विश्व सांस्कृतिक सम्पदाकथं दुथ्याकातःगु स्वनिगःया स्वंगू लाय्कूत मध्ये थ्व लाय्कू दक्कले तकू अले कलाकृति व भौतिक संरचनाया ल्याखं नं उलि विशेष खः । ख्वप नगरपालिकाया खौमाया ख्वप देय् ध्वाखांनिसें च्वय् तचपाः वनेगु तःधंछेँ बहाः तक लाय्कूया मूलागा खः । छगू इलय् थुगु लाय्कूदुने ९९ गू चुक दु धाइ, आः मुक्कं १५ गू जक ल्यं दनि । नब्बे सालया तःभुखाचं पाःताः जूगु आपालं संरचना हानं धस्वाकेगु मजुल । गुलिखे दुनावंगु संरचना इलय् ल्ह्वनेगु ज्या मजुल अले अथें पाःताः जुल । थ्वहे ख्वप लाय्कूया लागाय् निगू विद्यालय, प्रहरी कार्यालय, सामाजिक संस्थाया छेँ दयेकातल ।
ख्वप लाय्कू मुक्कं स्वब्वय् ब्वथलातःगु खत । क्वथु लाय्कू लागाय् पश्चिम सिथय् खौमा ध्वाखा अले उत्तरपाखे ब्यासित्वाः जुल । थुगु लागाया दक्कले महत्वपूर्ण सांस्कृतिक सम्पदा धैगु वसन्तपुर दरवार खः, जुजु जगतप्रकास मल्लया उजं कथं दयेकेब्यूगु थुगु दरवार भुखाचं क्वदये धुंकाः छय्मचा भूपत्येन्द्र्र मल्ल जुजु जूबले हानं धस्वाकल । थुगु दरवार गुतँजाः दुगु, थन दुने म्वःल्हुइगु थाय्, मनोरञ्जनया केन्द्र आदि नं दुगु धाइ । थ्वहे दरवारपाखें प्रभावित जुयाः गोरखाली जुजु पृथ्वीनारायण शाहं लिपा येँय नं उज्वःगु नौतले दरवार दयेकेब्यूगु खः । तर नब्बे सालया भुखाचं पाःताः जुल, थ्वहे थासय् धीर शम्सेरया उजनय् भुतूक्यब कथं ज्या काल, आः अन विद्यालय न्ह्याकातल । थुगु दरवारया चिं कथं जःखः ध्वाखाया निम्ह ल्वँह सिंह अले उग्रचण्डी व उग्रभैरवया मूर्ति जक ल्यं दनि ।
दथु लाय्कूया मूब्व धैगु न्हाय्कंझ्याः लाय्कू खः । उगु इलय् नेपालय् गनं नं न्हाय्कंया प्रचलन मवःनि । मुस्मां बादशाहपाखें उपहार कथं बियाहःगु न्हायकं तयाः थुगु दरवार दयेकूगु खः, गुगु नेपालय् दक्कले न्हापा खत । पिने तःतःधिकःपिं सिंह दुगुलिं थुकियात सिंहध्वाखा लाय्कू नं धायेगु याः । थनदुने मालतिचुक नं दु, गन लुँहित नं दुगु खः, आः खुया यनेधुंकल । जुजु भूपत्येन्द्र्र मल्लं दयेकेबीगु थुकिया संरचना थुनाः धीर शम्सेरं युरोपिय शैलीया लाल वैठक दयेकुगु जुल ।
न्ययेन्यापाझ्याःया लाय्कूछेँ ख्वपदेया जक मखु मुक्कं नेपाःया स्थापत्यकलाया छगू दसि कथं खः, थ्व नं दथु लाय्कु लागाय् दु । भूपन्द्रेमल्ल जुजु जुयाच्वंगु इलय् थुगु लाय्कूछेँ धस्वाकूगु खः ।
थ्वहे लाय्कूछेँया मातं तल्लाय् छकू तहाकःगु क्वथा दु, न्हापा न्हापा थुगु क्वथा जुजु लानिपिं च्वनीगु जुइमाः । थनया दक्कले तःधंगु विशेषता धैगु अंगलय् च्वयातःगु रगीन किपा खः । मुक्क २.१ मिटरया थुगु किपातय् दथुइ तका ल्हा व यक्व छ्योंग्वः दुम्ह विश्वरुपया अतिकं आकर्षक आकृति च्वयातःगु दु, अले मुलय् शक्तिया रुपय् पार्वतीयात फ्येतुका तल । नापनापं किपाया सिथय् लाक्क च्वंम्ह कलाकारया नां ख्वप याछेँया चित्रकार धकाः नं च्वयातःगु दु । सन् २००१ स अध्ययेता पुरुषोत्तम लोचन श्रेष्ठपाखें दुवालस्वःबले उगु किपातय् विश्वरुप शिव धैम्ह जुजु भूपत्येन्द्र मल्ल थःहे अले मुलय् तयातःम्ह पार्वती धैम्ह लानी विश्व लक्ष्मीयात नालातःगु तथ्य किपातय् च्वयातःगु नांया लिधँसाय् म्हसिकेगु ज्या जूगु खः । विज्ञपिनि धापू कथं थ्व नेपाःया अंगः किपात मध्ये दक्कले च्वन्ह्यागु खत ।
ख्वप लाय्कूया मेगु अतिकं आकर्षक कलाकृति धैगु लाय्कूया मूचुक दुहाँवनेगु मूलुखा खः , गुगु लुँध्वाखा कथं नांजाः । जुजु रणजित मल्लया उजनय् थ्व लुँध्वाखा दयेकूगु खः ।
लुँध्वाखाया पाय्छि न्ह्यःने बज्राशन व अन्जली मुद्राय् च्वनाच्वंम्ह जुजु भूपत्येन्द्र्र मल्लया लुँया शालीक खः । ल्वँह थामय् पलेस्वां आसनय् दुगु थ्व मूर्ति उलिहे आकर्षक जू ।
दथु लाय्कूया अतिकं विशेष संरचना धैगु च्याम्हसिं देगः खः । च्याकूलाःगु थ्व देगः यथार्थय् गुम्ह द्यःया देगः मखु । यलया जुजु श्रीनिवास मल्ल थः पासा जगतप्रकास मल्लयात द्यछा कथं थुगु देगः धस्वाकाब्यूगु खः । धाइ लाय्कूयात पिनेया अशुभ व मभिंपाखें प्रतिरक्षा जुइमा धकाः तान्त्रिक मान्यता कथं थुगु देगः दयेकूगु खः धाइ । अथे हे न्ययेन्यापाः झ्याःया क्वसं दक्षिणपाखे मूलँपुया दथुइ हरिशंकर द्यःया देगः दनातःगु दु, उकिं थ्व देगःया मनूतय्सं लँपंदेगः धकाः नांबियातःगु दु ।
थथु लाय्कू लागाय् जुजु जितामित्र मल्लया शिलालेख दु, भागिराम धैम्ह मन्त्रीया इलय् द्यःपिनिगु भिं खनाः आपालं संरचना दयेकूगु खँ न्ह्यथनातःगु दु । तर आः अन थीथी सरकारी ज्याकूत जक दु । राणा इलय् थन अदालत, मजिष्ट्रेट अफिस, विद्यालय आदि चायेकूगु खः ।
मूचुकय् जुजुपिनि कुलद्यः तलेजु दु, अथेहे जुजु खलःपिनि च्वनीगु लाय्कूछेँ दु ।
लाय्कू लागाय् दक्षिणपाखे दुगु ताहाः फलेचा संरचनागत ल्याखं उलिहे आकर्षक थुकिया काष्ठकला ज्वः मदु । दक्कले महत्वपूर्ण खँ धैगु गोरखा जुजुपाखें येँ देय् ल्हातय् लाके धुंकाः ख्वपय् शरणकाःवःम्ह येँ जुजु जयप्रकास मल्लयात पृथ्वीनारायणया ल्हातय् लःल्हानाबीगु खः वा छु यायेगु धैगु सम्बन्धय् उब्लेया ख्वप जुजु रणजित मल्लपाखें ख्वप देय्या त्वाःनायःपिन्त सहलह ब्याकूगु थाय् थ्वहे ताहाः फलेचा खः । थ्व ल्याखं नं थुकिया बिस्कं महत्व दुगु जुल ।
थुगु लाय्कू लागाय् तग्वःगु गं, याताचपाः, विश्वनाथ देगः, सिलुमहाद्यः, यक्षेश्वर देगः, बच्छलेश्वरी, चारधाम, कृष्णदेगः, पूर्वेश्वर महाद्यः, फसिदेगः, गंगारानी नारायण देगः आदि सम्पदात दु ।