तू÷हाम्वः आदि काकेत गुकुत्या हाकःगु प्यकुंलाःगु तःग्वगु छज्वः सिँयात गं धाइ । निगः गंया दथुइ चुं दुगु पू काकाः चिकं तिसीगु खः ।

काष्ठकला, प्रस्तरकला व कतांज्याय् छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार वय्कः ने.सं. १०४८ बछलागाः नःमिखुन्हु बौ स्व. रत्नबहादुर शिल्पकार व मां तेजमाया शिल्पकारया कोखं ख्वपया तेखाच्व त्वालय् जन्म जूगु खः । अबुजु स्व. रत्नबहादुर शिल्पकारया प्रेरणाकथं ने.सं. १०६८ दँय् कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशताकथं सिँया थी थी कलात्मक झ्याः, लुखाः मुर्ति नापं प्रस्तरया थी थी द्यः, देवालय्, सिंह, शिवालय दयेकेगु निंतिं माकथंया ज्या यानादी । कला ब्वज्या— पोखरा कला प्रदर्शनी । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) जलविरे सिन्धुपाल्चोकय् ५ फुटया बुढानीलकण्ठ नारायणया निर्माण व उगु हे थासय् २ फुटया माताया मूर्ति निर्माण २) येँ मातातीर्थय् २ फुटया माताया मूर्ति निर्माण । ३) येँ नैकाप, सरस्वती स्थानय् चाँगुनारायण, विशंखु नारायण व बुढानीलकण्ठ नारायणया मूर्ति निर्माण ४) येँ मखं त्वालय् दुगु पशुपति देगलय् सिँया फुक्क तुनांसिँ निर्माण (२०१७), ५) घरेलु शिल्पकला विक्री भण्डारया छेँया फुक्क तुनांसिँ निर्माण (२०१७)

स्व. गणेशराज शाक्यया उपनां गनेद्यः खः । माज्या व थ्वज्याया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार वय्कः येँ, यंगाःया स्वबहालय् ने.सं. १००४ चिल्लाथ्वः अष्टमिकुन्हु जन्म जूगु खः । वय्कःया अबुजु स्व. सानुराज शाक्य खः । करणचुकया नाइके जुयादीम्ह थः बाज्या देवराज शाक्यया विशेष कलाया प्रेरणाकथं ने.सं. १०१८ निसें कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया न्ह्यथने बहःगु कृतिकथं नेपाःया राणाकालिन प्रधानमन्त्री जुद्ध शम्सेरया दरवारया निंतिं माःकथंया वहःया वसजाःज्वलं दयेकादीगु खँ लुमंके बहःजू ।

चाकु संकाः ख्वाउँकेगु कुत्याति हाकःगु सिँयागु ज्याभः । छखेपाखे म्हुलिं थुइ । मेखेपाखे भचा तपु जुइ । चाकु ख्वाउँकाः पा ज्यायेत चलाय् च्वंगु चाकु संकेगु याइ ।

विमान झ्याः थें हे खःसां विमान झ्याः स्वयां भतीचा पिहां वयेक दयेकातःगु झ्याः ।

चिकं काकेधुंकाः पूदुने पतिचिनाच्वंगु खौ लिकाये अःपुकेत न्हापा हे पूदुने स्वथनीगु खिपःयात गुइँखिपः धाइ ।

गुन्द्रु दयेकेगु विधि
गुन्दु्र छता पाउँ सवाः वःगु नसा खः । थुकियात थीथी कथं नयेगु याइ । आलु व गुन्दु्र ल्वाकछ्यानाः जा नयेत केँया रुपय् नयेगु याइ । यःपिनि मुक्कं गुन्दु्र जक केँ खुनाः नं नः । थुकी मुस्या व मस्यौरा ल्वाकछ्यानाः सवाः साक्क नयेगु नं याः । बजि नयेत नं गुन्दु्र वालाः ल्वसाया रुपय् नइ । नखःचखः व गुथिगानाधुंकाः छ्वालुसे च्वंगु थ्वँनाप पालुक गुन्दु्र वालाः म्हाइपु लंक गुन्दु्र नयाः थ्वँ त्वनेगु नं याः ।
गुन्दु्र न्ह्यागुलिं नं दयेकी मखु । काउलिहः, पाछै, ख्वाखः व तुकंयागु जुइबलय् बांलाइ । यक्व क्यातुगु हलं दयेकी मखु । क्वहःगु नं तइ मखु । छिपय् जुयाः भचा म्हासु म्हासु धाःगु काइ । लखं प्याकी मखु । यक्व चा बाय् धू दुगु जुल धाःसा सिलाः लः स्वयंकेगु याइ । किचलय् हिलाः भचा सुकू चिंकी । गुन्दु्र दयेकेगुयात फीगु नं धाइ । यक्व ताथीबलय्सिकं चिकुचिकु धाःगु बखतय् फीगु याइ ।
भचाभचा जक गुन्दु्र फीबलय् यलेचिनाः नाइसे च्वन धायेव बःचा बःचाकू जुइक तानाः त्वाकलय् तयाः छ्याइ । यक्व फीमालीबलय् प्वाकलय् तयाः लुसिं च्वायेगु याइ । छ्याये धुनागुयात पुसा तयेछिंगु थलय् तयाः च्वाये फक्व च्वानाः फी । थल यच्चुक सिलाः गंक पाइ । गाक्क च्वाये धुनधायेव पुसाया रुपय् यच्चुगु घाँय्म्वः, सु बाय् कापःग्वारा तयाः निभालं खयेक चांन्हिं अथें तयातइ ।
गुन्दु्र फीबलय् ति तिसिनाः फीगु नं याः तिमसिसे नं फीगु याः । तिमसिनागुली च्वायेबलय् ति छ्वाराछ्वारा वइ । तिसिनागुलिइ वइ मखु । तिसिनाः फीबलय् ध्वगीगु भय म्ह्व जक जुइ । पाउँ सवाः यक्व दइ । तिमसिसे फीबलय् पुसां ति थहां वयेगु लिपा लात धायेव ध्वगीगु भय दयेयः ।
निभालं क्वाइगु व शीतं ख्वाउँइगु प्रक्रिया यानाः न्यान्हुखुन्हु दसेंनिसें दासिवः थें जुयाः ति थहां वइ । थज्याःगु प्रक्रिया भचाभचा पुगानाः ख्वाउँइबलय् झन् हे याकनं जुइ । थथे वःगु ति पुसा तयातयागुलिं पिने वनी । ति पिहां ववं हे गुन्दु्र पाक वनाः पाउँक पाउँक बास वयेगु याइ । गुन्हुंनिसें भिंmनिन्हुया दुने पाक वनी । पाक वंगु लिकयाः निभालय् पायेगु याइ ।
गुन्दु्र फीत मतासे हलंहः नं फीगु याः । थथे फीबलय् प्रक्रिया दक्वं तानाः फीबलय् थें हे खःसां लिकाये धुंकाः कुचा कुचा यायेगु याइ ।
तुकंयागु नं गुन्दु्र फ्यू । थुकिया गुन्दु्र पाछै काउलिहःयागु थें सवाः जुइ मखु । नचुसे च्वं थें च्वनीगु व चिचीचापु जुयाः सुयागु थें जुइ । छाये धुंकूगु प्याज मायागु नं गुन्दु्र फीगु याः । थुकिया गुन्दु्र फीबलय् च्वायेगु यक्व मयासे भचाभचा जक याइ । थुकिं फीगु गुन्दु्र भचा निभाः छाःबलय् लाइ । अथे जुयाः तप्यंक निभालय् मतसे यतापाखे जक तयेगु याइ । बुइगु नं भचा याकनं जुइ ।

गुन्द्रु दयेकेगु विधि
गुन्दु्र छता पाउँ सवाः वःगु नसा खः । थुकियात थीथी कथं नयेगु याइ । आलु व गुन्दु्र ल्वाकछ्यानाः जा नयेत केँया रुपय् नयेगु याइ । यःपिनि मुक्कं गुन्दु्र जक केँ खुनाः नं नः । थुकी मुस्या व मस्यौरा ल्वाकछ्यानाः सवाः साक्क नयेगु नं याः । बजि नयेत नं गुन्दु्र वालाः ल्वसाया रुपय् नइ । नखःचखः व गुथिगानाधुंकाः छ्वालुसे च्वंगु थ्वँनाप पालुक गुन्दु्र वालाः म्हाइपु लंक गुन्दु्र नयाः थ्वँ त्वनेगु नं याः ।
गुन्दु्र न्ह्यागुलिं नं दयेकी मखु । काउलिहः, पाछै, ख्वाखः व तुकंयागु जुइबलय् बांलाइ । यक्व क्यातुगु हलं दयेकी मखु । क्वहःगु नं तइ मखु । छिपय् जुयाः भचा म्हासु म्हासु धाःगु काइ । लखं प्याकी मखु । यक्व चा बाय् धू दुगु जुल धाःसा सिलाः लः स्वयंकेगु याइ । किचलय् हिलाः भचा सुकू चिंकी । गुन्दु्र दयेकेगुयात फीगु नं धाइ । यक्व ताथीबलय्सिकं चिकुचिकु धाःगु बखतय् फीगु याइ ।
भचाभचा जक गुन्दु्र फीबलय् यलेचिनाः नाइसे च्वन धायेव बःचा बःचाकू जुइक तानाः त्वाकलय् तयाः छ्याइ । यक्व फीमालीबलय् प्वाकलय् तयाः लुसिं च्वायेगु याइ । छ्याये धुनागुयात पुसा तयेछिंगु थलय् तयाः च्वाये फक्व च्वानाः फी । थल यच्चुक सिलाः गंक पाइ । गाक्क च्वाये धुनधायेव पुसाया रुपय् यच्चुगु घाँय्म्वः, सु बाय् कापःग्वारा तयाः निभालं खयेक चांन्हिं अथें तयातइ ।
गुन्दु्र फीबलय् ति तिसिनाः फीगु नं याः तिमसिसे नं फीगु याः । तिमसिनागुली च्वायेबलय् ति छ्वाराछ्वारा वइ । तिसिनागुलिइ वइ मखु । तिसिनाः फीबलय् ध्वगीगु भय म्ह्व जक जुइ । पाउँ सवाः यक्व दइ । तिमसिसे फीबलय् पुसां ति थहां वयेगु लिपा लात धायेव ध्वगीगु भय दयेयः ।
निभालं क्वाइगु व शीतं ख्वाउँइगु प्रक्रिया यानाः न्यान्हुखुन्हु दसेंनिसें दासिवः थें जुयाः ति थहां वइ । थज्याःगु प्रक्रिया भचाभचा पुगानाः ख्वाउँइबलय् झन् हे याकनं जुइ । थथे वःगु ति पुसा तयातयागुलिं पिने वनी । ति पिहां ववं हे गुन्दु्र पाक वनाः पाउँक पाउँक बास वयेगु याइ । गुन्हुंनिसें भिंmनिन्हुया दुने पाक वनी । पाक वंगु लिकयाः निभालय् पायेगु याइ ।
गुन्दु्र फीत मतासे हलंहः नं फीगु याः । थथे फीबलय् प्रक्रिया दक्वं तानाः फीबलय् थें हे खःसां लिकाये धुंकाः कुचा कुचा यायेगु याइ ।
तुकंयागु नं गुन्दु्र फ्यू । थुकिया गुन्दु्र पाछै काउलिहःयागु थें सवाः जुइ मखु । नचुसे च्वं थें च्वनीगु व चिचीचापु जुयाः सुयागु थें जुइ । छाये धुंकूगु प्याज मायागु नं गुन्दु्र फीगु याः । थुकिया गुन्दु्र फीबलय् च्वायेगु यक्व मयासे भचाभचा जक याइ । थुकिं फीगु गुन्दु्र भचा निभाः छाःबलय् लाइ । अथे जुयाः तप्यंक निभालय् मतसे यतापाखे जक तयेगु याइ । बुइगु नं भचा याकनं जुइ ।

ख्वाखः
लंैया हः । गुन्दु्र दयेकेगु छता वाउँचा । ख्वाखःहःया गुन्दु्र पाउँसे च्वनाः साइ । क्यातुगु ख्वाखःनाप बजि नयेबलय् माकुसे च्वनी । ननं नये मगाः थें जुइ ।

ताथीबलय्
तांन्वःबलय् । गुन्दु्र फीगु चिकुबलय् फीगु याइ । बर्खामासं ताथिना च्वनीबलय् फी मखु । थुगु बखतय् फीगु गुन्दु्र स्यनीगु भय दइ ।

मस्यौरा
फकं सकि व माय् तयाः दयेकातःगु छता नसा । सकि तासय् यानाः सिली । यचुल धायेव चुलाः चिचीचाकू याइ । माय् फ्वयाः नचुक नी । भचा छुलुमुलु धायेकी । छ्वालुकी मखु । चि भतीचा तयाः संकी । चुलागु सकि थुकी तयाः उतिग्यंक वाली । वालाः उति ग्यन धायेव हासा बाय् यचुगु कापतय् छकूचा छकूचा तयाः निभालय् पाइ । न्हःगं थें जुल धायेव छकः संकाबी । गन धायेव लिपा लिपा तकं नयेत स्वथना तइ ।

यलेचिने
छेँय्छेँय् मधाये । सुकू नं मगं छेँक नं मच्वंगु अवस्था । छाःगु हः यलेचिनीबलय् तानाः छ्यायेत ज्या छिनी । छाःगु हः यलेचिंकाः गुन्दु्र फीबलय् स्यनीया भय दइ मखु ।

सनांघासा फीगु विधि
सनांघासा फकंहःया दं फिनाः दयेकातइगु छता परिकार खः । थुकिया सवाः पाउँइ । गुलि अप्वः पाउँल उलि थुकिया सवाः साःगु तायेकी । स्वकं सनांघासा जक नयेगु याइ मखु । जा बजि नयेबलय् अचार नयेज्वलं ल्वसा यानाः नइ । गुथि भ्वय्बलय् थुकियात छता घासाताकथं नं तयेगु याः । फकं यक्व दइगु गुंला यंलाया बखतय् फीगु याइ ।
सुकूगंगु व गने धुंकूगु फकंया सनांघासा फी मखु । क्यातुगु व दुचू हःया दँनं नं फीगु याइ मखु । छाःछाःगु हःया दं जक तयाः फीगु याइ । लखं प्याकी मखु । कापः छकुतिं हुयाः यचुकी । धू बाय् चा यक्व प्यपुना च्वंगु दःसा जक सिलाः गंकी । थुकियात नं कापतं हुइ । न्यताः व हः लिकाइ । हःयागु स्वकंचा दयेकी । बःचा बःचा हाकः जुइक दं त्वाः ल्हानाः निभालय् पानाः यलेचिंकी । दँनय् च्वंगु पिलि तुनाः नं फीगु याः, मतुसे नं फीगु याः । तुनाः फिनातःगु नयेबलय् क्यातुसे च्वनी । अथे यानाः फीबलय् भचा जक बिचाः याये मफुत धायेव हे गी नवयाः स्यने यः ।
यलेचिंगु गात धायेव थल छगलय् तयाः पःका चिकं बाय् तूचिकं भचाभचा तयाः बुली । चिकनं बुलेधुंकाः हलू, पःकाचुं व त्यबूचुं तयाः उतिग्यंक वाली । पःकाचिकनं बुलागुलिइ पःकाचुं भचा म्ह्व जक तइ । हलू धाःसा म्हासुसे च्वंक हे तइ ।
सनांघासा चाया थलय् फीगु याइ । आवश्यकता कथं तग्वःगु बाय् चिग्वःगुलिइ फी । म्ह्व जक दयेव गाःसा क्वरिं, भ्यगः बाय् कसिइ नं फीगु याइ । यक्व माःसा क्वंचा व त्यपय् नं फी । फीत थल यच्चुक सिलाः गंक पायेगु याइ ।
सनांघासा फीबलय् चितुचिनाः फी मखु । धंकाः नं तइ मखु । ग्वतुकाः बः बः यानाः माथंवंक तयाः पाचुकी । ल्हातिं जक तितियानाः बुलुहुं पचिंकेगु याइ । द्यःने लप्ते बाय् फकंहः व सालुक सु छबःचा तयाः अप्पां त्ययेकेगु बाय् पुसा तयेगु याइ । फिनाः च्यान्हुनिसें झिन्हुया दुने सनांघासा बुइ ।
नेवाःतय् गुथि भ्वजय् सनांघासाया यक्व भूमिका दयेगु याः । थुकियात छता घासाकथं काइ । ज्याथाया पञ्चदां गुथिखलःपिनि पञ्चदां गुथिबलय् सनांघासा तयाः गुथि भ्वय् नयेमाःगु व त्वालय् इनाः नकेमाःगु रीति दु । पचलीया द्यःगू खलःपिनि नं ननि, त्वाः चुकपतिं सनांघासा इनेमाःगु चलन दु । थुकिया पलेसा गच्छे अनुसार द्यःयात जाकि व ध्यबा द्यछायेगु याइ ।
दुरुफकंयागु नं सनांघासा दयेकू । थुकिं दयेकीगु सनांघासा फिनाः मदयेकुसे वालाः दयेकी । यचुकेगु दक्वं फकंयागु थें हे याइ । छलांगु बाला व प्यलांगु हाकः जुइक तानाः चिं बुलाः बाघौति अथें तयातइ । गलय् जुल धायेव दं जक लिकयाः चि मसला व पाउँ तयाः वालाः मी चिकं क्वयेकाः नयेगु याइ ।

स्वकंचा
फकंहःया सुकू । सनांघासा फिनाः ल्यनीगु फकंहः गंकाः स्वकंचा दयेकी । निभालय् पाइ मखु । हलं हः किचलय् हिलाः गंकी । गनकि ल्हातं न्हायाः कुचा याइ । स्वकंचा क्वाःलखय् सिलाः केँ नयेगु याइ । थुकी ग्वःगु आमलि तयाः नं नयेगु याइ । थुकी भिटामिन ए दइ । थ्व तयाः दायेकागु क्वाःलखं सिलेबलय् वहः, ली, धलौट आदि धातुया वस्तुइ पुलां जुयाः वथं गःथें जुयाच्वंगु यच्चुक वनी । द्यः सिलेत नं थज्याःगु हे लखं सिलेगु याइ ।

सिन्कि व सिनामनि
सिन्कि व सिनामनि थें जाःगु नसाज्वलं नेपाःया आदिवासी नेवाःजातिया जीवनया विशेषता व नेपाःया हे म्हसीका खः । लैंपाखें दयेकीगु सिन्कि नसा स्वनिगःया आदिवासीतय्गु मूलगु नसा धकाः कयातःगु दु । अथेहे यलया ज्यापुतय्सं हाकु जा व सिन्कि नसा चुलायेमा धकाः श्री करुणामययाके तकं फ्वनेगु परम्परा दुगु जनश्रुति दु । सिन्कि व सिनामनि दथुइ छुं भचा पाःगु व बिशेषतां जाःगु नसाज्वलं खः । सिन्कि व सिनामनि दयेकेया निंतिं लैंया हः (ख्वाख्वःचा) लिकनाः जक दयेकेगु याइ । थुकिया सवाः आपालं पाउँसे च्वनी । परम्परागत विधिकथं सिन्कि व सिनामनि दयेकेया निंतिं छुं ईतक फिनाः उकियात निभालय् पानाः गंकेगु याइ । व कथं नसाज्वलं तयार जुइ ।

सिन्कि दयेकेगु विधि
बुँइ ४ फिटया चाकःलागु व ६, ७ फिटया गाः बाय् सिन्कि दयेकेगु परिनामकथं गाः खनाः गालय् न्यंक चां पायेगु याइ । अले माःकथंया लंैयात सफा यानाः छथाय् तइ । न्हापां सिन्कि फीगु गालय् ३, ४ इञ्च तक सु लायेगु याइ । सुया द्यःने लैं तइ । गालय् लैं छफि तयेधुंकाः लः हाः यानाः हाकनं लैं तयाः हे कोचय् याइ । थथे यानाः जमिनया सतहतक लैं तयाः तम्म जुइक कोचय्यानाः तइ । अले लैंया द्यःने सु लायाः सुयात चां ल्हाकाः तयेगु याइ । थथे यानाः न्हय्न्हु बाय् च्यान्हुतक तयेधुंकाः सिन्कि नसा वइ । थ्व धुंकाः गालं त्वपुया तःगु चा व सु लिकयाः सिन्कि थकायेगु याइ । सिन्कि थकयाः सुकू व सफागु थासय् सिन्कियात निभालय् पानाः गंकेगु याइ । थथे तयार जूगु सिन्कियात टोकरी वा थीथी थलय् तया तइ । अथे नेपाःया पूर्वीय क्षेत्र भोजपुरय्पाखें धाःसा सिन्कि देयेकेगु तरिका छुं भचा पाः । बुँइ सिन्कि फीगु गाः खनेधुंकाः गालय् सु च्याकेगु याइ । थथे गालय् सु च्याकेगु धैगु गालय् दुपिं किताणुतय्त नस्त यायेगु व गाःयात क्वाकेगुकथं याइगु खः । व धुंकाः गालय् सु लायेगु याइ, सु धुंकाः केराया हः लायेगु याइ केरा हःया द्यःने लैं ख्वाख्वःचा छफि लायेगु याइ । ख्वाख्वःचाया द्यःने तिनि लैं तयेगु याइ । थथे हे यानाः गाःया दकलय् च्वय् ख्वाख्वःचा लायाः चां भुनेगु याइ । लिपाः लैं फुक्क सिन्कि जुइ, ख्वाख्वःचा फुक्क गुन्दु्रककथं तयार जुइ ।

सिनामनि दयेकेगु विधि
सिन्कि दयेकेगु व सिमामनि दयेकेगु विधि आपालं पाःगु धाःसा मखु । ६, ७ फिटया गाः वा सिनामनि दयेकेगु परिनामकथं गाः खनाः माःकथंया लैंया ख्वाख्वःत लिकानाः लखं सिलाः सफा यानाः छथाय् तइ । न्हापां सिनामनि फीगु गालय् ३, ४ इञ्चतक सु लायेगु याइ । सुया द्यःने लैं तइ । गालय् लैं छफि तयेधुंकाः लः हाः यानाः हाकनं लैं तयाः कोचय् याइ । थथे यानाः जमिनया सतहतक लैं तयाः तम्म जुइक कोचय् यानाः तइ । गालय् गाक्क लैं स्वथने धुंकाः लैंया द्यःने सु लायाः सुयात चां ल्हाःका तयेगु याइ । थथे यानाः न्हय्न्हु बाय् च्यान्हुतक तयेधुंकाः थुकिं बिस्कं कथंया नँस्वाः वइ । अले सिनामनि तयार जुल धैगु थुइकाः गालं त्वपुया तःगु चा व सु लिकया सिनामनि थकायेगु याइ । गालं थकाःगु थुगु सिनामनि भचा म्हासुसे च्वनी नापं नरम नं जुइ । सिनामनिया सवाः धाःसा पाउँसे च्वनी । थथे तयार जूगु सिनामनि छेँ वा पसलय् गनं नं तयातःगु थाय् तापाकनिसें नस्वाः वयाच्वनी । अले थुगु सिनामनियात चिचीकुक कुचा यानाः आलु व कय्गू नापं ल्वाकछ्यानाः अचार दयेकाः नयेगु याइ ।

अय्लाः काइबलय् अय्लाः फइगु चायागु थल । म्हुतु चकनी । हः भचाभचा दइ । ककु भचा ती । ककुया क्वसं चिकिचाहाकःगु अःखुंचा दइ । दथुइ भचा भ्वरि खाइ । प्यंचाः खः ला मखुला धया थें ग्वः मुनाः दथुइ माथं वनी । अय्लाः काइबलय् हासिया दुने माःद्यःचाय् दिकाः हा थहां वयेछिंक तइ । थुकी दुने छ्व छम्हूचा तयाः द्यःने अय्लाःकाये बाता तयाः लः तइ । मि दुइबलय् अय्लाः हाइगु थुकी फइ ।

ललितकलाकःमि गेहेन्द्रमान अमात्यया जन्म ने.सं. १०५६ गुंलाथ्वः पुन्हि, सोमबारखुन्हु येँया खेचापुखुलिइ अबु मोदमान अमात्य व मां हिरापिया अमात्यया कोखं जूगु खः । वाणिज्य शास्त्रय् स्नातक यानादीम्ह वय्कः निजामती सेवा व कलाकौशलय् नं नांजाः । वय्कलं नेपालय् दकलय् न्हापां वि.सं. २०१२ सालय् आधुनिक कला ब्वज्या यानादीगु खः । वय्कलं चित्रकारितालिसें झिद्वलं मयाक पोष्टर, आवरण, लोगो, होर्डिङ्ग, स्लाइड, चित्र डिजाइन यानादीगु दु । वय्कलं वि.सं. २०१८ सालय् मोडर्न आर्ट, २०२१ सालय् नेपाल, २०५३ सालय् म र मेरो कला, २०५५ सालय रेलिजिअस लाइफ इन नेपाल (प्यंगू ब्वतक), २०६१ सालय् आधुनिक कला, २०६२ सालय् अमूर्त कला व अभिव्यक्ति र टिप्पणी सफू च्वयाः पिथना दीगु दुसा चित्रकला व संस्कृति सम्बन्धी पत्रिका नं सम्पादन यानादीगु दु । वि.सं. २००९ य् नयाँदिल्लीइ जूगु बालकला प्रतियोगिताय् वय्कलं न्हाप सिरपाः, वि.सं. २०२२ य् प्रथम राष्ट्रिय कला प्रदर्शनीइ हःपाः सिरपाः त्याकादीगु दु । वय्कःयात शुभराज्याभिषेक पदक, २०३३ य् जनपद सेवा पदक, २०४१ सालय् गोरखा दक्षिणबाहु, २०४४ सालय् सार्क पदक व २०४५ सालय् दीर्घ सेवा पदक नं द्यछाःगु दु । वय्कःयात २० गू स्वयां अप्वः संघ संस्थापाखें प्रशंसापत्र द्यछानाः अभिनन्दन याःगु दु ।