यल लाय्कूया दक्षिणपाखें हौगः त्वालय् छगू बहाः दु । मंगलं लगंख्यः वनेगु मूलँपुया पश्चिमय् अवस्थित थ्व बहाःयात हौगः बहाः वा हस्तिनागल महाविहार धाइ । थ्व विहार ने.सं. ७४८ य् राजकर्णिकार वंशया विष्णुराम व राघव सिंह निम्ह दाजुकिजा मिले जुयाः शाक्य सिंह बुद्ध स्थापना यानाः दयेकूगु खः । थ्व बहालय् मूलतः
राजकर्णिकारतय्गु बस्ती दु । थ्व बहालय् मेमेगु बहालय् थें बुद्धया प्रतिमा नापं चीभाः, धर्मधातु, महांकाःद्यः नापं ससुमांजु आदि नं दु । शाक्यसिद्ध बुद्धयात पूर्व स्वःगु राजकर्णिकारतय्गु आगंछेँया छेरि तल्लाय् विराजमान याकातःगु दु । मातं तल्लाय् आगंद्यः दु । आगंछेँ नापं स्वाःगु दक्षिणपाखे च्वंगु राजकर्णिकारतय् गुथिया मेगु छेँया मातं तल्लाय् ग्वतुलाच्वंम्ह आनन्द बुद्धया प्रतिमा नापं अष्टधातु व चैत्य स्थापना यानातःगु दु । थ्वयात आनन्द बुद्ध विहार नं धायेगु याः ।
थ्व वि.सं. २०१० य् निर्माण जूगु खः । हौगः बहाःया नं दुनेया लिबिइ हारतीमाता व चीभाः द्यः दु । हारती माताया ल्वहंया प्रस्तरमूर्ति सन् २०० पाखेया अथवा किराँतकालीन धकाः अनुमान यानातःगु दु । थथे हारतीमाता हौगः बहाः स्वयां नं पुलां खनेदु । हारतीमां बिज्यानाच्वंगु थाय् जूगुलिं थ्व थाय्यात लिच्छवीकालय् ‘हारतीगल बहार’ अनंलिपा ‘हातिगल’ ‘हस्तिगल’ आदि नामं सम्वोधन जुयाः थौंकन्हय् हौगः बहाः धायेगु जुयाच्वंगु दु ।