छेँया मूअंगलय् लाछिपिने क्वस्वयेत ह्वनातःगु कलापूर्ण झ्याः हे सँझ्याः खः । सँझ्याः नेवाः छेँया विशेषता नं खः । आकर्षण नं खः । स्वनिगःया प्राचीन देगः, द्यःछेँ, सतः, बहाः छेँया नापं त्वाः त्वालय् छेँखापतिकं सँझ्याः ह्वनातःगु दइ । सँझ्याः नेवाः छेँया म्हसीका खः ।
सँझ्याःया कला कलाकारया मनोभावनाया उपज जक मखु, सांस्कृतिक व धार्मिक दर्शननाप ज्वःलानाच्वंगु दइ । उकिं हिन्दू, शैव व बौद्ध समुदायया देगः, द्यःछेँ, सतः, बहाःयाः झ्यालय् छ्यलीगु बुट्टा पाइ ।

सामाजिक ज्याय् मंकाःकथं धार्मिक, परम्परागत व जात्रा आदिया मंकाः ज्या न्ह्याकेत सतः वा चपाः नं दयेकातःगु दइ, तर थुपिं धाःसा ब्यक्तिगत वा पारिवारिक जीवन हनेत दयेकातःगु छेँखाया स्थापत्यकलानाप ज्वः मलाः । सतः वा चपातय् ब्यक्तिगत छेँय् थें मातं, च्वतँ वा बैगः दइ मखु । तःम्ह मनूत मुनेत छिंक चकंगु थाय् दइ । परिवारजन मच्वनीगु जूगुलिं थुज्वःगु भौतिक संरचनाय् भुतू वा बैगः नं दइ मखु । बरु आपालं चपाः व सतलय् थीथी जात्रा, पर्व, दाफा भजन, गुथि मुनेगु वा संस्कारनाप सम्बन्धित द्यःपिनि मूर्तित दयाच्वनी । अथे हे कलात्मक सँझ्याः, विमानझ्याः व थीथी आकृति कियातःगु त्वानासिँ नं दइ । गनं गनं दुहां वनीगु मूलुखा व उकिया च्वसं कलात्मक त्वलं नं दइ ।

सनांघासा फकंहःया दं फिनाः दयेकातइगु छता परिकार खः । थुकिया सवाः पाउँइ । गुलि अप्वः पाउँल उलि थुकिया सवाः साःगु तायेकी । स्वकं सनांघासा जक नयेगु याइ मखु । जा बजि नयेबलय् अचार नयेज्वलं ल्वसा यानाः नइ । गुथि भ्वय्बलय् थुकियात छता घासाताकथं नं तयेगु याः । फकं यक्व दइगु गुंला यंलाया बखतय् फीगु याइ ।
सुकूगंगु व गने धुंकूगु फकंया सनांघासा फी मखु । क्यातुगु व दुचू हःया दँनं नं फीगु याइ मखु । छाःछाःगु हःया दं जक तयाः फीगु याइ । लखं प्याकी मखु । कापः छकुतिं हुयाः यचुकी । धू बाय् चा यक्व प्यपुना च्वंगु दःसा जक सिलाः गंकी । थुकियात नं कापतं हुइ । न्यताः व हः लिकाइ । हःयागु स्वकंचा दयेकी । बःचा बःचा हाकः जुइक दं त्वाः ल्हानाः निभालय् पानाः यलेचिंकी । दँनय् च्वंगु पिलि तुनाः नं फीगु याः, मतुसे नं फीगु याः । तुनाः फिनातःगु नयेबलय् क्यातुसे च्वनी । अथे यानाः फीबलय् भचा जक बिचाः याये मफुत धायेव हे गी नवयाः स्यने यः ।
यलेचिंगु गात धायेव थल छगलय् तयाः पःका चिकं बाय् तूचिकं भचाभचा तयाः बुली । चिकनं बुलेधुंकाः हलू, पःकाचुं व त्यबूचुं तयाः उतिग्यंक वाली । पःकाचिकनं बुलागुलिइ पःकाचुं भचा म्ह्व जक तइ । हलू धाःसा म्हासुसे च्वंक हे तइ ।
सनांघासा चाया थलय् फीगु याइ । आवश्यकता कथं तग्वःगु बाय् चिग्वःगुलिइ फी । म्ह्व जक दयेव गाःसा क्वरिं, भ्यगः बाय् कसिइ नं फीगु याइ । यक्व माःसा क्वंचा व त्यपय् नं फी । फीत थल यच्चुक सिलाः गंक पायेगु याइ ।
सनांघासा फीबलय् चितुचिनाः फी मखु । धंकाः नं तइ मखु । ग्वतुकाः बः बः यानाः माथंवंक तयाः पाचुकी । ल्हातिं जक तितियानाः बुलुहुं पचिंकेगु याइ । द्यःने लप्ते बाय् फकंहः व सालुक सु छबःचा तयाः अप्पां त्ययेकेगु बाय् पुसा तयेगु याइ । फिनाः च्यान्हुनिसें झिन्हुया दुने सनांघासा बुइ ।
नेवाःतय् गुथि भ्वजय् सनांघासाया यक्व भूमिका दयेगु याः । थुकियात छता घासाकथं काइ । ज्याथाया पञ्चदां गुथिखलःपिनि पञ्चदां गुथिबलय् सनांघासा तयाः गुथि भ्वय् नयेमाःगु व त्वालय् इनाः नकेमाःगु रीति दु । पचलीया द्यःगू खलःपिनि नं ननि, त्वाः चुकपतिं सनांघासा इनेमाःगु चलन दु । थुकिया पलेसा गच्छे अनुसार द्यःयात जाकि व ध्यबा द्यछायेगु याइ ।
दुरुफकंयागु नं सनांघासा दयेकू । थुकिं दयेकीगु सनांघासा फिनाः मदयेकुसे वालाः दयेकी । यचुकेगु दक्वं फकंयागु थें हे याइ । छलांगु बाला व प्यलांगु हाकः जुइक तानाः चिं बुलाः बाघौति अथें तयातइ । गलय् जुल धायेव दं जक लिकयाः चि मसला व पाउँ तयाः वालाः मी चिकं क्वयेकाः नयेगु याइ ।

सन्तकुमार शाक्य धातु मूर्तिकलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०६८ थिंलाथ्वः अस्तमि, आइतबारकुन्हु बौ स्व. चिनियाकाजी शाक्य व मां रत्नदेवी शाक्यया कोखं यलया ओकुबहाल, महाबौद्धय् जन्म जूगु खः । वय्कलं थः अबुजु स्व. चिनियाकाजी शाक्यया हःपाःकथं १०८३ दँनिसें कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । सीया थी थी द्यःत दयेकाः चां भुनाः ढाले यानाः रौद्ररुप, शान्तरुप अन्तरगतया थी थी कलाय् निपूर्ण, मौलिक विवरणया लिधंसाय् मूर्ति दयेका दीगु दु । अथे हे चीधंगुनिसें भिमकाय मूर्तितक श्रृजना यानादीगु दु, कल्पना व म्हगसय् खंगु वस्तु व विवरण तकयात नं मूर्तिइ न्ह्यब्वदीगु दु । ब्वज्या ः १) घरेलु तथा ग्रामीण उद्योग बिभागया आयोजनाय् हस्तकला प्रदर्शन २०४८ २) नेपाल हस्तकला संघया ग्वसालय् ५ औं हस्तकला ब्यापार मेला २०५३ ३) नेपाल विजनेश एक्सपो २००१ ४) बौद्ध विहार संघया ललित बौद्ध कला प्रदर्शनी २०६२ । सिरपाः– उत्कृष्ट घरेलु उद्यमी पुरस्कार २०५७ २) नेपाल हस्तकला संघपाखें उत्कृष्ट कलाकार पाखें सम्मानित ३) नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानपाखें अरनिको राष्ट्रिय ललितकला प्रज्ञा पुरस्कार । न्ह्यथनेबहःगु कला— ने.सं. ११३७ कछलाथ्वः तृतिया, बुधबारखुन्हु भारतया महामहिम राष्ट्रपति प्रणव मुखर्जी तथा
ने.सं. ११३८ बछलागाः एकादसि, सुक्रबारखुन्हु भारतया प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीया नेपाल भ्रमणया अवसरय् येँ महानगरपालिका व जनकपुर महानगरपालिकापाखें द्यछाःगु महानगरया ताःचा व थी थी उपहारया निर्माण । २) च्वभालय् ७ फिटया सहस्रभुज अवलोकितेश्वर निर्माण ३) येँ सीघः गुम्बाय् ९ फिटया सहस्रभुज अवलोकितेश्वर व ३ फिटया तारा निर्माण । ४) श्री पद्मवर्ण महायान विहारय् ७ फिटया सहस्रभुज अवलोकितेश्वरया निर्माण ।

येँया भाजु चिनियाँमान व मय्जु मङ्गलदेवीया काय्भाजु सन्तोषमान सन् १९३८ स बूम्ह खः । भारतया ओस्मानिया विश्वविद्यालयपाखें सन्र १९६१ सं एमबिबिएस क्वचायेका वःगु खः । वेलायत वनाः सन् १९६७ स उच्चशिक्षा सिधयेकावःगु खः । मनूया सेँया ल्वय् सम्बन्धय् न्हापां ब्वनावःपिं नेपाःया विज्ञत मध्यय् थ्वय्कः छम्ह खः ।

यल, क्वालखुया भाजु समन बहादुर सन् १९३६ स बूम्ह खः । भारतया लखनउ विश्वविद्यालयपाखें सन् १९५९ स विज्ञान संकायस स्नातकोत्तर ब्वनावःम्ह थ्वय्कः लिपा सन् १९६८ स वेलायतया वेल्स विश्वविद्यालयपाखें वनस्पति ख्यलय् टिस्यू कल्चरपाखें कृतिम तरिकां स्वां, सिमात गुकथं ब्वलंकेगु धैगु आधुनिक प्रविधियात कयाः विद्यावारिधि उपाधि कयावःम्ह खः । थ्वय्कः थ्व ख्यलय् नेपालय् न्हापां सफल प्रयोग यानावंम्ह विज्ञ नं खः ।

येँ, गणबहाःया भाजु समरबहादुर मल्ल सन् १९३३ स बूम्ह खः । वनस्पति शास्त्रय् विद्यावारिधि यानाझाःम्ह थ्वय्कः नेपालय् वनस्पति ख्वलय् कोषिका प्रविधियात न्ह्यःने हःम्ह छम्ह मूविज्ञ खः । वय्कः सरकारी सेवाय् च्वनाः थ्व ख्यलय् आपालं शोधया ज्या यानादिल ।

येँ, नघःत्वाःया भाजु द्वारिकामानया म्ह्याय् मय्जु सरला सन् १९४८ स बूम्ह खः । सन् १९७१ स भारतया लखनउ विश्वविद्यालयपाखें एमबिबिएस क्वचायेके धुंकाः सन् १९८३ स किङ्ग जर्ज कलेज, भारतं चिकित्सा शास्त्रय् उच्च शिक्षा ब्वनादिल । हिस्तोलोजि थुज्वःगु न्हूगु विषय कयाः अध्ययन यानावयाः नेपालय् थुकथं स्वास्थ्य समस्यायात कयाः परीक्षण यायेगु प्रचलन सुरु यायेगुली थ्वय्कःया आपालं ल्हाः दु ।

चित्रकलाकार सर्वज्ञरत्न बज्राचार्यया जन्म ने.सं. १०७८ कछलाथ्वः पुन्हि, बसुबारखुन्हु यँेया पाक्व त्वालय् अबु रत्नकाजी वज्राचार्य व मां अष्टकुमारी वज्राचार्यया कोखं जूगु खः । सामान्य शिक्षा कयादीम्ह वय्कलं बौद्ध पूजा विधि व कर्मकाण्ड यानादी । वय्कलं पौभाः नं च्वयादीगु दु । वय्कलं वि.सं. २०४० सालय् इनाप वाःपतिइ ‘विक्रम संवत् व बिस्काः जात्रा’ नामं थःगु न्हापांगु च्वसु च्वयादीगु खः । वय्कः सम्पादक व अनुवादक नं खः । वय्कलं वि. सं. २०३४ सालय् नाफाय् कला ब्वज्या यानादिल । अथे हे वि.सं. २०५८ य् याकः पौभाः ब्वज्या नं यानादीगु दु ।

खौया कसर चालय् यायेगु ह्वः दुगु हासा थें ज्याःगु लवःयात सलिंचा धाइ ।