दँय्दसं परम्पराकथं पिहां वइगु तःतःधंगु जात्रा अप्वः यानाः झिंनिदँय् छक्वः विशेष जात्राकथं हनेगु चलन दु । थुकथं हे हनीगु जात्रा मध्ये पचलि भैरव जात्रा नं छगू खः । पचलि भैरवया जात्रा कौलाथ्व पञ्चमी, पचिंमह्रःबलय् जुइगु खःसा थुकिया झिनिदँया जात्रा धाःसा मोहनिया चालं अर्थात् कौलाथ्व दशमीकुन्हु न्ह्याइ । झिंनिदँया जात्राबलय् परम्परा कथं जुजुु व पचलि भैरव दथुइ खड्गसिद्धि यायेगु धकाः खड्ग हिलेगु परम्परा दु । येँया मरुसतः लिक्क च्वंगु भुतिसः न्ह्यःने जुजु व भैरवया खड्गसिद्धि जुइ ।झिंनिदँया जात्राया न्हापांगु न्हिकुन्हु क्वःने व थःने थीथी सांस्कृतिक बाजागाजालिसें देय् चाःहुलेगु याइ । उगु इलय् लँपुइ सर्वसाधारणया पुजा फफं भुतिसलय् थ्यंकी । थ्व प्याखं च्यादँया छक्वः यंगाः लागाय् व प्यदँया छक्वः यम्पु लागाय् च्वनाः स्यनेगु याइ ।
यंगाः लागाय् प्याखं पिकाइगु दँय् मरुसतःया न्ह्यःने व यम्पु लागाय् प्याखं पिकाइगु दँय् मखंत्वालय् पचलि भैरवया खड्ग जुजुनाप हिलेगु परम्परा दु । झिंनिदँया खड्गसिद्धि हिले धुंकाः विधिपूर्वक पचलि भैरवया झिंनिदँया प्याखं न्ह्याकी । दकलय् न्हापां
पचलि भैरवया थःगु छेँ ज्याःबहालय् प्याखं हुइकी । अनं लिपा छसिकथं थकूजुजुयाथाय्, हनुमानध्वाखाया नासःचुकय् हुइकी । अनं लिपा तिनि मेमेगु थाय् गथेकि वँटु, तोखा, मालिगां, नंसाः (नक्साल) व मेमेगु थासय् हुइकेगु याइ । थ्व प्याखनय् देवगणपिं भैरव, अजिमा (चामुण्डा), बाराही, कौमार्य, नारायणी, मनमय्जु (इण्द्रायणी), रुद्रायणी, ब्रम्हायणी, गणेश, सिम्बाःद्यः (सिंहनी), धुम्बाःद्यः (ब्याघ्रिनी) यानाः मुक्कं १२ म्ह दु । नापं विशेष कथं श्वेतभैरव नं पिकाइ ।

यें दक्षिणपाखे टेकु दोभानय् च्वंम्ह पचलि भैरवया जात्रा नवरात्रीया न्यान्हुया न्हिकुन्हु पचिमह्रः जात्रा कथं हनावयाच्वंगु दु । पचलि भैरवयात पंचदीमण्डल, पञ्चलिंगेश्वर, पञ्चमुखी लिंगेश्वर, पञ्चदिपचार, पञ्चहिमण्डल, आजुद्यः आदि नं धाः । अथे हे पचलि भैरवयात महाद्यःया रुपय् नं कायेगु याः । हिन्दुतय्सं पञ्चलिंगेश्वर महाद्यः व बौद्ध मान्यताकथं श्री स्वच्छन्द भैरवकथं हनातःगु दु । न्हापा चायाः त्यपय् भैरवया ख्वाःपाः दुगु त्यप जात्रा याइगु यानाच्वंगु खःसां लिपा शिवसिंह मल्लया पालय् लीयागु त्यप दयेकाः जात्रायाःगु खः । त्यपजात्रा वा पचलि भैरवया जात्रा यायेबलय् उगु त्यपयात गुथियारया लिसें भक्तजनपिंसं ब्वहलय् कुबियाः छचाःखेरं ल्हातं ज्वनाः जात्रा याइगु खः । लिपा थीथी इलय् जुजुपिंसं त्यपद्यःया न्हूधाः यायेगु झ्वलय् वि.सं २०७३ सालय् पुलांम्ह जुजुु ज्ञानेन्द्र शाहं त्यपया न्हूधाः याःगु खः । उगु हे इलय् त्यपयात चिधंगु खः थें कुबिइजिइक दयेकूगु खः ।
थ्व जात्रा न्ह्यः नःलास्वनेकुन्हु त्यपयात द्यःपाःलाःया छें पुंयाथाय् यंकी । पुंनं द्यःयात न्हूधाः यानाः दृष्टि कंकी । अनंलि पचलि भैरवयात भिंद्यःत्वाःया थकू जुजुयाथाय् पुजा फयेत यंकी । अनं लित हयाः पचलिइ गमय् तइ । चान्हय् होम पुजा याइ । थ्व हे न्हि कुन्हु वःलाः तयेगु धकाः क्वःनेपाखेया ज्यापु मस्तय्त पचलिइ तयेहइ । कन्हय्कुन्हु सुथय् पचिंमह्रःकुन्हु सर्वसाधारणया पुजा फइ । न्हिनय् नैं अजिमाया प्रतीक पात्र व महाद्यःया काय कथं मुस्काः गणेद्यःया प्रतिमूर्ति पचलिइ हइ । बहनी नैं अजिमा व रुद्रगणेशया लिसें पचलि भैरवयात गमं थनाः बाजंया लिसें टेकु भंसार, ग्वःफः, लगं, ज्याःबहाः, न्हूघः, मजिपाः, चिकंमू, मरु, भुतिसः, लाय्कू जुयाः कागेश्वर महाद्यः चाःहीकाः हनुमानध्वाखाय् सरकारी पुजा कयाः लाय्कू कुमारीं दर्शन यानाःलि बलि बी धुनेवं पचलि भैरवयात द्यःपाःलाःया छेँय् दुतयंकी, जात्रा क्वचाइ ।

येँया ३२ कि.मी. दक्षिणपूर्वय् काभ्रे जिल्लाय् लाःगु, उत्तरपाखे पुण्यमाता खुसि, दक्षिणपाखे रोशी खुसिं चाःहुलाच्वंगु शंख आकारया धार्मिक, ऐतिहासिक बस्तीयात हे पन्ति धाइ । पलाँति, अस्मनगर, पान्चालनगरया नामं नांजाःगु, लिसें सांस्कृतिक दृष्टिं महत्वं जाःगु पन्तिइ ज्याःपुन्हिकुन्हु तःजिक जात्रा जुइ । थुकियात हे पन्ति जात्रा बाय् ज्याःपुन्हि जात्रा धाइ । तःगू किंवदन्ती मध्ये छगूया कथं सत्ययुगय् यौनचाहनां भय्बियाः उगु चाहना पूवंकेत ६४ म्ह योगिनीपिंसं महाद्यःयात लित्तुलिउगु अवस्थाय् महाद्यवं उमिगु इच्छा पूवंके मफइगु खनाः त्रिवेणी खुसिइ क्वब्वानाः सुलाबिउगु धइगु दु । लिपा महाद्यः उन्मत्त भैरवया रुपय् खुसिं पिहां वयाः येचास्वापूया नितिं ब्रम्हायणी देवीया लिसें मेमेपिं देवीपिंत स्वापू तयेगु नितिं ल्यूल्यू वनेवं दक्वं ग्यानाः बिसिउँ वनाः भद्रकाली देवीयाके समाहित जूगुलिं महाद्यवं भद्रकालीनाप जक येचास्वापू तःगु धयागु कथन दु । थुगु जात्राय् विशेष यानाः इन्दे्रश्वर महाद्यः, भद्रकाली, व उन्मत्त भैरवया जात्रा जुइ । थुगु जात्राया सुरुवात तछलाथ्व दशमीनिसें तछलागा तृतीया तक खःसां मू जात्रा कथं चतुर्दशीनिसें पारु तकया दिंयात कयातःगु दु ।
भद्रकाली व उन्मत्त भैरवया रथजात्रा जुइसा इन्द्रेश्वर महाद्यःया खः पंयागु क्वथाक्वथा दयेकाः वर्गाकार जुइकथंया आकारया जुइ, गुकियात मनूतय्सं ब्वहलय् तयाः न्ह्याकेगु याइ । जात्राकुन्हु पन्तिया लाय्कुलिइ भद्रकाली व उन्मत्त भैरवयागु खःया घःमाः ल्वाकी, गुकियात प्रतीकात्मक रुपं निम्हेसिया दथुया येचास्वापू तःगु कथं कयातःगु दु । थ्व हे जात्राया मू आकर्षण खः । उकथं हे इन्द्रेश्वर महाद्यःया उगु पंया खःयात ब्वहलय् तयाः मनूतसें तिंतिंन्हुयाः प्याखं हुइकी । थ्व जात्राया मेगु आकर्षक पक्ष खः ।

पलाञ्चोक भगवती यें ५५ कि.मि. उत्तर–पूर्व काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाया साठीघर गा.वि.स. य् लाः । प्राचीन कालय् पिराकच्वं पराकच्व, पिखाखच्वं पलाखच्व थ्व निगू खँग्वः अपभ्रंश जुयाः पलाञ्चोक जूगु खः धाइ । मानदेव प्रथमया शासनकालय् नीस्वनाः दयेकूगु पलाञ्चोक भगवती देगः मध्यकालय् छगू मुख्यगु गढ़या रुपय् कयातःगु खः । नितँ जाःगु कलात्मक देगः दुने झिंच्याका ल्हातय् थीथी शस्त्र अस्त्र ज्वनाः महिषमर्दिनी भगवती बिज्यानाच्वंगु दु । ल्वहंया उत्कृष्ट थुगु मूर्ति थेंज्याःगु मूर्ति लिच्छविकालय् मेथाय् मदयेकेमा धकाः थुकिया मूर्तिकारयात न्हय्गू पुस्तायात नये–त्वने गाक्क धनसम्पत्ति बियाः जुजुं ल्हाः पालाब्यूगु खः धाइ । तर उम्ह मूर्तिकारं तुतिं हे मूर्ति दयेकूगु नाला भगवती, नंसाः भगवती व शोभा भगवती प्यम्ह तःकेहेँपिं धाइ । अभिलेखय् संवत् ४२५य् मानदेवया कलाः विजय स्वामिनीं भगवती विजयश्री देवीया पलिस्था यात धकाः च्वयातःगु दु ।
पलाञ्चोक भगवती द्यःयात दँय् निक्वः स्वांयाःपुन्हि व मोहनिया असंचालंकुन्हु जात्रा याइ । थुम्ह भगवतीया भ्वँतया चण्डेश्वरी व द्यःया देपापाखे च्वंम्ह द्यः कालिका भगवतीलिसे स्वापू दु । थुपिं निम्हं द्यःपिं तता धाइ । जात्राया झ्वलय् बछलाथ्व चतुर्दशीकुन्हु कालिका भगवतीयाथाय् धामीं होम यानाः, द्यः पुज्यानाः फा, दुगु, म्येय् भोग बी । बछलाथ्व पुन्हिकुन्हु प्यम्ह धामी मध्ये छम्हेस्यां द्यःछें द्यः कुहां बिज्याकाः खानाः देगलय् द्यः स्वनी । भ्वँतया चण्डेश्वरी माइया जल व स्वां हयाः द्यःयात छायेवं द्यः खतय् बिज्याकी । गुथिपाखें द्यः पुज्यानाः दुगु भोग बी । म्वाहालि पुयाः स्वन्हुयंक जात्रा यानाः बछलागा दुतियाकुन्हु द्यःछेँय् द्यः दुकाइ । मोहनिबलय् हनीगु द्यः जात्राय् नं न्हापां कौलाथ्व अष्टमीकुन्हु व कौलाथ्व दशमीकुन्हु कालिका भगवतीयाथाय् धामीं होम यानाः द्यः पुज्यानाः फा, दुगु, म्येय् भोग बी । कौलाथ्व अष्टमीकुन्हु धातुयाम्ह भगवतीद्यः द्यःछें कुहां बिज्याकाः धामी खानाः देगलय् स्वनी । न्हिंन्हिं बाहां भोग बियाः द्यइके वइपिं भक्तजनत म्वःम्वः दइ । कौलाथ्व एकादशीकुन्हु द्यःयात खतय् बिज्याकाः न्ह्यः न्ह्यः म्वाहालि पुयाः जात्रा यानाः देय् चाःहुइकाः द्यःछेँ थ्यनेवं द्यः दुकाइ ।

न्हय्गां जात्राया झ्वलय् पांगाय् विष्णुदेवी व बालकुमारीया यानाः निखः जात्रा जुइ । विष्णुदेवी व बालकुमारीया मू जात्रा थिंलाथ्व (मार्गशुक्ल ) अष्टमी व नःमिकुन्हु जुइ । सप्तमीकुन्हु छ्वय्लाभू जुइ । थ्वयां न्ह्यः चौथिकुन्हु पांगाय् नं भेलुथ्वँ थुइगु ज्या जुइ ।
सप्तमीकुन्हु बालकुमारी द्यःयाथाय् बलि बीधुंकाः खड्गीयात थाकुलि यानाः भ्वय् नइ । अले लाछिइ च्वंगु बालकुमारी व विष्णुदेवीया द्यःछेँय् पुजा वनी । पुजा सिधयेधुंकाः बहनी विष्णुदेवी व बालकुमारीयात खतय् तयेहइ । बालकुमारीया खःयात उकुन्हु हे बहनी दीख्यलय् च्वंगु बालकुमारी देगलय् यंकीसा विष्णुदेवीया खःयात धाःसा कन्हय् अष्टमीकुन्हु भाजंगालय् च्वंगु विष्णुदेवीया देगलय् यंकी । थन चान्हय् हे गुथियारतपाखें विष्णुदेवीया पुजा जुइ । पुजा सिधयेधुंकाः चान्हय् हे द्यःखः ल्ह्वनाः द्यःचपातय् तयेहइ । बालकुमारी खःयात नं चान्हय् हे द्यःचपातय् तयेहइ । निगुलिं द्यःखः द्यःचपातय् तयेहःसां बालकुमारीयात पूर्वपाखे स्वकाः तइसा विष्णुदेवीयात पश्चिमपाखे स्वकाः तइ । गुथियारत चान्हय् चछि मि च्याकाः जाग्राम च्वनी ।
थ्वयां कन्हय् नवमीकुन्हु मू जात्रा जुइ । थुकियात ‘सिन्हः जात्रा’,‘सिन्हः याः’ नं धाइ । थुकुन्हु सुथंनिसें पांगायापिं थीथी स्वां, स्वांमाः ज्वनाः द्यःचपातय् द्यइके वइ । द्यः पुज्याः वःपिंसं ज्वनावःगु स्वांमालं द्यःखः छाय्पी । थुकुन्हु हे जुजुया प्रतीककथं खडग ज्वनाः द्वारें सरकारी पुजा वइ । द्वारेया पुजा सिधयेकाः निखतं द्यःखः ल्ह्वनाः देय् चाःहीकी । देय् चाःहीके क्वचायेवं निखतं द्यःखः लाछिइ दिकेहइ । लाछिइ थाकुलिं पुजा यायेधुंकाः द्यःयात खतं क्वकयाः द्यःछेँय् तयेयंकी ।

पायाः नेवाः बस्तिपतिकं न्यनाच्वंगु नेवाःतय्गु बिस्कं पहःया जात्रा खः । पा धयागु ल्वाभः व याः धयागु यात्रा÷जात्रा निग्वः खँग्वलं पायाः जूगु खः । उप्वःथें मोहनिया चालंकुन्हु खड्ग व मेमेगु ज्याभः ज्वनाः थःथःगु इलाका चाःहिलीगु जात्रायात पायाः धाइ । विशेष यानाः येँ, यल, ख्वप, थिमि, तोखा, नरःजक मखु चित्लाङ आदि नेवाः बस्तिइ थःथःगुकथं पायाः पिकायेगु चलन दु । पायाः पिकाइपिं उप्वःथें ज्यापु जातियापिं दुुसां थाय्थासय् आचाःजु, शाक्य, उदाय्, स्यस्यः व साय्मितय् नं पायाः पिहां वयेमाः ।
न्हिथं छ्यलेगु ज्याभः ल्वाभःयात म्हालासाला जक मखु उकियात शक्तिया प्रतीककथं पुजा नं यायेमाः धायेथें ल्वाभः व ज्याभःयात थःगु आगमय् स्वनाः पुजा यायेगु व व हे ज्वनाः जात्रा पिहांवयेगु हे पायाः खः । साय्मितय्सं चिकंसालय् छ्यलेगु ज्याभः ज्वनाः पायाः पिहांवइगु व यक्वसिया थःगु छेँया कःसिइ छेँजःपिं पायाः पिहांवइगु चलनं थ्व खँयात बः बियाच्वंगु दु । पायाःयात गुलिसिनं युद्धकलाया अभ्यासकथं व न्हूपुस्तायात न्हापाया वीरगाथा लुमंकाच्वनेगुकथं नं कयाच्वंगु दु ।
पायाःयात धार्मिक आस्थाकथं नं स्वानातःगु दु । दुर्गा भवानी महिषासुर दैत्ययात संहार याःगु लसताय् खड्ग ज्वनाः पायाः पिहांवःगु नं यक्वसिया मान्यता दु । येँया थीथी द्यःछेँय् द्यःगणया प्रतिनिधिकथं गुलिखे थासय् द्यःया हे वसःतिसा पुनाःजक मखु गनंला द्यःया ख्वाःपाः तकं पुयाः पायाः पिहांवइगुलिं थ्व खँ सिइदु । मभिंगु शक्तिया मार यायेकथं पायाःबलय् त्वाःया दुवातय् भुयूफसि पालेगु नं चलन दु । येँ, यल, ख्वप, चित्लाङ आदि थाय्या तलेजु देगलं पायाः पिहांवयेमाः ।
पायाः पिहांवइपिं आगमय् दुथ्याःपिं मिजंत जक जुइसा उमिसं ल्हाः खाकाः ज्याभः ल्वाभः ज्वनाः लाकां मन्ह्यासे थःथःगु इलाका चाःहिली । गुलिं पायाः पिहांवइपिं मिखा तिसिनाः पासां ल्हाः ज्वंकाः वइसा गुलिं दिगिदिगि खानाः तम्वलं तिंतिंन्हुयाः ब्वाँय् वइ । पायाः पिहां वइपिनि थःथःगु नियमकथं सुचिनिचि यायेमाःथें गुलिसियां विशेष वसः नं पुनेमाः । गनं पायाः वइपिं ख्वाःपाः प्याखं हुलीपिं थें द्यःया ख्वाःपाः व वसःतिसा पुनेमाः ।

येँ तेबहाः पायाः
तेबहाः पायाः येँया तेबहाःदुनेया लुँमधि भद्रकाली अजिमाया द्यःछेँ मोहनिया चालंकुन्हु न्हिनय् पिहां वइ । थुगु पायाः पुखूद्यां त्वाःया ज्यापुतसें थीथी द्यःगणया वसतं पुनाः खड्ग ज्वनाः पिहांवइगु खः । पायाः वइपिन्सं द्यःकथं ह्याउँगु, वाउँगु, तुयूगु, म्हासुगु, हाकु, वँचुगु, भुयू सिन्हः, धुँच्याः आदि रंगया जामा फिना छय्नय् तुयूगु
बेतालि चिनातइ ।
ल्हातय् ह्याउँगु व म्हासुगु बाला बाला सिन्हः तिकातःगु खड्ग ज्वनाः म्ह खाकाः छसिकथं झ्वःलिं वइ । बांलाक मिखा मकंसे वइगु जुयाः उमित ज्वनीपिं पासा नं दइ । तेबहाः पायालय् दकलय् न्हापा बौपाः ज्वनीम्ह, अनं लिपा छसिकथं सिंगिनी, ब्यांगिनी, गणेश, महालक्ष्मी (कुमार), माहेश्वरी, इन्द्रायणी, ब्रह्मायणी, कुमारी, भैरव, नारायणी, वाराही, आकाश योगिनी, दक्षिणकाली, श्वेतकाली, रक्तकाली, चामुण्डा व दकलय् लिपा वइम्ह लुँमधि भद्रकालीयात छत्रं कुयेका हइ । बौपाः ज्वनीम्ह नापं मुक्कं १८म्ह दइगु थ्व पायाः तेबहाः छचाः चाःहिलाः हाकनं द्यःछेँय् तुं दुहांवनाः क्वचायेकी ।
येँ वँतु पायाः
येँ वँतु त्वाःया लुमधि भद्रकालीया द्यःछेँय् पिहांवइगु पायाःयात वँतु पायाः धाइ । वँतु त्वाःया मुक्कं भिंmनिम्ह ज्यापु गुथियारत थीथी द्यःया वसः तिसा पुनाः खड्ग ज्वनाः थ्व पायाः पिहांवइ ।
आगमय् पाःगु भुइफसि दुवातय् वाये धुनेव दकलय् न्हापा बौपाः ज्वनाः भैरव अले छत्रं कुयेकाः लुमधि भद्रकाली पिहांवइसा वयां लिउ लिउ छसिकथं वाराही, नारायणी, कौमारी, ब्रह्मायणी, इन्द्रायणी, माहेश्वरी, महालक्ष्मी (कुमार), गणेश, ब्यांगिनी, सिंगिनी पायाः वइ ।
द्यःछेँनं पिहां वयाः खवपाखे पूर्व स्वयाः स्वदुवाः दुथाय् (तःधंबहालय्) तक वनाः लिहांवयाः गंछिद्यः (नवदुर्गा)याथाय् तक वनी । अनं भैलःद्यःयाथाय् बौपाः वायेधुनेव पूर्वपाखे मूबहाः दुहांवनेथाय् वनी । नासः देगः न्ह्यःनेया उत्तर स्वःगु फल्चाय् वँतुया साय्मितय्सं तःग्वःगु मकलय् ह्यंग्वाः ख्वानातइ । मकःया मिइ गुंगू तयाबीवं पायाः वइपिं छम्ह छम्ह यानाः न्ह्यातले फुइँ फुइँ गुगूं नतुं वनी । नाय्खिं, धुँन्या व धिमय्या तालय् पिहांवइगु वँतु पायाः गुंगू नतुनेधुनेव द्यःछेंँय् लिहां वनकि क्वचाइ ।
येँ महाबू (महाबुद्ध) पायाः
येँ महाबू त्वाःया लुँचुंमरि अजिमा भद्रकालीया द्यःछेँय् पिहांवइगु पायाःयात महाबू पायाः धाइ । ंथ्व पायाः महाबू त्वाःया ज्यापु समुदायं मोहनिया चालंकुन्हु पिकायेगु यानाच्वंगु दु ।
थनया पायाः पिहांवइगुलिइ सकसिनं हाकुुगु तकः तपुलिं पुयाःतइपिं मुक्कं भिंmनिम्ह दइ । दकलय् न्हापा तुयू जामा, हाकुगु तकः तपुलि व नःलास्वांमाः क्वखाया ल्हातय् खड्ग ज्वनाः वइ । वयांलिपा म्हासुगु जामा फिनाः ल्हातय् बौपाः ज्वनातःम्ह वइ । अनं हाकुगु जामा पुनाः भुयूफसि ज्वनाः वइ । वयां लिपा वँचुगु, ह्याउँगु, हाकनं ह्याउँगु, म्हासुगु, गाढा वँचुगु जामा फिनाः
वइपिं अले दकलय् लिपा तुयूजामा फिनाः छत्रं कुइका अजिमा वइ । महाबू त्वाःया पायाः दापाया तालय् म्ये हालाः द्यःछें पिहांवयाः महाबुद्ध चैत्य छचाः चाःहुलाः हाकनं द्यःछेँय् तुं दुहांवनकि क्वचाइ । द्यःछेँ थ्यने न्ह्यः खवपाखे बौ व भुयूफसि वाइ । थथे वायेधुनेवं व नितां ज्वनावःपिंत मेपिन्सं लुकुंछिनाः दुत यंकी ।
येँ यतखा पायाः
येँ यतखा त्वाःया ज्यापु जातिं चामुण्डा कंग अजिमा (कंकेश्वरी) या द्यःछें पिहांवइगु पायाःयात यतखा पायाः धाइ । थ्व पायालय् गुलिं द्यःकथंया रंगया जामा व गुलिं थानाकापःया नेवाः तपाःलं सुरुवाः फिनाः वइपिं मुक्कं २७म्ह दइ ।
द्यःजुइपिंसं व तपाःलं सुरुवाः पुनाः वइपिंसं बालाबाला सिन्हः तिकातःगु खड्ग ज्वनाः वइसा मेपिंसं हासा, भुइफसि, बौ पाः, पाताःख्वला (तःग्वःगु पात्र) ज्वनाः वइ । थुगु पायाःया द्यःपिं ब्रह्मायणी, महालक्ष्मी, गणेश, रुद्रायणी, वैष्णवी, वाराही व दकलय् लिपा छत्रं कुइकाः कंकेश्वरी अजिमा वइ ।
धिमय्या तालय् धुन्या हिइकाः व दापा बाजं न्ह्यःने तयाः यतखा त्वाःया कंग अजिमाया द्यःछें पिहां वइगु थ्व पायाः कम्पुकोत, दमाई त्वाः, पतांगिनी गणेश जुयाः वनी । अनं यतखा दुवाःया कुमारी देगः न्ह्यःने थ्यनकि भुयूफसि सकसिनं पाली । थ्व धुंकाः उत्तरपाखे स्वयाः वनाः अनया नासःद्यः क्वय्या छ्वासय् बौपाः वांछ्वये धुनकि हाकनं द्यःछेँय् दुहांवनकि पायाः क्वचाइ ।
येँ क्वहिति पायाः
यँे क्वहिति त्वाः नीलवाराही तकति अजिमाया द्यःछें पिहांवइगु पायाःयात क्वहिति पायाः धाइ । थन क्वहिति त्वाःया भिंmन्याम्ह ज्यापु जातियापिं पायाः वइ । थन पायाः वइपिं थी थी द्यः जुयाः ह्याउँगु, म्हासुगु, तुयूगु रंगया जामा फिनाः खड्ग ज्वनीपिं भिंmनिम्ह, लँ छ्याइम्ह छम्ह, बौपाः ज्वनावइम्ह छम्ह व भुयूफसि ज्वनाः वइम्ह छम्ह दइ । थुपिं सकसिनं छ्यनय् बेतालिं हिनातइ । थ्व पायाः न्ह्यः न्ह्यः बाँसुरी, दापा, धिमय्, द्यःबाजं वइसा पँय्ताः दकलय् लिपा वइ । द्यःपि पायाः
पिहांवयेत लँ छ्याइम्हेस्यां ल्हाःभाय् यानाः, द्यःबाजं थानाः छम्ह पतिं चकाः कयाःतिनि वइ । थनया पायाः येँ क्वहिति फुसय्च्वंगु नीलवाराही तकति अजिमाया द्यःछें पिहांवयाः यःबहाः, भिंद्यःत्वाः, चिकंमुगः गल्लि, मजिपाः जुयाः न्हूघःया जोशी देगः क्वय् थ्यनकि बौपाः दिकेधुंकलकि उकिया द्यःने भुयूफसि तइ । थ्व भुयूफसि लँ छ्याइम्हनिसें सकसिनं पालंपाः पालाः द्यःछेँय् दुहांवनी । द्यःछेँय् गुरुजु व अजिमा जुइम्हेसिया तिरिमय्जु नकिंनं पायाः वःपिन्त लसकुस यानाः द्यःछेँय् दुकालकि क्वहिति पायाः क्वचाइ ।
येँ किलागः पायाः
येँ किलागः त्वाःया ज्यापु व पःमाय् जातिं
मोहनिया चालंकुन्हु बहनी पिकाइगु पायाःयात किलागः पायाः धाइ । थ्व पायाः किलागः त्वाःया कुमारी न्ह्यःने तयाः पिकाइ । थन पायाः वइपिन्सं खड्ग ज्वनावइसा छम्हसिनं तःपाःगु ढाल व मेपिं निम्हस्यां बलि बिउगु म्येय्छ्यं पँथय् खायाः क्वबियावइ । थ्व म्येय्छ्यं थाय्थासय् अंगलय् न्याकायंकीगु थनया बिस्कं पहः खः । किलागलं पिहां वइगु थ्व पायाः न्यतमरु अजिमा न्ह्यःनेया दुवातय्तक वयाः हाकनं किलागलय् लिहांवनकि क्वचाइ ।
येँ असं पायाः
येँ असं व अन जःखःयापिनि असं चालं धकाः कौलाथ्व एकादशीकुन्हुतिनि मोहनिया चालं क्वकयाः स्वां सिन्हः ती । थनया बाकुननि आगंया उदाय्तय्सं (तुलाधर) कौलाथ्व एकादशीकुन्हु न्हिनय् पिकाइगु पायाःयात असं पायाः धाइ । असं पायाःया विशेषता धयागु आगमय् दुथ्याःम्ह दकलय् क्वकालिम्ह मचायात न्हापा तयाः चिधिकःनिसें छसीकथं म्हतिं छपु खड्ग ज्वनाः सुइम्हं मल्याक पायाः पिहांवइगु खः । बाकुननिया आगमं पिहांवइगु थ्व पायाः असं छचाः चाःहिलाः आगं न्ह्यःने तयातःगु भुइफसि पालाः आगमय् दुहांवनकि क्वचाइ । असंया गुंलाबाजं न्ह्यःने तयाः पिहांवइगु असं पायाः वइपिन्सं विशेष वसः पुनेम्वाः ।
येँ तलेजु पायाः
येँ लाय्कूया तलेजुं कौलाथ्व दशमीकुन्हु सन्याःकाःइलय् पिहांवइगु पायाः येँया तलेजु पायाः खः । तलेजुया पुजारी आचाःजु, मरुया जोशी व राजभण्डारीत ह्याउँगु तपाःलं फिनाः ल्हातय् तलेजु देगलय् स्वनातःगु खड्ग ज्वनाः थ्व पायाः पिहांवइ । थ्व पायाःया मू आकर्षणं दकलय् न्हापां गदा ज्वनाः तिंतिंन्हुयाः पिहां वइम्ह हनुमान खः । तलेजु देगःया पश्चिमया ध्वाखा (सिँध्वाखां) पिहांवइगु थ्व पायाः मखं, वंघः, न्हूसतक, कुमारी छेँ, जुयाः हाकनं तलेजु दुहांवनाः क्वचाइ ।
येँ महाबुद्ध तम्वःबहाःया पायाः
येँ महाबुद्ध त्वाःया तम्वःबहालय् तबः (ताम्राकार) तय्सं बहाः दुने जक चाःहिलीगु पायाः महबुद्ध तम्वःबहाः पायाः खः । थांैकन्हय् थनया पायाः पिहांवइपिं च्याम्ह जक दु । विशेष छुं वसः मपुंसे खड्ग ज्वनावइपिं स्वम्ह, मुगः ज्वनावइपिं स्वम्ह, कान्तां दबदब ज्वनावइपिं छम्ह व गुंगूमकः ज्वनावइम्ह छम्ह दइ ।

येँ देय्यात रक्षा यानाच्वंपिं अजिमा मध्ये पासिक्व अजिमा जमःया स्वधाःहितिं कमलादि वनेथाय् बिज्यानाच्वंगु दु । ‘पा’ सिथय् क्वसं च्वंम्ह अजिमा जूगुलिं पासिक्व अजिमा धाःगु खः । द्यःया मूलुखाय् तिकातःगु शिलापत्र व जात्रा याइम्ह द्यःया मूर्तिइ ‘शुभ संवत् ८९१ पौष शुक्ल ७ पासिको माहेश्वरी…” च्वयातःगु दु । दँय्दसं चउलाथ्व चतुर्दशीनिसें पुन्हितक पासिक्व अजिमाया जात्रा याइ । चउलाथ्व त्रयोदशीकुन्हु छ्वय्लाभू याइ । चउलाथ्व चतुर्दशीकुन्हु द्यः कुहां बिज्याकाः द्यः पुज्यानाः दुगु भोग बी । सीकाःभू भ्वय् नये सिधयेवं द्यः खतय् बिज्याकी । द्यः जात्रा यानाः न्ह्यः न्ह्यः तग्वःगु पात्रय् थ्वँ जायेकाः पात्र ज्वंम्ह थाकुलियात छत्रं कुइकाः पीगमय् स्वनी । ल्हुतिपुन्हिकुन्हु जमःमित खा, हँय्, दुगु, फै आदि भोग बियाः द्यः पुज्याःवइ । सुथय् कमलादि गणेद्यःया गुथ्याःत पासिक्व अजिमा द्यःयाथाय् दाफा थाःवइ । बान्हि बीवं गुथ्याःतय्सं ग्वंगः भोग बियाः द्यः पुज्याइ । ग्वंगःया आभू द्यःयात क्वखायेकी । द्यःयात भुजा छाये धुंकाः प्रसादया रुपय् मस्तय्त मरःजा नकी । सँन्याःकाःई जुइवं द्यःयात गमं थनाः खतय् बिज्याकी । धिमेबाजं थानाः न्ह्यः न्ह्यः थाकुलिं पात्र ज्वनाः द्यःखः जात्रा यानाः जन्माःद्यः रथय् तयेथाय् द्यःखः दिकी ।
उखे कमलादी गनेद्यःयात नं देगलं खतय् बिज्याकाः जमलय् जात्रा यानाहयेवं ‘द्यः ल्वाकेगु’ धकाः पात्र न्ह्यःने निम्हं द्यःया थाकुलिपिंसं इताः च्याकाः हिलाबुला याइ । गणेद्यः खः ल्यूल्यू द्यः जात्रा यानाः थःने क्वःने द्यःखः चाःहीकाः म्ह्याय्मस्तय्थाय् पुजा फयाः द्यः छेँय् थ्यनेवं थाकुलिनकिनं द्यःयात सिँफं लुयाः लसकुस यानाः दुकाइ । चउलागा पारुकुन्हु ‘भू यायेगु’ धकाः थाकुलि व नकिं गोप्य च्वनाः द्यःयात पुज्यानाः ग्वंगः भोग बियाः थाय्भु छाइ लिसें सीकाःभू नं याइ । द्वितीयाकुन्हु ‘त्वाःभ्वय् नकेगु’ धकाः जात्राय् ग्वाहालि याःपिंत म्हतिं कूछि कूछि बजि, प्यता घासा तयाः भ्वय् नकेवं जात्रा क्वचाइ ।

पाहांचःह्रे नखःबलय् थीथी पीठयापिं अजिमापिनिगु खः जात्रा यायेगु नापं द्यःखःल्वाकेगु पक्ष छगू नं महत्वपूर्ण जू । येँ देय्या निर्माण यायेधुंकाः जुजु गुणकामदेवं देय् रक्षा यायेत च्याम्ह अजिमापिं च्याथाय् प्रतिस्थापित याःगु जुयाच्वन । उपिं च्याम्ह अजिमापिं छसिकथं १) लुँमधि अजिमा २) कंग अजिमा ३) फिब्व अजिमा ४) तकति अजिमा ५) लुति अजिमा ६) थँबहि अजिमा ७) चन्द्रलखु अजिमा ८) न्यतमरु अजिमा खः । थुपिं अजिमा च्वनीथाय्यागु बां खड्ग बांलू ।
दँय्दसं पाहांचःह्रेया कन्हय्कुन्हु लुतिमरु अजिमा बाहेक सकलें अजिमापिंत खतय् तयाः जात्रा यायेगु चलन आःतक नं दनि । थःथःगु लागाय् अजिमापिंत जात्रा यायेधुंकाः हाकनं गमय् तयेयंकी । तिंख्यलय् सल ब्वाके सिधयेवं चान्हय् लुति अजिमा बाहेक मेगु न्हय्खः अजिमापिं तिंख्यलय् हयाः द्यः ल्वाकेगु ज्या जुइ । कंग अजिमा छखः लिपतय् तिनि थ्यंके हइ । द्यः खतय् नायः नं मिप्वाः (चिलाख) ज्वनाः थवंथवय् हिलाबुला याइ । कंग अजिमाया खतं सकल द्यःखः चाःहिलाः चिलाख हिलाबुला याइ । द्यःखः ल्वाकेगुया अर्थ कंग अजिमां सकल तताकेहेँपिं नापलाःवःगु खः ।

द्यः गमय् तयेगु
पाहाँचःह्रेबलय् थीथी त्वाःया अजिमापिंत जात्रा यानाः नखः न्यायेकी । विशेष यानाः जात्रा याइपिं अजिमापिं न्यतमरु अजिमा, कंग अजिमा, लुमरि अजिमा (तेबहाः) लुमरि अजिमा (वंतु), तखति अजिमा खः । द्यःखः जात्रा याये न्ह्यः अजिमापिंत थःथःगु गमय् नि विराजमान याकी ।
सकलें अजिमापिंत द्यःखलःपिं व नायः जानाः बाजागाजा थानाः द्यःछें पित हयाः गमय् (स्थानय्) विराजमान याकेहइ । गमय् मूल अजिमा नापं गंछि द्यः दइ ।
आमाइ न्हिछि तक द्यःयात गमय् हे तयातइ । थःथःगु लागाय् च्वंपिं अजिमा द्यःयाथाय् भक्तजनत पुजा यायेगु निंतिं वयांतुं च्वनी । थ्व इलय्द्यः पाःलाः च्वनीपिं द्यःखलःत हे जुइ । गमय् च्वंम्ह द्यःयागु सुरक्षाया भाला नं द्यःखलःतय्सं हे काइ ।

द्यः दुकायेगु
पाहांचःह्रेया कन्हय्कुन्हु न्हिछि द्यः गमय् हे दयाच्वनी । बहनी लिबाक चान्हय् तिंख्यलय् द्यःखः ल्वाकेत गमय् च्वंम्ह द्यः थनायंकी । द्यः ल्वाकेगु ज्या सिधलकि त्वाःया म्ह्याय्मस्त बियातःगु त्वाःपतिं द्यःखः चाःहीके यंकी । म्ह्याय्मस्तय्थाय् पुजा फयेधुंकाः सकलें द्यःयात थःथःगु द्यःछेँय् दुकायेत यंकी । द्यः दुकाइबलय् थाकुलिनकिंनं पिखालखुइ तयाः द्यःखतय् च्वंम्ह द्यःयात पुज्यानाः सिँ पाथिं लुकाः माताः ज्वंकाः लसकुस यानाः दुतयंकी । द्यः दुकाइबलय् सकलें द्यःखलःत उपस्थित जुयाच्वनी ।

द्यःखः
द्यः जात्रा यानाः देय् चाःहीकेबलय् खतय् तयाः यंकी । द्यःखः अप्वः यानाः बल्लाःगु व लखं मथीगु सिं दयेकातःगु जुइ । खतय् दुने द्यः दिकेत छिंक आसन नं दइ । खःयागु पौ निसें अप्वः यानाः नितँजाःगु लीयागु बाय् सिजलं सियातःगु जुइ । च्वकाय् कलात्मक गजू नं दइ । खःक्वबुइत छिंक निगः ततःग्वःगु पं जवंखवं क्वातुक खिपतं चिनातःगु दइ । जात्रा याये न्ह्यः खः पित हयाः सफा यानाः ध्वजापताका व स्वांमालं छाय्पीगु जुइ । द्यःखःयात मेबलय् द्यःछेँ दुने हे तयातइ ।

कंग अजिमा खः
कंग अजिमायात पाहांचःह्रेया बहनी गमय् तयाः तिंख्यलय् द्यः ल्वाकेत तिनि थनाः यंकी । कंगद्यःयागु खः सिँयागु दयेकातःगु जुइ । खतय् दुने द्यःया मूर्ति तयेत आसन (त्वाकः) नं छिंक दयेकातःगु दइ । खःया द्यःने नितँजाःगु लीयागु पौ स्वानातःगु जुइ । उकी द्यःने कलात्मक गजू छुनातःगु दइ । पौया कुनय् कुनय् द्यःयागु चिचिपाःगु ख्वाःपाः नं स्वानातःगु दइ । खः क्वबीत छिंक निखेरं ततःपुगु पंयात क्वात्तुक चिनातःगु दइ । थ्व हे पंयात तःम्ह मनुखं थःगु ब्वहलय् दिकाः खः जात्रा न्यायेकी । खःया लिउनेपाखे कंग अजिमायागु म्ह धिकः दुगु चित्र कापतय् च्वयाः तिकातःगु दइ । द्यःखः नापनापं छम्ह मनुखं द्यःयात कुइकेत तपाःगु छत्र नं चाःहिकाः ज्वना जुइ । जात्राबलय् कंगद्यःखलःत सकस्यां ह्याउँगु तपुलि पुनातःगु दइ ।

न्यतमरु अजिमा खः
न्यतमरु अजिमाया द्यःखः नं मेमेगु थें हे सिं दयेकातःगु जुइ । उकी नं नितँजाःगु लीयागु पलिं त्वपुयातःगु दइ । दक्वसिबय् च्वय् छपु कलात्मक गजू छुनातःगु दइ । अथे हे खःया लिउनेपाखे द्यःयागु तपाःगु किपा कापतय् च्वयातःगु नं घानातःगु दइ । द्यःखलःतय् नं सकस्यां म्हासुगु रंगयागु तपुलिं पुयाः द्यःनापनापं चाःहिलेत वनी । द्यःखःया नापनापं छत्र छपाः नं कुइकाः लिउलिउ वनी ।

लुमधि अजिमा द्यःखः
लुमधि अजिमाया द्यःखः नं मेमेगु द्यःखः थें हे सिँयागु दयेकातःगु जुइ । खः क्वबीत निखें जःखः ताताःहाकःगु पं चिनाःतःगु नं दइ । द्यः दुने तयेछिंक आसन (त्वाकः) नं ज्या छिंक मिलय् यानातःगु दइ । द्यःखतय् नितँजाःगु लीया पौ व गजू छपु नं छुनातइ । जात्रा याइगु इलय् द्यःखःया छचाखेरं स्वां स्वामालं छाय्पियातइ । लुमधि अजिमाया द्यःखः निखः दइ । छखः वँतु खलःयागु मेगु तेबहाः खलःयागु । निखः द्यःखःया खलकं नं म्हासुगु तपुलिं पुयाः ब्वति काइ ।

तकति अजिमाया द्यःखः
तकति अजिमाया द्यःखः नं मेमेगु द्यःखः थें हे दयेकातःगु जुइ । तकति अजिमाया द्यःखलःतय् धाःसा जात्रा ज्वःछि हे वँचुगु रंगयागु तपुलिं पुयातइ ।

नेवाःतय् छँेय् छेँय् मनूत सुथन्हापां निभाः लुइ न्ह्यः दनेगु याइ । इमि दकलय् न्हापां दनाः वसिबँ निं पुइ । वसिबँ पुइबलय् मूलुखाय् पिने पिखालखु, लुखाखलु व स्वाहानेबालय् सियुचां इली । अले सुचिनिचि यानाः नीलः काइ। नीलः सुनानं मथीक व हाचां मगायेक पुजाकुथिइ यंकाः दिकी ।
पुजाकुथिइ छेँदुने व छेँपिने द्यःपुज्यायेत पुजाभः तइ । छुं नखःचखः व ज्याखँ दइबलय् उकियात ल्वयेक व माःकथं संकल्प यानाः पुजाभः तइ । अले दकलय् न्हापां पिखालखु निं पुज्याइ। पिखालखु पुज्याये धुंकाः लुखाखलु, स्वाहानेबाः पुज्यानाः वयाः पुजाकुथिइ पलिस्था यानातःपिं गणेद्यः, भिंद्यः, आगंद्यः व मेमेपिं द्यःपिं पुज्याइ ।
कःसिइ सुद्र्यः पलिस्था यानातःगु दइ । वयात पुज्यानाः पिने द्यइके वनी । त्वालय् पलिस्था यानातःम्ह मंकाः गणेद्यः पुज्याये धुंकाः तिनि मेमेथाय् द्यइके वनी । नेवाःतय् न्हिथं द्यइके वनीपिं द्यःपिं मूकथं गणेद्यः, भिंद्यः, चीभाःद्यः व त्वाःबहालय् पलिस्था यानातःपिं द्यःपिं अले अजिमाद्यः, आजुद्यः, करुणामयद्यः, क्वाःपाःद्यः, अले माःद्य, नारांद्यः, ससुद्यः व मेमेपिं द्यःपिं जुयाच्वनी । नखःचखःबलय् धाःसा ई कथं मेमेथाय् नं द्यइके वनी ।
थुकथं द्यः पुज्यायेत वा द्यइके वनेत पुजाकुथिइ पुजाभः तइबलय् मूकथं फुकं पुजाभलय् तइगु ज्वलं धयागु जाकि, स्वां, म्हासुसिन्हः, भुयुसिन्हः, धुं, धुपाँय्, इताः, बजि व सिसाबुसा जुयाच्वनी । पुजाभः लिसें चीग्वःगु लःथल छगः नं दइ । न्हापां लः बीधुंकाः तिनि द्यः पुज्याइ ।
अजिमाद्यः व आजुद्यःपिं पुज्यायेत धाःसा समय्ख्वला व धालाचा नं दइ । नखःचखःबलय् व मेमेगु तःधंगु पुजाय् जूसा ग्वःजा, जजंका व मेमेगु ज्वलं नं दयाच्वनी । नखःचखःबलय् छेँय् दयेकीगु ज्वलं गथेकि वः, चतांमरि, यःमरि, ल्वंचामरि, क्वाति, हिसकि, थीथी मरिचरि व मेमेगु नं दयाच्वनी ।
नेवाःतय् छेँय् छेँय् तःधंगु चीधंगु पुजा न्ह्याब्लें दयाच्वनी । थीथी नखःचखः, जात्रा, संस्कार, सी–बू ज्याखँ व मेमेगु ज्याखँ लिसें न्हिथंया पुजाया ज्या दयाच्वनी । मचाबू ब्यंकेगु, इहि यायेगु, बाः¥हाः,
कय्तापुजा, बुन्हि हनेगु व ज्याःजंक्वय् नं पुजाया ज्या यायेमाः ।
छेँया ततःधंगु पुजाय्, गुथिया पुजाय्, आगं व देगुद्यःया पुजाय् क्वतःज्वलं तयाः पुज्याइ । थथे तःजिगु पुजाय् व मोहनिबलय् नं थीथी पुजाज्वलं स्वनेगु नं यायेमाः । क्वतः लीयागु दयेकी ।
पिने तापाक द्यइके वनेत कलखय् पुजाज्वलं तयाः यंकी । कलः धयागु पुजाज्वलं तयेगु थल खः । थ्व तिंयागु दयेकीगु खः । थुकी लखायाः ज्वनेगु नं दइसा द्यःने पुसा नं दइ। थौंकन्हय् थ्व लीयागु दयेकेगु यानाहःगु दु ।
छँेय् न्हिथं पुज्यायेत व पिने त्वाःबहालय् द्यइके वनेत नं पुजाभलय् पुजाज्वलं तयाः यंकी । पुजाभः तपाःगु, चिपाःगु, लीयागु, सिजःयागु दइ ।

पुजाज्वलं– जाकि, स्वां, म्हासुसिन्हः, भुयुसिन्हः, धुं–धुपाँय्, इताः, ताय्, बजि, सिसाबुसा
पुजाभः– द्यः पुज्यायेत माःगु सकतां ज्वलं तयेगु देमा वा भुचा । थ्व तपाःगु, चिपाःगु लीयागु, सिजःयागु, वहःयागु जुइ ।
लःथलचा– नीलः तयेगु थल ।