नेपालभाषा साहित्यय् निबन्ध विधाया शुरुवाट आधुनिककालय् वयाः जक जुल । ने.सं. १०६५ इ तत्कालीन नेपाल नांगु हस्तलिखित पत्रिकाय् पिदंगु रत्नध्वज जोशीया च्वय्गु छाय् ? नांगु तर्कपूर्ण विचारोत्तेजक रचनायात हे नेपालभाषाया न्हापांगु निबन्ध कथं कयातःगु दु । ने.सं १०६७ इ धर्मोदय पत्रिका पिदन । थ्व पत्रिकां रत्नध्वज जोशीयात जक मखु मोतिलक्ष्मी उपासिका, चित्तधर हृदय, ठाकुरलाल मानन्धर, प्रेमबहादुर कसाः, फणीन्द्ररत्न बज्राचार्य, तेजेश्वर बाबु ग्वंगः, माधवलाल कर्माचार्य, सुवर्ण शाक्य, कृष्णचन्द्रसिंह प्रधान, ठाकुरमान शाक्य थेंज्याःपिं स्रष्टापिंत नं थाय् बियाः नेपालभाषाया निबन्ध साहित्यया विकासय् तिबः बिल । रत्नध्वज जोशीं नेपालभाषाय् न्हापां निबन्ध च्वयेगु याःगु जक मखुसे वस्तुपरक निबन्धया विकासय् नं अग्रणी भूमिका निर्वाह यानादिल । थ्वय्कःया निबन्ध छपुचः, निबन्ध निपुचः आदि थुकिया दसु खः । अथेहे ठाकुरलाल मानन्धरं सांस्कृतिक विषययात कय्च्यानाः नं वस्तुगत अध्ययन पाखे अविलम्बित जुयाः नेपालभाषाय् अनुसन्धानमूलक निबन्धया परिपाटी न्ह्याकलसा मोतिलक्ष्मीं मोतिमाः व संघ थेंज्याःगु निबन्ध÷प्रबन्धया सफू पिकयाः धार्मिक व मुक्त गद्यया दथुइ छगू सेतुथें जुयाबिल। छु च्वय्निबन्ध ज्वनाः नेपालभाषाया निबन्ध ख्यलय् न्हापां दुहां झाःम्ह चित्तधर ‘हृदय’जुं लिपा नेपाल संस्कृतिया गरिमा महिमा ब्वइम्ह निबन्धकार कथं थःत तक्यंका दिल । अथेहे नेपालभाषाया निबन्ध÷प्रबन्ध ख्यलय् पुलां पुस्ताया च्वमिपिंकथं सुपरिचितपिं– सत्यमोहन जोशी, भूवनलाल प्रधान, स्वयम्भूलाल श्रेष्ठ, ठाकुरमान शाक्य, कुलधर्मरत्न, सूर्यबहादुर पिवाः, हेमलाल जोशी, माधवलाल कर्माचार्य, कृष्णचन्द्रसिंह प्रधान, पूर्णकाजि ताम्राकार, हेमराज शाक्य, सूर्यबहादुर पिवाः आदिपिं धर्मोदय पत्रिकां पितहःपिं च्वमिपिं खः । थथे बस्तुगत व बौद्धिक निबन्धया बोलबाला जुयाच्वंगु इलय् प्रेमबहादुर कसाःजुं दकलय् न्हापां थ्वहे धर्मोदय पत्रिकाय् गंगुस्वां, ह्याउँमचा थेंज्याःगु विशुद्ध आत्मपरक निबन्ध च्वयाः नेपालभाषाया निबन्ध ख्यःयात छपु न्हूगु लँपु छुनाबिल । न्हूपुखू थेंज्याःगु निबन्ध संग्रह पिकयाः थुकियात छगू प्रवाहया रुपय् न्ह्याकादिल । वय्कःया लँपु नालाः च्वसा न्ह्याकादीपिं पद्मरत्न तुलाधर, पूर्णबहादुर वैद्य, मंगलप्रसद स्यस्यः, रमेशकाजि स्थापितपिंसं थ्व प्रवाहयात अझ परिमार्जित जुइकेबिल । २००७ सालया क्रान्तिलिपा वःगु राजनैतिक स्वतन्त्रता, शैक्षिक जागरण, आत्मपरक निबन्धया सूत्रपात याःगु जक मखसे वस्तुगत निबन्धया चाकःयात झन् न्हापा स्वयाः व्यापक जुइकेबिल । फलत भाषा, साहित्य, धर्म, संस्कृति, कला, इतिहास, दर्शन, समाजशास्त्र, नृतत्वशास्त्र व ज्ञान प्रविधि आदिया थीथी विषयय् न्हापा स्वयाः अझ व्यापकं चिन्तन मनन्या प्रक्रिया शुरु जुल । थथे वस्तुपरक निबन्धया झ्वलय् दकलय् अप्वः नेवाः संस्कृति, संस्कार, नेवाः जाति, इतिहास व बौद्धधर्मसम्बन्धी हे पिदन । प्रजातन्त्र लिपाया युग सुधारया युग खः चेतना व जागरणया युग खः । थ्वहे कथं थुगु ईया च्वमिपिंसं तत्कालीन सामाजिक, आर्थिक, राजनैतिक ख्यलय् खनेदुगु अनेक असामंजस्य, असंगीतयात गुलिसिनं हास्य व्यंग्यया रुपय् व गुलिसिनं रचनाया अन्तरंग अंग थें यानाः नं पिब्वयेगु यात । पद्मरत्नया बाथरुम व मेमेगु निबन्ध, बालगोपालया हलिमलि, विजयश्वर वैद्यया ध्याचःगु लँय्, पूर्ण ताम्राकारया हिसु दंगु सः, ध्रुवनारायण कायष्ठया छ्वास अजिमा, हृदयप्रसाद मिश्रया क्वाय्भु सौरभ शाक्यया मार्कानित, केशरत्नया ल्वापा आदि । अथेहे समसामयिक घटनासम्बन्धी विचारप्रधान निबन्ध, सुयागुं जीवनी विशेषयात कयाः च्वयातःगु जीवनपरक निबन्ध, यात्रा वा घटना संस्मरण निबन्ध नं न्हापा स्वयाः आपाः खनेदत । थुकथं प्रजातन्त्र लिपा भाव संवेदनामूलक निबन्ध स्वयाः बौद्धिक घनत्वमूलक निबन्धया अप्वः विकास जुल । अथेहे प्रयोगत रुपं आत्मकथा, मेपिनिगु जीवनी, नियात्रा विषयया निबन्धत नं खनेदत । मल्ल के सुन्दरया लुमन्तिया किचलय्, राजेन मानन्धरया न्यामिसाया देशय्, पुष्पराजया जीवन खसुइ आदि थुकिया छुं दसु खः । स्कुल कलेजय् नेपालभाषा ब्वंकेगु जुइवं व्यक्तिगत व सामुहिक प्रजातन्त्रलिपा ने.सं. १०७४ य् स्कूलय्, ने.सं. १०८० निसें कलेजय् नं नेपालभाषा छगू ऐच्छिक विषयकथं अध्यापन याकेगु जुल । थुकिया निंतिं पाठ्यक्रमय् पाठय् सफू दुथ्याकेमाःगु कारणं थीथी संस्था वा व्यक्तिगत रुपं निबन्धया सफू नं पिकायेगु ज्या जुल । थथे दकलय् न्हापां थीथी निबन्धकारपिनिगु निबन्ध मुनाः ने.सं. १०७६ य् पिदंगु न्ह्यखा –रेवतीरमानन्द वैद्यजुया सम्पादनय् पिदंगु खःसा मेगु निबन्धरत्न ने.सं. १०७८य् पिदंगु खः । अथे हे प्रेमबहादुर कसाःया सम्पादनय् खाखें पुचः नगु, कमलप्रकाश मल्लया सम्पादनय् मूसः निबन्ध , इन्द्र मालीया सम्पादनय् नेपालभाषा निबन्ध संग्रह आदि पिदन । तर बाखं कविताया सफूया तुलनाय् वास्तविक निबन्धया सफू तसकं हे म्हो जक पिदंगु दु ।