यल महापालं दक्षिणपाखे लँसिथय् च्वंगु बहीयात न्हाय्कंबही (सुरश्चन्द्र महाविहार) खः । लाय्ब्वय् ल्वहँतं सियातःगु दु । बहिलिइ दुहां वनेगु मूलुखाया जवंखवं निम्ह सिंह दु, अले लुखा फुसय् त्रिरत्नया मूर्ति दु । दुने छेलिइ भजन यायेगु थाय् दयेकातःगु दु । बही दुने न्ह्यःनेसं बहीदेगः दु । कलात्मक लुखाया जवय् व खवय् छज्वः सिंह व छज्वः ध्वाँय् दु । अनसं भिक्षुपिं सारिपुत्र व मौदगल्यायनया नं मूर्ति दु । लुखा फुसय् पञ्चबुद्ध व वयां च्वय् अभिताभ बुद्धया मूर्ति दु ।
अथे हे च्वसं हानं अक्षोभ्य, प्रज्ञापारमिता व षडक्षरी लोकेश्वरया मूर्ति दुगु तोरण दु । आः न्ह्यःने पाखे टायलं सियातःगु दु । अथे हे थन नं मेमेगु बहिलिइ थें देगः चाःहिलेत लँ त्वःतातःगु दु । देगः छतँ जक जूसां पल्लिया च्वय् देगःचा तयाः कलात्मक पुल थकयातःगु दु । देगःया न्ह्यःनेसं धर्मधातुसहितया चैत्य दुसा खवपाखे अमोघपास लोकेश्वरया मूर्ति दु ।
यलया मू बही मध्ये छगू थ्व बहीया निर्माण गबलय् जुल धइगु ऐतिहासिक प्रमाण खनेमदु । अथेसां थुकियात स्थानीय मनूतय्सं १४००दँ पुलांगु धायेगु याः । अन च्वंगु महांकालया अभिलेखय् ने.सं. ६०७ उल्लेख जुयाच्वंगु दु ।
न्हाय्कंबहिलिइ पञ्चस्थविर आजुपिनिगु व्यवस्था कथं थीथी धार्मिक क्रियाकलाप न्ह्यानाच्वंगु दु । थन संघ दुजःतय्सं बन्दे लुइगु, द्यःपाः च्वनेगु, नित्यपुजा यायेगु, नायः लुइगु, थपाः त्वयेगु आदि ज्या यानाच्वंगु दु । थनया कवःतय्सं थीथी ज्याया जिम्मेवारी कायेगु याइ ।
अथे हे थनया संघं मेमेगु पुजा आदि ज्या यायेत बूबहाःया गुरुजुपिंपाखें नं ग्वाहालि कायेगु यानाच्वंगु दु । थन दँय्दसं कार्तिककृष्ण अष्टमीकुन्हु चैत्य बुसाधं, न्हवं पुन्हिकुन्हु भण्डार पाः पुलेगु, आश्विनकृष्ण तृतियाकुन्हु वसुन्धारा व्रत दंकेगु, श्रावणकृष्ण अष्टमीकुन्हु महांकाःद्यःया बुसाधं यायेगु, जेष्ठकृष्ण अष्टमीकुन्हु धर्मधातु बुसाधं यायेगु, भाद्रकृष्ण अष्टमीकुन्हु पञ्चदान न्यायेकेगु अले फाल्गुण पूर्णिमाकुन्हु सँदेपुजा न्यायेकेगु यानावयाच्वंगु दु ।
गुणवाक्य विहारया भचा उत्तरय् पाचोया लं खनेदुगु चीधंगु बहाः हे हेरसुवर्ण विहार खः । विहारया क्वाःपाःछेँया खवय् च्वंगु ने.सं. ९८३ या ल्वहंपतिइ चपाचो दथुइ बहालया दानपति चतुरवीरं थुगु विहार स्थापना याःगु खँ उल्लेख जुयाच्वंगुलिं थुगु बहाः थिमिया दकलय् न्हूगु बहाः खः धायेफु । उकिं हेरसुवर्ण विहारयात न्हूबहाः धायेगु याना वयाच्वंगु खः ।
भौतिक संरचना प्रायः नष्ट जुयधुंकूगु थुगु बहाःया दथुइ जलहरि सहितया प्रस्तर चैत्य दु । पश्चिम पाखेया क्वाःपाः छेँय् दुने पूर्वाभिमुख पदमपाणी लोकेश्वर (बोधिसत्व)या न्हू मूर्ति स्थापना यानातःगु दु । क्वाःपाः छेँया जःखःया फुक्कं लागा मेमेगु जातिं छ्यला वयाच्वंगु दु । विहारय् दयेमाःगु, जुइमाःगु छुं हे ज्या जूगु खनेमदु ।