थीथी वसः तिसा थें तुं कपालय् तीगु सिन्हः नं परम्परानिसें चले जुया वयाच्वंगु खः । गथे समाः कथं लुंसिन्हः, ह्याउँसिन्हः, छाप सिन्हः, छड्के सिन्हः तीगु चलन दु अथे हे धार्मिक ज्याझ्वलय् नं थीथी सिन्हः प्रसादया रुपय् तीगु चलन दु । गथेकि म्हःसिन्हः, चुं सिन्हः (भुइसिन्हः), म्हासुसिन्हः, हाकुसिन्हः (मोहनि सिन्हः), श्रीखण्ड (रक्तचन्दन), वेगुति, जाकिसिन्हः आदि । पुष्प, धूप, दीप, गन्ध, रस न्याता पञ्चोपचार पुजाज्वलं मध्ये सिन्हः नं छता खः । सिन्हःयात गन्धय् ल्याः तःगुलिं सिन्हः तीत जक मखु सुगन्धया लागि नं खः धयागु सीदु ।
थीथी प्रकारया सिन्हः दु थें तुं उकियात तिकीगु तरिका नं पाः । द्यःयात प्रायः अंगू पचिनं व दथु पचिनं सिन्हः तिकी, सिकियात च्वलापचिनं तिकी । गुरुजुं जजमानपिंत सिन्हः तिकीबलय् दथुपचिनं तिकी । मोहनि सिन्हः च्वलापचिनं वा सिकापचिनं तीगु याइ । नामाकरण याइबलय् वज्रया च्वकां सिन्हः तिकी ।
लोकविश्वास कथं मामं मचायात पालीतःया धूया सिन्हः तिकी । मचायात छुं नं प्रकारयागु अयभय व सुयां मिखा मवंकेगु निंतिं थथे याइगु खः । मामं मचायात च्वलापचिनं अजः उइकेधुंकाः ई भतिचा तयाः पालिइ थिइकाः वा पालिइ इले धुंकाः सिन्हः तिकी । गुलिं गुलिं मनूतय् किसिं न्हूथाय्या पालितः धू नं सिन्हः कथं तीगु याः । थुकिंयानाः कष्ट मदायावनी धयागु विश्वास दु ।
अबीर
थ्व छगू नं सिन्हःया हे ताजि खः । थुकी ह्युं सिन्हलय् स्वयाः फिब्व अप्वः दुगु कारणं भचा भुयुभुयु नयाः फुरर्र च्वनी । थुकियात ह्याउँ सिन्हः थें तुं
छ्यलेगु चलन दु । थीथी पुजाआजाय् गुरुजुपिंसं वाय् थकालिपिंसं कपालय् तिकाब्यूसा गुथि गानाय्, देगः पुजा व मेमेगु लसता पुजाय् व उत्सवय् मिजंपिंत न्यतालय् इकाबीगु चलन दु । होलि पर्वय् ला अबीरयागु नखः धाःसां छुं मपाः । उगु बखतय् अबीरं कपालय् तिकीगु ला द हे दु, नापं ख्वालय् इकाः छ्यं छगलं ह्याउँकेगु चलन दु ।
जाकिसिन्हः
जाकिसिन्हः गुगुं नं प्रकारयागु पुजा वा उत्सवबलय् तसकं लोकंह्वाःगु सिन्हः खः । थुकियात जाकि ताय् ह्याउँसिन्हः वा अबीरय् धौ तयाः वालाः दयेकेगु याइ । छुं नं धार्मिक व भिं ज्याझ्वलय् म्हासु सिन्हः ह्याउँसिन्हः तिके धुंकाः जाकिसिन्हः तीगु चलन दु । उकिं यानाः झःझःधायाः सुन्दरता तनेगु ज्या याइ । झीगु समाजय् बुन्हि, म्हपुजा, किजापुजाबलय् सगं बीबलय् थ्व सिन्हः तीगु अनिवार्य हे जुइधुंकूगु दु । थ्व बाहेक थौंकन्हय् लँस्व वनीबलय् नं सकसितं जाकिसिन्हः तिकाःछ्वयेगु चलन वयाच्वंगु दु । थ्व सिन्हः तिनाः कपालय् थानाच्वंसा नुगलय् खँ थाकातये फुम्ह व कपालय् सिन्हः थाना मच्वंसां खँ मथाःम्ह धाइगु धापू दु ।
धौपति
धौ सगंयागु पूर्वरुप धौपति खः । धौपति चिचाचिचा ग्वःगु खोल्चा थें गाःवंगु निगः थलचातय्त नापं स्वानाः छगू दयेकातःगु वस्तु खः । थ्व न्हापा न्हापा चायागु, ल्वहंयागु व कँय्यागु दुसा थौंकन्हय् वहःयागु नं वःगु दु । थ्व धौपतिइ निथासं धौ तयाः पुजाभलय् वा क्वतलय् तइ । चिचिधंगु पुजाय् धौपति सगं काये धुंकाः तिनि ग्वःसगं कायेगु चलन दु । ततःधंगु पुजाय् व साइतय् मिजंपिंत द्यः पुज्याकी, मिसाम्ह अर्थात् नकिनं जव ल्हातं पुजाभः वा कोतः ज्वनाः देपा ल्हाःया अंगू पचिनं द्यःयात स्वकः छायेकी । मिजंम्ह मनूयात जव न्हकुइ धौपति तिकूसा मिसापिंत खव न्हकुइ तिकी ।
भुइसिन्हः (चुसिन्हः)
थ्व म्हासु व ह्याउँ निता ल्वाकछ्यानाः दयेकीगु सिन्हः खः । थुकी म्हःयागु ब्व अप्वः दुगु कारणं भचा झ्यातुइ । न्हिन्हिसियागु पुजा बाहेक विशेष पुजा याइबलय् पुजाभलय् वा क्वतलय्, सिन्हःमूलय् छथासय् म्हासु सिन्हः व मेथासय् थ्व सिन्हः तइ । अबीर वा ह्याउँसिन्हः ला जाकिइ द्यःने ताय् तयाः उकी द्यःने हा हा जक यानातइ । थुकियात सौभाग्यया चिंया रुपय् कायेगु चलन दु । वंजला वनीबलय् कायमचां भमचायात चुसिन्हखं सिन्च्व छायेकी । विशेष पुजाय् गथे देगुपुजा, बाःह्राः पिकायेबलय् गुरुमांजुं वा थकालि नकिनं थ्व सिन्हः तयाः सिन्च्व चायेकीगु चलन दु ।
मोहनि सिन्हः
थुकियात विशेष ततःधंगु पुजा गथेकि मोहनि, सत्यनारायण धलं दनीबलय् वा स्वनाः द्यः पुज्याये मालकि फयेगु चलन दु । थुकिया लागि मोहनिपुसाय् चिकं तयाः कापःयागु निलातःगु इताः तयाः च्याकी, द्यःने सलिखं त्वपुुयाः मोहनि फइ । इताः सीधुंकाः गुलि हाकुक्क धीधी मोहनि खाइ उलि हे पुजा सफल जूगु भाःपी । नेवाःतय् मोहनि नखःया मूल सिन्हः हे मोहनि सिन्हः खः । थुकियात गुरुजु पुरोहितपिंसं च्वलापचिनं तिकेगु चलन दुसा सिकापचिनं नं तिकेगु याः । थुकियात कपालय् दकसिबय् च्वय् लाक्क तिकेगु चलन दु । थुगु प्रकारयागु हाकुगु सिन्हः महांकाःद्यः, शोभा भगवति व होम याइबलय् न्हातिकाय् तीगु चलन दु ।
म्हासुसिन्हः
थ्व म्हासुगु रंगयागु चुं सिन्हः खः । थुकियात केसरी नं धायेगु चलन दु । थुगु सिन्हः न्हियान्हिथंया पुजाय् ह्याउँसिन्हः नापं तयाः छ्यलेगु चलन दु । श्राद्ध याइबलय् गुलिसियां म्हासुसिन्हः जक तिकेगु नं चलन दु । बर्खिमाःपिंत म्हासुसिन्हः जक तिकी । थ्व सिन्हः पितृपिंत च्वलापचिनं तिकीसा मनू व द्यःयात अंगू पचिनं तिकी । गुर्जुपिंसं पुज्याइबलय् न्हापां म्हासुसिन्ह, वयां द्यःने ह्याउँसिन्हः तिकी ।
रक्तचन्दन
श्रीखण्ड थें तुं थ्व नं चुलाः दयेकातइगु सिन्हः खः । थ्व ताक्कुसे ह्याउँसे गाढा रंगया जुइ । थ्व उग्रताराया चिं खः । उकिं सिन्हः तीगु सुन्दरता सुगन्ध व शीतलता थें हे चिं विशेषया लागि नं खः । थुकियात न्हियान्हिथं आगमय् द्यः पुजा यायेबलय् छ्यली । प्रायः बाःह्राः पिकाइबलय् गुरुजुं द्यःया नां काकां वनीबलय् बाःह्राः पिकाःम्ह मचां देपा ल्हातं थाय्भुया सिथय् सिथय् थ्व सिन्हः तिकुतिकुं वनी । लिपा जाकि पुचःचा पुचःचा थुकिया द्यःने तयाः पुजा याइ ।
विभूति (वेगुति)
होम यायेबलय् सिँ च्याकाः ब्वदयेधुंकाः वःगु नौ (खरानी)या सिन्हः खः । थ्व मेमेबलय् चलन मदुगु, तर गुरुजुपिंथाय् झारे याकः वनेबलय् व जोगी संन्यासीतय्सं तिकीगु सिन्हः खः । थुकियात म्हालापचिनं च्वका क्वस्वकाः तिकी ।
श्रीखण्ड
थ्व छगू प्रकारयागु सुगन्धित सिमाया सिँ लः तयाः चुलाः दयेकीगु ताकुसे च्वंगु सिन्हः खः । थुकियात चन्दन नं धायेगु चलन दु । थ्व तुयूगु वा भचा साध्य रंगयागु सिन्हः खः । श्रीखण्डयात शान्ति शितलताया प्रतीक नाला वयाच्वंगु दु । थुकियात महाद्यःयात छानाः प्रसादया रुपय् ग्रहण यायेगु चलन दु । थुकियात जन्माःद्यः व मेमेपिं प्रायः शाकाहारी द्यःपिंत तिकेगु याः । श्रीखण्ड विशेष यानाः कपाःया दथुइ व न्हातिकाय् तीगु याइसा गुलिं गुलिं हिन्दू धर्मावलम्बीतय् ककुया रुद्रघण्टीइ नं तीगु याः ।
ह्युं सिन्हः (म्हःसिन्हः)
थ्व दुक्कुगु ह्याउँगु चुं सिन्हः खः । थ्व सिन्हः साइत, लसता, उत्साह व वीरताया प्रतीक कथं भिं ज्याय् व लसताया ज्याझ्वलय् छ्यलेगु चलन दु । न्हियान्हिथं पुजा यायेबलय् पूजाभलय् म्हासुसिन्हः नापं तयेगु चलन दु । अंगूपचिनं म्हासुसिन्हः तिके धुंकाः
दथुपचिनं थ्व सिन्हः तिकेगु याइ । विशेष पुजा वा ततःधंगु पुजाबलय् सिन्हःमूलय् म्हासुसिन्हः छखेर व भुइसिन्हः छखे तइसा ह्याउँसिन्हः जाकिया द्यःने ताय् तयेधुंकाः ह्वलेगु चलन दु ।