स्वनिगःया छगू ऐतिहासिक सम्पदाया शहर खः यल । मध्यकालय् स्वतन्त्र राजकीय इकाई कथं अस्तित्वय् वयाच्वंगु यल देय्यात संस्कृत भासं ललितपुर धकाः नं धयावयाच्वंगु दु । कला, संस्कृति व बांबांलाःगु आपालं सम्पदात दुगुलिं थ्वयात थथे ललितपुर धकाः नां छुनातःगु जुइमाः धैगु अनुमान खः । युनेस्कोपाखें यल देय्या लाय्कूया लागायात विश्व सम्पदा कथं नालातःगु दु ।
विशेष यानाः मंगः लागाय् न्यनाच्वंगु यल लाय्कूया मूब्व धैगु उत्तर–पश्चिम स्वःगु लुँझ्याः दुगु लाय्कू छेँ खः । सिद्धिनरसिं मल्ल जुजु जूगु (ने.सं ७८०–८२०)इलय् न्ह्यःनेसं च्वंगु कृष्णदेगः थःगु झ्यालं दर्शनयाये खनिगु कथं थुगु लाय्कू दयेकेब्यूगु खः धाइ । थुुगु लाय्कूया मेगु महत्वपूर्ण सम्पदा खः तलेजु, माधवनारायण चुक, सुन्दरी चुक मू चुक अले तुसाःहिति । नेवाः पुर्खापिन्सं अतिकं ब्यवस्थित व वैज्ञानिक प्रविधि नालाः ब्यवस्था यानातःगु लःया हिति प्रणालीया ल्याखं जक मखु थुगु हितिया जःखः छाय्पियातःगु ल्वँहया थीथी कलाकृति अतिकं च्वन्ह्याः । अथेहे तुसाःहितिहायेकातःगु लुँया हितिमंगः नं उलिहे विशिष्ट जू ।
पूर्वपाखे भन्दाख्यः क्यबय् जुजुया छछेँजःपिं म्वःल्हुइगु चकंगु पुखू छगू नं दु । नब्बे सालया तःभुखाय् लिपा थुगु लाय्कूदुनेया आपालं भौतिक संरचना चाय्तःलय् लात । गुलिखे लागाय् विद्यालयया नामय् अतिक्रमण जुल । न्हापा न्हाष थुकिया गुगु पुलांगु लागा व संरचनात दुगु खः आपालं ल्हानावन, दुनावन, आः मन्त ।
मणिगल राजविहार धकाः धाइगु थुगु लाय्कू दुगु थासय् लिच्छिबी जुजुया मानगृह दुगु जुइमाः, उकिं थ्व थाय्यात मंगः धाःगु धाइपिं नं दु । यद्यपि, थुकिया ऐतिहासिक दसि धाःसा लूगु मदुनि । लिपा श्रीनिवास मल्ल व योग नरेन्द्र मल्लपिं जुजु जूबले लाय्कू लागायात बांलाकेत आपालं सुधारया ज्या जुल ।
लाय्कू लागाया अतिकं कलात्मक सम्पदा खः, कृष्ण देगः । जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लं दयेकाब्यूगु थुगु ल्वँहदेगः शिखर शैली कथं खः । थुगु छगः देगलय् मेमेगु चिचिग्वःगु देगःचात व नीछपु गजूत दु । देगःया अंगः छचाख्यरं महाभारत व रामायणया बाखंनाप स्वापु दुगु मूर्ति कियातःगु खंकेफु । थ्वहे देगःया न्ह्यःने क्वसंच्वंगु कातिदबू दँय्दसं सांस्कृतिक महत्वया कातिप्याखं न्ह्यब्वइगु थाय् खः । पूर्व उत्तरपाखे स्वतजाःगु प्यागोडा शैली अतिकं भब्यगु देगः भिंद्यःया खः । जुजु श्रीनिवास मल्लया परिकल्पना कथं थुगु कलात्मक संरचना दयेकूगु खः । मेखे दक्षिणपाखें विश्वनाथ देगः, भाजु देगः, तग्वः गं, ताहाः फलेचा आदि लाय्कू लागाया आकर्षणत जुल ।
लाय्कूया क्वसं उत्तरपाखेया मंगः हिति अले हिति कुँहावनेगु त्वाथः जःखःया मणिमण्डप फलेचात स्थापत्य कलाया ल्याखं ज्वः मदु । थ्वहे मणिमण्डप फलचाय् जोशी व पांजुपिं च्वनाः दँयदसं बुंगद्यःया भोट क्यनीगु साइत पिकाइगु खः । यलपाखे दुगु लाय्कूया अस्तित्वया संकेतयासें गोपालराज वंशावलीया नापनापं मेमेगु ऐतिहासिक लिखतय् लिच्छिबीकालया सन्दर्भय् युथनिनम धकाः न्ह्यथनातःगु दु । जुइफु उगु इलय् हे मंगः लागाय् लाय्कू दयेधुंकल गुकियात थुकथं युथनिनम धाःगु जुइमाः धैगु विज्ञपिनि तर्क नं दु । इतिहासकार धनबज्र बज्राचार्यजुया धापू कथं यल लाय्कूयात मध्यकालय् चौकोट दरवार वा च्वक्वः लाय्कू धाइगु खः । धनबज्रजुया धापू कथं जजुजु सिद्धिनरसिंह मल्लयापाखे ने.सं ७५१ स देय्न्यंकया सन्यासीतय्त थःगु चौक्वाथय् भोजन याकूगु खँ छगू टिपोटय् न्ह्यथनातःगुबारे पूर्णिमा पत्रिकाय् छपु च्वसु पिदंगु दु । वंशावलीस श्रीनिवास मल्लपाखें चौक्वाथ लाय्कू दयेकूगु खँ च्वयातःगु दु । अथेहे सुन्दरानन्द बाँडाया त्रिरत्न सौन्दर्य गाथाय् नं चौक्वाथया प्रसङ्ग ब्वनेदु ।