यल लाय्‌कुलिं वलखु जुयाः वनेबलय्‌ वलखु गणेद्यःया लिउनेच्वंगु लँपुं पूर्व स्वयाः वनेगु गल्लिं दुहां वनेकथं सूर्यंधर्म संस्कारित, वज्रकीर्ति महाविहार– वंबहालय्‌ थ्यनी । वलखु त्वालय्‌ स्थापना जूगु बहाः जुयाः थ्व बहाःयात वंबहाः धायेगु चलन दुगु खनेदु । वंबहाःयात येखाछेँ बहाः नं धायेगु याः । थ्व बहाःया लुखा जवंखवं ल्वहंया निम्ह सिंह दु । थुगु लुखां दुहां वनेबलय्‌ चक्कंगु बहाः खनेदइ । थन नं मूलुखाया दुने ल्वहंया तःधिकःपिं निम्ह सिंह दु । मूलुखाया जवपाखे थनया क्वाःपाःदेगः दु । थ्व देगः स्वतँजाः, नितँ पौ तयाः दयेकातःगु दु । थनया क्वाःपाःद्यः उत्तरपाखे स्वयाच्वंम्ह अक्षोभ्य बुद्ध खः । क्वाःपाःद्यः न्ह्यःनेया त्वाथलय्‌ जवंखवं निम्ह सिंह व तग्वःगु, चिग्वःगु गं निगः नं स्वनातःगु दु ।

थनया द्यःलुखाय्‌ लीया पातां भुनातःगु दु । द्यःलुखा जवंखवं याक्वझ्याः निपाः दु । अथे हे थन ल्वहंया निम्ह वोधिसत्वपिनिगु मूर्ति नं दु । मूलुखाया च्वय्‌ तोलं छगू नं दु । थुगु तोलनय्‌ दथुइ अक्षोभ्य, जवय्‌ प्रज्ञापारमिता व खवय्‌ षडक्षेरी लोकेश्वरया मूर्ति व मेमेगु मूर्तिं छाय्‌पियातःगु दु । क्वाःपाःदेगःया न्हापांगु तल्लाय्‌ दथुइ न्यापाः झ्याः व जवंखवं निपाः चिचीपाःगु तिकिझ्याः दु । थ्वयां च्वय्‌ च्यागः त्वानाःसिँ दु । पल्लिं च्वय्‌ छचाःलं झ्याः व मेगु पौ तयाः देगः छगः थकयाः नागं कुइकाः चैत्य छगःया गजू छुनातःगु दु । क्वाःपाःद्यःया फुसय्‌ थुगु संघया आगं दयेकाः चक्रसम्बर बज्रबाराहीदेवी दयेकातःगु दु ।

बहाःया दिगि बहाःलुखा फुसय्‌ योगिनीदेवी तयातःगु दु । चक्रय्‌ झ्वःलाक यज्ञकुण्ड, धर्मधातु मण्डल, परिभोग चैत्य, पुलांगु चैत्य, ल्वहं थां, पदमोच्च चैत्य स्वनातःगु दु । थुगु विहारया आःतक लुयावःगु अभिलेख मध्ये ने.सं. ५६१ या मेडियवल नेपाल कोलोफान्स एण्डर इन्सक्रिप्सन् खः । अनं लिपा ने.सं. ६७८ व मेगु थन हे पाताय्‌ तानातःगु ७८५ या अभिलेख दु । वंबहाःया संघय्‌ थौंकन्हय्‌ बज्राचार्य व शाक्य यानाः जम्मा ६७ म्ह दु । थुगु बहालय्‌ पञ्चस्थविर आजु जुइगु चलन दु । व हे आजुपिनिगु नेतृत्वय्‌ संघया सदस्यत मुनाः वन्दे लुइगु, नायः लुइगु, थपा त्वायेगु, चक्रेश्वर लुइगु आदि याना वयाच्वंगु दु ।

गुथि संस्थान ऐन २०३३ या दफा २९ ग कथं ‘गुथि’ धइगु छु नं मठ वा छु नं द्यःया पर्व, पुजा व जात्रा न्ह्याकेत वा छुं नं धार्मिक वा परोपकारी ज्याया निंतिं छुं नं देगः, देवस्थल, धर्मशाला, सतः, फल्चा, तुं, पुखू, हिति, लँ, घाट, ताँ, चौतारा, गौचरण, बाग–बगैंचा, जंगल, पुस्तकालय, पाठशाला, औषधालय, चिकित्सालय छेँ, संस्था दयेकीगु व न्ह्याकेगु वा उकिया संरक्षण यायेत दातां थःगु चल वा अचल सम्पत्ति वा आयस्ता वइगु छुं नं कथंया सम्पत्ति वा ध्यबा थःगु हक त्वःताः तःगु गुथियात थुइकेमाः ।
गुथि न्ह्याकेगु लागि पूर्खां आयस्ताया रुपय् बुँ तयाः तसकं दूरदर्शी मिखां स्वयाः उकिं वःगुपाखें गुथिया व्यवस्थापन यानाः तःगु खः । थुकथं तयातःगु अचल सम्पत्ति देवस्व वा द्यःया सम्पत्तिया रुपय् काइगु जूगुलिं गुथियारतपाखें हिनामिना यायेगु, लोभ यायेगु, मीगु नं मजू । गुथियात लिच्छविकालय्, मल्लकालय् कर कायेगु, ल्वापु छिनेगु आदि तकया अधिकार बियातःगु दु । तर गुथिं यानाः वयाच्वंगु स्वायत्तताया अधिकार सरकारया प्रसाशनया ल्हातय् वनेवं गुथिया आयस्ता जग्गायात राजगुथि, छुटगुथि व निजीगुथि धकाः ब्वथलेगु यात । गुथि संस्थान ऐन २०३३ य् गुथियात स्वंगू ब्वय् ब्वथलातःगु दु ।
छुटगुथि
राजगुथिया छगू भेद छुटगुथि खः । गुथिया जग्गाया आयस्तां जात्रा, पर्व, पुजाआजा आदि यानाः ल्यंदुगु गुथिया शेष कर वा सलामी राजगुथिइ दुतबीगु व सरकारी गुथिया लगतय् दर्ता यानातःगु गुथियात छुट गुथि धाइ । वि.सं. २०३३ सालया गुथि संस्थान ऐनं व्यापक छुटगुथि राजगुथिइ यंकूगु खः ।
निजीगुथि
थःगु स्वामित्व दुगु जग्गा व बिर्ताया आयस्तां गुगुं धार्मिक वा लोकव्यवहारया ज्याया स्थायित्व एवं निरन्तरताया निम्तिं प्रजाजनं तयातःगु गुथियात निजीगुथि धाइ । थुकी थःपिंके दुगु जग्गाया आयस्तां निश्चित पर्व जात्रा पूवंकी । यदि आयस्ता म्हो जूसां वा ल्यंसां सरकार वा राजगुथिनाप छुं स्वापू तइमखु । प्रजां हे स्वनातःगु, प्रजाया हे स्वामित्वय् दुगु गुथि जूगुलिं थज्याःगु गुथियात प्रजागुथि वा दुनियागुथि नं धायेगु याः । निजीगुथिया सरकारलिसे तप्यंक स्वापू दइमखु । थज्याःगु गुथि सरकारी लगतय्दर्ता जूगु नं दइमखु ।
राजगुथि
जुजु वा जुजुखलकं तयातःगु वा सर्वसाधारणं तयातःगु जूसां थीथी कारणं सरकारं दुकयातःगु गुथियात राजगुथि धाइ । साधारणतया जुजु व जुजुखलकं तयातःगु गुथियात नालातल । अथे हे प्रजावर्गं तयाथकूगु गुथियात सरकारं दुकयातःगु गुथियात राजगुथि धाइ । राजगुथि दुने छुटगुथि नं दु ।

कलिकू घानाः जंक्व प्वाकलं

 जंक्व याइम्ह मचायात फिकीगु प्वाकलं जंक्व प्वाकलं खः । जंक्व प्वाकलं क्वेचिं, तिनखाः वा छुं कथंया पातकापःयागु जुइ । प्वाकलंया क्वफ्यलय्‌ प्यकुनय्‌ नं कलिकू घानाः सुइगु याइ ।

कत्तु

कय्‌ता धुंकाःया गोप्य अंग त्वपुइगु, छम्ह मचानिसें चिकिधिकः तःधिक न्ह्याम्हेसिनं नं न्ह्याइगु खम्पा तक्कया बागः सुरुवा धयागु हे कत्तु खः ।

कमिज

थीथी कापःया थीथी लंया थीथी डिजाइनया पोशाक मध्ये स्वंगू पाताया लं न्ह्यःने दुछि ताँख तयाः बकरमवाल गःतां कफ्वाला लंचा दुगु व बागः लंचागु लं खः । मिजंतय्‌सं फीगु कमिज नांयागु थ्व लं, जँय्‌ न्ह्यायेगु न्ह्यागु कथंया सुरुवाः, पाइन्ट, पाइजामा, हाफ पाइन्ट आदि नापया ज्वलं कथं न्ह्याम्हसें न्ह्यागु यामय्‌ नं न्ह्यागु अवस्थाय्‌ नं फीगु याइगु लं खः । लं सुइगु कापः थ्व हे जातया धयागु मदु । सालुगु सिल्क कापः निसें ख्वातुगु कश्मिरा तकया अनेक अनेक जातया कापःयागु कमिज सुइगु याः । मचा, ल्याय्‌म्ह, बुरां तकं फीगु लं खः कमिज ।

कय्‌ता

नां काये मछालापुयाः नं छालापुगु अंग्रेजी खँग्वः अन्डरवेयर । तर पूर्ण नेवाःपहःकथं धाःसा काचाक्क नां काय मछालापु भाःपियातःगु गुप्ता·या गोपनियताया लागि मचिसें मगाःगु छता मिजं वसः खः ‘कय्‌ता’ । लक्षणया रुपय्‌ साइत स्वयाः पुजा समेत यानाः शरीरया गुप्ता·या गोप्यताया लागि नेवाः समाजया थःथःगु जातीय संस्कारकथं कय्‌तापुजा, व्रतबन्ध, चूडाकर्म आदि महान पुजा यानाः गुरु पुरोहित, थाकुलिपिंसं लःल्हानाः चीत बीगु छता मूल वसः खः कय्‌ता । क्वलाछिति ब्यागु तुयुगु कापः त्वाइन काय्‌ हिनाः चीगु खः ।

कांस

मिजंपिनि भारि, खःमू आदि क्वबीगु ज्या कृषि कार्यसम्बन्धी अनेक ज्या यायेगु धर्मकर्म स्नान पुण्य आदि थःथःपिनिगु जाति अनुसारया धर्मकार्य यायेगु आदि याइबलय्‌ पुलि छ्यनं च्वय्‌ तक पुइगु जँय्‌ हिनीगु, किनारा छबालाचा दुगु सिसी धायेक तुयुगु खुकु च्याकुति हाकःगु हिना कापः हे काँस खः ।

कुर्ता

सात साल लिपा, आयातित स्वरुपया वसः कथं वःगु मिसामस्तय्‌गु वसः । गुगु थौंतक नं जातीय वसः कथं कायम जुयाच्वंगु दनि । व खः कुर्ता । कुर्तानापया ज्वःवसः पन्जाबी सुरुवाः, चुरेदास सुरुवाः, गाया रुपय्‌ सल् न्ययेगु याइगु खः ।

कोत

थीथी स्वरुपया थीथी नांकथंया वसः मध्ये तःजि कथंया स्तरीय वसः खः कोट । वसतं पुनेबलय्‌ दकसिबय्‌ द्यःने फीगु ऊलन टेरलिन, कश्मिरा आदि भिंगु ख्वातुसेच्वंगु कापःयागु दर्जावाल वसः कथं फीगु याइ । कोटया नाप ज्वःलाकाः फीगु ज्वारिकोट खःसा कोट ज्वारिकोटया पूर्णता खः । लंसुरुवाः फीबलय्‌ कोट फीगु अनिवार्य खः । कोटया तपागु तथा ताःहाकःगु रुपयात भान्तांकोट तथा तपाःकोट तथा ओभरकोट धकाः धायेगु याइ ।

क्वांच

पुरोहित बज्राचार्य गुरुजुपिनि विशेष पुजाबलय्‌ गुजिलंया द्यःने हाकनं फीगु दुबःसा तयाः लंचा तग्वः यानाः सुयातइगु क्वेचिंयागु छता विशेष लं दु । उगु लंयात हे क्वाँच धाइगु खः ।

गन्जी व स्वीटर

ऊन कायागु थीथी रंगयागु थीथी बुत्ता तयाः ल्हातं वा मेसिनं थानातइगु लंचा दुगु व लंचा मदुगु (हाफ स्वीटर) न्ह्यागु यामय्‌ न्ह्याम्हेसिनं नं लुमुक लंया द्यःने फीगु लं खः स्वीटर वा गन्जी ।

लंचा तयाः वा लंचा मतसे थानातइगु थ्व लं थःथःगु इच्छा कथं फीगु याःसां खास यानाः मिजंपिनि छ्यनं दुछ्वयाः फीगु कथंयागु खःसा मिसापिनि न्ह्यःने दुछिं ताँख तयाः फीगु डिजाइनया जुइ ।

गरेला सुरुवाः

सुरुवाःया मोहताय्‌ प्यकू न्याकू कलिकू स्वानाः ह्वांग्लांह्वांग्लां च्वंक सुयातइगु सुरुवाः हे गरेला सुरुवाः खः । (पालिजाः बखुं न्यासि वनीगु थें धकाः गिजय यायेक ह्वांग्लांह्वांग्लां तग्वःगु छाँटयागु थ्व सुरुवाः विदेशी आयातित सुरुवाः जूसां नेपाली जातीय स्वरुपं नालाः ताकाल तक हे चलय्‌ जुया वयाच्वंगु खनेदु ।

गुजिलं

एकसरा पुतुलंनाप लं ज्वरागु हे रंगयागु कापःयागु गुजि यक्व तयाः तुति तकया फीगु तथा सिनीगु वसः हे गुजिलं खः । ततःधंपिं द्यः देवीपिनिगु विशेष ततःधंगु पुजा याइबलय्‌ मूल पुरोहित गुरुजुपिंसं फीगु तथा सिनीगु ततःधंगु मूल विहार विहारया मूल पुजारि, सर्वसंघया थाय्‌पाजु, पान्जु,राजकीय मूल पुरोहित आदिपिंसं सम्बन्धित स्थानया सम्बन्धित संस्कार व संस्कृति स्वरुपय्‌ ‘गुजिलं’ नांया पोशाक पुनेगु याइ । गुजिलंया पूर्णताय्‌ कसाय्‌गा छपु नं न्ययेगु अनिवार्य । कसाय्‌गा ह्याउँगु रंगयागु जुइ । पञ्चबुद्ध भगवानया वर्णया स्वरुपय्‌ गुजिलं नं न्याताजि रंगया दइ । पुजाया स्थिति कथं थुपिं न्याताजि रंगयागु गुजिलं न्याम्ह पुरोहितपिंसं पुनेगु याइगु खः । अप्वः पुजाय्‌ धाःसा तुयुगु गुजिलं जक विशेष पुजालंया रुपय्‌ फीगु याइ ।

गुजिलं फीपिं मूलाचार्य, गुरुजु तथा थाय्‌पाजुपिं छत्रं कुइ योग्यपिं छत्रधारिपिं जुइ । उकिं थुगु पोशाक पुनीगु अवस्थाय्‌ वसपोलपिंत देवछत्रं कुइकेगु याइ । थीथी कथंया रंगयागु गुजिलं फीपिनिगु छगू उदाहरणया लागि खनाच्वना येँया कुमारि सालेगु जात्राबलय्‌ कुमारि रथया न्ह्यः न्ह्यः बिज्याइपिं पञ्चबुद्धया स्वरुपय्‌ न्याताजि रंगया गुजिलं फिनाः बिज्याइपिं न्याम्ह राजकीय मूल पुरोहितपिं खः ।

पद्मपाणि श्री करुणामय बुंगद्यःया पुजारि, पान्जुपिंसं फिनाबिज्याइगु गुजिलं धाःसा बिस्कं कथंयागु ह्याउँगु, तकय्‌ याना कापःयागु भारिकथंयागु जुइ ।

चीवर

नेवाः बौद्ध संस्कार कथं बज्राचार्य, शाक्य, जातिपिनि चूडाकर्म याइबलय्‌ चूडाकर्म याइपिं मस्तय्‌त तथा भिक्षुकपिंत चूडाकर्मया ज्वःछि प्यन्हु तक पुंकीगु पोशाकयात चीवर धाइ । चीवर ह्याउँगु कापःयागु प्वाकलं व जामा जुइ । चीवरया द्यःने जवगु ल्हाः छपा पिकायेकाः पात्कापःयागु गां न्ययेकेगु याइ ।

व्रतबन्ध याइपिंत पुंकीगु वसः म्हासुगु कापःयागु लं व धोति जुइ । ब्वहलय्‌ धुँया छ्यंगू सहितया धनुषवाण क्वबीकेगु याइ । नेवाःपहया थुलि चलनचल्तिगु वसः बाहेक, थौंकन्हय्‌या विदेशी आयातित अनेक कथंयागु फेसनया अकल्पनिय आधुनिक पोशाकत समयानुसार अनन्त रुपं वृद्धि जुया वयाच्वंगु दु ।

जंकु लं

जंकु पुजाविधि यानाच्वं ज्वःछि मचायात जंकु प्वाकलं व जंकु तपुलि बाहेक मेगु लं फिकी हे मखु । पुजाविधि सिधयेकाः लं फिकेगु याइ । जंकुमचायात फिकीगु उगु लं पातकापःयागु शुद्धगु तःजिगु भोतो लँ जुइ । (थौंकन्हय्‌यागु सेटवालागु लनय्‌ थीथी कथं पोते भरय्‌ यानाः झःझःधायेका तइगु मखमलया जंकुलं जुइमखु) जंगी पोशाकया थीथी कथंया दज्र्यानि

वसः पोशाकत

 राष्ट्रव्यापी नेपाल अधिराज्यय्‌ अनेक थीथी स्तरया जंगी स्वरुपया फौजी कमाण्ड, मिल्ट्रि, सैनिक जवान, प्रहरी, राजकीय अंगरक्षकतय्‌गु वसः तथा पोशाकया विषयय्‌ खँ ल्हायेगु खःसा थुमिगु पोशाक, सामाजिक नेपाली जनताया वसः नाप पूर्णरुपं हे पाःगु जुल । हरेक थीथी जंगी फौजितय्‌ फौजिय व्यक्तित्व कथं दज्र्यानि पोशाकत दयाच्वंगु जुल ।

जांगावाल सुरुवाः

भान्तांलंया ज्वःछि सुरुवाः जांगावाल सुरुवाः खः । जांगावाल सुरुवाः धकाः न्ह्यःने निकु लिउने निकु प्यकु हाकःया जांगा तयाः सुयातइगु मिसा सुरुवाः खः । थ्व सुरुवाः न्ह्यानाः न्यासि वनेबलय्‌ जांगा दक्वं लिउनेपाखे वनी । व लंया जवं देपाय्‌ देपां जवय्‌ थ्वात्तुथ्वानाः न्यासि वनेगु हे न्यासि वनीम्हेसिया विशेषता (जांगावाल) सुरुवाःया ढांचा खः ।

जामा व घांगरचा

लंया कोफ्यलय्‌ चाकःछिं गुजि घानाः सुयातइगु, बःचाधिकःपिं मिसामचात निसें पर्सि सिनेमत्यःनिपिं मिसामस्तय्‌सं फीगु लं खः । उमेरया मापन कथं सुयां सुरुवाः न्ह्यानाः वा सुयां सुरुवाः मन्ह्यासे । भिंगु व मभिंगु कापः स्वयाः न्ह्याबलें न्ह्यागुनं परिस्थितिइ पुनेगु याइ ।

ज्वारि कोत (इस्टकोट)

वसतं पुनेबलय्‌ लंया दकलय्‌ द्यःनेपाखे फीगु ख्वातुगु कापः (काश्मिर) सटन, थीथी बुट्टाया थानाकापः आदि) यागु लंचा मतसे ताँख झ्वःलिं तयाः लिपाताय्‌ पेति सहितया सिल्क तयाः सुयातइगु धाँचावाल लं हे ज्वारिकोट खः ।

टाँखवाल लं (ब्लाउज)

मिसालंया लिपा मिसातय्‌सं फीगु चलनचल्तिगु लं, न्ह्यःने दुछिं ताँख दुगु ताँखवाला लं खः । थ्वयात ब्लाउज नं धाइ । लंचा छगलं दुगु वा बागः लंचा दुगु ब्लाउज थीथी कथंया कापःया स्तरकथं चिकुला, बर्खा, नखःचखः पुजा भ्वय्‌ आदिबलय्‌ फीगु याइ ।

टाइट सुरुवाः

नेपालीपहःया वसःकथं दुथ्याकाः फी धुंकूगु टाइट कुर्ता नांयागु कुर्ताया ज्वःछि सुरुवाः टाइट सुरुवाः खः । थ्व सुरुवाः मिजंपिंसं न्हयाइगु चुरेदार सुरुवाःया लसि वःगु त्वान्नालय्‌ त्याप्प च्वंक न्ह्याइगु मिसा सुरुवाः खः ।

टिसर्ट

कमिज लिपाया दकलय्‌ चलनचल्तिया मिजं लं टिशर्ट खः । अंग्रेजी नांया थ्व लं छ्यनं दुछ्वयाः फीगु, गुण, प्रयोग, व्यवस्था दक्वया कमिज सरहगु लं खः ।

तकय्‌ याना लं

तोप्लने, धाका, चुनरि आदि कापतय्‌ कपाय्‌ लानाः तकय्‌ यानाः लं सुयाः बुराबुरि मचातय्‌ चिकुलां फिकेगु याइ ।

थारु लं

गःतां मतसे सुया तइगु, भचा धाँचा यायेकथं गःपः खोलय्‌ जुइक फीगु मिसा लं हे थारु लं खः । थ्व लं ल्यासेपिंसं स्वयाः उमेरं बाज्यःवंपिं मिसातय्‌सं नखः नखत्या, भ्वय्‌ आदि सामाजिक पर्वय्‌ फीगु याइ । मिसा लं नं थारु लं नं निथीनं कथंया लंयात चौबन्दी लं धायेगु याइगु खः ।

पंजाबी सुरुवाः

नामं हे सी दु, पंजाबी सुरुवाः पंजाबी जातिगत कथंया छगू आयातित पोशाक खः । अथेसां नेपाली पनाय्‌ दुथ्यायेधुंकूगु दु थ्व वसः । कुर्ता लंया ज्वःछि सुरुवाः पंजाबी (पंजाफि) सुरुवाः खः ।

पर्दावाल लं नाप सँय्‌कय्‌ता (धोति)

जातियता कथं बरे (शाक्य) उराय्‌ (तुलाधर) गुभाजु (बज्राचार्य) जातिया गुलिखे स्तरयुक्त, पुलांपिं मनूतय्‌सं पुनीगु छता मूल वसः पर्दावाल लं नाप धोतिं चीगु खः । थुगु पोशाक कथंया धोतियात सँय्‌कय्‌ता धायेगु चलन दु । सँय्‌कय्‌ता चीगु धोति कापः सि छबालाचा दुगु भिंगु मलमलया तुयुगु कापः खः । पर्दावाल लं धकाः लं सुरुवाःयागु लं थें हे लसि वइ । तर पर्दावाल लंया छाँटय्‌ देपापाखेया छातिपाखे दुनेया लं खनेदयेक क्वलाछिति हाकः खोलय्‌ यानाः पुतु चीगु यानातःगु जुइ । थुगु वसः छाँटया पोशाक कथं लं फिनाः धोतिं चिनाः भिंगु रेशमयागु तथा किनारा छबालाचा दुगु दोसलागा छपु चट्ट मिलय्‌ जुइक हाकःपाखें लथ्यानाः ब्वहलय्‌ पाछायेगु याइसा छ्यनय्‌ थ्यासु तपुलिं पुइ ।

तुति च्वका थतूगु डिजाइनयागु नालु लाकां न्ह्याइ । कपालय्‌ छड्केवाल हाकुगु छध्वः ह्याउँगु छध्वःया सिन्हः ती । सम्पन्न परिवार जूसा न्हाय्‌पनय्‌ लुँयागु मिजं तुकिचा छज्वः छज्वः नं सुइगु याइ ।

प्वाकलं

मस्त्य्‌ छाति बल्लाकेत जन्हुफाः, छाति लुमुक त्वपुइकाः ब्वहलय्‌ पुतु छिनाः दुने फिकीगु लं हे प्वाकलं खः । कटन कापतय्‌ दुबःसा तयाः थ्व लं सुइ । गुम्हेगुम्हेसिनं तकय्‌ यानाः नं प्वाकलं फिकेगु याः ।

भान्तांलं

भोत लं थे. हे गःतां तयाः पुतु च्यापुतु तयाः सुयातइगु लं भान्तांलं खः । भान्तांलंया क्वफ्यः पुलि छ्यनं नं कुहां वयेक तःपाः जुइ । मचा मचापिंसं सुरुवाः मन्ह्यासे अले मचाल्यासेचापिं मिसामचातय्‌सं जांगावाल सुरुवाः नापं फीगु पूवंक नेवाः पहःया लं खः थ्व । देय्‌या मूल कुमारी सहित गणेश, भैरव व थासंथासय्‌ जीवित देवीया मान्यता स्वरुपी कुमारि मय्‌जुपिंत देव पोशाक कथं तासयागु भान्तांलं फिकेगु याइ ।

भोतलं

भोतलं निगू कथंयागु दु । मस्तय्‌त फिकीगु दुबःसा तयाः गःतां दुगु च्यापु पुतु छिनातःगु लं भोतलं खः । न्हापा खास यानाः बाज्यः वंपिं मिजंतय्‌ दुने लुमुक फीगु लं नं भोतलं खः । थ्व लं च्यापुतु छियेगु लं जूसां तुयुगु, दुबःसा मदुगु एकसरा लं जुइ ।

मिसालं (चौबन्दिया लं)

मिसातय्‌सं फीगु खारपा सहित गःतां दुगु, च्यापुतु चिनाः फीगु लं हे मिसालं खः । खद्दर कापःनिसें तास तिनखाः तकया न्ह्यागु कापःया नं लं सुइगु याःसां डिजाइन छगू हे जुइ । कापःयागु स्तर कथं (याम, ई, अंगः, भ्वय्‌, उत्सव आदि स्वयाः) ल्वःल्वःगु इलय्‌ ल्वःकथं थ्व लं फिकेगु याइ ।

लँंसुरुवाः (दौरा सुरुवाल)

लंया पाताया प्यकुनय्‌ प्यकू कलिकू ह्वनाः गःतां सहितया च्यापुतु पुतु दिइगु क्वफ्यः पुलि तकया हाकःगु लं । थ्व लं हे ज्वरागु कापःयागु जागा तयाः सुरुवाः । थुपिं निताया छजु वसः खः । फायाः गुबलें फी मखु । थुगु वसःयात हे लंसुरुवाः धाइ । नेवाःपहःया मूल मिजं वसः हे लंसुरुवाः खः । लंसुरुवाःयात नेपालीतत्सम खँग्वः दौरा सुरुवाल धकाः नां तयाः नेपाली राष्ट्रिय पोशाक नालातःगु दु ।

लंसुरुवाः अनेकथरि कापःया हरेक रंगयागु फीगु याइ । तोप्लेन, टेरिकटन, भेला, नैनसूत कश्मिरा आदि । उकी मध्ये सकलि धाकायागु लंसुरुवाः थौंया दकलय्‌ तःजिगु वसःकथं नालाः इहिपाबलय्‌ इहिपाः याइम्हेसिनं फीगु याइ ।

मक्खि बुत्तागु हाकुगु थाना कापःयागु लंसुरुवाः राष्ट्रिय गौरवया वसः कथं नालातःगु दु । थुगु कथंया लंसुरुवाः पर्व उत्सव थीथी अभियान कार्यय्‌ फीगु याइ । । अप्वः यानाः ज्यापु दाजुपिंसं फीगु याइ ।

भिंगु टेरिकटनया तुयुगु लंसुरुवाः धाःसा निजामति सेवाया जंगी पोशाककथं मानय्‌ यानाः तःगु दु । राष्ट्रियता सम्बन्धि पर्वय्‌ अनिवार्य रुपं पुनेमाःगु वसः खः । थ्व वसःया जुछि ज्वः तुयुगु लं सुरुवाः हाकुगु कोट, खुकुरि चिं लोगो सहितया तकुवा तपुलि हाकुगु छ्यंगू लाकां खः ।

चुनय्‌ यानातइगु व तकय्‌ यानातइगु कापःया लं सुरुवाः भिंगु मिहिनगु जुयाः नं भचा भ्वं थें थर्रोगु कापःयात पू हे सीमदयेक चुनय्‌ यानातइगु कापःयागु लंसुरुवाः, उगु बखतय्‌ खानदानी स्वरुपया विशेष उमेरदार बुरापिंसं तःजिगु वसः कथं फीगु छगू कथंया स्तरीय लंसुरुवाः खः । वथें तुं कलेजि, सियु, भुयु, विशेष रंगयागु सिलिक, पातकापतय्‌ साल्लुक कपाय्‌ तयाः अतिकं हे मसीनु जुइक तकय्‌ यानातइगु कापःयागु लं हे उच्चस्तरीय मनूतय्‌सं फीगु तकय्‌ याना लंसुरुवाः खः ।

सुरुवाः, पाइजामा, पाइन्ट,

म्हयागु क्वय्‌या बाम्ह अंग त्वपुइगुया लागि जँय्‌ चिनाः निपा तुति निखेरं दुछ्वये छिंक सुयातइगु वसः थीथी कथंयागु दु । नेफा तयाः इजारं. जँय्‌चनाः न्ह्यायेगु सुरुवाः खःसा मोहता ह्वान्तां ह्वान्तां च्वंगु सुरुवाः पाइजामा खः ।

ह्वान्जु

क्वेचिं कापःयागु हे लं खः, तर दुबःसा मदुगु । च्वंनिसें तुति क्वय्‌ थ्यंक ताःहाकयेक फीगु, जँय्‌ पेटि चीगु डिजाइनय्‌ ह्वान्तांक तग्वयेक लंच दुगु लंयात ह्वान्जु धाइगु खः ।

इस्त्रि तयेगु

काचाकुचुगु वसः चकंकेगु निंतिं धलोतया कसःरी दुने ह्यंग्वाः न्वयेकाः इस्त्रि तये थें तयेगु नं चलन दु ।

कूजि कायेगु

मिस्तय्‌ पर्सि ‘ब्याय्‌ खुना’ ‘दुइ तना’ ह्याउँक नेफा तनाः ‘कूजि कयाः’ सिनेगु चलन दु ।

चुनय्‌ यायेगु

गुम्हेगुम्हेसिनं ‘चुनय्‌ यानाः’ नं वसतं पुं । वसःयात गुजि कयाः म्वय्‌म्वय्‌थ्यानाः गुजिकंकाः पुनी ।

मञ्जुवर्ण महाविहार बेखाः त्वाःया छगू पुलांगु महाविहार खः । ख्वप, थालाछेँ नागपुखूया पूर्ख, बेखाः पुखूया दक्षिण दिशाय्‌ अवस्थित थुगु महाविहारयात वाउँ बहाः धकाः नं म्हसीकेफु ।

ने.सं. ९८६ या भाजु मनया सफुलिइ श्री मञ्जुवज्र विहार, ने.सं. १००५ या वज्राचार्य महाविहारया सफुलिइ श्री सुगत, श्री मञ्जुवज्र विहार धकाः नां छुनातःगु विहार हे मञ्जुवर्ण महाविहार खः धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।

मञ्जुवर्ण महाविहारया निर्माणया तिथिमिति क्वःजिक धायेमफुसा मध्यकालया अन्तिम इलय्‌ थुगु विहार स्थापना जूगु अनुमान यानातःगु दु । थुगु विहार दुनेया द्यःपिनि पुजा पाठ प्रसन्नशील विहारया शाक्यतपाखें पूवंकाच्वंगुलिं प्रसन्नशील महाविहार व मञ्जुवर्ण महाविहारया स्वापू दु धयागु अनुमान यायेफु ।

न्यनेदुकथं प्रसन्नशील विहारया छथ्वः शाक्यत मध्यकालपाखे आचार्यभिशेक यानाः बज्राचार्य जूगु व इमिगु निंतिं हे चूडाकर्म यायेत थुगु विहार दयेकूगु खः । उकिं आचार्यभिशेक यानाः वज्राचार्य जूपिनि चूडाकर्म याइगु विहार खः । प्रसन्नशील महाविहार व मञ्जुवर्ण महाविहार संघया दिगुद्यः छम्ह हे खः ।

क्षेत्रफलया ल्याखय्‌ मञ्जुवर्ण महाविहार तःधं मजूसां कलाया ल्याखय्‌ बांलाःगु विहार खः । विहारय्‌ पश्चिमाभिमुख महावैरोचनया क्वाःपाः द्यः दु । क्वाःपाःया जवखवं प्रस्तर सिंह दु । दथुइ वज्रधातु चैत्य दु । अष्टमंगल सहितया बहाःया मूलुखाय्‌ महावैरोचन व निखेर मञ्जुश्री षडक्षरीया नापं पञ्चबुद्ध व बज्रसत्वपिनि कलात्मक मूर्ति सहितया तोरण दु ।

अथे हे मूलुखाया जवंखवं गणेद्यः, मांकाःद्यः व नासःद्यःया रुपय्‌ पूजा यायेत दयेकातःगु ग्वाखंप्वाः व दक्षिणपाखें विश्वकर्मा (विकमा)द्यः स्थापना यानातःगु दु ।

थिमि चपाचोया मू लँया पूर्व पाखे  निजी लुखां दुहां वनाः ध्वदुइगु विहारया नां गुण वाक्य विहार खः ।  थुगु विहारयात ‘वाक्य विहार’ नं धाइगु खः ।

विहार स्थापनाया छुं प्माण मदयेधुंकूगु थुगु बहाः थिमिया दकलय्‌ जीर्ण बहाः खः । बहाःया नामय्‌ चिकिचाधंगु चतुष्कोणया चुक दु । दथुइ प्स्तर चैत्य व चैत्यया पूर्वपाखें जीर्ण अवस्थाय्‌ थ्यनेधुंकूगु अक्षोभ्य बुद्धया क्वाःपाःद्यः दु । क्वाःपाःद्यः लिक्क गणेश,महांकाल व मेमेपिं द्यःपिनि मूर्ति दु । क्वाःपाः द्यःयाथाय्‌ दुहां वनेगु कलात्मक लुखाया च्वय्‌ दीपंकर बुद्धयात दथुइ तयाः जःखः शाक्यमुनि बुद्ध व ताराया चायागु मूर्ति स्थापना यानातःगु दु ।

संघ सदस्यपिं तकं मदयेधुंकूगु विहारया प्यखेरं मेमेगु जातिया बसोबास दु । उदारवान छम्हेस्यां नित्य पुजा याना वयाच्वंगु दु ।

ख्वप, क्वाठण्डौ त्वाःया मूल दीपंकर विहार लिक्कया विहारया नां विश्व विहार खः । थुगु बहाःयात विखु बहाः, अथे हे यंगलवर्ण महाविहार धकाः नं म्हसीकेफु । सन् १९३४ या तःभुखाचं दुनावंगु थुगु विहार पुनर्निर्माण याये मफया लोपप्रायः जूगु दु ।

थुगु बहाःया स्तम्भचैत्यया अभिलेख कथं श्री ३ जंगबहादुर राणाया शासनकाल ने.सं. ९९१ य्‌ थुगु विहार निर्माण जूगु खः । थुगु बहाःया क्वाःपाःद्यः अमिताभ बुद्धया शिरय्‌ दुम्ह पद्मपाणी लोकेश्वर खः । विहारया पश्चिम भागया जवंखवं गणेश व महांकाल अले दथुइ लोकेश्वरयात बिन्ति यानाच्वंम्ह हनुमान दु । थुगु बहाःयात प्रसन्नशील महाविहारया कचा बहाः नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । उकिं थुगु बहाः जीर्ण जूगुलिं बहाःया शाक्यसंघ दुथ्याःपिनि चूडाकर्म आदि पुजाविधि थःपिनिगु पुलांगु विहार प्रसन्नशील महाविहारय्‌ हे जूगु खनेदु ।