स्वयम्भू महाचैत्यया दक्षिणपाखे क्वय् लाक्क च्वंगु किन्बहाः ने.सं. ८०७ पाखे भाष्करदेव संस्कारित केशचन्द्र पारावत् महाविहारया शाक्यभिक्षुपाखें पलिस्था याःगु धकाः न्ह्यथनातःगु दु । उम्ह शाक्यभिक्षुया नां स्पष्ट मजूगुलिं इतिहासयात भचा कुले थाकु । थ्व बहाः इतुंबहाःया कचा बहाःकथं कयातःगु दु । थ्व बहाःयात श्रीकिर्तन महाविहार वा किन्बहाः वा किमडोलबहाः धकाः नं धाइ । थ्व बहाः इतुंबहाःया उम्ह शाक्यभिक्षु ध्यानय् च्वनेत दयेकूगु खनेदु । उकिं अन बज्रयानया नांजाःम्ह सिद्धा नागार्जुनया मूर्ति नं पलिस्था यानातःगु दु । थ्व बहाःयात सिद्धाया बहाः न धायेगु याः ।
थौंकन्हय् थ्व बहालय् इतुंबहाःया सर्वसंघ मदयेधुंकल । न्हापा थन स्वयम्भू जःखः च्वंपिं शाक्य परिवारपिंसं हे पूजाआजा याना वयाच्वंगु खः । थ्व विहारया जग तयेगु ज्या ने.सं. ८०५ पाखे याःगु खः । उबलय् विहारया अभिषेक समारोह याःबलय् जुजु पार्थीवेन्द्र मल्ल बिज्याःगु व लुँया कलश व पताः छाःगु उल्लेख दु ।
थ्व बहाःया क्वाःपाःद्यः पूर्वाभिमुख अक्षोभ्य बुद्ध खः । जवय् खवय् निम्ह सारिपुत्र व मौदगल्यायनया मूर्ति दु । अथेहे जवय् कुबेर, खवय् नागर्जुनया मूर्ति दु । क्वाःपाःद्यःया न्ह्यःने ल्वहँतय् तःपाःगु मण्डपाः छपाः न कियातःगु दु । क्वाःपाःद्यःया लुखा पिनेसं ल्वहंया सिंह निम्ह जवंखवं तयातःगु दु । क्वाःपाःद्यया थाय् तोरं मदु । बहाःया दथुइ लाक्क चिभाःद्यः छगः न पलिस्था यानातःगु दु ।
थ्यंमथ्यं १०० दँ न्ह्यः धर्मादित्य धर्माचार्यपाखें थ्व बहाःया दयनीय अवस्थाया बारे लेख पिकाये धुंकाः दातातय्सं ग्वाहालि यानाः जिर्णोद्धार याःगु खः । थ्व बहाःया थीथी इलय् जिर्णोद्धार यायेगु ज्या जुया वयाच्वगु दु । २०७२ सालया तःभुखाय् न्ह्यःतकं थ्व विहारया द्यःछेँ तिब्बेतियन शैलीया खनेदुगु खःसा भुखाचं क्षति जुयधुंकाः थुकियात हाकनं नेवाः पहः वयेक जिर्णोद्धार जूगु खः । थौंकन्हय् नितँ जाः यानाः गजू छुनातःगु दु ।
क्वाःपाःद्यया मू लुखाया च्वय् स्वपाः झ्याः नं दुसा व हे सरोवरय् मेगु झ्याः तयातःगु दु । बहाःया पिखालखुया पिने प्यंगः तुयूगुु चिभाः दु । पिखालखु नितँ जाः व क्वय् खुल्ला मातं दु गन विहारया ऐतिहासिक शिलापत्र तयातःगु दु ।
क्वाःपाःद्यया दुने जिर्णोद्धार याःगु इलय् फ्रेस्को पेन्टिङ्गयात छ्यलातःगु खः । हेमराज शाक्यया कथं थन विहारय् नागर्जुन सिद्धा, जाम्बला, कुबेर, अमोघसिद्धी, अमिताभ, नागनागिनी, प्रज्ञापारमिता, सिद्धीनि, सिंहनन्द, लोकेश्वर, अन्नपूर्णदेवी, मेम्ह प्रज्ञापारमिता, शाक्यमुनि बुद्ध, त्रि–बुद्ध (ध्यान, भूमिस्पर्श, अभय मुद्रा), मंजुश्री नापं वया निम्ह मिसापिं, पद्मपाणीलिसे निम्ह तारा, धर्मचक्र बोधिसत्व व शाक्यश्री लामाया किपा खनेदु । तर २०७२ सालया जिणोद्धारया इलय् थज्याःगु चित्र च्वःसां न्हूगुकथं थीथी द्यःपिनिगु किपाः च्वयातःगु खनेदु ।