मिखा बांलाकेगु निंतिं छ्यलेगु मू ज्वलं धयागु हे अजः खः । थ्व हाक्कुसे च्वनाः भचा थ्यास्स च्वनी । अजः च्वलापतिंचिया च्वकां कयाः मिखाय् उलेगु याइ । अजः उलकि मिखा चिग्वःसां तग्वः खनेदयाः बांलाइ । लिसेलिसें छुं नं बांमलाःगु मिखाल्वचं काचाक्क कइमखु धयागु विश्वास दु ।
अजः फयेगु
अजः फयेगु निंतिं माःगु ज्वलं खः ‘कस्तुरी’ इमू, लवं, व थीथी जडिबुटी । थ्व फुक्कं ज्वलं मलमल कापतय् तयाः इताः थें तुलाः तूचिकनय् प्याकाः ‘मोहनि पुसाय्’ (माकःचाय्) तयाः च्याकी । द्यःने मोहनि फये थें सलिखं त्वपुइ । थ्व इताः च्यानाच्वंगु दत्तले चिकं साया तुं च्वनेमाः । इताः च्यानाः फुतकि सलिखय् खाःगु हाकलय् घ्यः बाय् चिकनं वालाः ‘अजःसला’ बत्ताय् तयेगु चलन दु ।
यल क्वाःबाहाःया लिउने इलाननिइ मिच्छु बाहाः (चैत्यवर्ण विहार) अवस्थित दु । थुकियात भिच्छु बाहाः नं धायेगु याः । दथुइ तग्वःगु चैत्य व धर्मधातुमण्डल दु । द्यःछेँया मूलुखा कलात्मक जू तर थुकिया फुसय् च्वंगु तोरणय् द्यः मदयेधुंकल । दुने क्वाःपाःद्यःकथं उत्तर स्वःम्ह चैत्यधारी बोधिसत्व स्थापना यानातःगु दु । मातनय् तोरण लिसेंया स्वपाः झ्याः दुसा च्वतय् विमानझ्याः छुनातःगु दु । थुकिया निर्माणकालसम्बन्धी ऐतिहासिक प्रमाण लुयावःगु खनेमदु । आः थन उपलब्ध अभिलेख मध्ये ने.सं. ८०७या अभिलेख चैत्य जीर्णोद्धार सम्बन्धी दु । थुगु बहालय् ८४म्ह संघया दुजः दु । उमिगुपाखें थन दछियंकं थीथी धार्मिक क्रियाकलाप जुयाच्वंगु दु ।
यँया झोछेँ त्वाःया जोरगणेशं भचा च्वय् वनाः माथेमा चुक थ्यनेवं जवपाखे च्वंगु तःकूगु थाय् खः – मिमननिबहाः । थ्व विहारयात निमनका विहार वा निम्हनिम्ह विहार धकाः नं जनमानसं म्हस्यू । क्वाःपाःद्ययाथाय् तयातःगु शिलापत्रय् ने.सं. ५४८ या ई न्ह्यथनातःगु स्वयेबलय् बिकमाःबहाःया तसकं पुलांगु कचा बहाःकथं कायेफु । थ्व बहाःया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख विश्वव्याकरण मुद्राया बुद्ध खः । ने. सं. १००२य् पलिस्था यानातःगु क्वाःपाःद्यया मू लुखाया फुसय् तोरणय् अक्षोभ्य बुद्ध (दथुइ), प्रज्ञापारमिता (जवय्), षडक्षरी लोकेश्वर (खवय्) कियातःगु दु । मू लुखाया न्ह्यःने न्यागाः पिण्डगाः, मन्दःपाः छपाः, चिभाद्यः छगः नं झ्वलिं पलिस्था यानातःगु दुसा शिवलिंग नं पलिस्था यानातःगु दु । मू लुखाया जवंखवं याकःझ्या, तोरंया च्वय् पसुकाझ्याः व जवंखवं याकःझ्याः, वयां च्वय् विमानझ्याः व च्वय् मेगु साधारण झ्याः तयातःगु दु ।
बहालय् आःतक लुयावःगु ने.सं. ६१६ व ने.सं. ६२९ या दसूकथं बहाःया इतिहासयात भचा कुलेत स्वःगु खनेदु । बहाःया आगमय् खनेदुगु ने.सं. ६१६ या शीलापत्रय् रुपसिं पाल, वया निम्ह कलाः व काय म्ह्याय्िपनिगु नां तयाः दान याःगु धयातल । मेगु रत्नमल्ल जुजुया शासनकालय् अर्थात् ने.सं. ६२९ या शीलापत्रं बहालय् दँय्दँसं हेरुक पुजा व श्रावण औंशीया झिंस्वन्हुया न्हिकुन्हु शाक्यमुनि बुद्धया पुजा यायेत चन्दा बियावंगु स्पष्ट धयातल । थथे हे बहालय् तयातःगु शिवलिंगया स्वापू व चैत्यया स्वापू बहालय् ग्वाहाली यानावंपिं संघसदस्यपिं पाल जातया शाक्यत लिसे खनेदु । छग धापूकथं थुपिं फुक्कं न्हापा ब्रम्हू खः, तर बहाःयापिंसं अस्वीकार याना वयाच्वंगु दु । ने.सं. ५४८ निसें पाल शाक्यपिनिगु ल्हातय् थ्व बहाःया एकति अधिकार दया वयाच्वंगु खनेदु ।