क्वखा
स्वन्ति नखः हनेबलय् खिचापुजा लक्ष्मीपुजा, म्हपुजा व किजा पुजा याइ । थुपिं पुजा यायेबलय् मेमेगु जजंका स्वयां ताःहाकः व तःतु तयाः जजंका क्वखा क्वखाइ । थुगु क्वखा द्यःयात स्वतु बाय् न्यातु का जक तयाः दयेकी । म्हपुजायात झिंनितु का तयेमाःसा, किजापुजायात विशेष कथं नीछतु का तइ । थुकी दक्वं क्वखाय् न्याता रंगयागु झिलिमिलि कापः नापं तासया कापः नायः तयेगु याइ । क्वखा खिचापुजाबलय् खिचायात व लक्ष्मीपुजाबलय् सायात व म्हपुजाबलय् छेँया हलंज्वलंयात नं क्वखायेकी ।
किजापुजा कु
स्वन्ति नखःबलय् छेँछेँ पतिकं तताकेहेँपिंसं दाजुकिजापिंत किजापुजा यायेगु परम्परा दुगु हे जुल । नेवाःतय् थः कायमचायात इहिपा यायेत क्वःछी धुंकूपिं मिसामचातय्त नं किजापुजा कु छ्वयाः किजापुजा याके छ्वयेगु चलन दु । किजापुजा कु छ्वयेबलय् पुजाज्वलं ख्येँ सगं, सिसाबुसा, मरिचरि, ग्वाःग्वय् मःसिप्वः, स्वां स्वांमाः, क्वखा व ग्वय्स्वांमाः आदि ज्वलं तयाछ्वइ ।
खेलुइताः
स्वन्तिबलय् खेलुइताः छता मजीमगाःगु ज्वलं खः । थ्व साल्लुसे च्वंगु तुयुगु मलमल कापःयागु तुलाः दयेकी । खेलु धयागु ख्वाः दुछि ताःहाकःगु ल्याखं तुलीगु खः । खेलुइताः लक्ष्मीपुजा यायेत, म्हपुजा यायेत व अथे हे किजापुजा यायेत नं माः । निपु खेलुइताः च्याकाः मन्दः दथुइ तइ ।
ख्येंसगं
ख्येंसगं पंचमकारया प्रतीककथं ख्यें, न्या, वः, ला, अय्लाः बाय् थ्वँ तयाः सगं काइ । सगं कायेबलय् शरीर, मन मस्तिष्क स्वस्फूर्त जुइगु खः । खास यानाः भिंगु ज्याखँय् व इहिपा, कय्तापुजा, जन्मन्हि, जाँचय् पास जुलकि सगं कायेगु परम्परा दु । तर गुम्हं गुम्हेस्यां ख्येंसगं मकासे धौसगं जक कायेगु नं याना वयाच्वंगु दु । सगनय् दुगु पञ्चतत्वं शरीरयात निरोगी व भिं याइगु नापनापं स्फूर्ति अप्वयेका बी ।
ग्वःजा
थीथी पुजाबलय् मदयेक मगाःगु छथी पुजा ज्वलं ग्वःजा नं खः । ग्वःजा च्वकाबजि चुं बाय् चपाचुं फ्वयाः दयेकी । साधारण पुजाय् जूसा चीभाःयागु लसी वयेक दयेकी । मेमेगु ततःधंगु पुजाय् जूसा थीथी बुट्टा वयेक दयेकी ।ग्वःजाय् खास यानाः द्यःया न्ह्यःने तयाः पंचपताः व धुं तियेगु याइ । द्यः पुजा याइपिं व प्वताय्लं च्वयातःथाय् दक्वं थासय् ग्वःजा न्ह्यःने तयेमाः ।
देवा
देवा धयागु चा बाय् लीयागु दयेकातःगु मत च्याकेगु थल खः । देवा मतय् कापःयागु निलातःगु निपु बाय् प्यपु इताः बाय् कपाय् निलाः दयेकातःगु इताः देवाया दथुइ च्वंगु ह्वतय् तया घ्यः बाय् चिकं तयाः पुजा यायेबलय् च्याकी । देवा खास यानाः द्यःया न्ह्यःने च्याकेगु याइ । स्वन्तिया पुजा यायेबलय् देवा नापं त्वाःदेवा नं च्याकेगु याइ ।
धौ सगं
नेवाःतय् ततःधंगु पुजा याये धुनेवं सगं कायेगु चलन दु । सगं बीबलय् सुकुन्दा च्याकाः सिन्हः तिकाः न्हापां धौसगं काइ, वयां लिपा ख्येंसगं बी । अमय् चलय् मजूपिनि धौ व लड्डु मरि तयाः नं सगं कायेगु याइ ।
मन्दः
म्हपुजा, किजापुजा नापं न्ह्यागु पुजा यायेबलय् नं आसनया न्ह्यःने मन्दः च्वयेगु चलन दु । स्वन्तिबलय् मन्दः च्वयेत न्हापालाक सुचिनिचि यानाः बँ थिलेमाः । अले दकलय् पिने लःचाः दयेकाः प्वताय् बाय् ह्याउँगु अबिरं थासा छ्यलाः बाय् ल्हातं मन्दः दयेकी । अनंलि थुकी ताय्, हाकुमुस्या, वा, माय्, आखे व चिकनं च्वइ । थुपिं दक्वं बूबःयागु बिस्कंगु अर्थ दु । मन्दलय् पुजा यायेबलय् दक्वं ज्वलं नापं सिसाबुसा सकतां तयाः धलं दनेगु याइ । तान्त्रिक विधिकथं साधना यानाः मन्दलय् आत्मकेन्द्रीत यानाः मन्दः पुज्यायेगु याइ ।
लक्ष्मीद्यः (लक्ष्मीपाः)
लक्ष्मीद्यः पुज्यायेत न्हूम्ह लक्ष्मीद्यः मदयेक मगाः । गुम्हेस्यां लुँ, वहः व ढलौटयापिं नं लक्ष्मीद्यः पुज्याइ । अथेसां नं लक्ष्मीपुजाबलय् खास यानाः भ्वँतय् च्वयातःम्ह लक्ष्मीद्यःयागु किपा हे मू धुकू क्वथाय् बाय् बाकसय् तिकाः पुज्याइ । थ्व भ्वँतय् च्वयातःम्ह लक्ष्मीद्यः खासयानाः पुं (चित्रकार) तय्सं च्वइगु खः । थौंकन्हय् थीथी कथंयागु लक्ष्मीद्यःया किपा नं खने दयावयेधुंकल । न्हूगु वाद्वँ व ध्यबाद्वँयात नं लक्ष्मीया प्रतीक कथं पुज्यायेगु चलन दु ।
शंख
स्वन्तिबलय् जक मखु मेमेगु पुजाबलय् नं शंख मदयेक मगाः । द्यःयात अर्घ बीत शंख छ्यलेगु याइ । अर्घ बीबलय् न्याफ्वः दाफ्वःस्वा,ं आखे, सादुरु व ध्यबा नं तयेमाः ।
सुकुन्दा
नेवाःतय् न्ह्यागु नं पुजाआजा यायेबलय् सुकुन्दा छता मदयेकं मगाः । थुकियात गणेद्यःया प्रतीक कथं
छ्यलातःगु दु । सुकुन्दा स्वता चिजया छगू प्रतीक कथं कयातःगु दु । मत अग्निया प्रतीक जुल, अथे हे गणेद्यः द्यःया प्रतीक जुल, लिउने च्वंगु गर्भ÷थल चिकंया कुण्ड जुल । भिंगु ज्या, पुजाआजा यायेबलय् व सगं बीबलय् सुकुन्दा च्याकाः पुजा यायेगु चलन दु ।
स्वन्ति स्वां
कछला अथे धयागु असोज व कात्तिक महिना जूगुलिं तांन्वःगु ई फुनाः चिकुला न्ह्याइगु ई खः । अथे जूगुलिं मौसमकथं स्वां ह्वयेत तसकं ल्वःगु ई नं जू । उपिं मध्ये तफ्वःस्वां, ग्वय्स्वां व गोदावरीस्वां ह्वइगु ई खः । स्वन्तिबलय् द्यःयात छाय्पीत व छेँ छाय्पीत तफ्वःस्वां, गोदावरीस्वांयागु छ्यलाबुला जुइ । अथे हे किजापुजायात मदयेक मगाःगु ग्वय्स्वां खः । लक्ष्मीद्यःयात छाइगु लक्ष्मीस्वां नापं थुपिं स्वां दक्व स्वन्ति स्वां खः । मोहनि क्वचाइगु व स्वन्तिया इलय् थुपिं स्वां नं मेमेगु इलय् स्वयां यक्व व बांलाक ह्वइ ।