गणकथं थी थी रंगया ख्वाःपाः, व रंगीन बुट्टादार जामा सिनाः जवय्ख ड्ग व खवय् मिसा लं ज्वनाः नरःया सिमिति लागाय् धिमे व प्वंगा बाजाया लिसें चाहुलेगु याइ । जात्रा न्ह्याइगु थाय् उगु लागाय् सिइपिं मध्येय् दकलय् थकालीम्हेसिगु छेँय् क्वं जात्रा शुरु याइ । अन्तय् चाहुले क्वचायेकाः कर्माचाय् पुजारी अष्टमातृका विधिं तान्त्रिक पुजा यानाः जात्रा क्वचायेकी ।
नेपाःगाःया प्यम्ह नांजाःपिं भगवतीमध्ये नंसाः भगवती नं छम्ह खः । वंशावलीइ च्वयातःकथं वि. सं. ६६४ पाखे जुजु शंकरदेवं मेगु मूर्ति दयेकाः प्रेतचतुर्दशीकुन्हु जात्रा न्ह्याकल धकाः च्वयातःगु दु । दँय्दसं चिल्लागा चतुर्दशी निसें चउलाथ्व पारुतक नंसाः भगवती लिसें चीधीम्ह गणेद्यः (लाल गणेश) व तःधीम्ह गणेद्यः (गोमा गणेश) या जात्रा हनी ।
चिल्लागा त्रयोदशीकुन्हु गुथ्याःतय् छ्वय्लाभू याइ । पाहांचःह्रेकुन्हु हाथुद्यः ब्वइ । न्हिनय् द्यःछें गणेद्यःपिं खतय् बिज्याकाः जात्रा यानाः चीधीम्ह गणेद्यःयात ज्यापुत्वालय् व तःधीम्ह गणेद्यःयात गैरिधारा देगलय् स्वनाः थाकुलिं द्यः पुज्यानाः म्हू समय् बी । बहनी नंसाः भगवतीयात द्यःछें खतय् बिज्याकाः जात्रा यानाः नंसाःया भगवती देगलय् स्वनी । थुबलय् थानकोटनिसें वयाः द्यः पुज्यानाः दुगु भोग बी । चान्हय् गुथिपाखें गमय् स्वनातःपिं द्यःपिंत व जात्रा याइगु लँपु नंसाः, कमलपुखू, नागपुखू, टुकुचा, गैरीधारा, सिंहदुवाः व नंसाः भगवतीतक बौजा ह्वली । आमाइकुन्हु गणेद्यः व भगवती द्यःयाथाय् द्यः पुज्यानाः भोग बीपिं म्वःम्वः दइ । न्हिनय् नंसाः प्यंगः थामय् मरःजा नकी । द्यःपिं गमं थनाः जात्रा यानाः प्यंगः थामय् दिकेहइ ।
संन्याःकाःइलय् सिन्हःयाः धकाः साकुना ससुद्यःपाःलानं द्यःपिंत अबिर छानाः स्वचाः चाःहिली । चउलाथ्व पारुकुन्हु सुथंनिसें द्यःपिंत जात्रा यानाः छेँय् छेँय्् पुजा फइ । न्हिनय् द्यःछँेय् थ्यनेवं चीधीम्ह गणेद्यः व तःधीम्ह गणेद्यः लसकुस यानाः दुकाइ । बहनी नंसाः भगवती छाय्पियाः पशुपतिनाथया ध्वाखाय् न्वलं स्वकः न्याकेवं मूल भट्टं द्यः पुज्याइ । अनंलि जात्रा यानाः लित हयाः जयवागेश्वरी ल्यूने दबुलिइ तयातःम्ह बछलामाजुयात स्वक्वः अन्याकाः लित हयाः नंसाः द्यःछेँय् थ्यनेवं पुज्यानाः लसकुस यानाः दुकाइ ।थन जात्राय् ब्वति काःपिंत समय्बजि नकी । चिल्लाथ्व दुतियाकुन्हु बहनी जात्रा याइगु लँपुइ च्वंपिंं द्यः दुवातय् पुज्यानाः मत बी । थ्वयात ‘मतयाः’ धाइ । पञ्चमीकुन्हु ‘प्यन्हु बिचाः पुजा’ धकाः मिसामस्त झःझः धायेक वसः पुनाः ताय् ह्वलाः गणेद्यः व नंसाः भगवतीयात पुज्यानाः समय् छाइ । बहनी जात्राय् ग्वाहालि याःपिं सकसितं भ्वय् नकेवं जात्रा क्वचाइ ।
हलिंया जीवनचक्र सुचारु यायेत हलिमय ३६० म्ह लोकेश्वरया बास दु धकाः धाइ । थुकिइ मध्ये नं संसारया जीवनचक्र न्हयाकेत सकलें जीवजगतया सृष्टियानाः सकसितं थःथःगु जिम्मेवारी बिउम्ह भगवान हे नागरी देय्या सृष्टिकर्ता स्वयम् नालाया लोकेश्वर वा नागिरी करुणामय खः । उकिं थुम्ह लोकेश्वर करुणामययात सृष्टिकान्त लोकेश्वर धाइ । नाला देय्या पुलांगु नां हे नागरी खः ।
थ्व हे नालाय् च्वम्ह तुयु वर्णम्ह करुणामयया जात्रा दँय्दसं फागु पुन्हिया छन्हु न्ह्यः छ्वय्ला भू याना न्ह्याइ । पुन्हि कुन्हु आसनय् कलश थापना यानाः नाला करुणामययात आसनं क्वकाइ । पारु कुन्हु करुणामययात देगलं पितः हयाः देगःया न्ह्यःने च्वंगु पुखूया दथुइ दयेकातःगु शिलामण्डपय् विराजमान याइ । अनंलिपा गुरुजुपिन्सं पुजाविधिया लिसें पञ्चामृतं जाःगु प्यंगः घलं करुणामययात धलिं लुइकी । थथे पुजा यायेगु झ्वलय् सकतां पुजायायेत यल व बुंगया पांजुपिंनि उपस्थिति दयेमाः ।
दुतियाया दिं कुन्हु करुणामययात लँपु छायेगु ज्या जुइ । गुगु ज्या न्हिच्छिया दुने हे क्वचाइ । अले दुशलकर्मया पुजा याइ । तृतीयाया दिंयात मू जात्राया रुपय् हनेगु चलन दु । थुगु दिं कुन्हु यल, बुंगया पांजुया लिसें पुजारी गुरुजुपिं, येँया गुथियारपिं सकलें च्वनाः दशकर्मया पुजा धकाः जंको, इही, बाह्रा तयेगुया नापनापं बरे छुइगु तकया सकतां कर्मकाण्ड याइ ।
सकतां कर्मकाण्डया पुजा सिधयेवं जात्राया नितिं चिधंगु खतय् करुणामययात विराजमान यानाः नापनापं दिपंकर सहितया जात्रा यायेत नालाया पुलांगु बस्तीइ चाहुकी । जात्रा यायेगु झ्वलय् सकलें पुजारी, नकिंयालिसें भक्तजनपिं बाजागाजा न्ह्यःन्ह्यः तया दे चाहुली । थासंथासय्या पुजा फयाः हाकनं नालाया देगःया प्रवेशद्वारय् थ्यंकाः नकिंतय्सं लसकुस यानाः देगलय् विराजमान याकी । थुकथं नालाया सृष्टिकान्त लोकेश्वरया जात्रा क्वचाइ ।
सन्दर्भ सामग्री रेखा शाक्य व शरण डंगोल, जीवन्त संस्कृतिहरू,प्रकाशक डा. हेरम्ब बहादुर राजभण्डारी तथा स्नेहलता राजभण्डारी, ने. सं ११३८ ञँला ।
नाला देय्या द्यः नालाद्यः, फुक्क प्राणीयात सृष्टि याःम्ह द्यः सृष्टिकान्त लोकेश्वर, तुयूगु वर्ण, चीग्वःगु मिखा, पलेस्वां ज्वनाच्वंम्ह अभयमुद्रा ज्यानाच्वंम्ह नाला करुणामय खः । परिवारय् मनू सीबलय् थुगु थासय् १०८ प्वाः मत छ्वयेकी । नालाद्यःया न्हवं फाल्गुणशुक्ल प्रतिपदाकुन्हु जुइ । कन्हय्कुन्हु दुस्वः पूजा जुइ । कंस वा तृतीयाकुन्हु दशकर्म विधि पूजा यानाः पलिस्था याइ । जात्राकुन्हु दीपंकर बुद्धया मूर्तियात जक चाःहीकेगु याइ ।
काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाया नालाय् स्वनिगःया नांजाःपिं प्यम्ह भगवती मध्ये छम्ह नाला भगवती दु । नालाया लगं त्वालय् प्यतँ जाःगु कलात्मक देगलय् छकुत्या हाकःम्ह ल्वहंयाम्ह झिंच्याका ल्हातय् थीथी शस्त्रअस्त्र ज्वनाः महिषासुर दैत्ययात स्यानाच्वंम्ह, दक्षिण स्वयाच्वंम्ह भगवतीयात नाला भगवती, नाला उग्रचण्डी भगवती धाइ ।
लिच्छविकालीन थुम्ह द्यःयात दँय् निक्वः जात्रा याइ । न्हापांगु यंलागा तृतीया व चौथी निन्हु जात्रा यायेगु झ्वलय् नालाया थीथी खलःया नायःत व द्यःपालाः आचाजुत नाला भगवती द्यःछेँ पाँडेगामय् गुँइ तृतीया कुन्हु पुजाज्वलं ज्वनाः द्यः काःवनी । अन द्यःयात पुज्यायेधुंकाः द्यःयात हासाय् तयाः थीथी बाजं थानाः हासा बुँख्यलय् हइ । खतय् च्वय् प्यखेर. ह्याउँगु व तुयुगु तूल कापः बाला चिनाः तिकिझ्याः थें च्वय् इलां तयाः समाः यानातःगु खतय् द्यःयात बिज्याकाः जात्रा यानाः हयाः विद्यावति त्वालय् च्वंगु द्यःछेँय् क्वसं दिकी । सँन्याकाई जुइवं हाकनं द्यः जात्रा यानाः देगलय् थ्यनेवं द्यःयात द्यः गमय् स्वनाः भोग बियाः द्यः पुज्याइ । थ्वयात द्विंचा ङाकिगु धाइ । कन्हय्कुन्हु बान्हि बी न्ह्यः गुथि द्यः पुज्याये सिधयेवं च्याका ल्हाः दुम्ह धातुया भगवतीयात खतय् बिज्याकाः देय् चाःहीकाः द्यःछेँय् थ्यनेवं लसकुस यानाः दुकाइ ।
निक्वःगु जात्रा मोहनिबलय् कौलाथ्व नवमी (स्याक्वत्याक्व) कुन्हु भगवतीयात द्यःछेँ नं पुज्यानाः संन्याकाःइलय् द्यः खतय् बिज्याकाः देगलय् स्वनेहइ । प्वःतय्सं सिजः त्यप (क्वंचा) क्वबुयाः हयाः देगः न्ह्यःने दिकेवं नाला भगवतीया रुपय् आचाःजुं विधिपूर्वक द्यः पुज्याइ । प्वः नायनं चान्हय् धकिइ तयाहःगु पूजा
ज्वलं नं देगलय् दुहां वनाः दकलय् न्हापां द्यः पुज्यानाः महिषासुर दैत्य स्याःगु प्रतीक कथं ह्याउँ मेय्चा (नकतिनि बूम्ह मेय्चा) भोग बी । द्यःया प्रसाद कथं द्यइके वःपिंत मेय्या ला छकू छकू इनी । बान्हि बीवं गुथिपाखें द्यःयात भोग बियाः द्यः पुज्याइ । संन्याःकाःई जुइवं द्यःयात देगलं खतय् बिज्याकाः थीथी बाजं थानाः नाला देय् चाःहीकेगु झ्वलय् वकुत्वाः, दछुत्वाः कांथुत्वाः, बोल्ख्वात्वाः व मायलत्वाः चाःहीकाः जात्रा यानाः छेँय् छेँय् पुजा फयाः द्यःछेँय् थ्यनेवं लसकुस यानाः द्यः पुज्यानाः दुकायेवं जात्रा क्वचाइ । नाला भगवतीया जात्रा याइगु द्यःखः व भ्वँतया चण्डेश्वरी भगवती जात्रा याइगु खः ज्वःलाःगु खनेदु ।