येँ, नःघःया भाजु तेजबीर व मय्जु पूर्णदेवीया काय्मचा शान्तवीर ने.सं. १०५६ कछलाथ्वः पन्चमि, सनिबारखुन्हु बूगु खः । सन् १९८१ भारतया कलकत्तां इन्जिनीयरिङ्ग स्नातकोत्तर याना दीधुंकाः सन् १९८८ स भारतया बैंगलोरं विद्यावारिधि उपाधि कायेत ताःलात । थ्वय्कः ट्राफिक नियन्त्रण सम्बन्धय् इन्जिनियरिङ्ग यानावःम्ह न्हापांम्ह नेपाःमि खः ।

चित्रकलाकार शारदा चित्रकारया जन्म ने.सं. १०६२ थिंलागाः अस्तमि, सुक्रबारखुन्हु येँया तंलाछि त्वालय् अबु तेजबहादुर चित्रकार व मां मनकेशरी चित्रकारया कोखं जूगु खः । ललितकलाय् बी.ए. यानादीम्ह वय्कलं कलाकारिताया लिसेलिसें जनक शिक्षा सामग्री केन्द्रय् सेवा यानादीगु खः । वय्कलं दकलय् न्हापां २०२३ सालय् राष्ट्रिय कला प्रदर्शनीइ ब्वति कयादिल । वय्कलं जीवन र प्रकृति, मच्छिन्द्रनाथको १२ वर्षे मेला नांया निक्वः याकः कला ब्वज्या यानादीगु दु । वय्कःया चित्रकला नेपाः, अष्ट्रेलिया, भारत, स्वीट्जरल्याण्ड, जर्मनी आदि देशय् संग्रहित जुयाच्वंगु दु । वय्कः २०२३ सालय् जूगु राष्ट्रिय कला प्रदर्शनीइ पुरस्कृत जूगु दु ।

नेपाल देय्या आधिकारिक भाय् जूगुलिं नेपालभाषा धकाः सम्मान बियातःगु भाय् सकल नेवाःतय् अभिब्यक्तिया मंकाः माध्यम खत । नापनापं थीथी कालक्रमय् पिनें दुहाँवःपिं आप्रवासीपिन्सं नं थःगु न्हियान्हिथंया जीवनया छ्यलाबुलाय् नालेगु यानावंगुलि छगू अवस्थाय् नेपालभाषा प्राचीन नेपालमण्डल लागाया माध्यम भाषा कथं न्यने धुंकूगु खत । खतुं प्रमाणिक कथं थुगु भाय्या इतिहास गुलि ताःहाः धकाः धायेत अःपुमजू अथेखःसां द्वलंद्वः न्ह्यवया सामाजिक जीवनय् थुुगु भाषां थाय् कायेधुंकूगु खंकेफु । वैज्ञानिकपिन्सं थ्वैत सँय्–बर्मेली खलःया छगू मू भाय् कथं नालातःगु जुल ।

अथेला तःगु जाति समुदाय व संस्कृतिया मनूत दुगु नेपाल देसय् सच्छि सिबें अप्वः भाषा–भाषिकात ल्हानावयाच्वंगु दु । लखंलख मनुखं ल्हाइगु भाय्निसें सःबसः मनुखं जक ल्हाइगु भाय् नं दु । फुक्क भाय्या थःथःगु कथंया बिस्कं पहःत दु, उलि हे महत्व नं दु । तर नेपालय् ल्हाइगु फुक्क भाय्या थःगु हे आखःग्वः–लिपि मदु । राज्ययापाखें आधिकारिक माध्यम भाय् कथं नालातःगु खँय् नेपाली भाय्या नं थःगु हे लिपि मदु । थुकिया निंतिं भारतया देवनागरि लिपि नालावयाच्वंगु दु । हिमाली लागाया सँय् बर्मेली खलःया भाय्या निंतिं सँदेय्या सम्बोटा लिपि छ्यलेगु प्रचलन दु । मर्सय्पाखे आपालं मनुखं ल्हाइगु मैथिली भाय्या धाःसा थःगु बिस्कं लिपि दु, गुगु भारतपाखे नं छ्यलेगु याइ ।

थःगुहे बिस्कं लिपि दुगु नेपाःदुनेया भाय् मध्ये नेपालभाषा विशेष खः । प्रचलित नेपाल निसें भुंजिमोल, कुंमोल, लितुमोल, पाचुमोल थीथी शैली कथंया लिपित छ्यलेगु नेपालभाषाया पहः खः । च्वयेगु आखःयात अतिकं कलात्मक स्वरुपय् विकास यानातःगु रञ्जना लिपि नेपालभाषाया च्वन्ह्याःगु तिसा खत । गुगु लिपि अन्तर्राष्ट्रिय स्तरय्तकं न्यनाच्वंगु दु ।

लेख्य परम्पराया विकासया दसि हे लिपि खत । अध्ययन अनुसन्धान कथं नेपालभाषाया लेख्य अभिलेख थ्यंमथ्यं द्वःछिदँ जुइमा धैगु अनुमान जुयाच्वंगु दु । विशुद्ध साहित्य सिर्जनाया कथं काव्य विधा प्राचीन नेपालभाषाया दक्कले तःमि अले उलिहे पुलां । अथेहे प्याखं विधा नं उलि हे तःजि । आख्यान, अवदान, बाखं आदि नं उलि हे दु । थौंया इलय् तक थ्यने धुंकाः थीथी विधाय् नेपालभाषा साहित्य कृति पिदनाच्वंगु दु । मुक्कं नेपाः देय्या साहित्य सिर्जना दुवालेबले नेपालभाषा साहित्य ख्यःया भूमिका गाक्कं गौरवपूर्ण ।

सन्तोषया खँ खत, भाषा, लिपि, साहित्य, ब्याकरण अले शब्दकोश तकया विकासया दायीत्व पूवंकेगु कथं नेपालभाषा ख्यलय् थौंकन्हय् आपालं संगठित कुतः नं जुयाच्वंगु जुल । 

ख्वपया भाजु पञ्चलाल व मय्जु कृष्णशोभाया काय्मचा शिवप्रसाद सन् १९३५ स बूगु खः । सन् १९५८ स विज्ञान संकायपाखें स्नातकोत्तर क्वचायेके धुंकाः सन १९६१ स भारतया इलाहावाद विश्वविद्यालयपाखें सेन्थटिक केमेस्ट्रि विषय विद्यावारिधि उपाधि कयादीगु खः । नेपालय् विज्ञान विषयया शिक्षा न्ह्यज्याकेगुली थ्वय्कःया आपालं तिबः दु ।

येँ, मखं, तानाबहाःया भाजु विष्णुप्रसाद व मय्जु बुद्धिदेवीया काय्भाजु शिवशंकर सन् १९४४ स बूगु खः । अष्ट्रेलिया, कावलफिल्ड प्राविधिक प्रतिष्ठानपाखें इन्जिनियरिङ्ग यानावःम्ह थ्वय्कः तःदँतक सरकारी सेवाय् च्वनाः नेपालय् जलविद्युतया ख्यलय् आपालं भूमिका म्हितादिल । त्रिशुली जलविद्युत, पनौति जलविद्युत, खोपासि जलविद्युत, सुनकोशी जलविद्युत थुज्वःगु नेपाःया प्रारम्भिक ईया जलविद्युत विकासय् वय्कःया तिबः दुगु जुल ।

येँ, मरुहितिया भाजु कीर्तिराज व मय्जु सानुदेवीया काय्मचा शेषराज ने.सं. १०३६ प्वहेलाथ्वः पन्चमिखुन्हु बूगु खः । वय्कः भारतया काशि विश्वविद्यालयपाखें रसायन शास्त्रय् स्नातकोत्तर क्वचायेका दीम्ह खः । विशेषतः औद्योगिक रसायन विज्ञानया ज्ञाता थ्वय्कः नेपालय् दक्कलय् न्हापां साबुं कारखाना चायेका दीम्ह विज्ञ खः ।

चित्रकलाकार श्यामलाल श्रेष्ठया जन्म सन् १९४६ य् येँया भ्वताहितिइ अबु कृष्णलाल श्रेष्ठ व मां मथुरामाया श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । ललितकलाय् डिप्लोमा यानादीम्ह वय्कलं दकलय् न्हापां सन् १९७५ य् यँेय् याकः कला ब्वज्या यानादिल । वय्कलं येँय् न्हय्क्वः, जापान, अमेरिका, इटालीइ छक्वः छक्वः याकः कला ब्वज्या यानादीगु दु । अथे हे वय्कलं नेपाः, भारत, बंगलादेश, जापान व रुसय् नं मंकाः कला ब्वज्या याये धुंकूगु दु । वय्कलं सन् १९७१ य् नाफां ग्वसाः ग्वःगु चित्रकला प्रतियोगिताय् लियांल्यू सिरपाः, सन् १९७४ व १९९७ य् नाफां ग्वसाः ग्वःगु चित्रकला प्रतियोगिताय् न्हाप सिरपा, सन १९८४ य् जूगु चित्रकला प्रतियोगिताय् स्वर्णपदक त्याकादीगु दु ।

येँ, थाय्मदुया भाजु योगेन्द्रप्रकास व मय्जु तुलसीमायाया काय्मचा श्यामसुन्दर सन् १९४२ स बूगु खः । भारतया पुनाय् रसायन शास्त्र विषयस स्नातकोत्तर क्वचायेका वयेधुंकाः जैविक रसायन विषयस वेलायतं उच्चशिक्षा कयादिल । तःदँतक त्रिविवि, शिक्षण अस्पतालय् चिकित्सा शास्त्र अन्तर्गत जैविक रसायनयात कयाः प्राध्यापन यायेगुया नापनापं थुगु ख्यलय् परीक्षण विधिया प्रयोगशाला नीस्वनेगुली मूवंगु ज्या यानादिल । लिपा तःदँतक काठमाडौं विश्वविद्यालयया प्राध्यापक जुयाः सेवा यानादीगु खः ।

येँ, अट्कोनारायणया भाजु हरिकृष्ण व मय्जु जानकीदेवीया काय्मचा श्रीकृष्ण सन् १९५० स बूगु खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें सन् १९६९ स स्नातकोत्तर क्वचायेकाः वेलायतया ब्रिमिङ्गघाम विश्वविद्यालयपाखें रसायनशास्त्रय् विद्यावारिधि उपाधि कयावःगु खः । नेपालय् विशेषतः तराईपाखे भूमिगत जलश्रोतया अध्ययन, अनुसन्धान अले सुविधा विकास यायेगुली थ्वय्कःया तःधंगु ल्हाः दु ।