म्वःल्हुइगु
सँया समाःया न्हापांगु समाः धयागु म्वःल्हुइगु खः । म्वःल्हुइगु, सफा सुग्घरया लागि जक मखसे समाः यायेगु निंतिं नं खः । उगु बखतय् मनूतय्सं म्वःल्हुइगु निंतिं पूर्णरुपं प्राकृतिक ज्वलं छ्यलेगु यानाच्वंगु खः । गथेकि खाःलः, म्हासुचा, खौ व हथं । थःगु सतिक व लकसय् दुने छु दु व हे वस्तु छ्यलेगु याः । थःके सु दुसा सु च्याकाः वःगु नौयात छ्यलीसा गुँ सतिक दुपिंसं हथनं म्वःल्हुइ । चिकंसाः दुपिंसं वा सतिक दुपिंसं खौनं म्वःल्हुइसा म्हासुचा कायेथाय् दुपिंसं म्हासुचां म्वःल्हुइ ।
खाःलःया लागि पोतासिइ भालिंचा तयाः उकी सु च्याकाः वःगु नौ तयाः द्यःनें लः तयायंकी । थ्व लखं म्वःल्हुइगु चलन उबलय् यक्व दु ।
म्हासुचां म्वःल्हुइपिनि म्हासुचां सँय् साब्वं थाय् थें थानाः म्वःल्हुइ । थुकिं सँ चुलुसे च्वनाः बांलाइ । खौनं छ्यनय् ब्वब्वस्यानाः म्वःल्हुइबलय् छ्यनय् त्वँचा नं दइमखु, सँ नं बांलाइ धयागु विश्वास दु । सँयात आपालं प्वालाप्वाला थीकाः चुल्लुसे च्वंकेमाःसा हथनं ब्वायांब्वायां वयेक थानाः म्वःल्हुइ ।
सँ छ्यनेगु
छ्यनय् सँ ज्यंकेमाःगु लागि सँ छ्यनेमाःगु खः । सँ ज्यंकेगु निंतिं थकूचा, पंया ककीचा छ्यली । सँ ज्यनेधुंकलकि ककीचां छ्यनी । सँ छ्यनेगु फुकसियां मयासे मगाःगु समाः खः । सँ छ्यनेबलय् अप्वः यानाः तूचिकं तिलेगु चलन दु । गुम्हगुम्हेसिनं नैंक्याःचिकं वा विदेशं आयातित नस्वाःगु चिकनं तिलेगु याः ।
सँ हाकुकेगु
मिजंत व मिस्त निखलःसिनं बैंसं सँ भुयूसां, बैंस आपाः मदुसां ल्वचं सँ भुयूसां हाकुकेगु लागि छुं न छुं उपाय याः । उबलय् अप्वः मनूतय्सं ‘अम्बः सुकू’यात नयागु थलय् तयाः चछिं फ्वयाः कन्हय्कुन्हु उकियात ग्वाराग्वारा दायेकाः ख्वाउँलकि छ्यनय् पानाः सँ हाकुकेगु याइ ।
सँया समाःज्वलं
मिस्तय्सं सँया समाः थीथी कथं सपः हिनाः व सतुबतु थुनाः यायेगु याइ । गथेकिप्वाकय् सपःहिनाः, क्वलः लुइक सपः हिनाः वा थ्वाय्चा सचिका तयाः छगू वा निगू सतुबतु थुइगु चलन दु ।
ल्यासेपिं व मचाल्यासेपिनि मिमफ¥यास तयेगु अति प्रिय तरिका खः । सँ छ्यने धुंकाः छ्यनय् थीथी स्वानं छुइगु चलन दु । गथेकि गुलाफस्वां, गुनकेरास्वां, पंखास्वां आदि ।
छ्यनय् वहःयागु काँता व नँयागु काँता तयेगु चलन दुसा सम्पन्न परिवारया मिसातय् लुँस्वां, लुँया किलिप, लुँया सिन्चा, शिरबन्दी , न्यापु सिखः आदि तयेगु याइ ।
पंयागु ककीचा
उगु बखतय् सँ छ्यनेत पंयागु ककीचा छ्यलेगु याइ । थ्व ककीचा प्यलांगूति हाकः जुइ । थुकिया निखेरं वा दयाः ब्या नं प्यलांगूति जक हे दइ ।
थकूचा
थ्व क्वलाछि हाकलं मयाक्क ताःहाकःगु ज्वलं खः । थ्व स्वयेबलय् चिचाफिगु च्वाफि थें च्वं । थुकिया म्वलय् गथि थें दुसा हाकः मसिनु जुयाः ताःहाकः जुइ । थ्व थकूचा केतकि माया हाग्वलं दयेकीगु खः ।
सतुबतु थुइगु
क्वललु सपः
थुगु सपः प्यायेत सँयात स्वपुइँ याइ । दकलय् तपुइँगु सँयात प्वाकय् सपः हिनी । वया द्यःने मेगु पुइँ हिनी । च्वकायात सिथय्सं स्वचाकी । वयांलि दकलय् लिपांगु सँपुइँ नं उकिया द्यःने हिनायनी । च्वका सिथय् स्वचाकाः वहःयागु वा नयागु कातां काकी । थुगु प्रकारयागु सपः उगु बखतयापिं जिथितय् भ्वय् वनीबलय् प्याइगु तसकं यःगु सपः खः ।
थ्वाचा सचिका
थ्व ‘तुलकायागु’ सचिका खः । तर थुकियागु थ्वाचा रेशमयागु दयेकातइ । थ्व छगू म्वलं स्वपुइँ पिकयातइगु ताःहाःगु सचिका खः । अप्वः यानाः हाकुगु सचिकाय् ह्याउँगु थ्वाचा वा ह्याउँगु सचिकाय् ह्याउँगु तुं थ्वाचा तयाः दयेकातःसां हाकुगु सचिकाय् हाकुगु तुं थ्वाचा तयेगु चलन नं दु । थ्व भाःत मदुपिं मिस्तय्सं छ्यलेगु याइ । थ्वाचा सचिकाया थ्वालय् ‘पत्तु’ व ‘समां’ हिनाः छाय्पिया तइ ।
माला सतुबतु
स्वपुइँया सतुबतु थें तुं थुयाः न्यापुइँ कयाः हासा थाये थें द्यःनेयागु तःलय् तःलय्यागु द्यःने तयाः प्यकुं प्यकुंलाक थुथुं वनकि माला सतुबतु जुइ ।
मिमफ्यास तयेगु
छ्यंया लिउने दथुइ सिन्चा फायाः सचिका तयाः निगू सतुबतु थुइगु । जवय् च्वंगु सतुबतुया च्वका खवय् च्वंगु सतुबतु म्वःया दथुइ च्वय् पिकायेगु, अथेहे खवगु सतुबतुया च्वका जवगु सतुबतु म्वःया दथुइ च्वय् पिकायेगु । च्वय्च्वंगु सतुबतु जवगु जूसा खवगु म्वःया दथुइ क्वकायेगु । खवगु जूसा जवगु म्वःया दथुं क्वकायेगु । थुकथं पालंपाः यायां मिमफ¥यास सपः तयार जुइ । अन्त्यय् निखेरं म्वलय् सचिकां क्वातुक चीगु ।
सतुबतु थुइगु
सामान्य रुपं सतुबतु थुइबलय् स्वप्वाँय्यात स्वपुइँ दयेकी । जवगु पुइँ हयाः दथुपुइँया द्यःने तइ, वयांलि खवगु पुइँयात द्यःने तयेहइ । थुकथं तःलय् च्वंगु सँपुइँ द्यःने व द्यःनेच्वंगु सँपुइँ तःलय् तयाः पालंपाः थुथुं वनकि स्वपुइँया सतुबतु जुइ ।
पंखावाल सचिका
थ्व अप्वः यानाः ह्याउँगु सचिकाया च्वकाय् थ्वाःया पलेसा पंखा वा पानबुट्टा आकार वयेकाः पाता चिंक दयेकाः पत्तु व समां हिनातइ । सिथय् सिथय् रंगीचंगी ‘सितरात’ व ‘पू’ तयाः कां हनाः अझ आकर्षक खनेदयेका तइ । थुगु सचिका उगु बखतय् तसकं म्हो जक मिस्तय्सं छ्यलीगु खः ।
सँतानी
सँतानी धयागु तँसा सँप्वाँय् खः । सँ सालुपिनि ख्वातु खनेदयेकेत व सपः हिनेगु निंतिं थ्व छ्यलेगु याइ । सँतानी हाःगु सँ व जँ मुंकाः दयेकी ।
सँकुलि तयेगु
उगु बखतय् कुलिकुलिचिंगु सँयात बांलाःगु सँ धाइगु चलन दु । सँ कुलिकुलिचिंपिंसं नं मचिंपिंसं नं नतूचा वा चिन्ता मिइ छुयाः कुलि चिंकेगु याइ । थ्व अप्वः यानाः मिसापिनि याइगु समाः खः । मिजंपिंसं ककीचां जक सँ कुलि तयाः छ्यनेगु याइ ।
न्यापुइँ कयाः सतुबतु
दकलय् न्हापां स्वपुइँया सतुबतु थें तुं स्वपुइँया छपुइँ अतः गानाः पुइँ हिनाः सतुबतु थुइगु ।
प्वाकय् सपः हिनेगु
थ्व सपः हिनेत सँ फुक्क छ्यंया लिउने यंकाः खव ल्हातं सँप्वाँय् ज्वनाः प्यपचिनं हिनाः उकियात अःखतं चाःहीकाः म्वःयात दथुइ पिकयाः च्वका सालाः छचाःखेरं हिनाछ्वइ ।