येँ देया दथुपुइँया छगू महत्वं जाःगु बज्रयानी बहाः खः– मखंबहाः । रत्नकीर्ति महाविहारकथं म्हस्यूगु थ्व बहाः मखन मण्डपया लागाय्‌ पलिस्था यानातःगु जुल । उकिं थ्व मण्डपया नां क्वकया मखन विहार नं धया तल । मखंया सुरज आर्केडं तप्यकं दुहां वना जवपाखेया गल्लीं वन धाःसा थ्व बहाः वइ । बहाया क्वाःपाःछेँ ९०सालया भुखाय्‌ लिपा व वि.सं. २०५५ सालय्‌ पुनःनिर्माण व वि.सं.२०७९ सालय्‌ जिर्णोद्धार याःगु खः । बहाःया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख अक्षोभ्य बुद्ध खः । बहाः दुहां वयेगु मू लुखाय्‌ जवंखवं निम्ह ल्वहंया चीधिकःपिं सिंह, जवय्‌ महांकाःद्यः, न्ह्यःने उदाय जजमानपिंसं तयाथकूगु चिभाः छगः दु ।

क्वाःपाःद्यया मू लुखाया च्वसं धर्मधातु बागीश्वरया तोरं दु, जवंखवं सारिपुत्र व मौद्गल्यायन, निम्ह तःधिकःपिं ल्वहंया सिंह, थीथी ईया शिलापत्र, माना तयातःगु दु । बहाःया पुलांम्ह क्वाःपाःद्यः चायाम्ह धाइ, लिपा चाया द्यः स्यंसेलिं ल्वहंया दयेकूगुलिं मखं बहाःया पलिस्था तसकं पुलां खनेदु । बहाःया निर्माण काल स्पष्ट मजूसां ने.सं. ४३५ या छगू ताडपत्रय्‌ ध्यबा कालबिलयागु खँया आधार कायेगु खःसा न्हय्‌सःदँ स्वयां न्ह्यव हे थ्व विहार पलिस्था यायेधुंकूगु खनेदु । क्वाःपाःद्यया क्वथाय्‌ ध्याकुनय्‌ द्यःयात ज्वज्वलपियाच्वंगु छगू मूर्ति दु । थुकियात विहार निर्माताया मूर्ति जुइमा धयातःगु दु । क्वाःपाःद्यया लिक्कसं नं तःधिकःपिं जवंखवं सारिपुत्र व मौद्गल्यान, थीथी लोकेश्वर, बुद्धया मूर्ति पलिस्था यानातःगु दु ।

क्वाःपाःछेँया न्ह्यःनेसं यज्ञमण्डप, न्याम्ह गुरुजुपिंत न्यापाः चीपाःगु मन्दःपाः, दथुइ लाक्क पिण्ड गाः, मन्दःपाः छपाः, भचा च्वसं चीधिकःपिं सिंहया दथुइ महामञ्जुश्रीया पाली व नापसं रत्नचैत्य दु । जवय्‌ प्यंगः, खवय्‌ प्यंगः, उत्तरय्‌ छगः नापं रत्नचैत्यया सख्वा प्वलाःवःगु चा ल्हाकाः तुयु चिभा द्यः छगः दयेकातःगु दु । रत्नचैत्ययात छाता भण्डारया चक्रमान शाक्यया लुमंतिइ वया परिवारपाखें सिजःपौ तया बिउगु व बहाः छगुलिं ने.सं. १०६९ इ आशामान शाक्यपाखे ल्वहतं सियाबिउगु खः ।

प्यकुनय्‌ प्यंगू लुकमाःगाः, क्वाःपाःछेँया खवय्‌ त्रिकोणात्मक प्वाःकथं कुमारी मार्ग तयातल । क्वाःपाःछेँया च्वय्‌ पसुकाझ्याः, जवंखवं याकःझ्या दु । थ्व हे पसुकाझ्याः दुने बहाःया आगं क्वथा दु । च्वय्‌ जिर्णोद्धार याये धुंकाः विमानझ्याः, जवंखवं तःपागु याकःझ्या, वयां च्वय्‌ बहालय्‌ क्वस्वयेजिइक झ्याःया व्यवस्था यानातल । पसुकाझ्याःया पिने त्वानाःसिँइ थीथी मुद्राया द्यः कियातःगु दु । ९० सालया भुखाय्‌ धुंकाः जिर्णोद्धार यानाः दयेकातःगु क्वाःपाःछेँया त्वानाःसिंया दथुइ पंचरक्षाया द्यःपिनिगु किपा च्वयातःगु व याकःझ्याःया जवंखवं फसि ज्वनाच्वंम्ह माकःया किपा च्वयातःगु खः । तर वि.सं. २०५५ य्‌ पुनःनिर्माण यासेंलि थ्व लिकयाछ्वःगु खनेदु ।

बहाःया छम्ह सर्वसंघ दुजः बज्राचार्यभिक्षु श्री दकासिंहपाखें स्वयम्भूइ थहां वनेबलय्‌ त्वाथः लिक्कसं ने.सं. ६९४ य्‌ चिभाः पलिस्था यानाथकूगु खनेदु । अथेहे ने.सं. ८१९ या अभिलेखय्‌ रत्नकीर्ति महाविहार धकाः नां न्ह्यथनातःगु खनेदु । प्रताप मल्लया इलय्‌ देशय्‌ अनावृष्टि जुयाः हाहाकार जुयाच्वंबलय्‌ नागया हिं च्वयातःगु सपूm कायेत मखं बहाःया गुरुजुयात पुजाज्वलं ज्वंकाः शान्तिपूया गुफाय्‌ प्रबेश याःगु खः । थ्व बहाःया गुरुजूपिं स्वयम्भूया शान्तिपुर, पलाञ्चोक भगवती, शोभा भगवती व कालभैरवय्‌ द्यःपाःलाःकथं च्वनेमाःगु चलन दु । थ्व बहाःया सर्वसंघ दुजःपिं चक्रमान शाक्य व सत्वतारा बज्राचार्यपाखें नरां पंज्रा नं न्याकूगु खनेदु ।

न्हय्गां जात्राया झ्वलय् मच्छेगामय् विष्णुदेवीया जात्रा जुइ । थन स्यस्यः, ग्वाः, ज्यापु व देसारतय् गुथिं जात्रा न्यायेकीगु खः । जात्राया झ्वलय् मच्छेगांया विष्णुदेवीया द्यःखः व भेलुद्यः बःखुइ हइ । बःखुइ विधिवत् पुजा धुंकाः दशमिकुन्हु बसा लायाः द्यःखः कुबियाः गामय् यंकी । गामय् थ्यंकाः कुलाछि धयागु थासय् ग्वाः गुथिपाखें व सरकारी पुजा जुइ । थ्व पुजा धुंकाः द्यःखः कुबियाः देय् चाःहीकाः बहनी द्यःलाछिइ हयाः द्यः दिकी । द्यःखः दिके धुंकाः देगलय् द्यः तयेयंकी । थुबलय् स्यस्यः गुथिपाखें पुजा यानाः जात्रा क्वचायेकी ।

मञ्जु व श्री निगू खँग्वः स्वानाः दयेकातःगु नामवाचक खँग्वः खः । मञ्जुया अर्थ हिसि, बांलाः, आकर्षक, न्ह्याइपुगु, यःगु खःसा श्रीया अर्थ तःमि, समृद्धि खः । मञ्जुश्रीया अर्थ समृद्ध जुयाः नं तसकं आकर्षण दुम्ह, बांलाःम्ह खः । तिब्बतया पंचशीर्ष पर्वतय्‌ जन्म जूगु विश्वास यानातःम्ह, नेपाः देय्‌या निर्माताया रुपय्‌ कयातःगु दु । बुद्धधर्मया महायान सफू नवग्रन्थय्‌ बोधिसत्वया रुपय्‌ ब्वयातःगु दु ।

बज्रयानीतय्‌सं मञ्जुश्रीयात हे आदिबुद्धया रुपय्‌ कयातःगु दु । मञ्जुश्रीयात वागीश्वर, अ आ इ, ई… अं अः झिंनिगः आखःया जन्मदाताकथं कयातःगु दु । मञ्जुश्रीयात मञ्जुघोष, बागीश्वर, धर्मधातु, अर्पचीन आदि थीथी नामं म्हसीकाच्वंगु दु । मञ्जुश्रीयात मूर्तिया रुपय्‌ ब्वइबलय्‌ छका ल्हातं खड्ग ज्वनातःम्ह व मेगु ल्हातं प्रज्ञापुस्तक ज्वनातःम्ह क्यनातःगु दु । निकांनिसें झिंनिका ल्हाः दुम्ह मञ्जुश्रीयात मूर्तिया रुपय्‌ ब्वयातःगु दु । झिंनिका ल्हाः दुम्ह मञ्जुश्रीयात नामसंगीतिया रुपय्‌ कयातःगु दु ।

मञ्जुश्री श्रीपंचमीकुन्हु ल्हासां नेपाः वःगु विश्वास यानाः मञ्जुश्रीया मूर्ति दुगु थासय्‌ पूजा यायेगु, आखः स्यनेगु सुरु यायेगु धकाः सलामं मचातय्‌त च्वकेगु नापं नमोबागिश्वरायः धायेकेगु, मञ्जुश्रीया नुगः काय्‌गु धकाः न्यागः जाकि लानाः नकी । मञ्जुश्रीयात थाज्या स्यनाबीम्ह, ज्ञानविद्या बीम्ह द्यःया रुपय्‌ कयाः श्रीपंचमीया छन्हुन्ह्यः बहनी चिकं बुइकेगु चलन दु ।

विक्रमशीलया गुरु धर्मश्री मित्रं नेपाःया साकुनाय्‌ नापलानाः नामसंगीतिया ज्ञान काःगु धारणा दु । मञ्जुश्री च्वंगु थाय्‌या रुपय्‌ स्वयम्भूया पश्चिमय्‌ मञ्जुश्रीया चैत्यय्‌ श्रीपंचमीबलय्‌ मेला हनाच्वंगु दु । थुगु हे थासय्‌ च्वनाः शाक्यमुनि बुद्धं स्वयम्भूपुराण कन धैगु विश्वास यानाच्वंगु दु । नेवाः समुदायय्‌ मञ्जुश्रीया तःधंगु महत्व दु । धार्मिक आस्थाकथं गुलिसिनं मञ्जुश्रीयात सरस्वतीया रुपय्‌ नं पूजा यानावयाच्वंगु दु ।

वा वइबलय्‌ सुपाँय्‌ ल्वानाः नँ न्याइ । नँ न्याइबलय्‌ पल्पसा नं त्वइ । गबलें गबलें तसकं नँ न्यानाः पल्पसा त्वइबलय्‌ सर्गतं मलः नं वयेगु याइ । मलः वइबलय्‌ मिखाफुति याये मलाकं हे भूमिइ थ्यनेधुंकी । मलः क्वय्‌ जुइधुंकाः तिनि नँ न्याःगु तायेदइ ।
मलः वइबलय्‌ अन लाइ थन लाइ धयागु दइ मखु । न्ह्याथाय्‌ नं लायेफु । न्ह्याथें ज्याःगु मलः वःसांं कःथाय्‌ मि च्याइ । थुकिं कइबलय्‌ सुं नं प्राणी बचय्‌ जुइ मखु । बँय्‌ लात धायेव बँय्‌ हे तनावनी ।

ग्वंगःमलः
ग्वंगः ल्वाइबलय्‌ कय्‌पुइ थें कय्‌पुइगु मलः । भूमिइ थ्यनीथे जुइबलय्‌ कुचा दली । दक्वं कुचां छथाय्‌ हे कइ । थ्व मलः लाःथाय्‌ कय्‌पूगु थें जुइक ध्वः ध्वः स्यंकी ।

पामलः
फालाचिनाः वइगु मलः । च्वं वइबलय्‌ मिग्वारा थें खने दःसां क्वय्‌ थ्यनीथे च्वंकाः फाला चिनी । थ्व लाःथाय्‌ पां पाले थें जुयाः बाफाला जुइ ।

बज्रमलः
मलः मध्यय्‌ ग्यानापुगु व तग्वःगु मलः । थ्व मलः वल धायेव प्रलय जुइ धाइ । अथे जुयाः न्हापा न्हापा हे ज्वनाः स्वयम्भूया स्वाहाने फुसय्‌ तयातःगु धाइ ।

मिमलः
मि च्याइगु मलः । मि ग्वारा जुयाः वइ । तग्वः चिग्वः दइ । बँय्‌ लायेवं मि च्याइ । बँ दिनिक्क मिनी । तग्वःगु वइबलय्‌ तसः जुयाः मि नं तसकं च्याइ ।

येँमपा वडा नं २७ या तसकं ब्यस्तगु बजाः महाबूया पश्चिमपाखे अर्थात् वीर अस्पताल वनेगु लँय्‌ लाना च्वंगु बहाः खः– महाबू तमोबहाः । थ्व बहाः उदाय्‌ समुदायया उपासकपिंसं पलिस्था यानातःगुलिं महाबू तमोबहाः धयातल । शाक्य बहाःकथं म्हस्यूगु महाबूबहाःया प्रवजित शाक्यकुलपुत्रपिंसं थन नं न्हियान्हिथं पुजा यायेमाःगुलिं थ्व बहाःयात महाबू कचा बहाः नं धाइ । थ्व बहाःयात संस्कृत भासं बोधिप्रणिधि विहार धाइ ।

ने. सं. ७४६ पाखे थ्व बहाः थापना याःगु धयातल । विहारया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख जुयाच्वंम्ह अक्षोभ्य बुद्ध खः । थ्व बहाःया क्वाःपाःछेँया छेरिइ क्वाःपाःद्यःथापना यानातःगु दु । क्वाःपाःद्यःया मू लुखाया फुसय्‌ तयातःगु तोरणय्‌ दथुइ लाक्क बुद्धकथं अक्षोभ्य, जवय्‌ धर्मकथं प्रज्ञापारमिता व खवय्‌ संघकथं षडक्षरी लोकेश्वरया मूर्ति दु । अथेहे जवंखवं सारीपुत्र वा मौड्गल्यायणया मूर्ति दु । लिसें प्यकाः ल्हाः दुम्ह मञ्जुश्री, वैलोचन बुद्ध व भिक्षुया मूर्ति न कियातःगु खनेदु । तोरंया फुुसय्‌ पसुकाझ्याः, जवंखवं याकःझ्याः दुसा वयां च्वय्‌ लीया कलशया पाता तिकाःतःगु दु । च्वतय्‌ कलात्मक बिमानझ्याः दुसा दकलय्‌ च्वय्‌या तँ भचा चिजाः यानाः स्वपाः झ्याः तयाः पताः ब्वयेकाः पलिंचिनातःगु खनेदु । क्वाःपाःद्यःया न्ह्यःनेसं झ्वलिं स्वंगः चिभा दु । थुकी दथुया चिभाःयात अशोक चैत्य धाइ ।

येँया वीर अस्पतालं वतुत्वाः वा मासंगल्ली वनेगु लँया दुवातय्‌ थ्व महाबूबहाः दु । थ्व बहाःयात संस्कृत भासं उकुमा महाविहार धाइसा चलनचल्तीइ महाबौद्ध महाविहार, महाबुद्ध महाविहार, महाबुद्ध बहाः नं धाः । थ्व बहाः मानदेवया छय्‌ वसन्तदेवया इलय्‌ वया शक्तिशालीम्ह भारदार रविगुप्तं (इस्वी संवत् ५१२ निसें ५३२) दयेकूगु धापू दु । थ्व बाहाः दयेकेत थ्यंमथ्यं नीदँ क्यंगु अनुमान दु ।

थ्यंमथ्यं डेढ रोपनी जग्गाय्‌ न्यनाच्वंगु थ्व बहाया दथुइ लाक्क २५ ह २५ वर्गफिट क्षेत्रफल दुगु ३० फिट तजाःगु धर्मधातु चैत्य पलिस्था यानातःगु दु । छचाखेरं पंचबुद्ध व ताराया मूर्ति दुगु थ्व चैत्यया पूर्वपाखे बहाःया क्वाःपाःद्यः विराजमान दु । खास यानाः अक्षोभ्य बुद्ध वँचुम्ह जुइसां थन पश्चिमाभिमुख जुयाच्वंम्ह ह्याउँम्ह अक्षोभ्यबुद्धया १२ फिट तःधिकःम्ह चाया मूर्ति पलिस्था यानातःगु दु । क्वाःपाःद्यया जवंखवं प्रज्ञापारमिता, सारीपुत्र व मौदगल्यायनया मूर्ति नं दु । क्वाःपाःछेँया पिने मञ्जुश्री, षडक्षरीया मूर्ति नापं शिलापत्र नं तयातगु खनेदु । क्वाःपाःछेँया न्ह्यःने लुं सियातःगु बज्र सहितया मन्दः थापना यानातःगु दु ।

बहाःया धर्मधातु चैत्य निगू तह यानाः दयेकातःगु दु । गर्भगृह स्वयां च्वय्‌ हर्मिका तक व हर्मिका स्वयांच्वय्‌ ११ छत्रावली तह दयेकातःगु दु । छत्रावलिसिबें च्वय्‌ यष्टि छत्र नापं गजू तक याना झिंस्वंगू छत्रावली दु । थ्व चैत्यया रुप स्वयम्भूया रुपसिबें छुं हे मपाः । थ्व चैत्यया उत्तरपाखे स्वंगः चिभाः पलिस्था यानातःगु दु। ।

थ्व बहाःया धर्मधातु चैत्ययात दकलय्‌ न्हापां जुजु हरिहरदेवं जिर्णोद्धार याःगु धकाः न्ह्यथना तल । वयां लिपा जुजु जयप्रकाश मल्लं ने.सं. ८४४ पाखे जिर्णोद्धारयात धयातःगु दु । वयां लिपा ई.सं.१८३३ या तःभुखाचं यानाः भिंकेज्या यायेमालसा बहालय्‌ लुयावःगु शिलालेखय्‌ ने.सं. ९५७ व ने.सं. १०३१ पाखे न जिर्णोद्धार याःगु न्ह्यथना तल ।

येँया तिंख्यलय्‌ धातुया प्यागोडा शैलीया स्वतँजाःगु देगलय्‌ मांकाःद्यः पूर्व स्वयाः बिज्यानाच्वंगु दु । थ्यंमथ्यं न्हय्‌गू फिट तःधिकःम्ह ल्वहंयाम्ह हाकु ख्वाःम्ह मांकाःद्यः छ्यनय्‌ अक्षोभ्य बुद्ध,गःपतय्‌ मनूया छ्यंमाः, नागया तिसां तियाः जव ल्हातय्‌ बज्र, खव ल्हातय्‌ पात्र ज्वनाः खवयाकुं खटवाङ्ग ब्यकुंच्यानाः, बेताल आसनय्‌ दनाच्वंगु दु । द्यःया पालिकाया क्वसं तापा इनाय्‌ (गणेद्यः) नं दु । थुम्ह मांकाःद्यःया न्हाय्‌ लुँ, गःपतय्‌ थीथी वहःया तिसा, वहःया किकिंपा नं छानातःगु दु । देगःया सतकपारि न्ह्यःने पञ्चकुमारी द्यः नं दु । मांकाःद्यः बौद्धमार्गीतय्‌ बुद्ध शासनया रक्षक द्यःया रुपय्‌ बहाःबही, चुक, देगः, ननि, सतः व छेँय्‌ छेँय्‌ नं थापना यानाः पुज्याना वयाच्वंगु दु । मांकाःद्यःयात तुण्डी भैरव, तुंख्यःया महांकाल, बज्रवीर महांकाल व शनिदेव नं धायेगु याः । किंवदन्ती कथं थुम्ह मांकाःद्यःयात मन्त्रसिद्धि महाविहार (सबलबहाः) शाश्वत वज्रं आकाशमार्ग जुयाः काशी वनेत्यंम्ह द्यःयात हाकुपातय्‌ क्वफानाः थन थापना याःगु धाइ । अथे हे कलिगत ३८२२ पाखे मांकाःद्यवं तुंख्यःया दुइमाजुयात न्हिंन्हिं नापलाः वइगु सीवं शाश्वतवज्रं कान्तिपुर रक्षा यायेत थन थापना याःसा बांलाइ धकाः तारण तयाः ज्वनेत स्वःबलय्‌ तसकं तंम्वयेवं चैत्य थापना यानाः नं मजिइवं कुमारी थापना यायेवं शान्त जुल धाइ ।

जुजु रणबहादुर शाह वँय्‌चायाः न्हाय्‌ पालाब्यूगुलिं लुँया न्हाय्‌ तःगु धाइ । नेपाःया आचाःजु व बज्राचार्यतय्‌सं श्री बज्रवीर मांकाःद्यःया शिक्षादीक्षा ग्रहण यानाः तन्त्रमन्त्र, योग ध्यान समाधीइ लिन जुइगु याइ । संक्षिप्त शिवपुराण शतरुद्र संहिताय्‌ महाद्यःया १० गूगु अवतार मध्ये न्हापांगु महांकाल व शक्तिया रुपय्‌ काली खः । थुम्ह मांकाःद्यः दशमहाविद्याया भैरव खः । दँय्‌दसं पाहांचःह्रेया चान्हय्‌ द्यःयात विधिपूर्वक द्यः पुज्यानाः हारमाः (फुक्क जीवजन्तुया क्वँय्‌ दुगु माः) तिकी । यंलाथ्व चतुर्दशीकुन्हु थुम्ह द्यःया बुन्हि जूगुलिं थुकुन्हु विशेष चापुजा जुइ । चतुर्दशी व्रत महात्म्य कथं लय्‌लय्‌पतिकं महांकाःद्यःया अपसं च्वनाः द्यः पुज्यायेगु चलन दु । थीथी नखःचखः व शनिवाःकुन्हु द्यइके वइपिं म्वःम्वः दइ । बुन्हिकुन्हु व दशा फायेकेत शनिवाः नखड्ग व ख्वलाय्‌ चिकं व चि तयाः, ग्वःमाय्‌ व वँचुगु कापः छानाः द्यः पुज्याइ । आयु आरोग्य, अष्ट महाभय नाश जुइमा, यानागु ज्या पूवनेमा धकाः मंगलवाः, बिहिवाः, शनिवाः व चतुर्दशीकुन्हु समय्‌बजि, खाय्‌ व थ्वँ वा अय्‌लाः तयाः स्वंगः पाःताः ख्वला वा समय्‌बजि खाय्‌ थ्वँ, ह्याउँथ्वँ, अय्‌लाः, न्यागः पाःताः ख्वलाः थनाः सगं बियाः द्यः पुज्याइ । थ्वयात चापुजा नं धायेगु याः । थथे महांकाःद्यःयात पुज्यात धायेवं दशा फालावनीगु, शत्रु नास जुयाः अष्टसिद्धि वर दइ धयागु जनविश्वास दु ।

नेपाःया लिच्छिबी जुजुपिं मध्ये अतिकं नांजाःम्ह मानदेवया आपालं कृतियात कयाः इतिहासय्‌ ब्वने दु । आःतक अनुसन्धानकर्तापिन्सं मानदेव अले थ्वया कलाःया नां न्ह्यथनातःगु तःजिगु व चिचिधंगु नापं यानाः नीगु अभिलेख ध्वदुइके धुंकल । चाँगुनारायण देगः न्ह्यःनेया ईस्वी ४६४ या ताहाकःगु शिलालेखय्‌ थुम्ह जुजु अले पुर्खायात कयाः नं न्ह्यथनातःगु दु । थुम्ह जुजु उलि हे पराक्रमि नं खः धैगु खँ राज्यविस्तारया झ्वलय्‌ पूर्वपाखेया देसय्‌ व पश्चिम गण्डकी पारी मल्लपुरीतक थ्यंगु विवरण थ्वहे शिलालेखय्‌ ब्वनेदु । मानदेवया इलय्‌ मानाङ्क मुद्राया नं प्रचलनय्‌ वल । बौद्ध धर्म कथंया मानविहार व नरलय्‌ मनमानेश्वरी देगः दयेकेगु ज्या नं मानदेवं याःगु खः ।

मानदेवया छय्‌मचा वसन्तदेव ईस्वी ५०६ या थक्वाः आदिनारायणस च्वंगु शिलालेखय्‌ दक्कले न्हापां मानगृहया अस्तित्वयात कयाः न्ह्यथनातःगु दु । मानगृहपाखें पिदंगु उजं धकाः थुगु शिलालेखय्‌ धयातःगु दु । मेखे गोपालराजवंशावलीइ नं जुजु मानदेवं मानगृह दयेकेबिल धकाः च्वयातःगु दु । मानदेव मदये धुंकाः शिवदेव जुजु जुइ धुंकुगु इलय्‌ तकं मानगृह राजकाजया केन्द्र जुयाच्वंगु खः धैगु पुष्टि जू । अंशुवर्मायापाखे ईस्वी ६०५ स कैलाशकुट भवन दयेके धुंकाः राजकाजया केन्द्र मानगृह मजुल । नरेन्द्रदेव जुजु जुइ धुंकाः राजकाज मुक्कं कैलाशकुट भवनं न्ह्याकल । अथे धैगु १३६ दँ लिपा मानगृहया महत्व मदयावन । वंशावली बियातःगु विवरण कथं उगु ईया नेपालय्‌ दक्कले बांलाःगु अले न्हय्‌ताजाःया लाय्‌कू मानगृह खः । मानगृहया जःखः निगू धः दु, प्यचाः पःखालं सुरक्षा बियातःगु जुल । अन दुने लुँया देगः नं दु । तर थ्व मानगृह गन दु ? आः तक गुगुं दसि लुयावःगु मदुनि । गुलिसिनं मानगृह लाय्‌कू दुगुलिं यलया लाय्‌कू दुगु लागायात मंगः धाःगु खः, उकि मानगृह न्हापा न्हापा यलय्‌ दु जुइमाः धाइपिं नं दु । मेखे ठाकुरलाल मानन्धर थुज्वःपिं विद्वानपिनि तर्क कथं मानगृह नरलय्‌ दुगु खः, आः मागः वा मालिगां धाइगु थासय्‌ मानगृह दुगु जुइमाः उकिं थुगु थाय्‌यात आःतक मागः धयावयाच्वंगु खः ।

थौं सिबें झिन्यासः दँ न्ह्यवया थुगु भौतिक संरचना अले थुकियात कयाः थीथी ऐतिहासिक अभिलेखय्‌ यानातःगु वर्णन कथं नेपालमण्डल लागाया नेवाःतय्‌ प्रविधि व कलाया छगू ज्वःमदुगु दसि खः ।

मिखा बांलाकेगु निंतिं छ्यलेगु मू ज्वलं धयागु हे अजः खः । थ्व हाक्कुसे च्वनाः भचा थ्यास्स च्वनी । अजः च्वलापतिंचिया च्वकां कयाः मिखाय्‌ उलेगु याइ । अजः उलकि मिखा चिग्वःसां तग्वः खनेदयाः बांलाइ । लिसेलिसें छुं नं बांमलाःगु मिखाल्वचं काचाक्क कइमखु धयागु विश्वास दु ।

अजः फयेगु

 अजः फयेगु निंतिं माःगु ज्वलं खः ‘कस्तुरी’ इमू, लवं, व थीथी जडिबुटी । थ्व फुक्कं ज्वलं मलमल कापतय्‌ तयाः इताः थें तुलाः तूचिकनय्‌ प्याकाः ‘मोहनि पुसाय्‌’ (माकःचाय्‌) तयाः च्याकी । द्यःने मोहनि फये थें सलिखं त्वपुइ । थ्व इताः च्यानाच्वंगु दत्तले चिकं साया तुं च्वनेमाः । इताः च्यानाः फुतकि सलिखय्‌ खाःगु हाकलय्‌ घ्यः बाय्‌ चिकनं वालाः ‘अजःसला’ बत्ताय्‌ तयेगु चलन दु ।

यल क्वाःबाहाःया लिउने इलाननिइ मिच्छु बाहाः (चैत्यवर्ण विहार) अवस्थित दु । थुकियात भिच्छु बाहाः नं धायेगु याः । दथुइ तग्वःगु चैत्य व धर्मधातुमण्डल दु । द्यःछेँया मूलुखा कलात्मक जू तर थुकिया फुसय्‌ च्वंगु तोरणय्‌ द्यः मदयेधुंकल । दुने क्वाःपाःद्यःकथं उत्तर स्वःम्ह चैत्यधारी बोधिसत्व स्थापना यानातःगु दु । मातनय्‌ तोरण लिसेंया स्वपाः झ्याः दुसा च्वतय्‌ विमानझ्याः छुनातःगु दु । थुकिया निर्माणकालसम्बन्धी ऐतिहासिक प्रमाण लुयावःगु खनेमदु । आः थन उपलब्ध अभिलेख मध्ये ने.सं. ८०७या अभिलेख चैत्य जीर्णोद्धार सम्बन्धी दु । थुगु बहालय्‌ ८४म्ह संघया दुजः दु । उमिगुपाखें थन दछियंकं थीथी धार्मिक क्रियाकलाप जुयाच्वंगु दु ।