ललितकलाकःमि किरण मानन्धरया जन्म ने.सं. १०७७ बछलागाः दुतिया, बुधबारखुन्हु येँया नयाँबजारय् अबु पूर्णमान मानन्धर व मां विष्णुदेवी मानन्धरया कोखं जूगु खः । वय्कलं फाइन आर्टय् स्नातकोत्तर यानादीगु दु । वय्कः २०६७ सालय् नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानया कुलपति जुयादिल । वय्कलं नेपाःया कला, संस्कृति चित्रया माध्यमं प्रचार यानादीगु दु । वय्कलं थःगु न्हापांगु रचना वि.सं. २०१६ य् पेन्सिल कलरं श्रीकृष्ण च्वयादीगु खः । वय्कलं धरहराया बार्दलीइ च्वनाः धरहरा हाकःगु कापतय्् चित्र नं च्वयादीगु दु ।
वय्कलं नेपालय् ३३ क्वः, भारतय् गुक्वः, फ्रान्सय् २२ क्वः, जर्मनी प्यक्वः, तिब्बतय् छक्वः व डेनमार्कय् छक्वः याकः कला ब्वज्या यानादीगु दु । अथ ेहे नेपालय् १४ क्वः, भारतय् गुक्वः, इङ्गल्याण्डय् छक्वः, बंगलादेशय् स्वक्वः, फ्रान्सय् खुक्वः, यु.एस.ए.य् छक्वः, अष्ट्रेलियाय् छक्वः, जापानय् छक्वः, जर्मनीइ छक्वः, दक्षिण कोरियाय् छक्वः, जर्मनीया बर्लिनय् छक्वः व तिब्बतय् छक्वः मंकाः कला ब्वज्या यानादीगु दु । वय्कलं सन् १९८० य् भारतया वाराणशीइ वार्षिक कला प्रदर्शनीइ न्हाप सिरपाः, सन् १९८३ य् नेपाःया नाफा कला प्रदर्शनी सर्वोत्तम पुरस्कार, सन् १९८१ य् वनारस हिन्दू विश्वविद्यालय वाराणशीइ ल्यू सिरपाः, सन् १९९१ य् ३० क्वःगु सालोन दे क्लिमार्ट पेरिस, फ्रान्सय् बेष्ट प्राइज कयादीगु दु । सन् १९९६ य् राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार, सन् १९९७ य् सिल्भर जुबिली मेडल, सन १९९९ य् प्रबल गोरखा दक्षिणबाहु, सन् २००० य् एशोसियसन देस आर्टस् प्लास्टिक ड्रभियल, फ्रान्सय् वेष्ट अवार्ड व सन् २००१ य् वीरेन्द्र–ऐश्वर्य सेवा पदक आदि नं त्याकादीगु दु ।

किरण मास्के भ्वं व कापःया थी थी स्वां नापं सांस्कृतिक न्ह्यब्वया कथं कतांमरि, न्ह्यवःसा दयेकेगु कलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०७२ दिल्लाथ्वः तृतिया, बुधबारखुन्हु येँ, थाय्मदु त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्कलं थः अबुजु चन्द्रमान मास्केया प्रेरणाकथं ने.सं. १०८९ स कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशताकथं भ्वं व कापःया थी थी स्वां नापं सांस्कृतिक न्ह्यब्वया कथं कतांमरि, न्ह्यवःसा दयेकेगु ज्या यानादी ।
कला ब्वज्या— १) बाल मन्दिर २०३३, नाफा हलय् २०३४, राष्ट्रिय सभागृह २०३५ व २०३८ एकल ब्यक्ति कला प्रदर्शनी २) अन्तर्राष्ट्रिय कला प्रदर्शनी भारत, जर्मनी व पोलैण्ड । सिरपाः— १) अन्तर्राष्ट्रिय कतांमरि प्रदर्शनी २०३२ नेपाल प्रथम पुुरस्कार २) तेस्रो अन्तर्राष्ट्रिय कतांमरि प्रदर्शनी २०३५ पोलैण्ड नेपाल दोस्रो पुुरस्कार ३) महिला कला तथा हस्तकला प्रदर्शनी, २०४० प्रथम पुरस्कार ४) छैठौं अन्तर्राष्ट्रिय कतांमरि प्रदर्शनी २०४४ प्रथम पुरस्कार । मान÷पदक÷तक्मा— मिस् अफ रेजिनल पपेटर्स गोल्डेन पिकक फिडर सन् १९८७ (२०४४) पोलैण्ड । न्ह्यथने बहःगु कृति ः राष्ट्रिय संग्रहालय नेपाल, नेशनल म्यूजियम अफ पोलैण्ड, ईन्टरनेशनल इल म्यूजियम अफ बंगलोर, थी थी थासय् नेपाःया सांस्कृतिक कतांमरि व न्ह्यवःसा मुनातःगु दु ।

येँया भाजु डम्बरबहादुर व मय्जु कृष्णकुमारीया काय्मचा किशोरकुमार सन् १९४४ स बूगु खः । भारतया मद्रासं दन्त चिकित्साया ख्यलय् स्नातक जुयावःम्ह थ्वय्कलं लिपा १९७७ स वेलायतं एफआरसीएस उपाधि कयादिल । अथे हे आयरलैण्डया विश्वविद्यालयपाखें थुगु हे बिषय कयाः उच्च शिक्षा ब्वनादिल । वय्कः विशेषतः म्हुतु व ख्वाःया अत्याधुनिक विधिया शल्यचिकित्सा प्रविधिया न्हापांम्ह मनू खः ।

वय्कः थ्वज्या धातु मूर्तिकलाय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया उपनां काइँला खः । वय्कः ने.सं. १०५७ स यलया महाबुद्ध, थैनाय् जन्म जूगु खः । वय्कलं अबुजु स्व. हर्षराज शाक्यया प्रेरणाकथं ने.सं. १०६६ दँय् धातु मूर्ति कलाकारिताया ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशताकथं धातु कलाय् लुँ, वहःया पाताय् थ्वज्या व माज्याया लिधंसाय् थःगु मौलिक सृजनाकथं थी थी मूर्ति व कला कृति निर्माण यायेगु खः । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) त्रिभुवन विमान स्थल भि.भि.आई.पि. लाउचय् गणेश व कुमारया मूर्ति निर्माण २) यल बुंगया कार्यविनायक देगःया धातु पौ व गजू निर्माण ३) कमलादी गणेशया देगलय् अष्टमंगल निर्माण ४) यल बुंगय् छ्वासकामनिया मूर्ति निर्माण ५) बौद्धय् दाफ्वः स्वां गुम्वाय् ८ फुटया माणे निर्माण ।

छेँया मू अंगया कुने निखेरं पिने स्वयेजीक ह्वनातःगु आकर्षक झ्याः । ख्वपया न्यय्न्यापाः झ्यालय् यल लाय्कू चुकय् थज्याःगु कुंझ्याः दु ।

तःबालागु धलिं थेज्याःगु छगः सिँइ पलाः तयाः थहां वने जीक तँ तँ ग्वाखंप्वाः म्हुयातःगु स्वाहानेयात कुतां स्वाहाने धाइ ।

तू, हाम्वः आदि तछ्यायेत, तछ्यायेधुंकाः वःगु चुंयात घाः यायेत व खौ नचुकेत तुतिं संकेगु न्हय्कु हाकःगु यन्त्रयात कुति धाइ ।

सालय् कुति वायेबलय् तू, चुं व खौ कुति प्वाकलय् लाकेत सालेगु ज्याभःयात कुतिमला धाइ ।

असं, येँया भाजु आशारत्न व मय्जु लक्ष्मीमायाया काय्मचा कुलरत्न सन् १९१८ स बूगु खः । भारतया पटना विश्वविद्यालयपाखें सन् १९३७ स स्नातक यानावःम्ह थ्वय्कः नेपाःया न्हापांम्ह इन्जिनीयर खः । स्वनिगलं पिनेवनेगु लँपु त्रिभुवन राजपथ दयेकेगु ज्याय् नेपाःयापाखें मूप्राविधिक कथं वय्कलं ज्या यानादीगु खः । प्रमुख इन्जिनीयर जुयाः सार्वजनिक निर्माण विभागया सन् १९५१ निसें १९५७ तक भाला कयादीगु खः । लिपा येँया न्हूसतकनिसें आपालं मूमू सतकत दयेकेगु ज्याय् भूमिका म्हितादिल । सेवाकालय् वेलायतया लण्डन वनाः आर्किटेक्चरल एशोसियसन स्कुल अफ आर्किटेक्चरपाखें स्नातकोस्तर तक ब्वनावल । वय्कः त्रिभुवन विश्वविद्यालय, इन्जिनियरिङ्ग अध्ययन संस्थानया न्हापांम्ह डिन नं खः । वय्कलं भाजु रामकृष्ण शर्मानाप जानाः राजमार्गया डिजाइन व निर्माण सम्बन्धय् निर्देशिका सपूm पिकया दिल ।

सिनाज्याबलय् बुँ पालातःगु चापाँय्यात कुचाकुचा यानाः बुँ माथं वंकाः वा पी छिंकाबीगु ज्यायात कूज्या धाइ। थ्व ज्या कुलिं यायेगु याइ। कुलिं यायेगु दक्वं ज्यायात कूज्या धाइ मखु। कुलिं हे याइगु जूसां मेमेगु ज्यायागु प्रकृति स्वयाः नामाकरण यानातइ। वा पीत छन्हुनिन्हु न्ह्यः हे बुँ पालातयेगु यानातःसां कूज्या न्हापा यानातइ मखु। तसकं हे लिलाइ थें मच्वन धाःसा जक छन्हु न्ह्यः तक यानातयेगु याइ। मखुसा कूज्या याःलिसे वा पी दयेक जक याइ।
फिसलं ज्याःथाय् बुँइ कूज्या यानाः भचा जायेव हे ख्वःसी यः। थज्याःथाय् कूज्या यायां वा पीगु याइ। ख्वःसित धायेव पतिंचां कुुतिकुति यानाः वा पीमाली।
कूज्या मिजंतसें यायेगु याइ। वापीपिं यक्व दयाः कूज्यां लिमलाइगु अबस्था जुल धाःसा कूया लबां थूपिं मिसातय्सं नं कूज्या यायेगुली ग्वहालि याइ।
चापाँय् छाःसा कूज्या याइबलय् च्वाच्वा यानाः चापाँय् कुचा याइ। छपाँय्यात हे तःक्वः च्वाये मालाः कूज्या यायेगु हे ताउ बी। थज्याःथाय् कूज्या यायेत मनू अप्वः माली।
कूज्या यायेत थज्याःगु हे कू माः धयागु मदु। दछिं दतले थःगु लबां थूगु काइ। मदइबलय् न्ह्याथें ज्याःगु कुलिं नं याइ। जाःकू जूसां ज्यू, पाः ज्यलाः चिपाःगु जूसां ज्या काइ। अथे जुयाः बुँ पालेत मयःगु मछिंगु कू कूज्या याइम्हेसित वाके बी। जाः कुलिं कूज्या यायेबलय् कू झ्यातुसां यक्व धुसि लुइमाली मखुगुलिं याकनं जँ स्याइ मखु। चीधंगु कू वायेबलय् कू याउँसे च्वंसां यक्व धुसि लुइ मालीगुलिं याकनं जँ स्यानाः छकःपतिं झासुलने माली। चा छाःथाय् बुँइ धाःसा न्ह्यःनेलाःगु कुलिं कूज्या यायेफइ मखु। थज्याःथाय्या निंतिं थम्हं लबां थूगु पाँय् दुगु कू हे छ्यलेगु याइ।
लः झ्वाम्पांझ्वाम्पां तयाः कूज्या याइ मखु। लः अप्वः जुल धायेव चापाँय् कुचा यायेगु त्वःफी यः। अथे जुइबलय् च्वय् च्वय् हल्ला क्वय् क्वय् दल्ला धकाः धायेगु याइ। कूज्या याये मछिंक तःलः जुइबलय् लः चायेकाछ्वइ। लः मगाक नं कूज्या याइ मखु। लः सिसिककः जुल धायेव कूज्या याये थाकुइ व ताउमाली, लिसें थथ्याः क्वथ्याः नं माथं वंके थाकुइ।
बुँ पाःबलय् ल्हाके मफुगु घाँय् दःसा कूज्या याइबलय् ल्हाकेगु याइ। घाँय् ल्हाके मालीबलय् कूज्या याये लिबाइ। मल्हाःगु घाँय् यक्व हे दत धाःसा तुतिं न्हुयाः नं ल्हाकेगु याइ। वा पीबलय् बुँक्वाःया
अवस्था स्वयाः वा पीकायंकेगु, म्हा हीकेगु, पुवाचा न्ह्यायेदयेक थासय् तयाबीगु, तक्वाःथाय् बुँइ म्हा हीकाः हीकाः पीकाहयेगु, फय्या धारयात बिचाः यानाः म्हा हीकेगु, फय्या धार अःखतं मलाक छम्हां ब्याकाः पीकाहयेगु दक्वं कूज्या याइम्हं स्वयाः व बिचाः यानाः याकेगु याइ।
कूज्या याइम्हं कूज्या याये थें यानाः गाःचा म्हुयाः वाःपीपिन्त गाःचाय् थुनाः न्ह्यइपुकेगु नं याइ। गालय् दुंम्हं ब्वः बीगु याःसां मेपिं हा हा यानाः न्हिलेगु याइ।

कू
बुँ पालेगु नँया ज्याभः। दथुइ १.५ इञ्चतिया ह््वः तयातःगु म्वलय् २ इञ्चति बालागु नाः छपु चाःतुइका स्वानातइ। नाखय् पाः स्वाइ। पाःया सिइ पाँय् तयातइ। पाः तपाःगुयात जाःकू धाइ। म्वःया ह्वतय् पिचुक सुनातःगु सुसिँया चु तयातइ। म्वलं च्वय् म्हुलं ज्वनेछिंक चु थकयातइ। क्वय्या चु पाः बरोबर याइ। म्वलं च्वय्यात थम्हू व क्वय्यात क्वम्हू धाइ। कँ कायेबलय् द्यःने गाः म्हुइत, पँचा इये, कँम्वःचा दयेकेबलय् चा न्हायेत व चपू छीत ज्या काइ।

ख्वःसीगु
चा पिंिचं थें जुयाः छानावइगु अवस्था। लः क्वसिनाः चा छानावन धायेव ख्वःसित धाइ। यक्व फिसलं ज्याःगु बुँइ थथे जुइ। थज्याःथाय् वा पी थाकुइ।

जाःकू
कूया साइज म्ह्व मजूनिगु कू। पाःया सिइ धाः दइ। तःधं खनेदइ। ज्या यायेबलय् यक्व क्वछुइ माली मखु। लकय् हनेत बल अप्वः तुइ।

म्हा
वा पीबलय्या ब्या। छम्हसिनं ग्वःचु वा पी फु वःचुया ब्या वयागु म्हा जुइ। ल्हाः च्वःपिंसं अप्वः व ल्हाः मच्वःपिसं म्ह्व जक वाचु पी। थुकियात पाँइ नं धाः।

लबां
लवःया खुइल। लवःकवः वायेबलय् हयेकाःगु व थ्यःगु थुइकाः जक वायेगु याइ। मथुइकुसे वायेलात धायेव घाःपाः जुइत नं बेर मदयेयः।