नेपाली, हिन्दी भाषाय् ‘लघुकथा’ अङ्गे्रजी भाषाय् ष्लष् क्जयचत क्तयचथर क्जयचत क्जयचत क्तयचथ र ष्अचय षँअतष्यल यात नेपालभाषाय् चीबाखं धायेगु याःगु दु । चीबाखं आधुनिक साहित्यय् खनेदुगु छगू न्हूगु प्रयोग खः । चीबाखंया परिभाषा कथं ‘छगू इलय्या छगू जक घटना, म्हो पात्र, छगू बिचालं निर्दिष्ट जुयाः म्हो खँग्वलं स्याचुगु भाषं व्यक्त जूगु बाखं हे चीबाखँ खः ।’ मेगु खँग्वलं धायेगु खःसा ‘छुं छगू क्षण, लु, ई वा पलख दुनेया विशेष झाकायात स्यलाक्क अभिव्यक्त यायेगु हे चिबाखं खः ।’ चीबाखंया भौतिक रुप चीहाः जुइ । तर चीहाः बाखंयात जीवन्त याइगु सारतत्व उकी दुने थ्वइगु अर्थशक्ति जुइ । गुलि गुलि चीबाखंया अर्थशक्ति उर्जावान सिर्जनशील जुइ चीबाखं उलि हे प्रज्वलित जुइ ।
नेपालभाषाय् चीबाखंया छुं पूर्वाभाष प्राचीनकालय् तन्त्राख्यान व हितोपदेश थेंज्याःगु सफुलिइ दुथ्याःगु चिकिचिकिहाकःगु नीतिमूलक बाखनं ब्यूगु दुसा माध्यमिककालय् जगतसुन्दर मल्लया इसपं दयेकूगु बाखं (ने.सं१०३५) थेंज्याःगु सफुलिं नं चीबाखंया छुं आभास क्यंगु दु । तर थुपिं बाखंत थौंया विश्व साहित्यय् प्रचलित चिबाखंया प्रवृति सूत्रकथंया धाःसा अवश्य मखु ।
नेपालभाषाय् चीबाखंया प्रादूर्भाव ने.सं १०७०या दशकय् वयाः तिनि जुल । ने.सं. १०७३ य् पिदंगु धुस्वां साय्मिया मूस्वां नेपालभाषाया न्हापांगु चिबाखं सफू खः । तर थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु फुक्क बाखंयात चीबाखंया संज्ञा बीमछिं । अथेहे व हे दँय् नेपाल ऋतुपौ पत्रिकाय् रामहरि जोशीया बलचा व महल चिबाखं पिदन । धुस्वांया मूस्वां पिदंगु दच्छि लिपा ने.सं. १०७४य् न्हुछेसुन्दर तुलाधरं खलिल जिब्रानका छुं लघुकथा नांगु सफू नेपालभाषाय् सम्पादन व अनुवाद यानाः पिकयादिल । अथेहे ने.सं १०८२इ प्रेमबहादुर कंसाकारं गय् थें मस्यु नांगु मौलिक लघुकथा सङ्ग्रह प्रकाशित यानादिल । थ्व सामाजिक समस्या, राजनीतिक विसङ्गति, विद्रोहया भाव पिब्वयातःगु चीबाखं संग्रह खः । तर थ्व संग्रहं नं चीबाखंया मर्मयात उलि त्याजिक्क कःघायेमफु । नेपालभाषा चीबाखंया ख्यलय् प्रेमबहादुर लिपा खनेदयेकः वःम्ह छम्ह आशा यायेबहःम्ह च्वमि माधवलाल कर्माचार्य खः । वय्कःया तत्कालीन धर्मोदय पत्रिकाय् पिदंगु उलिंचिया बाखं थुलिंचायात आधुनिक चीबाखंया नमुनाकथं कायेछिं, तर माधवलाल कमाचार्यं थ्व विधाय् ताः ईतक प्रतिवद्धता क्यनामदिल, निरन्तरता बियामदिल ।
प्रेमबहादुर कंसाकार धुंकाः नेपालभाषाया चीबाखंया ख्यलय् स्वम्ह युवा स्रष्टापिं– दुर्लभलाल सिंह, भूषण प्रसाद श्रेष्ठ, श्याम आशा खनेदयेकः वल । वास्तवय् थ्व समयावधि चीबाखंया निंतिं स्वर्णिम समयावधि धाःसां ज्यू। थ्व इलय् वयाः दुर्लभलाल सिंहया ने.सं १०५४ निसें १११८ तकया दुन — किकिंपा, झुलय् दुनेच्वंम्ह मनू, दथु मिखा, वयात छेँनं पितिन, कोठादुने च्वंम्ह मनू यानाः न्यागू लघुकथा संग्रह प्रकाशित जुलसा भूषणप्रसाद श्रेष्ठया नं ने.सं १०९८ निसें ११०९ दुने न्यागू लघुकथा संग्रह पिदन । अथे हे श्याम आशाया ने.सं १०७५ य् निगू लघुकथा सङ्ग्रह पिहांवल । समकालीन तथ्य व सत्ययात आत्मसाथ यानाः व्यंग्यात्मकता, विम्वात्मकता, प्रतिकात्मकता, सूत्रात्मकता थेंज्याःगु चीबाखंया तत्वगत मर्मयात आत्मसाथ यानाः च्वयातःगु थ्वय्कःपिनिगु चीबाखनं नेपालभाषाया चीबाखं विधायात सङ्ख्यात्मक रूपं जक मखु गुणात्मक रूपं नं च्वन्ह्याकेगु यात । थनं निसें नेपालभाषामा चीबाखनं गति कायेगु यात । तत्कालिन कलेज कलेज पतिकं पिदनीगु दँपतिइ व मेमेगु थीथी पत्रपत्रिकाय् नं चिबाखं पिदनेगु क्रम न्ह्यात । ने.सं. १०९७–९८ य् आलमत, न्हूजः, प्रतिभा आदि पत्रिकां चीबाखंयात हःपाः बियाः थाय् बिल । थ्व हे झ्वलय् विमल ताम्राकार, रमेशकाजी स्थापित, नारद बज्राचार्य, अमोघ ताम्राकार, साःमि येँ, केदार सितु, विश्वमोहन जोशी, पञ्चरत्न शाक्य, अगिव बनेपाली, गोबिन्दमान श्रेष्ठ, सौरभ शाक्य, नःलि बज्राचार्य, अमलदेवी शाक्य, रेणु श्रेष्ठ, एच. के. कपाली, कृष्णभक्त बोडे, सुनिल शाक्य, शराम नेवाः, ईश्वरी मैयाँ श्रेष्ठ आदि चीबाखंमित खनेदत । थ्व इलय् पिदंपिं चीबाखं च्वमिपिं मध्ये विमल ताम्राकारं जक थ्व विधाप्रति सर्मपित जुयाः फिसः (ने.सं १११२), लिच्वः लकसं ब्वलंगु (ने.सं १११३), प्यपुंगु ल्हाः (ने.सं १११९) अभिमन्यूया विलाप (ने.सं ११२१), तिकि (ने.सं ११२४), न्हूगु निभाः न्हूगु नेपा (ने.सं ११२८), मिब्वालाय् लूगु बां (ने.सं ११३०) आदि चीबाखं पुचः पिकयादीगु जक मखु मेपिं च्वमिपिंत चीबाखं च्वयेगुली हःपाः नं बियादिल ।
अथेहे चिबाखंयात थपू यायेगु निंति थीथी संघसंस्थां थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकेगु, सिरपाः नीस्वनेगु आदि ज्या नं जुल । गथेकि सः छगू फरक अभिब्यक्तिया नांगु संस्थां लय्पतिकं चिबाखं वाचन ज्याझ्वः न्ह्याकेगु यानाः चीबाखंया विकासय् तःजिगु तिबः बीगु याःगु दुसा, याताजः संस्थां श्याम विश्व सिरपाः नीस्वनाः दँय् छगू उत्कृष्ट चिबाखं सफूया च्वमियात २५,००० तका दांया सिरपाः बीगु याःगु दु । लिच्वःकथं चिबाखं च्वमिपिनिगु ल्याः न्हिथं अप्वया वन । अथेहे नःलि साहित्य दबुलिं इलय् ब्यलय् चिबाखं गोष्ठी यानाः बाखंच्वमिपिंत चिबाखं च्वयेगुली प्ररित जुइके बिल । थ्वहे कथं थौं वयाः मेमेगु विधाय् प्रतिष्ठापितपिं च्वमिपिंसं नं चीबाखं च्वज्याय् च्वसा न्ह्याकेगु यानाहःगु दुसा मिसा चीबाखं च्वमिपिनिगु संख्या नं अपेक्षाकृत अप्वया वःगु दु । थथे च्वय् उल्लेख जूपिं च्वमिपिं व वय्कःपिनिगु चीबाखंया सफू बाहेक थौं चीबाखंया ख्यलय् खनेदुपिं मेपिं च्वमिपिं व वय्कःपिनिगु छुं सफू खः – अमोघ ताम्राकारया इलं म्हःगु बाखं (ने.सं १११६ ), सुधिर ख्वविया न्हूगु वसन्त (ने.सं १११७), शाक्य सुगतया तःपुखूया पलेस्वां (ने.सं १११७) व.आ.कनकद्वीपया अजिया उजं (ने.सं १११९ ), शान्तराज शाक्यया उखेथुखे मलाःगु बाखंचात (ने.सं ११२०), सुनिल बज्राचार्यया निसः व न्यापाः ख्वाःपाः (ने.सं ११२३), अगिव बनेपालीया शुभयात्रा (ने.सं ११२३), लिपांगु इनाप (ने.सं ११२५ ), दया खड्गी वेच्ौनया आशिका (ने.सं ११२७), राजन वज्राचार्यया तिमिलाया जः (ने.सं ११२७), तुयु पुंया मि ग्वारा (ने.सं ११२८), कृष्णभक्त बोडेया कःघाय् मफुगु ई (ने.सं ११२९ ), काशीराम विरसया आस्थाया किपा (ने.सं ११२९ ), सौरभ शाक्यया क्वःदःगु झ्वाता (ने.सं ११३०), रामेश्वर जलनया सुलाच्वंगु जः (ने.सं ११३०), गोविन्दवहादुर श्रेष्ठया आस्थाया सिपाईत (ने.सं. ११३०), निजिरोस श्रेष्ठयाकरंक्यंगु लँपु (ने.सं.११३९), रेणु श्रेष्ठया ख्वापाःत (ने.सं११४०), सुरेन्दलाल भुजुया हाकु सुपाँय् सिथय्या जः (ने.सं ११४०), श्याम आशाया जलय् जि जः (ने.सं ११४०), दिव्य ताम्राकारया लिधंसा (ने.सं ११४१), विमलप्रभा वज्राचार्यया इलंब्यूगु बाखं (ने.सं.११४१), ईश्वरी मैंयाया ईया जलय् (ने.सं ११४०), सुनिल शाक्यया ई (ने.सं ११४०), नरेश अमात्यया आखे (ने.सं ११४०), श्रीलक्ष्मी श्रेष्ठया जीवनया लँपुइ (ने.सं.११४१), ज्ञानिराजा महर्जनया मतिनाया सवाः (ने.सं११३९) आदि खः ।
थथे थौं नेपालभाषाय् पिदंगु थुपिं चीबाखंया मूलभूत प्रवृत्ति यर्थाथबाखं जूगु दुसा देशय् पिदंगु राजनीतिक विकृति, देय्या आर्थिक दुरावस्था, युवातय्गु विदेश पलायन, बेरोजगारी समस्या, सांस्कृतिक अतिव्रमण, भाषिक दमन, बहुलवादी चेतना, नारीवादी चेतना, अस्तित्ववादी चेतना, डाइस्पोरियन चेतना, प्रविधि संस्कृतिया प्रयोग, प्रेम यौनकुण्ठा, कोरोना प्रकोपया हृदयस्पर्शी चित्रण आदि विषयगत व वैचारिक प्रस्तुति जूगु दु । अथेहे चीबाखंया सैद्धान्तिक व संरचनागत दृष्टिं नं न्हापा न्हापाया चीबाखंया तुलनाय् व्यङ्ग्यया तीव्रता, भाव व भाषाया सन्तुलन, विम्व प्रतिकया पाय्छि कथंया छ्यला आदिइ च्वमिपिं अझ अप्वः सजग र सक्रिय जूगु दु । थुकथं न्हून्हूपिं स्रष्टापिनिगु प्रवेश, पुलांपिं स्रष्टापिं थःपिनिगु लेखन परिष्कृत यायेगुली प्रयासरत जूगु तथा पाठकपिंसं नं चीबाखंयात तसकं ययेका हःगु आदिया कारणं नेपालभाषा साहित्यय् चीबाखं भविष्य उज्ज्वल खनेदु ।