लिपा मलाक । अय्लाः काइबलय् ति थहां वयाः यच्चुसे च्वंगु बखतय् कायेगु याइ । त्यप थुयातःगु बुत धायेव ति थहां वयेगु याइ । न्हापां भचा बुलु थें जूसां लिपा यच्चुसे च्वनी । थथे वइगु तियात ह्याउँथ्वँ धाइ । ति थहाँ वल धायेव मि दुइ जिल धयागु सीकाः कापाः मबिक अय्लाः कायेगु याइ । कापाः बिकाः काइगु अय्लाः सवालय् पाउँइ । थज्याःगुली काँय् बजि क्वफानाः पाउँ लंकेगु याइ ।

बजिपौ प्यपुनाच्वंगु बजि । बजि ल्हुइत वा सीगु मगात धायेव लुसिंं च्वाइबलय् धीधी चिनी । कुसाकथिं कुलीबलय् ल्यहेंदंसां धीचिंगु दक्वं छुतय् मजुयाः काँय् बजि जुइ ।

मूर्तिकार कालिदास श्रेष्ठया जन्म ने.सं. १०४३ प्वहेलागाः सप्तमि, सोमबारखुन्हु येँया झ्वःछेँय् जूगु खः । वय्कःया बौ गोविन्ददास श्रेष्ठ व मां मंगलकुमारी श्रेष्ठ खः । नेपालभाषाय् साहित्य विशारद यानादीम्ह वय्कः नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानया मानार्थ दुजः नं जुयादीगु दु । रत्नराज्य क्याम्पसय् तयातःगु मुमाबडामहारानी रत्नराज्यलक्ष्मीया मूर्ति वय्कलं दयेकादीगु खः । अध्यापन नं यानादीम्ह वय्कलं बाल रेखात्मक चित्र (वि.संं २००७), बाल कला (भाग १–५) सपूm पिथना दीगु दु । थीथी थासय् थःगु चित्रकला नं ब्वज्या यानादीम्ह वय्कः शुभराज्याभिषेक पदक (२०१३), जनपद सेवा पदक (२०२३), दीर्घसेवा पदक, शुभराज्याभिषेक पदक (२०३१), गद्दी आरोहण पदक (२०५३) पाखें विभुषित जुयादीगु दु ।

कालु कुम्हाः क्रोध धातु मूर्तिकलाय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया उपनां थो–श्होवा खः । वय्कः ने.सं. १०५४ स बौ स्व. सानु कुम्हाः व मां ज्ञानी थकूया कोखं यलया थपाः त्वाः ओकबहालय् जन्म जूगु खः । वय्कलं थः अबुजु स्व. सानु कुम्हाःया प्रेरणाकथं ने.सं. १०८५ दँय् पुर्खौली पेशाय् न्ह्यचिलाः चाया थलबल दयेकेगु ज्या यानादिलसा वयांलिपा धातु मूर्ति कलाकारिताया ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशताकथं न्हापां सीया क्रोधमूर्ति दयेकाः तयार यायेगु याइ । उकियात लिपा चां भुनाः ढाले यानाः थी थी क्रोध धातु मूर्ति तयार यानादी ।
वय्कः कलाक्षेत्रय् वय्कलं रौद्ररुप अन्तरगतया क्रोधकलाय् निपूर्ण, मौलिक विवरणया लिधंसाय् मूर्ति दयेकेफुम्ह, चीधंगुनिसें भिमकाय मूर्तित श्रृजना यायेफुम्ह, कल्पना व म्हगसय् खंगु वस्तु व विवरण तकयात नं मूर्तिइ न्ह्यब्वये फुम्ह खः । कालु कुम्हाःया कलाकृतित दुगु थाय्– हङ्गकङ्ग, ल्हासा (चीन), जर्मन, बेलायत, सिंगापुर, मलेसिया, ताइवान, फ्रान्स, अमेरिका, जापान, कोरिया, रुस, इटाली, मंगोलिया, फिलिपिन्स, भुटान, चीन, श्रीलंका, नर्वे, भियतनाम, म्यानमार, इन्डोनेशिया, थाइलेण्ड, स्वीट्जरलैण्ड, क्यानाडा, भारत, बंगलादेश आदि ।
सिरपाः— उद्यमी पुरस्कार (२०४२) दक्ष प्रजापति थकू (थपाः कुम्हाः) गुथि, अभिनन्दनपत्र नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठान, अभिनन्दनपत्र राष्ट्रिय ज्येष्ठ नागरिक कोष, दीर्घ साधना सम्मान– नेपाल सम्पदा संघ, वरिष्ठ कलाकार सम्मान– नेपाल व्यवसायिक कलाकार संघ, अरनिको राष्ट्रिय ललितकला प्रज्ञा सम्मान, नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठान, ज्येष्ठ नागरिक सम्मान, प्रवल गोरखादक्षिणबाहु, प्रवल जन सेवाश्री ।

ती स्वयेगु ः काष्ठ कलाया दयेकागु सामान त्रिपट जू मजू स्वयेत छ्यलीगु खँग्वः ।
इकुं मिले यायेगु ः दयेकागु सामानया कुं पाय्छि जू मजू स्वयेगु । इकुं मिले जू मजू स्वयेत बतां छ्यलीगु खः ।
ह्वनेगु ः निगू व व स्वयां अप्वः सिँया ब्वति (भाग) स्वायेगु ।
खोंच फायेगु ः थीथी प्रकारया बुसुका (छगू कथंया
रन्धा) छ्यलाः झरि म्हुइगु ।
छायेगु ः रन्धा वा बसिलां सिँ माथं वंकेगु ।
नी ल्हायेगु ः थीथी ब्व ह्वनेबलय् न्हापांगु कंया बतां मिले जू मजू स्वयेगु ।
तुपि तयेगु ः धलिमय् चुकू तायेगु ।
न्वकेगु ः थीथी भाग ह्वनेबलय् मिले यायेत न्वकेगु ।
त्वाः ल्हायेगु ः थीथी भाग ह्वनेबलय् अप्वः भाग त्वाः ल्हायेगु ।
पतला कायेगु ः ह्वनेगु, निगुलिं सिँया सिथय् वा दथुइ फ्वः (मोटाइ)या बछि बछि ब्व हंचां लिकनाः निगुलिं सिँ ह्वनेगु ।
साः ल्हुइगु ः जोर्नीया चुकू (tenon) दयेकेगु ज्या । थ्व दयेकेबलय् हं व मुगः प्रयोग जुइ ।
प्वाः खनेगु ः जोर्नीया चुकू (tenon) या नाप कथं प्वाः खनेगु हं व मुगः छ्यलाः प्वाः खनी ।
फाः चीगु ः कुचा ह्वने धुंकाः रन्धां चौडाइया ब्व (surface) मिले यायेगु ।
फि चीगु ः सिँ कुचा ह्वनेधुंकाः रन्धा छ्यलाः फि मिले यायेगु ।
फे च्याकेगु ः फुक्कं भाग ह्वनेधुंकाः मेच, टेबुल, चौकोस आदि सिथय्या कुं ग्वःलाकेगु ।
स्वथनेगु ः जोर्नी पाय्छि जुइवं ह्वनेगु ।

ती स्वयेगु ः काष्ठ कलाया दयेकागु सामान त्रिपट जू मजू स्वयेत छ्यलीगु खँग्वः ।
इकुं मिले यायेगु ः दयेकागु सामानया कुं पाय्छि जू मजू स्वयेगु । इकुं मिले जू मजू स्वयेत बतां छ्यलीगु खः ।
ह्वनेगु ः निगू व व स्वयां अप्वः सिँया ब्वति (भाग) स्वायेगु ।
खोंच फायेगु ः थीथी प्रकारया बुसुका (छगू कथंया
रन्धा) छ्यलाः झरि म्हुइगु ।
छायेगु ः रन्धा वा बसिलां सिँ माथं वंकेगु ।
नी ल्हायेगु ः थीथी ब्व ह्वनेबलय् न्हापांगु कंया बतां मिले जू मजू स्वयेगु ।
तुपि तयेगु ः धलिमय् चुकू तायेगु ।
न्वकेगु ः थीथी भाग ह्वनेबलय् मिले यायेत न्वकेगु ।
त्वाः ल्हायेगु ः थीथी भाग ह्वनेबलय् अप्वः भाग त्वाः ल्हायेगु ।
पतला कायेगु ः ह्वनेगु, निगुलिं सिँया सिथय् वा दथुइ फ्वः (मोटाइ)या बछि बछि ब्व हंचां लिकनाः निगुलिं सिँ ह्वनेगु ।
साः ल्हुइगु ः जोर्नीया चुकू (तभलयल) दयेकेगु ज्या । थ्व दयेकेबलय् हं व मुगः प्रयोग जुइ ।
प्वाः खनेगु ः जोर्नीया चुकू (तभलयल)या नाप कथं प्वाः खनेगु हं व मुगः छ्यलाः प्वाः खनी ।
फाः चीगु ः कुचा ह्वने धुंकाः रन्धां चौडाइया ब्व (कगचाबअभ) मिले यायेगु ।
फि चीगु ः सिँ कुचा ह्वनेधुंकाः रन्धा छ्यलाः फि मिले यायेगु ।
फे च्याकेगु ः फुक्कं भाग ह्वनेधुंकाः मेच, टेबुल, चौकोस आदि सिथय्या कुं ग्वःलाकेगु ।
स्वथनेगु ः जोर्नी पाय्छि जुइवं ह्वनेगु ।

कलाशास्त्रीपिनि धापूकथं हलिमय् ८४ ताजिया कला दु । काष्ठकला व हे ८४ ताजिया कलामध्यय् छगू प्राचीन कला खः। धातुकला व प्रस्तर कला थें हे नेपाः दुने १२०० दँ न्ह्यःनिसें हे काष्ठकलाया उच्चतम विकास जूगु दु धयागु दसि येँ देय्या काष्ठमण्डप खः । थुकथं लिच्छविकालनिसें विकसित जुयावःगु काष्ठकला मल्ल काल थ्यंबलय् द्यः, देगः, सतः, फल्चा, बहाः, दरवार अले उकीदुने छ्यलातःगु झ्याः लुखा, त्वानाःसिँ, थां आदि काष्ठकलाया उत्कृष्ट विकासया दसु खः धायेफु ।
११ गूगुु सदीया इतुंबहाःया त्वानाःसिँ, १२÷१३ सदीया पन्तिया इन्द्रेश्वर महाद्यःया देगः, लिच्छविकालया चाँगुनारायण देगः अथे हे १२÷१३ सदीया यल रुद्रवर्ण महाविहार दुनेया सालभजिया मुद्राया त्वानाःसिँ, पूर्व मध्यकालया काष्ठकलाया विशिष्ट नमूना खः ।
नेपाःया काष्ठकला हलिमया उत्कृष्ट कला खः । ख्वपया न्यातपौ देगः, दतात्रय देगः, ख्वप दतात्रयया म्हय्खा झ्याः, येँ यतखाया देसय्मरु झ्याः, हलिंया ज्वःमदुगु दसु खः । सलंसः दँनिसें चकंगु वातावरणय् धस्वाना च्वंगु देगः, फल्चा, झ्याःया आकर्षण आःतलें भ्याः हे म्ह्व जूगु मदु ।
लिच्छविकालय् निर्माण जूगु काष्ठकार्य अप्वः धयाथें धार्मिक भावनां प्रेरित जूगु दु धयागुया दसि उगु ईया शिखर शैलीया देगः, बहाः, करुणामय लोकेश्वर, उग्रचण्डी भगवतीया मूर्ति खः ।
अथे हे मल्लकालय् देगः, लाय्कू, बहालय् छ्यलातःगु थीथी कथंया कलापूर्ण झ्याः, लुखा, त्वलं, त्वानाःसिँ, थां आदि निर्माण जूगु खनेदु ।

कलाशास्त्रीपिनि धापूकथं हलिमय् ८४ ताजिया कला दु । काष्ठकला व हे ८४ ताजिया कलामध्यय् छगू प्राचीन कला खः। धातुकला व प्रस्तर कला थें हे नेपाः दुने १२०० दँ न्ह्यःनिसें हे काष्ठकलाया उच्चतम विकास जूगु दु धयागु दसि येँ देय्या काष्ठमण्डप खः । थुकथं लिच्छविकालनिसें विकसित जुयावःगु काष्ठकला मल्ल काल थ्यंबलय् द्यः, देगः, सतः, फल्चा, बहाः, दरवार अले उकीदुने छ्यलातःगु झ्याः लुखा, त्वानाःसिँ, थां आदि काष्ठकलाया उत्कृष्ट विकासया दसु खः धायेफु ।
११ गूगुु सदीया इतुंबहाःया त्वानाःसिँ, १२÷१३ सदीया पन्तिया इन्द्रेश्वर महाद्यःया देगः, लिच्छविकालया चाँगुनारायण देगः अथे हे १२÷१३ सदीया यल रुद्रवर्ण महाविहार दुनेया सालभजिया मुद्राया त्वानाःसिँ, पूर्व मध्यकालया काष्ठकलाया विशिष्ट नमूना खः ।
नेपाःया काष्ठकला हलिमया उत्कृष्ट कला खः । ख्वपया न्यातपौ देगः, दतात्रय देगः, ख्वप दतात्रयया म्हय्खा झ्याः, येँ यतखाया देसय्मरु झ्याः, हलिंया ज्वःमदुगु दसु खः । सलंसः दँनिसें चकंगु वातावरणय् धस्वाना च्वंगु देगः, फल्चा, झ्याःया आकर्षण आःतलें भ्याः हे म्ह्व जूगु मदु ।
लिच्छविकालय् निर्माण जूगु काष्ठकार्य अप्वः धयाथें धार्मिक भावनां प्रेरित जूगु दु धयागुया दसि उगु ईया शिखर शैलीया देगः, बहाः, करुणामय लोकेश्वर, उग्रचण्डी भगवतीया मूर्ति खः ।
अथे हे मल्लकालय् देगः, लाय्कू, बहालय् छ्यलातःगु थीथी कथंया कलापूर्ण झ्याः, लुखा, त्वलं, त्वानाःसिँ, थां आदि निर्माण जूगु खनेदु ।

काष्ठकलाया निंतिं छ्यलीगु सिँ

चसिँ (Champak)
गाढा हलु रंगया चसिँ काष्ठकलाया निंतिं दकलय् बांलाःगु सिँ खः । छासिँनापं रेशा अत्यन्त सुक्ष्म जुइगुलिं चिचीधंगु बुट्टा दयेकेत बांलाःगु सिँ खः ।
थसिँ (Pine)
हलुका तुयू रंगया थसिँ नायूगु (कयात) जातया सिँ खः । निभाः, लः, फय्या प्रभाव मलाइगु थासय् छ्यलेत जक थसिँ ज्या वः । थुकी बुट्टा दयेकेत थाकु मजू ।

धुसिँ (saaf)
ला रंगया धुसिँ छासिँया जात खः । निभाः, लः, फय्या असर मजुइगु धुसिँ दकलय् बांलाःगु सिँ खः । थौंकन्हय् ततःधंगु काष्ठकलाया निंतिं दकलय् अप्वः छ्यलीगु सिँ खः ।

हलू (adina)
म्हासु रंगयागु हलू सिँ छासिँ जात दुनेया सिँ खः । निभाः, लः, फसं प्रभावित जुइगु सिँ जूगुलिं आन्तरिक प्रयोजनया निंतिं छ्यलीगु सिँ खः । हलू सिँया रेखा तसकं सुक्ष्म जूगुलिं बुट्टा कीत कतां छ्यलीबलय् कुचा दइगु सम्भावना दु ।

सिसौ (Sissau)
मुस्या रंगया सिसौ छासिँया जातय् लाः । रेशा तप्यं मजूगुया हुनिं ज्याभः छ्यलेत अःपु मजू । निभाः, लः फसं प्रभावित मजुइगु सिँ जूगुलिं ततःधंगु काष्ठकलाया निंतिं सिसौ छ्यली ।

काष्ठकलाया निंतिं छ्यलीगु ज्याभः
चिंकथि (Scale)
चिंकथि काष्ठकलाया निंतिं मदयेक मगाःगु प्रारम्भिक ज्याभः खः । काष्ठकलाया वस्तु दयेकेन्ह्यः आवश्यकताकथं हाकः, ब्या, थीथी नाप क्वःछीत छ्यलीगु ताःहाकःगु चिंकथिया निखेरं सेमी व इञ्चया नाप अंकित यानातःगु दइ । चिं कथि १२ इञ्च, २४ इञ्चया नापं लथ्यायेजीक दयेकातःगु २ मिटर ताःहाकःगु नं दइ ।

कलम, सलां (Pencil)
नाप अनुसार चिं तयेत न्हापा सलां छ्यलीगु खःसा थौंकन्हय् शिशाकलम छ्यलीगु खः । कलम, सलां अनिवार्य व प्रारम्भिक ज्याभः खः ।

हंखि
ताहाःसिँ माथं वंकेत बसिला व रन्धा छायेत तप्यं चिं तयेत छ्यलीगु ताःहाकःगु व तपुगु हाकु सुका हे हं खि खः । सिँया हाकः (Length) पाखें चिं तयेत छगू सि व मेगु सिइ सुका तन्के यानाः कतांचां तिक तिक दायाः चिं तयेगु याइ । छपुगु सुकाय् हाकुगु रंग दइ ।

खलः त्वाकः
तःफि व ताहाःसिँ त्वाःल्हायेत वा बसिला, रन्धां छायेत कताकेत छ्यलीगु सिँया त्वाकः हे खः । थ्व काष्ठमण्डपया प्राचीन
ज्याभः खः ।

खर्कस
साः, चुकू दयेकेत सिँया रेखाअनुसार खनेदयेक चिं तयेगु सिँया ज्याभः । सिसाकलमं रेखानुसार चिं तयेत थाकु जुइगुया नापं चिं खनेमदइगु जूगुलिं साः चुकू दयेकेया निंतिं चिं तयेत छ्यलीगु ज्याभः ।

बतां
रन्धा वा बसिलां छायेधुंकूगु सिँया माथं वा ९० डिग्री कोण पाय्छि जू मजू स्वयेगु ज्याभः । बतां स्टीलयागु जुइ । बतां छखेरया सिथय् नाप अंकित जुइ ।

नौ बतां
९० डिग्री बाहेक थीथी कथंया माथं पाय्छि जू मजू स्वयेगु ज्याभः । स्टीलं दयेकातःगु ज्याभःयात माःकथं कोण मिले यायेछिंक पेच कसे÷खोले यायेगु दइ ।

कःति
कःतिया उपयोग सिँ त्वाःल्हायेत हे खः । तर सालुगु सिँया प्वाः दथुया प्वाः मिले यायेगु थीथी बुट्टा दयेकेगु चिब्यागु कःति नं दु ।

बसिला
ताहाः व तफिगु सिँया माथं मिले यायेत छ्यलीगु मुगः आकारया ज्याभः । रन्धांं छायेत थाकुगु तःधं सिँया थथ्याः क्वथ्याः मिले यायेत छ्यलीगु ।

खुलु
ग्वःलाःगु सिँयात १८० डिग्रीया माथं वंकेत छायेगु ज्याभः । बसिला थें हे खःसां छायेगु धाः फरक जुइ ।

सिँमुगः
हंचां सिँ प्वाः खनेत छ्यलीगु सिँया मुगः । हंचाय् नमुगलं दायेबलय् हंया छ्यं चिरिबाइगु जूगुलिं सिँया मुगः प्रयोग जुइगु खः । थ्व प्राचीन ज्याभः खः ।
फाहं
सिँ प्वाः खनेत छ्यलीगु एक इञ्च स्वयां तब्यागु हंयात फाहं धाइ । फि, ब्या अप्वः दुगु सिँ प्वाः खनेत अःपु जुइगु हं ।

बातरा हं
चिप्वाःगु प्वाः खनेत छ्यलीगु बागू इञ्च स्वयां चिब्यागु हंचा ।

झरि बुसुका
सिँया हाकःया सि वा दथुइया खोंचया माथं (कगचाबअभ) मिले यायेगु ज्याभः झरि बुसुका खः। झरि बुसुका खोंचया माथं मिले यायेगु चीधंगु रन्धा थें खः ।

गोल बुसुका
सिँया दथुइ वा सिथय् चीधंगु गोलाकारया झरिी मिले यायेगु गोल धारया चीधंगु रन्धा । खापाय् थज्याःगु बुसुका प्रयोगु जुइ ।

खाल बुसुका
सिथय् झरिया माथं मिले यायेगु ज्याभः । सिँया सिथय् बर्गाकार वा गोलाकारया झरि (खँ) मिले यायेगु रन्धा थें ज्याःगु ज्याभः ।

रन्धा
सिँया माथं (कगचाबअभ) मिले यायेगु वा सिँ सुइगु ज्याभः । रन्धा थीथी नापया दइ ।

परकाल
गोलाकार, अर्धगोलाकार चिं तयेगु स्टीलया ज्याभः ।

बर्मामा (drill)
थीथी नापया प्वाः खनेगु ज्याभः । छगू लाइननिसें निगूगु लाइन व्यासया प्वाः खनेगु चीधंगु हाते बर्मा । छगू इञ्चतक ब्यासया प्वाः खनेगु तःधंगु बर्मा (चबतअजभत दचभअभ) ।

मारतोल
पेच (Screw) खोले यायेगु व कसे यायेगु स्टिलया ताःहाकःगु ज्याभः ।

आरा कःति
सिँ गेरा वा ग्वल्लाःगु सिँया ब्या हाकः त्वाःल्हायेगु तःधंगु कःति । आरा कःति ५÷६ फि हाकः व
३–४ इञ्चया ब्या दइ । वापु नं ताःहाकःगु जुइ । कःति छ्यलेत बः यक्व मालीगु जूगुलिं निम्ह जानाः कःति प्रयोग जुइ ।

बुट्टा कीगु थीथी नाप व आकारया हंचा

चपं हंचा
धार सिधा जूगु हं । तप्यं व समतल बुट्टा दयेकेत छ्यलीगु हं ।

तू हंचा
बुट्टा कीगु चीधंगु हंचा ।

छेँ हंचा
चीधंगु धार दुगु अर्धगोलाकार हंचा ।

स्वसेलिं हंचा
स्वकुं बांलूगु(तिनकुने) हंचा । स्वंगू कुंया बुट्टा कीगु हंचा ।

काकेगु ज्याभः (बाघ)

ताहाः बाघ
ब्या, फि, हाकः काकेत छ्यलीगु ताःहाकःगु स्टिलया ज्याभः ।

सि बाघ
अंग्रेजी आखः सि आकारया बाघ । सिँया फि (मोटाइ) कताकेत छ्यलीगु ।

टेबुल बाघ (vice)
रन्धां छायेत, कःतिं सिँ त्वाःल्हायेत कताकेत टेबलय् जडान यानातःगु बाघ ।

चिंकथि काष्ठकलाया निंतिं मदयेक मगाःगु प्रारम्भिक ज्याभः खः । काष्ठकलाया वस्तु दयेकेन्ह्यः आवश्यकताकथं हाकः, ब्या, थीथी नाप क्वःछीत
छ्यलीगु ताःहाकःगु चिंकथिया निखेरं सेमी व इञ्चया नाप अंकित यानातःगु दइ । चिं कथि १२ इञ्च, २४ इञ्चया नापं लथ्यायेजीक दयेकातःगु २ मिटर ताःहाकःगु नं दइ ।

वा प्वलाः लिकयातःगु अन्नयात कि धायेगु याइ। कि आखःग्वःया न्ह्यःने मेगु आखःग्वः तनाः अर्थ पूवंकी। थथे पूवंगु खँग्वलं कि अन्नया छगू ताजियात संबोधन याइ। सामान्यकथं धाइबलय् न्ह्यागु कथंया वा प्वलाः लिकयातःगु अन्नयात जाकि हे धाइगु चलन दु।

जाकि
जा थुयाः नयेगु अन्न। वा प्वलाः लिकया तःगु अन्न जा थुयाः नयेगु यात धायेव जाकि धाइ। छुं छगू विशेष वां लिकया तःगुयात जक धाइगु मखु न्ह्यागु वां लिकया तःगुयात नं धाइ।

च्वकि
जाकि हाइबलय् हासाया च्वकापाखे लाःवनीगु कि। चिचीचाकू जुइ। भ्यातःकेँ खुनीबलय् भ्यलय् पुंकेत यच्चुक सिलाः तइ। च्वकि जक अलग्ग जा थुयाः नं नयेगु याइ।

तय्तकि
जाकिइ वा ल्वाकछ्यानातःगु कि। स्वनाः पुजा याइबलय् स्वनेज्वलं दिकेत आशन यानाः तयेगु याइ। कूछि माः धयागु चलन दु। पुजा क्वचायेकाः पुरेतं यंकेगु याइ।

थ्वँकि
थ्वँ दयेकेत म्हइगु जाकि। गुथि भ्वजय् थ्वँ दयेकेत खलःपिनि म्हदाछि दामासाहीं थ्वँकि कायेगु याइ। पाःलाखं थथे कयागु थ्वँकि प्वः हायाः थ्वँ दयेकाः गुथिबलय् त्वंकेगु याइ।
बागःकि
बागःदःगु जाकि। जाकिनाप ल्वाकछयानाः नयेगु याइ। वा पामस्वयेक क्यल बाय् सुल धायेव बागःकि वइ। भ्वसाः जूगु वा क्यलेबलय् नं बागःकि वइ।

भ्वसाच्वकि
म्वय् ल्वाकज्याना च्वनीगु चिचीचाकूगु च्वकि। म्व हायाः लिकायेगु याइ। नचुगु म्व ल्वाकज्यानाच्वंगु दइ। मचा मचापिं खाचातय्त नकेगु याइ।

मरिकि
मरि छुइत चुं दयेकीगु जाकि। गुथि भ्वजय् चतांमरि छुइत दयेकेगु याइ। मरिकि गुथि खलःपिनि पाखें दामासाहिं कायेगु याइपिं नं दु पाःलाखं जक तइपिं नं दु।

म्वःकि
जाकि हाइबलय् हासाया ल्यूनेपाखे लाःवइगु कि। कुचादःगु व नचुगु दइ मखु। दक्वं पोष्ट जुइ। थज्याःगुयात प्वःकि नं धाइ।

लःकि
स्वांया रुपय् द्यःपिन्त द्यछाइगु कि। बुंगद्यः रथय् तयेगु बाःछि न्ह्यःनिसें लःकि काःवयेगु याइ। लःकि बीबलय् लःकिया लिसें स्वां सिन्हः व गच्छेकथं ध्यबा नं द्यछायेगु याइ।