कायागुु प्वाँय् । तःकाँय् जुुइ । थाज्या यनेत फ्यंगुुली तयाः का क्वल्हायेगुु ज्याभलय् तुुलाः चिचीचा पुुँइ यानाः स्वपुुँइ प्यपुुँइ दयेकी । फ्यलुुखय् कापुुइँ तयाः थाज्या यनी ।

कचिगु अप्पा आपालं धार्मिक प्रयोजनया निंतिं छ्यलेगु यानाच्वंगु दु । मनू सिनाः न्हय्न्हु दइकुन्हु न्हय्नुमा जा थुयेगु निंतिं कचिगु अप्पां भुतू दनी । छिदिइ भुतु दनाः म्ह्याय्मचां न्हय्नुमा जा थुइ । जिलाजनं हःगु चपू न्हय्पु व भुतू दनेत छ्यलातःगु कचि अप्पा खुसि वाये यंकाःलिं बल्ल न्हय्नुमा कुन्हुयागु पाखाजा तइगु जा तयार याइगु खः ।
अथेंतुं धार्मिक ज्याखँ सप्ताह, नवाह, भागवत पुरान कनीगु इलय् यज्ञ स्थल दयेकेत नं कचिगु हे अप्पा छ्यलेगु चलन दु । मनू सीकुन्हु हे दोखाय् तक मि तइम्हेसित कचिगु अप्पा कचिकां चिकाः वाये यंकीगु नं चलन दु । होम यायेत, धार्मिक पर्व व थी थी कथंया पूजा पाठ यायेत नं कचि अप्पा छ्यलाः यज्ञ स्थल तयार यायेगु व ज्वरे यानाः नयेगु चलन दु ।

कँज्या यायेत धःमूखलः स्वनाः याइ। कँगाःनायः, द्यःनेया नायः, कँपामिनायः, कँ ल्ह्यमिपिं, दुस्वानामिपिं व कँ मुनामिपिं जाइ। कँगाः ३ निसें ३.५ फुत चाः व जाः याइ। थुकियात दु धाइ। तप्यंक क्वम्हुइ मखु। थ्व ज्याया निंतिं यक्व कथंया लवःकवः माः।
लःगालय् चा, पँचा व फिं बुयावइगु लः तिक्व म्हुयाः हितिगालय् छ्वइ। कँम्वःदुया लः चपू बाय् आपा तँचिनाः कँम्वःचां इलाः कँम्वः वानाः मज्वयेक थबः हायेकाः तिक्वं न्ह्याकाछ्वइ। थ्व दुया नापसं बल्लाक तेथां छ्यानाः की छकी तानातइ।
कँम्वःदुया क्वय्या दुइ निदुंनिसें प्यदु तक धुलपँ वइ। थ्व दुइ पिचुक छानाः छचाःलिं भीत तयाः भाता धंकाः कँकी तानाः काकी। घाचा व दुचां अंगःयात धिंकी। थ्व ज्या कँ दुगु प्वाकः मथ्यंतले याइ। दुस्वामिपिं च्वनीथाय् दुइ धुलपँया लखं चुलुसा द्वंगःनौ बाय् अगःधू÷राफिस तयाः चुलु मजुइकी। न्हिगालय् थथे याये म्वाः। पंबालां कँकीया ज्या काइ। थ्व दुइ भचाभचा लः वःसा तीरया छखे गाःचा दयेकाः अम्पचां तुयाः वांछ्वइ। लःबसू चालाः यक्व वःसा अंगःपाखे लःगाः दयेकाः ग्वम्प तुयाः लःपाः च्वनाः वांछ्वइ। ह्वले मफयेक लः वइथाय् कँ काइ मखु।
द्यःने नाकँ व छाकँ दइ। थज्याःगु कँ पालेत ब्यांप्वाकः दयेकी। कँ पालेत कँपाकूनं पाली। अंगः, सिलिं पिचुक छाइ। संगुबाः थें, तज्याः थें जूथाय् कँकी ताइ। फ्वताकँ वयाः प्यप्वाकः न्याप्वाकः काये धुन धायेव चखिनाः काइ। चखिनाः कँ काइथाय् दुने थाय् तकू जुइ। यक्व कँ काइथाय् पुलांगाः दयेयः। थज्याःगु गाःया नापं म्हुल धायेव तज्याये यः। कँगाः नायलं नातिं÷नतिं सुयाः स्वइ। अवस्था थुइकाः खतरां बचय् यायेगु याइ। गुखेपाखे वनेज्यू व नं स्वइ। नायलं धाःपाखे कँ काइ। चौलय् तयाः दुपतिं मनू च्वनाः लँ स्वानाः थतिनी। खतरा जुइ थें जुल धायेव कँ कायेगु दिनाः बचय् जुइत सः बी।
फ्वताकँया दथुइ दथुइ मकःकँ, पःसुंकँ नं वयेयः। थुकी द्यःने न्हुइबलय् ह्वमगंतले याच्यायाच्या जुयाः इकु थें जुइयः। ह्वखनेत सः बी। थ्व वइगु थाय्कथं पाइ। यब्व वइथाय् गाः त्वःती। कँभीया दथुइ नौकँ व चुन्दांकँ नं वइ। न्हिगालय् छबःचा म्हःकँ वयेयः।
कँगालय् भचा भचा खनेदुगु भरय् हासिख्यालि यानाः ज्या याइ। नाति छपु व नायःपिनि अनुभवया लिधंसाय् ५० — ६० फुटतक कुहां वनी। थज्याःगु अवस्थाय् गुलि गुलिसियां मन क्वतुनेयः। क्वतुंगु मनयात हौसला बीकथं व मन बल्लाकेत द्यःपिन्त भाकल व कलः फ्यायेगु नं याइ।
कँगालय् फय् म्ह्व जुइ। बुलुहुं सासः फिफ्युं कुहां वनी। अनुभवीपिनिगु धापूकथं भ्वखाय् ब्वइबलय् हुनुनुनु सः वइ। नसा बजि नइबलय् म्हतिं म्हतिं हयाः नं नइ, मंकाःकथं जा थुयाः नं नइ। जा नइबलय् देय्माया पलेसा पंया ख्वलाय् तयाः नइ।
धःमूखलःपिनि लगतकथं कँ ब्वथली। मंकाःब्व छब्व नं तइ। खर्च जूगु दक्वं थुकी कुबीकी। कँ ल्ह्यमिपिन्सं कँ ल्ह्ययेत चखःमू व सुध्वःखःमुलिइ तयाः ल्ह्यइ। कँ नचुकाः साः तइ। थ्व अर्गानिक जुइ।

अगःधू
अप्पा उइथाय् अगलय् दइगु धू। थाराथारां गनाच्वनी। लः यक्व सोसय् यायेफइ। कँगाः दुइ चुलुइबलय् चुलु मजुइकेत भचाभचा ह्वलेगु याइ।

अम्प
लः तयेगु थल। भीत तयातःथासं सिलिंसिलिं वःगु लः दुयाः फलय् छिंथाय् छखे गाःचा दयेकाः तुयाः वांछ्वयेत ज्या काइ।

कलः फ्यायेगु
भाकल यायेगु। कँगालय् ज्या यायेत आत्मबल बल्लायेमाः। मनोवैज्ञानिक रुपं आत्मबल बल्लाकेत द्यःपिन्त कलः फ्यायेगु याइ।

कँ
भूमिया तःलय् गाः म्हुयाः लिकाइगु सौचा। थाय् व जाः अनुसार थीथी कथंया जुइ। थ्व चा लिकायेत धःमूखलःपिं जानाः ग्वसाः ग्वयाः लिकायेगु याइ। थुकिया निंतिं यक्व कथंया लवःकवः छ्यली। सकभनं ंउथें जुइ मखु। गनं तफि गनं चिफि जुइ। दक्व थासय् दइ धयागु नं जुइ मखु। कँचा थीथी कथंया दइ। द्यःने दइगु म्ह्व जक साः लगय् जुइ। तःलय् दइगु अप्वः साः लगय् जुइ।

कँकी
कँगालय् ताइगु की। म्हूचा लाइ, कुछि कुत्याति हाकःगु व निकुत्याति हाकःगु यानाः निगू कथंया दइ। बल्लाःगु पंकथिं दयेकेगु याइ। छखे पाचुक व मेखे च्वामुक दयेकाः म्वलय् दुचा व घाचा घानाः सुयागु खिपतं क्वातुक चिनातइ। कँगालय् भीत तायेत व संगुबाःथाय् अंगलय् तायेत ज्या काइ। धुलपँ दुथाय् ताःहाकःगु ताइ।

कँगाः
कँ लिकाइगु गाः। कँगाः निगू कथंया दु। न्हिगाः व लागाः। चाः तःचाः याइमखु। तँचा तँचा याइ। छतँया स्वकुतिया जाः याइ। तँ पतिं न्ह्यःने बाचाः त्यलाः म्हुइ। तँ तस्वाइ मखु। स्वाहाने थें जुइ। स्वतँ क्वय्या तँ च्वं खनेदइमखु। कँगालय् थाय् अनुसारं कँचा वइ। गनं द्यःनेतुंं दइ, गनं यक्व तःलय् जक दइ। कँगालय् थीथी कथंया कँचा वइ। चखिनाः कँ काये धुंकूथाय् गालय् क्वय् चुक थें जुइ।
कँगाः नायः
कँगाः दुनेया दक्वं रेखदेख याइम्ह मनू। यक्व अनुभव व दक्षम्ह जुइ। कँगाःया गतिबिधि स्वयाः वं निर्देशन ब्यू थें कँगाः दुने ज्या याइ।

कँज्या
कँगालय् यक्व कथंया ज्या यायेमाः। न्हिगालय् सिकं लागालय् अप्वः ज्या दइ। ज्या ब्वथलाः जिम्मा बियातइ। म्हतिं म्हतिं जिम्माया ज्या अनुशासनय् च्वनाः पालना याइ। सुनानं याइगु ज्याय् निगति जक द्वन धाःसा नं यक्व क्षति जुइयः। थः यस्से छकः छगू छकः मेगु ज्या याये दइ मखु। छुं जुयाः ज्या हिलेमाःसा सल्ला यानाः जक हिलेगु याइ।

कँपाकू
कँ पालीगु कू। जाःकूसिकं म्वः तम्वः जुइ। पाः भचा चिपाः जुइ। फालाया कुं ब्वयेका तइ मखु। पाँय् तयातइ। कँ पालेत वायेबलय् म्वलं वानाः स्वचाके अःपुइ।

कँपामि नायः
कँगालय् कँ पालीपिं मनूत। बल्लाःम्ह जुइ। कँया भू मालाः पालेसःम्ह जुइ। छखे जवख्वं व मेखे देपाख्वं च्वनाः कँ पालाः दथुइ च्वंगु चौखय् तइ।

कँ मुनामि (मुनीपिं)
कँपामि नायःपिन्सं पाःगु कँ मुनाः थतबीपिं। निम्ह निखे च्वनाः पालाहःलिसे चौखय् मुनाः थत बी। कुचागु कँ द्वँ मुन धायेव घय्सुनाः नं मुनी।

कँम्वःचा
फिपू च्याफि छुं नं मदुगु चा। चा न्हाबुक न्हायाः कम्वःचा दयेकी। कँम्वः वाइबलय् चपुतिइ पिचुक इलाः लः मज्वयेकेगु याइ।

कँम्वः वाये
कँम्वदुइ वइगु लः थबः हायेकाः व्यवस्थित याये। दुया छचाःलिं च्वंगु तीरय् ध्याक्वय् छबालाचा ल्यंकाः चपू बाय् आप्पा पँचिनाः कँम्वःचां इलाः २÷३ इञ्चति ब्यायागु अंगः थें दयेके।

कँम्वःदु
कँगाःया दकलय् च्वय्यागु दु। चा व फि क्वचायाः पँचा स्वाःगु दु। थ्व दुइ लः पिहांवइ। चा व फिया जाः अनुसार तजाःचिजाः याइ। चाः भचा तचाः याइ। छचाःलिं ३ इञ्चतिया तीर दयेकी। तीरय् चपु तँचिनाः कँम्वःचां कँम्वः वानाः लःयात थबः हायेकाः व्यवस्थित याइ। थ्व दुइ च्वनीम्हं न्ह्याये दयेक बँय् बल्लाक की छकी तानातइ।

कँ ल्ह्यमि (ल्ह्यइपिं)
क्वं कँ थत हःलिसे चखःमुलिइ फयाः कुबिया यंकीपिं। कु दक्वं उतिग्यंक कुबियाः ब्व पतिं मद्वंक छसीनिसें तयायंकेगु याइ।

क्वय्या दु
कँम्वःदुं क्वय्या दु। पँ व धुलपँ दइ। चा क्वातु मजुयाः फ्वासाफ्वासां वयेयःगु दु। थ्व पनेत अंगः पिचुक छानाः छचाःलिं भीत तयाः ताःहाकःगु कँकी तानाः काकेगु याइ। घाचा व दुचां धिंकातइ। लः वयेयः। भचाभचा जक वःसा छथाय् गाःचाय् मुंकाः तुयाः वांछ्वइ। यक्व वःसा अंगलय् क्वपय् यानाः गाः दयेकाः तुयाः वांछ्वयेगु याइ।

की
कँम्वःदुया नापसं बँय् बल्लाक तानातःगु सिँ बाय् पं। आपत जुइबलय् कँम्वःदुइ च्वंम्हं थ्व की बःकयाः क्वय्यापिन्त सालाकायेगु याइ।

घाचा
कँकीयात भर बीगु कथि। म्हुकुछि हाकः व बःचापु जुइ। कँकीया म्वलय् तयाः सु निलाः कस्सिक चिनातइ। कँकी ताइबलय् थुकिं अंगः धिंकातइ।
चखःमू
प्वता प्वताधलिं तयाः सि भचा थकयाः चकंक तिबां थानातःगु खःमू। गाखि तयाः न्वलय् हिनाः कँचा तयाः ल्ह्ययेत ज्या काइ। चखःमुलिइ ल्ह्यइगु कँचा प्वंकेत अःपुइ।

चखिनाः
क्वतां मकासे जःखः कँ कायेगु पहः। लागालय् छाकँ क्वचायेकाः प्यप्वाकः न्याप्वाकः कँ कायेधुन धायेव क्वतां मकासे जःखः कायेगु याइ। कँगाः नायलं नातिं सकभनं सुयाः स्वइ। कुहां वनेमानि ला चखिनाः वने ज्यू ला बिचाः याइ। चखिनाः वनेत गुखेपाखे वने जी व नं स्वइ। नायलं धाःपाखे कँ कायेगु याइ। कँ काकां थाय् तकू जुयाः चुक थें जुइ। थन कँकी तायेमाःसा दुचा मतसे घाचा जक तयाः ताःहाकःगु की ताइ।
चपू
चपू घाँय्या हा नापं वयेक पालातःगु चापाँय्। न्यालांगु खुलांगुति ब्या जुइ। कँम्वःदुइ कँम्वः वायेत कँन्म्वःचा व चपू तयाः अंगः दने थें दनाः यं वःगु लः थबः हायेका छ्वयेत ज्या काइ।

चुन्दांकँ
क्वय्क्वय्या फ्वताकँया भीदुने चिकीचाचाःगु चुन्दां थें ज्याःगु बान्कि दुगु कँ। फ्वताकँ सिकं कुचा याये अःपुइ। साः यक्व लगय् जुइ।

चौ
सु , नालु बाय् सःखि प्वताय् हिनाः तुसिपु बांलुइक ह्वः तयाः थानातःगु चकंगु खःमू। थुकी कँ तयाः कँगालं कँ लँस्वानाः थतिना हयेगु याइ।

छाकँ
नाकँया तःलय् दइगु कँ। प्याःसा वाच्याक जुइ। गंसा तारातारा जुइ। पालेबलय् कू दुतछ्वये थाकुइ। न्हगं थें जुइबलय् कुचा याये अःपुइ। साः म्ह्व जक लगय् जुइ।

तीर
कँम्वःदुया छचाःलिं कँम्वः वायेत ल्यंकातःगु फः। क्वलाछिति ब्या जुइ। थन कँम्वः वानाः अंगलं वइगु लः थबः हायेकाः वांछ्वयेगु याइ।

तेथा
जवंखवं पाचुका तःगु छाःगु सिँग्वंया मुगः। कँगाःया दुइ भीत काकेत अंगः संगुबाःथाय् कँकी तायेत गनं नं की तायेमाःसां थुकिं हे तायेगु याइ।

द्यःनेया नायः
द्यःनेया ज्या रेखदेख याइम्ह मनू। कँगालय् माःगु ज्वलं, मनू व नसात्वँसाया व्यवस्था नं याइ। धःमू खलःपिं वः मवः व मेमेगुया अभिलेख नं वं हे तइ।

दु
कँगाःया जाः। ३—४ फुतया जाः जुइ। न्हिगालय् यक्व दु दइ मखु। लागालय् यक्व दइ। दुं दु तमप्यंसे भेसें लुइ। दुपतिं मनू च्वनाः लँ स्वानाः कँ थतिनी।

दुचा
कँकीयात त्यवा बीगु बःचापुगु बःचाहाकःगु कथि। कँकीया म्वलय् घाचायात बेथां तयाः सुयागु चिखिं प्यपुंक ची। कँकीयात त्यवा बीकाः अंगःयात धिंकातइ।

दुस्वामि (दुइ च्वनीपिं)
कँ थतिनेत दुपतिकं च्वनीपिं मनूत। क्वं थतिना हःगु कँ दुस्वानाः च्वय् थत बी। कँम्वःदुइ च्वनीम्हं खःमुलिइ कँ प्वंकाबी। खालिगु चौ नं इमिसं हे क्वत बी।
द्वंगःनौ
भारा उइथाय्या नौ। कँगालय् लः व्यवस्थित यायेबलय् द्वनाः गालय् लः वनाः चुलुइबलय् द्वंगःनौ तयाः चुलु मजुइकेत ज्या काइ।

धुलपँ
कँम्वःदुं क्वय्या दुइ दइगु चिचीपुगु फि व पँचा ल्वाकज्याःगु छ्वासुगु चा। भचा छ्वालुइ। फिसिफिसि वइ। भीत तयाः कँकी तानाः कसय् यानाः पनातइ।

धःमूखलः
कँ कायेगु ज्याय् जाइपिनिगु पुचः। थ्व पुचलय् थीथी कथंया ज्याय् दक्षता दुपिं दुथ्याइ। थज्याःगु दक्षताय् कँगाःया ज्ञान दुम्ह, व्यवस्थापन यायेफुम्ह, कँ पालेगु ज्ञान दुम्ह व शारीरिक रुपं ज्या यायेफुपिं जुइ। धःमूखलः स्वनीबलय् फयांफक्व अनुभव दुपिं दुथ्याकी। न्हूपिन्त म्ह्व जक दुथ्याकी।

नति (नाति)
निगू लेनति दुगु स्वकु स्वकुत्याति हाकःगु नतू। कँगालय् गन गज्याःगु चा बाय् मेगु छु छु दु स्वयेत थ्व तियाः थुकी वःगु सूक्ष्म स्पर्शया सलं सीकेगु याइ।

नाकँ
कँगालय् दकलय् द्यःने दइगु कँ। नाइसे चुलुसे च्वनी। भचाया दु थेंं जुयाः हाकु नइ। पाले थाकुइ। चताः कियाः पालेगु याइ। साः म्ह्व जक लगय् जुइ।
नौकँ
फ्वताकँया भी दथुइ नौपू थें दुगु कँ। तछ्याये अःपुइ। भचा गरखेसे बास वइ। थज्याःगु कँय् न्या सिमाहःया अवशेष दयाच्वनी। साः यक्व लगय् जुइ।

न्हिगाः
छन्हुनिन्हु जक कँ काइगु गाः। माःकथंया मनू चाःलानाः सुथन्हापां ज्या न्ह्याकाः कँ कायेगु याइ। छन्हुनिन्हुं गुलि कायेफु कयाः गाः ल्हानाछ्वइ।

पुलांगाः
न्हापा कँ कयाः ल्हानातःगु गाः। ल्हाइबलय् गाः मजाःथाय् लः मुनाच्वनी। कँ काइबलय् थज्याःगु गाः ध्वदुल धायेव तज्याना वया दुर्घटना जुइयः।

पंया ख्वला
पंया पिबः। कँज्यां जा नयेत स्वांपंया ख्वला देमाया पलेसा ज्या काइ। दुने यच्चुसे च्वनी। शीत थें दइ। क्वाःगु जा तइबलय् चकनी। शीत घ्यः बास वः धाइ।

पःसुँकँ
फ्वताकँया दथुइ गनं गनं फय् जायाच्वनीथाय्या कँ। पःसुँकुँ व मल्ताकुँ थें उसुसे पालुसे बास वइ। थुकियात मल्ताकँ नं धाः। साः यक्व लगय् जुइ।

फ्वताकँ
कँगालय् दकलय् तःलय् दइगु कँ। थ्व कँ पत्र पत्र जुइ, नचुके अःपुइ। गंसां तारातारा जुइ मखु। साः यक्व लगय् जुइ। भू म्हसीकाः पालेबलय् पाँय् पाँय् वइ। नाइसे च्वनी, यक्व झ्यातुइ मखु। नतुनेबलय् चाकुचाकु माकुमाकु धाः थें ज्याःगु बास वइ। प्याइबलय् भचा भुयूभुयू हाकुहाकु नः थें जुइ। गपाय् बः दइ धकाः धायेफइ मखु।
ब्यांप्वाकः
छाःगु कँ पालेत दयेकीगु गाःचा। गनाच्वंगु नाकँ व छाकँ पाले अःपुकेत कँय् प्वाकः दयेकी। थन पलाः तयाः ज्याछिंकाः कँ पालेगु याइ।

भाता
बालाचा बालाचा यानाः फायातःगु पंया बाला। कँम्वःदुया क्वय्या दुइ भीत तायेत छचाःलिं धंकाः कँकी तानाः काकी। बल पलिं चीत, खोताकी काकेत व वालं चीत नं ज्या काइ।

भीत
कँगालय् चा भाराभारा मवयेकेत तइगु बार। छचाःलिं पाचुक सु छबःचा तयाः पंबाला धंकाः कँकी तानाः काकातइ। बलय् छचाःलिं पःखुइत नं ज्या काइ।

मकःकँ
फ्वताकँया दथुइ मकःया नौ थें ज्याःगु पू प्यपुनाच्वंगु कँ। थुकिं म्हय् थिलकि चासुसे च्वना वयेयः। साः धाःसा तसकं लगय् जुइ।

मंकाःब्व
सकसिगुं हक दुगु ब्व। धःमूखलःपिं सिकं छब्व अप्वः तइ। मू क्वःछिनाः मी। थुकिं वःगु ध्यबा धःमूखलःपिनि सल्लाकथं खर्च यायेगु याइ।

म्हःकँ
गनं गनं कँगालय् छबःचा जक दयाः म्हः थें छाइगु कँ। पाले थाकुइ। भचा भचा प्याःबलय् हे कुचा यायेमाः। गन धायेव ल्वहं थें जुइ। साः म्ह्व जक लगय् जुइ।

राफिस
अप्पाचुं व नौ ल्वाकज्याःगु अगःधू। कँगालय् लः व्यवस्थित यायेगुली द्वनाः कँगाःदुइ लः वनाः
चुलुइबलय् चुलु मजुइकेत द्वंगःनौया पलेसा राफिस तयेगु याइ।

लःगाः
लः मुनाच्वनीगु थाय्। कँ काइबलय् चा, फि व पँचां वइगु लः तीरया ध्याक्वय् गाः दयेकाः लः मुंकीगु गाः। जाःलिसे तुयाः वांछ्वयेगु याइ।

लःपाः
कँगालय् वइगु लः ह्वलेत च्वनीगु पाः। धुलपँथं वइगु लः मदिक्क ह्वलाच्वने माः। खलःपिं पालंपाः च्वनाः लः ह्वलेगु याइ। चापाः लाःपिं अन हे द्यनी।

लःबसू चाले
धुलपँनं लः वये। थथे वइगु लःयात धुल
चालीगु व लःबसू चालीगु धाइ। थुकिं दुइ चुलुकेयः। वांछ्वयां वांछ्वये मफयेक वल धायेव कँगाः हे
त्वःतेगु याइ।

लवःकवः
कँ कायेत यक्व कथंया लवःकवः माः। थन छ्यलीगु लवःकवः स्वंगू कथंयागु दइ। तातक तुइगु, याकनं स्यनीगु व छकः छ्यले धुन धायेव लिपायात मजीगु। तातक तुइगु म्हतिं म्हतिं ज्वनावइ। याकनं स्यनीगु व छकः छ्यलेधुन धायेव लिपायात मजीगु लवःकवः गालय् ज्या सने मफुपिन्सं बलचाय् च्वनाः माःकथं व माक्व जक दयेकाच्वनेगु याइ।

लागाः
तःन्हुतक कँ काइगु गाः। कँ कायेगु ज्या यासेंनिसें यातंतुं याइ। दिपाः मकासे लाःलाःपिं च्वनाः याइ। गुलि कँ माःगु खः उलि कयाः ल्हानाछ्वइ।

सुध्वःखःमू
प्वताय् सुयागु खिपः हिनाः चकंक थानातःगु खःमू। कँगालय् कँ ल्ह्ययेबलय् चखःमूया विकल्पय् अस्थायी रुपय् ज्या कायेत छ्यली। ः

हितिगाः
लः हायेकातइगु गाः। द्यःने लाःगु धुलपँनं वइगु लः तिक्व म्हुयाः भचा तापाक गाःवंक गाः दयेकाः गालय् हायेकाः सुकाछ्वयेत ज्या काइ।

छ्वं दयेकातःगु थ्वँ । छ्व पति पति चिंकाः हायाः बुकी । थुकियात मना वालाः त्यनाः प्वक दयेकातःगुलिइ लः तयाः कःपू सीमदयेक संकाः कताथ्वँ दयेकी ।

कःतिया उपयोग सिँ त्वाःल्हायेत हे खः । तर सालुगु सिँया प्वाः दथुया प्वाः मिले यायेगु थीथी बुट्टा दयेकेगु चिब्यागु कःति नं दु ।

अन्नया धलखय् कःनि छता नं दुथ्याका तःगु दु। साधारण जातया कःनि बाहेक चाकुगु जातया व चिचीचाग्वःगु मोति कःनिया जात नं दु। थुकिया आकार च्वका छकूचा च्वामुयाः लिउने ग्वलाकारया जुइ। सामान्यत थ्व म्हासु उनया जुइ। अथे खःसां ह्याउँगु व वँचु वँचु नःगु नं दयेगु याः। कःनि पीत तप्यंक कःनि ग्वः हे पीगु याइ।
प्वाक लं छगः बाय् निगः वंक पी। प्वाकलं प्वाकः म्हुकुछिति पाकी। माथनय् पिनाः मा बःचामा जुल धायेव पौ दयेकेगु याइ। लिपा दयेके म्वायेक न्हापा हे पौ दयेकाः नं पीगु याः। पौया ब्या म्हुकुछिति याइ। माथनय् साः ह्वलाः नं प्यू, बःचामा जुइकाः प्वाकः म्हुयाः नं साः तयेगु याः।
लः ममुनीथाय् बुँइ कःनि पीगु याइ। लः मुन धायेव हा काये मफयाः ख्वता कयावनी। वा वइगु बखतय् पाखाबुँइ नं पीगु याइ। चिकुसे च्वनीगु मौसमय् बाहेक न्ह्याबलें नं कःनि पीगु याः। ख्वाउँसे मच्वनीथाय् जूसा चिकुलां नं पी। अथे खःसां चिल्ला चौलाया बखतयात कःनि पीगु बखतकथं कयातःगु दु।
कःनिया मा तुमा थें जुयाः तमा जुइ। गौ पतिं जवं खवं निहः दइ। हः तबाला व ताहाकः जुइ। चाया च्वसं च्वंगु गतिं नं हा पिहां वयाः बल्लाक हा काइ। ब्वलने गात धायेव च्वकाय् वागुइँ व हःया कापिं कःनिधे खने दयावइ। कःनिधेया च्वकाय् ग्वाय्÷सँ दइ। थुकिं कःनिइ पराग सेचन जुइत ग्वाहालि याइ।
दुरुकःनिबलय् छुयाः, मनाः व यःपिसं कचिकं नं नयेगु याः। पाकय् जूगु गंक पानाः गुलि तिनाः सियाः नं नइ। सीबलय् मुयाः तुइसे च्वनी। हलिमलि ब्वइबलय् मूगु कःनि तयेगु याइ। भण्डारण यायेमाःसा धें धें गाजः हनाः पँ चिनातयेगु याइ। तयेथाय् मदइगु अबस्थाय् त्वनाःसिं नं यखाना तयेगु याइ। न्हापा न्हापा थथे यानातयेगुयात त्वनाःसिं भकारि धाइ।
कःनिचुंया धेर दयेकाः नं नइ, न्हायाः पा पा ज्यानाः प्वः हाइबलय् हाजाय् द्यःने तयाः हायाः मरि दयेकाः नं नइ। कःनी चिनिया मात्रा म्ह्व जक दइ। अथे जुयाः चिनि ल्वय् दुपिसं अप्वः ययेकेगु याइ।
नेवाःतय् संस्कृतिइ बाःह्राः तयातःपिन्त छुस्यामुस्या नकःवनीबलय् व हलिमलि दयेकीबलय् कःनि छता नं सियाः तइ। थज्याःबलय्यात छन्ह्याक मुयाः उतिग्यंक मुइगु मोतिकःनि तयेगु याइ। नःलास्वां पीबलय् तछ्वया लिसें भचा भचा कःनि नं ल्वाकछ्याइ।

ख्वताकाये
ब्वलना मवये। पिनातयागु मां बांलाक हा काये मफुत धायेव मा बांलाक ब्वलने फइ मखु। लः अप्वः जुल बाय् हाय् छुं कथंया पंगः जुल धायेव मा ख्वताकाइ।
दुरुकःनि
क्यातुनिगु कःनि। कःनिग्वः बांलाक पाकय् जुइ मखु। तछ्यायेबलय् दुरु पिहां वइ। कचिकं नयेबलय् चाकु सवाः वइ। गुलितिने थाकुइ। सियाः नयेगु सिकं मनाः नयेगु याइ।
पराग सेचन
पु सयेकीगु प्रक्रिया। पु सयेत पराग सेचन जुइमाः। स्वांफ्वलय् दइगु पुलिङ्ग केशय् च्वंगु पराग स्त्रीलिङ्ग केशय् वनीगु प्रक्रीया।
प्वाकः
माय् साः तयेत म्हुइगु गाः। मा पिनाः तमा जुइका जक साः तयेगु याइबलय् प्वाकः म्हुयाः तयेगु याइ। मायागु स्वरुपकथं प्वाकःया जाः व ब्या याइ।
प्वाकःम्हुये
बिरुवामाय् साः तयेत गाचा दयेके। साः तयेत मा पतिं प्वाकः म्हुइगु याइ। प्वाकः म्हुइबलय् हाया नापं मम्हुसे भचा पाक म्हुइ। साः तयाः ल्हाकी।
माथनय्
दाये पाले यानाः चा नचुकातःथाय् द्यागिं व पौ छुं नं मदयेकुसे लिपा पौ दयेकेगु यानाः पीगुयात माथनय् पीगु धाइ। न्हसिथाय् बुँइ माथनय् पीगु याइ मखु।

कःनिं दयेकातःगु थ्वँ । कःनि कुुचा जुइक क्यली । थुकियात भचा माःफ्वयाः हायाः बुकी । मना वालाः क्वंचाय् तयाः त्यनाः क्ववयेकाः प्वक दयेकी । प्वकय् छुलुमुलु धायेक लः तयाः थ्वँ दयेकाः त्वनी ।

गंयात छखे क्वात्तुक्क चीत द्यःने व तःलय् तइगु निगः सिँयात कपंसिँ धाइ ।

तीमां तियाः यच्चुुसे च्वंकाः त्याचा त्याचा चिंक दयेकातःगुु कपाय् । ञं हीकाः इताः वाये थें वानाः का दयेकी । थुुगुु का तुुकी तुुलाः थाज्या थाइबलय् तिका तयेगुु याइ ।

कपी तयेगुु सिँया थल । म्हुुकुछिति हाकः व क्वलाछिति ब्या जुुइ । च्वय्या सी खाँस कयाः
न्ह्याके जीक पुुसा तयातइ । थल छगलं बुुत्ता कियाः बांलाका तइ ।